Rachunek kosztów dla inżyniera Wykład 1: Wprowadzenie istota rachunkowości w przedsiębiorstwie, rachunkowość zarządcza i rachunkowość finansowa, koszty produkcji w kontekście ich kształtowania inżynieria kosztów. Zofia Krokosz-Krynke, Dr inż., MBA zofia.krokosz-krynke@pwr.edu.pl http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/krokosz/
właściciele własność prywatna spółka kredytodawcy instytucje finansowe korporacja osoby prywatne Elementy działalności finansowej 2
wyposażenie ludzie budynki informatyka zasoby naturalne produkty legalne prawa materiały Elementy działalności inwestycyjnej 3
Elementy działalności operacyjnej zaopatrzenie praca projektowanie personel pieniądze badania produkcja zasoby trwałe produkty zyski serwis dystrybucja materiały marketing 4
Finansowanie Inwestowanie Działania operacyjne Właściciele i kredytodawcy Gotówka od inwestorów Zasoby Produkty Klienci Gotówka od klientów Zwrot z inwestycji Reinwestycja Proces transformacji w przedsiębiorstwie - podsumowanie 5
Rachunkowość w przedsiębiorstwie jako system informacyjny 6
Ile to będzie kosztować? Przykład Mała firma produkuje meble na wyposażenie pracowni komputerowych. Załóżmy, że produkuje tylko jeden rodzaj mebli - biurko typu SAS. Jest to typowa produkcja na zamówienie - biurko wytwarza się po otrzymaniu zamówienia od klienta (to założenie pozwala zignorować ważne pytanie - ile biurek utrzymywać jako zapas bieżący?). Przyjeżdża klient, który chciałby zamówić biurko. Jasnym jest, że ze względu na konkurencję klient zaakceptuje cenę 900 zł (gdy podamy wyższą cenę klient pójdzie gdzie indziej, gdy podamy niższą my pójdziemy gdzie indziej - tak zapowiedział nasz boss). CZY PRZYJĄĆ ZAMÓWIENIE KLIENTA? 7
Dane o firmie.. Przykład Mała firma produkuje meble na wyposażenie pracowni komputerowych. Załóżmy, że produkuje tylko jeden rodzaj mebli - biurko typu SAS. Jest to typowa produkcja na zamówienie - biurko wytwarza się po otrzymaniu zamówienia od klienta (to założenie pozwala zignorować ważne pytanie - ile biurek utrzymywać jako zapas bieżący?). Przyjeżdża klient, który chciałby zamówić biurko. Jasnym jest, że ze względu na konkurencję klient zaakceptuje cenę 900 zł (gdy podamy wyższą cenę klient pójdzie gdzie indziej, gdy podamy niższą my pójdziemy gdzie indziej - tak zapowiedział nasz boss). 8
Dane o firmie - wydatki Rodzaj Kwota (1)Materiały (17 500 m2 ) 140 000 (2)Robocizna bezpośrednia (10 000 h) 180 000 (3)Ubezpieczenia i podatek od (2) 30 000 (4)Dzierżawa budynku 12 000 (5)Wyposażenie produkcyjne 6 000 (6)Materiały produkcyjne różne 10 000 (7)Wyposażenie biura 7 000 (8)Pomoce i materiały biurowe 2 000 (9)Podatki ogólne 1 500 (10)Personel adm. i urzędnicy 53 000 (11)Wydatki ogółem: 441 500 9
Dane o firmie c.d. Są to wydatki od momentu rozpoczęcia działalności firmy przed 6 miesiącami. Firma nie ma żadnych długów. W tym okresie wyprodukowano i sprzedano 500 biurek SAS. Koszty przygotowań firmy do produkcji biurek były bardzo małe i można je pominąć. Zamówienie byłoby zrealizowane w tym półroczu. 10
klasyfikacja kosztów wszystkie koszty koszty bezpośrednie koszty produkcji koszty pośrednie koszty nieprodukcyjne dystrybucji sprzedaży koszty materiałów koszty robocizny koszty wydziałowe marketingu badań i rozwoju ogólne i administracji 11
koszty występujące w przykładzie wszystkie koszty koszty bezpośrednie koszty produkcji koszty pośrednie koszty nieprodukcyjne dystrybucji sprzedaży koszty materiałów koszty robocizny koszty wydziałowe marketingu badań i rozwoju ogólne i administracji 12
koszty występujące w przykładzie wszystkie koszty koszty bezpośrednie koszty materiałów 140 000 koszty robocizny 180 000 koszty produkcji koszty pośrednie koszty wydziałowe 30 000 12 000 6 000 10 000 koszty nieprodukcyjne ogólne i administracji 7 000 2 000 1 500 53 000 Rodzaj Kwota (1)Materiały (17 500 m2 ) 140 000 (2)Robocizna bezpośrednia (10 000 h) 180 000 (3)Ubezpieczenia i podatek od (2) 30 000 (4)Dzierżawa budynku 12 000 (5)Wyposażenie produkcyjne 6 000 (6)Materiały produkcyjne różne 10 000 (7)Wyposażenie biura 7 000 (8)Pomoce i materiały biurowe 2 000 (9)Podatki ogólne 1 500 (10)Personel adm. i urzędnicy 53 000 (11)Wydatki ogółem: 441 500 13
koszty występujące w przykładzie wszystkie koszty koszty produkcji koszty nieprodukcyjne koszty bezpośrednie koszty materiałów 140 000 koszty robocizny 180 000 koszty pośrednie koszty wydziałowe 30 000 12 000 6 000 10 000 ogólne i administracji 7 000 2 000 1 500 53 000 14
struktura kosztów w przykładzie koszty materiałowe (1) 280 * ilość b. robocizna (2) 360 * ilość b. koszty pośrednie (4)+(5), (3), (6) 18 000 + 80 * ilość b. koszty ogólne i adm. (7), (8), (9), (10) 58 500 + 10 * ilość b. koszt całkowity 76 500 + 730 * ilość b. wielkość założona 15
Analiza tego co jest Sprzedaliśmy dotychczas 500 biurek, stąd koszt całkowity = 76 500 + 730 * 500 = 441 500 zł całkowity przychód wynik = 900 * 500 = 450 000 zł = 450 000-441 500 = 8 500 zł Analiza tego co byłoby Przyjęcie dodatkowego zamówienia na jedno biurko spowoduje, że koszt całkowity = 76 500 + 730 * 501 = 442 230 zł całkowity przychód wynik = 900 * 501 = 450 900 zł = 450 900-442 230 = 8 670 zł wynik analizy wzrost wyniku o 170 zł decyzja : przyjąć zamówienie 16
Ile to będzie kosztować? Poprawna odpowiedź zależy od tego dlaczego chcemy wiedzieć? jak sformułowaliśmy problem decyzyjny dla celów analizy? 17
Ile to będzie kosztować? ZAPAMIĘTAJMY: Odpowiedź na pytanie ile kosztuje jedno biurko wynika ze znajomości struktury kosztów oraz z postawienia pytania o akceptacji zamówienia w kategorii : dodatkowy przychód kontra dodatkowe koszty. sformułowanie problemu decyzyjnego dlaczego chcemy wiedzieć 18
Użytkownicy Wolność wyboru Implikacje w zachowaniach Odniesienie czasowe Przedział czasowy Raporty Nakreślenie czynności Rachunkowość zarządcza Menadżerowie w organizacjach na różnych poziomach zarządzania (użytkownicy wewnętrzni) Brak ograniczeń z wyjątkiem relacji kosztów do korzyści w decyzjach menedżerskich Koncentrują się wokół tego jak miary i raporty będą wpływały na codzienne zachowania menedżerów Orientacja na przyszłość: formalne wykorzystanie budżetu jak i dane historyczne, Przykład: budżet 20X5 w stosunku do rzeczywistości 20X5 Elastyczny, zróżnicowany od godziny do 10-15 lat Raporty szczegółowe : dotyczą elementów biznesu, produktów, wydziałów, terytoriów itp. (mogą ogniskować się częściach jak i na całości biznesu). Dziedzina zdefiniowana nieostro. Mocne wykorzystanie ekonomii, nauk decyzyjnych i nauk behawioralnych Jest środkiem do celu - Is a means to an end Rachunkowość finansowa Organizacje i osoby spoza organizacji jak inwestorzy, agencje rządowe a także menedżerowie w organizacji (użytkownicy zewnętrzni) Ograniczenia wynikające z ogólnie przyjętych zasad rachunkowości (Generally Accepted Accounting Principles GAAP) Koncentrują się wokół problemu pomiaru i komunikowania zjawisk gospodarczych. Aspekt behawioralny raczej wtórny, chociaż wynagrodzenia kadry zarządzającej oparte na wynikach widocznych w raportach mogą wpływać na zachowania Orientacja na przeszłość: ocena historyczna. Przykład : działalność aktualna 20X5 porównywana z działalnością 20X4 Mniej elastyczny; zwykle roczny lub kwartalny Raporty zbiorcze : dotyczą przede wszystkim biznesu jako całości (spojrzenie na biznes/firmę jako na całość) Dziedzina zdefiniowana bardzo ściśle.minimalne wykorzystanie innych, pokrewnych dyscyplin. Jest celem samo w sobie - Is an end in itself
definicja Rachunkowość zarządcza proces identyfikacji, pomiaru, akumulacji, analizy, przygotowania, interpretacji i komunikacji informacji finansowych, które są wykorzystywane przez zarząd do planowania, oceny i kontroli (sterowania) wewnątrz organizacji Rachunkowość kosztów uporządkowany zbiór procedur do rejestrowania i raportowania kosztów wytworzenia produktów i wykonanych usług w ujęciu całościowym i szczegółowym. Obejmuje metody rozpoznawania, alokacji, agregacji i raportowania tych kosztów oraz porównania ich z kosztami normatywnymi (standardami). Główna funkcja : wykorzystanie danych kosztowych dla celów planowania, sterowania/kontroli i podejmowania decyzji Główna funkcja: akumulacja kosztów dla wyceny zapasów i określenia dochodu
Rachunkowość finansowa otoczenie zewnętrzni odbiorcy informacji Sądy Rejestrowe Banki Właściciele Komisja Papierów Wartościowych Urzędy Skarbowe Konkurencja Zarząd Rada Nadzorcza Kadra kierownicza Akcjonariusze Kontrahenci Towarzystwa Leasingowe Przedsiębiorstwo Urząd Statystyczny
RACHUNEK WYNIKÓW Zofia Krokosz-Krynke: Wprowadzenie do rachunku kosztów Sprawozdania finansowe PRZEPŁYW ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH środki obrotowe MAJĄTEK TRWAŁY ZAPASY NALEŻNOŚCI GOTÓWKA sposób zaangażowania kapitałów B I L A N S KAPITAŁY WŁASNE ZOBOWIĄZANIA DŁUGO- TERMINOWE ZOBOWIĄZANIA BIEŻĄCE ZYSK (+) STRATA (-) A K T Y W A = P A S Y W A minus koszty uzyskania przychodów źródła pokrycia majątku p r z y c h o d y z e s p r z e d a ż y zysk na działalności gospodarczej minus równa się straty nadzwyczajne plus zyski nadzwyczajne równa się z y s k b r u t t o minus obciążenia obowiązkowe (podatki) równa się z y s k n e t t o kapitały stałe WPŁYW GOTÓWKI Gotówka od klientów Odsetki i dywidendy Pozostałe wpływy Sprzedaż praw własności, budynków, wyposażenia Sprzedaż papierów wartościowych nie będących ekwiwalentem gotówki Wpłata zwrotu pożyczki Pożyczona gotówka od kredytodawców Emisja papierów wartościowych (akcje, obligacje, ) stary bilans (bilans otwarcia) Działalność operacyjna Działalność inwestycyjna Działalność finansowa bilans przygotowuje się dla punktu w czasie WYPŁYW GOTÓWKI Wypłaty gotówki dostawcom Wypłaty gotówki pracownikom Zapłata odsetek Zapłata podatku Inne gotówkowe opłaty Zakup praw własności, budynków, wyposażenia Zakup papierów wartościowych nie będących ekwiwalentem gotówki Udzielenie pożyczki Spłata pożyczki Wykup z rynku papierów wartościowych (akcji, obligacji) Wypłata dywidend nowy bilans (bilans zamknięcia) rachunek wyników (zysków i strat) oraz przepływy środków pieniężnych przygotowuje się dla przedziału czas
nazwa problemu Problemy decyzyjne rachunkowości zarządczej istota problemu utrzymanie płynności finansowej sterowanie obiegiem środków obrotowych sterowanie środkami trwałymi sterowanie kosztami kalkulacja i decyzje cenowe polityka produkcji i sprzedaży stały wzrost wydajności i produktywności stymulacja aktywności załogi raporty i sprawozdania dla zarządzających rozwiązywanie szczególnych problemów decyzyjnych system planowania i kontroli zarządzanie (sterowanie) zasobem i strumieniami środków finansowych zarządzanie kapitałem obrotowym w kontekście powiązań z dostawcami i odbiorcami, sterowanie poziomem i rotacja środków finansowych w odniesieniu do materiałów, produkcji niezakończonej i zapasów wyrobów zarządzanie środkami trwałymi, decyzje o zakupie lub wytworzeniu, o eksploatacji, konserwacji, naprawie, odnowie, sprzedaży lub likwidacji, wybór metody amortyzacji organizacja właściwego rachunku kosztów w ujęciu normatywnym, systemu wartości wzorcowych, pomiaru kosztów tworzenie cen na bazie wyników analizy koszt-ilość-zysk (CVP Analysis) wprowadzanie nowych produktów do produkcji i sprzedaży, wycofywanie analiza czynników zapewniających wzrost i przetrwanie, aspekty efektywności w kontekście społecznym i ekologicznym właściwy przepływ informacji rzeczowo-finansowych między kierownictwem a pracownikami tworzenie systemu informacji ekonomicznej w celu optymalizacji decyzji (koszty, rentowność produktów, wrażliwość dochodów na zmiany cen, itp) opracowywanie metod oceny ekonomicznej, analiza typu co by było gdyby.. (what -if analysis) dynamiczne planowanie produkcji, kosztów, sprzedaży, analizy znajdujące przyczyny powstawania odchyleń
Inżynieria kosztów koszt produktu koszt zużytych zasobów do jego wytworzenia koszt materiałów koszt urządzeń koszt energii koszt lokalu konstruktor technolog organizator 24
Inżynieria kosztów 10 szt. 10 szt 100 szt 10 000 szt Opcja I II III jednorazowy zakup (wielkość opakowania) [szt.] 10 100 10 000 cena za opakowanie [zł] 2 17 900 koszt transportu jednego opakowanie [zł] 0 1 120 koszt magazynowania powyżej potrzeb za każde 100szt./m-c [zł] 12 Koszt jednostkowy zależny od sposobu nabycia 25
Inżynieria kosztów Inżynieria kosztów - dziedzina praktyki inżynierskiej koncentrująca się wokół zastosowania naukowych zasad i metod w problematyce wyznaczania kosztów, kontroli kosztów, planowania działalności gospodarczej, zarządzania, analizy rentowności, zarządzania projektami, planowania i harmonogramowania. Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju Inżynierii Kosztów (The Association for the Advancement Cost Engineering International AACE International). Inżynieria kosztów powstała na początku lat 50. ubiegłego stulecia, a AACE International zostało powołane do życia w roku 1956. Inżynieria kosztów na kierunkach technicznych (inżynieria konstrukcji, inżynieria produkcji itp.) pokazuje, że inżynieria zajmuje się nie tylko fizycznym projektowaniem struktury czy systemu lecz istnieją jeszcze inne wielkości, jakie należy rozważyć przy projektowaniu pieniądze i czas. 26