Podstawy inwestowania

Podstawy inwestowania Adam Atmański Dyrektor Centrum Obsługi Klientów ING Securities S.A. Katowice 24 czerwca 2009 r. ING SECURITIES

Tematyka szkolenia 1. Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... zasady obrotu giełdowego analiza papierów wartościowych 2. Serwis analityczny ING Securities... 3. Usługi internetowe ING Securities... 4. Podsumowanie... ING 2

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... Instrument finansowy kontrakt zawierany pomiędzy dwoma stronami, określający zależność finansową, w której pozostają obie strony Rodzaje instrumentów finansowych: wierzycielskie jedna strona kontraktu udziela drugiej stronie kredytu, a druga strona zobowiązuje się zwrócić kredyt i zapłacić odsetki (np. obligacje) właścicielskie jedna strona kontraktu sprzedaje drugiej stronie prawo własności przedsiębiorstwa (np. akcje) terminowe strony określają przyszłe przepływy pieniężne, do których dojdzie pomiędzy nimi (np. kontrakty terminowe, opcje) ING 4

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... W co można inwestować na Giełdzie (m.in..): 1. Akcje (instrumenty udziałowe) papiery wartościowe o charakterze właścicielskim, emitowane przez spółki akcyjne i stwierdzające udział posiadacza akcji (akcjonariusza) w spółce. Akcja przedstawia sobą ułamek kapitału akcyjnego, z objęciem którego związane jest prawo akcjonariusza do udziału w spółce akcyjnej. Posiadacz akcji staje się współwłaścicielem majątku spółki, ma prawo do głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, prawo do udziału w zyskach (dywidenda) i prawo poboru akcji nowych emisji. 2. Prawa poboru prawa pierwszeństwa do objęcia akcji nowej emisji, przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom. 3. Prawa do akcji (PDA) notowane na giełdzie zanim akcje nowej emisji zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. ING 5

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... W co można inwestować na Giełdzie (m.in..): 4. Obligacje (instrumenty wierzycielskie) papiery wartościowe, w których emitent stwierdza, że jest dłużnikiem wobec właściciela obligacji (wierzyciela) i zapłaci kwotę pieniężną oraz ustalone oprocentowanie w sposób i w terminach określonych w obligacji. Emisja obligacji jest swego rodzaju formą zaciągnięcia kredytu kredytobiorcą jest emitent obligacji, a kredytodawcą jej nabywca (obligatariusz). Rodzaje obligacji*: obligacje zerokuponowe sprzedawane są z dyskontem, a w momencie wykupu wypłacana jest wartość nominalna; zyskiem posiadacza takich obligacji jest różnica pomiędzy ich ceną emisyjną a wartością nominalną (OK) obligacje o stałym oprocentowaniu odsetki są stałe we wszystkich okresach odsetkowych (DOS, DS, SP, PS) obligacje o zmiennym oprocentowaniu odsetki są zmienne w poszczególnych okresach odsetkowych, mogą być uzależnione np. od inflacji lub rentowności bonów skarbowych (COI, TZ, EDO, DZ, WZ) * nie wszystkie są notowane na GPW ING 6

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... W co można inwestować na Giełdzie (m.in..): 5. Instrumenty pochodne - instrumenty finansowe, których cena (kurs) zależy od wartości instrumentu bazowego (np. wartości indeksu giełdowego, ceny akcji, kursu waluty). Najpopularniejsze instrumenty pochodne to: opcje prawo do kupna (opcja call) lub sprzedaży (opcja put) instrumentu bazowego w przyszłości, ale po określonej z góry cenie (tzw. kurs wykonania); europejski styl wykonania opcji notowanych na GPW (prawo do wykonania opcji wyłącznie w dniu wygaśnięcia); rozliczenie pieniężne kontrakty terminowe (futures) umowa między dwoma uczestnikami rynku, w której jeden zobowiązuje się kupić, a drugi sprzedać określoną liczbę instrumentu bazowego, w ściśle określonym terminie w przyszłości i po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy. Instrumentami bazowymi mogą być m.in. indeksy giełdowe, waluty, akcje spółek. ING 7

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... Trzy zastosowania kontraktów terminowych: Hedging zabezpieczenie przed ryzykiem zmiany kursów instrumentów bazowych (np. zabezpieczenie posiadanego portfela akcji poprzez zajęcie pozycji przeciwnej w kontraktach) Arbitraż porównywanie poziomu cen instrumentów pochodnych z cenami instrumentów bazowych i zajmowanie pozycji przeciwnych na obu rynkach, w sytuacji gdy występuje różnica między wartością teoretyczną a rynkową kontraktu terminowego (osiąganie zysku przy zerowym lub bardzo niskim ryzyku) Spekulacja zawieranie transakcji mających na celu osiągnięcie ponadprzeciętnych zysków na zmianie cen kontraktów, dzięki zastosowaniu dźwigni finansowej: kupno kontraktu w oczekiwaniu na wzrost kursu instrumentu bazowego (zajęcie pozycji długiej) sprzedaż kontraktu w oczekiwaniu na spadek kursu instrumentu bazowego (zajęcie pozycji krótkiej) ING 8

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... Instrumenty pochodne ważniejsze pojęcia i terminy: Rynek kasowy rynek, na którym odbywa się obrót instrumentami bazowymi Wolumen łączna liczba kontraktów, które zawarto podczas sesji; obrót na sesji w danym dniu Liczba otwartych pozycji (LOP) liczba kontraktów terminowych, które nie zostały zamknięte na koniec danego dnia (lub w danym momencie); jest równa liczbie otwartych pozycji długich lub krótkich Baza różnica pomiędzy kursem na rynku terminowym a kursem na rynku kasowym: baza dodatnia kurs na rynku terminowym > kurs na rynku kasowym baza ujemna kurs na rynku terminowym < kurs na rynku kasowym ING 9

Giełdowe ABC, czyli trochę teorii... Wybrane elementy standardu kontraktu na WIG-20: Nazwa skrócona kontraktu FW20kr, gdzie: F rodzaj instrumentu (futures) W20 skrót nazwy instrumentu bazowego (WIG-20) k kod określający miesiąc wygaśnięcia (H-marzec, M-czerwiec, U-wrzesień, Z-grudzień) r ostatnie 2 cyfry roku wykonania np. FW20U09 kontrakt na WIG-20 wygasający we wrześniu 2009 r. Wartość kontraktu kurs kontraktu * mnożnik (10 zł) Miesiące wykonania cztery najbliższe miesiące z cyklu marcowego Ostatni dzień obrotu trzeci piątek miesiąca wykonania (o ile jest sesja) Sposób rozliczenia pieniężne w złotych polskich Depozyt zabezpieczający wnoszony przez inwestora ustala KDPW, aktualnie 8,6% wartości kontraktu (stan na 23.06.2009r.) ING 10

Zasady obrotu giełdowego... Rozliczanie transakcji giełdowych instytucją rozliczającą transakcje giełdowe jest KDPW. Termin rozliczenia transakcji jest uzależniony od rodzaju instrumentu: Akcje po 3 dniach rozliczeniowych od zawarcia transakcji (D+3) Obligacje, prawa poboru po 2 dniach rozliczeniowych (D+2) Kontrakty terminowe w dniu transakcji (D+0) Termin rozliczenia transakcji jest bardzo istotny z punktu widzenia nabycia/zbycia praw z papierów wartościowych oraz dostępu do środków pieniężnych pochodzących ze sprzedaży papierów wartościowych. W dniu zawarcia transakcji sprzedaży instrumentów finansowych na rachunku Inwestora pojawiają się należności. W dniu rozliczenia transakcji następuje zamiana należności w środki pieniężne. Należności mogą służyć jako pokrycie zleceń kupna, nie można ich natomiast wypłacić z rachunku wypłacić można jedynie gotówkę (np. sprzedaż akcji w poniedziałek 22.06.2009r. wypłata gotówki możliwa w czwartek 25.06.2009r.). W dniu zawarcia transakcji kupna na rachunku Inwestora księgowane są prawa do otrzymania instrumentów finansowych. Mogą one służyć jako pokrycie zleceń sprzedaży, nie stanowią natomiast podstaw do ustalenia praw z akcji (prawa poboru, prawa do dywidendy). Właścicielem instrumentów finansowych Inwestor staje się w dniu rozliczenia transakcji w KDPW w tym dniu nabywa też prawa z akcji: prawo poboru, prawo do dywidendy (np. aby nabyć prawo do dywidendy ustalane w poniedziałek 29.06.2009r., musimy kupić akcje w środę 24.06.2009r.). ING 11

Zasady obrotu giełdowego... Systemy notowań: system notowań ciągłych kursy danego papieru wartościowego mogą się zmieniać wielokrotnie w czasie trwania sesji, transakcje są zawierane na podstawie przyjmowanych na bieżąco zleceń, zawsze po kursie równym limitowi najlepszego zlecenia oczekującego w arkuszu (w tym systemie notowane są m.in. akcje spółek o największej płynności oraz obligacje i instrumenty pochodne) system notowań jednolitych z dwukrotnym określeniem kursów notowania w tym systemie opierają się na procedurze tzw. fixingu, czyli ustalenia kursu papieru wartościowego na podstawie wcześniej złożonych zleceń (w tym systemie notowane są akcje spółek o mniejszej płynności) ING 12

Zasady obrotu giełdowego... Jak przebiegają notowania jednolite? Faza przed otwarciem inwestorzy wyłącznie składają, modyfikują i anulują zlecenia, ale transakcje nie są zawierane. Faza interwencja w czasie jej trwania domy maklerskie działające jako animatorzy rynku (jeśli nie ma animatora wszyscy inwestorzy) mogą modyfikować wcześniej złożone przez siebie zlecenia tak, aby zwiększyć płynność obrotu danym instrumentem. Dopuszczalne jest tylko: zwiększenie wolumenu, podwyższenie limitu kupna, obniżenie limitu. Faza otwarcie (fixing) ustalenie kursu (automatycznie przez system komputerowy giełdy), na podstawie złożonych wcześniej zleceń. Określanie kursu jednolitego odbywa się przy zastosowaniu kolejno następujących zasad: maksymalizacja obrotu, minimalizacja różnicy pomiędzy popytem i podażą przy określonym kursie, minimalizacja wahań kursów (kurs jednolity vs. kurs odniesienia). Obowiązuje priorytet ceny i priorytet czasu. Faza dogrywka inwestorzy mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu. ING 13

Zasady obrotu giełdowego... Jak przebiegają notowania ciągłe? Faza przed otwarciem inwestorzy wyłącznie składają, modyfikują i anulują zlecenia, ale transakcje nie są zawierane; na instrumentach pochodnych faza trwa w godz. 8:00-8:30. Faza otwarcie (fixing) ustalenie kursu otwarcia, na podstawie złożonych wcześniej zleceń. Kurs wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu tak jak w przypadku notowań jednolitych. Na instrumentach pochodnych otwarcie o godz. 8:30. Faza notowania ciągłe inwestorzy składają zlecenia kupna/sprzedaży, które są na bieżąco realizowane lub trafiają do arkusza zleceń (gdy brak zleceń przeciwstawnych o odpowiedniej cenie). Obowiązuje priorytet ceny i priorytet czasu, transakcje są zawierane po kursie równym limitowi ceny zlecenia oczekującego po drugiej stronie. Faza przed zamknięciem inwestorzy składają zlecenia na zamknięcie, transakcje nie są zawierane. Faza zamknięcie (fixing) ustalenie kursu zamknięcia, na podstawie złożonych wcześniej zleceń, przy zastosowaniu procedury fixingu. Faza dogrywka inwestorzy mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu na zamknięcie. ING 14

Zasady obrotu giełdowego... Ograniczenia wahań kursów w czasie sesji zabezpieczenie przed nadmiernymi wahaniami kursów transakcji giełdowych (wybrane zagadnienia) Aktualnie obowiązują dwa typy ograniczeń wahań kursów: widełki statyczne obowiązują w notowaniach jednolitych i ciągłych widełki dynamiczne obowiązują tylko w notowaniach ciągłych Kurs odniesienia: w notowaniach jednolitych ostatni kurs jednolity danego papieru w notowaniach ciągłych: dla kursu wyznaczanego na otwarciu kurs zamknięcia z dnia poprzedniego w trakcie notowań i na zamknięciu kurs otwarcia z danego dnia ING 15

Zasady obrotu giełdowego... Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji - widełki statyczne: w notowaniach jednolitych (akcje): +/-10% od kursu odniesienia na ostatnim fixingu (z możliwością rozszerzenia do 21%); dodatkowo na drugim fixingu +/-21% od kursu na pierwszym fixingu i +/- 33,1% od ostatniego kursu jednolitego z poprzedniej sesji w notowaniach ciągłych: akcje, PDA: +/-10% na otwarciu (z możliwością rozszerzenia do 21%) i +/-10% w trakcje sesji (z możliwością rozszerzenia do 21%) obligacje: +/-3 pkt.% na otwarciu (z możliwością rozszerzenia do 6 pkt.%) i +/-3 pkt.% w trakcje sesji (z możliwością rozszerzenia do 6 pkt.%) kontrakty terminowe na indeksy i na akcje: +/-5% na otwarciu i +/-5% w trakcje sesji (kontrakty na kursy walut odpowiednio: +/- 3% i +/- 3%) prawa poboru: +/-100% na otwarciu i +/-100% w trakcje sesji ING 16

Zasady obrotu giełdowego... Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji rozszerzenie widełek: Jeżeli w trakcie notowań zostaje wprowadzone nowe zlecenie, system sprawdza jego realizację i jeżeli chociaż jedna jego część zrealizowałaby się poza widełkami następuje tzw. zamrożenie instrumentu. Stan ten oznacza całkowite wstrzymanie obrotu (nie można w tym czasie wprowadzać nowych zleceń, modyfikować ani anulować wcześniejszych) na danym instrumencie do czasu uruchomienia równoważenia lub wznowienia obrotu przez przewodniczącego sesji. Wtedy też możliwa jest zmiana widełek. Decyzję o zmianie widełek podejmuje przewodniczący sesji. Zmiana widełek statycznych w trakcie otwarcia sesji możliwa jest podczas równoważenia na otwarciu, które zostaje uruchomione jeżeli teoretyczny kurs otwarcia znajdzie się poza ustalonymi widełkami statycznymi. Zmiana widełek statycznych w czasie sesji możliwa jest w przypadku, kiedy instrument zostanie zamrożony. Zamrożenie jest wynikiem złożenia zlecenia, które spowodowałoby zawarcie transakcji po kursie wykraczającym poza ustalone widełki lub złożenia zlecenia PKC, które nie może być zrealizowane w całości. W takim przypadku przewodniczący sesji może podjąć decyzję o: uruchomieniu równoważenia rynku dla tego instrumentu z jednoczesnym przyjęciem zlecenia zamrażającego; jeżeli w trakcie równoważenia nadal teoretyczny kurs otwarcia wykracza poza widełki, przewodniczący sesji może zmienić widełki zmianie widełek z jednoczesnym przyjęciem zlecenia zamrażającego, bez uruchamiania równoważenia (stosowane rzadko, w wyjątkowych sytuacjach) w takim przypadku zlecenie jest realizowane i obowiązują widełki ustalone przez przewodniczącego sesji przewodniczący sesji może również podjąć decyzję o powrocie do notowań ciągłych z odrzuceniem zlecenia zamrażającego (stosowane bardzo rzadko, tylko w przypadku zgłoszenia błędnego zlecenia przez członka giełdy) ING 17

Zasady obrotu giełdowego... Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji widełki dynamiczne: działają tylko w trakcie notowań ciągłych działają w granicach wyznaczonych przez nadrzędne wobec nich widełki statyczne; wyznaczają ruchomy korytarz dopuszczalnych wahań kursów, wewnątrz którego mogą się kształtować ceny instrumentów notowanych w trakcie danej sesji obowiązują na większości notowanych instrumentów, a kursem odniesienia jest kurs ostatniej transakcji na instrumencie, dla którego obowiązują widełki w przypadku złożenia zlecenia wykraczającego poza widełki dynamiczne, analogicznie jak w przypadku widełek statycznych, następuje zawieszenie notowania (zamrożenie), a następnie przejście do fazy równoważenia lub zmiana (rozszerzenie) widełek bez uruchamiania równoważenia, przy czym cały czas kursy transakcji ograniczone są również widełkami statycznymi, które mają priorytet nad widełkami dynamicznymi korzyści: zwiększają bezpieczeństwo obrotu; ponieważ są węższe niż widełki statyczne, nie pozwalają na zbyt gwałtowne zmiany ceny i znacznie zmniejszają prawdopodobieństwo realizacji błędnego zlecenia o dużej wartości ING 18

Zasady obrotu giełdowego... Ograniczenia wahań kursów w czasie sesji szerokość widełek dynamicznych dla wybranych instrumentów: Akcje wchodzące w skład indeksu WIG20: +/ 3,5% Akcje wchodzące w skład indeksu mwig40: +/ 4,5% Pozostałe akcje: +/ 6,5% Obligacje: +/ 2 pkt.% Kontrakty terminowe na WIG20: +/ 25 pkt. indeksowych Kontrakty terminowe na mwig40: +/ 30 pkt. indeksowych Kontrakty terminowe na akcje: +/ 3,5% Kontrakty terminowe na waluty: +/ 4 zł ING 19

Zasady obrotu giełdowego... Indeksy giełdowe wskaźniki koniunktury giełdowej, ich zadaniem jest syntetyczne przedstawienie stanu rynku lub wybranych jego segmentów; informują inwestorów o tendencjach, aktualnie panujących na rynku. Najważniejsze indeksy warszawskiej giełdy to: Warszawski Indeks Giełdowy (WIG) główny indeks warszawskiej GPW, przy obliczaniu którego brane są pod uwagę zmiany cen niemal wszystkich spółek notowanych na GPW. Jest indeksem dochodowym (uwzględnia dywidendy i prawa poboru) WIG20 opisuje stan koniunktury największych spółek notowanych na GPW, jest obliczany na podstawie wartości portfela akcji 20 spółek z rynku podstawowego, wybieranego i aktualizowanego z uwzględnieniem dwóch kryteriów wielkości obrotu i wartości rynkowej spółek. Jest indeksem cenowym (przy jego obliczaniu bierze się pod uwagę jedynie ceny akcji, nie uwzględnia się dochodów z dywidend). mwig40 indeks 40 średnich spółek giełdowych; indeks typu cenowego. swig80 indeks 80 małych spółek giełdowych; indeks typu cenowego. ING 20

Zasady obrotu giełdowego... Rodzaje zleceń: Zlecenia z limitem ceny (Limit) Zlecenia bez limitu ceny: Po każdej cenie (PKC) przyjmowane we wszystkich fazach notowań, za wyjątkiem interwencji i dogrywki; musi być zrealizowane w 100% po cenach aktualnie dostępnych na rynku (jeśli nie może być zrealizowane w całości powoduje zawieszenie notowań i rozpoczęcie równoważenia rynku) Po cenie rynkowej (PCR) przyjmowane wyłącznie w trakcie notowań ciągłych, za wyjątkiem fazy równoważenia rynku; realizowane w całości bądź częściowo, po cenie najlepszego, oczekującego w arkuszu zlecenia przeciwnego (niezrealizowana część zlecenia PCR staje się zleceniem z limitem równym ostatniej zawartej transakcji) Po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) przyjmowane na otwarcie i zamknięcie notowań ciągłych oraz na fixing w notowaniach jednolitych, a także w fazie równoważenia rynku; realizowane po kursie ustalonym na otwarciu/zamknięciu notowań; podobnie jak zlecenie PCR, nie musi być zrealizowane w całości, a niezrealizowana część zlecenia PCRO staje się zlecenie z limitem równym kursowi otwarcia (zamknięcia, jednolitemu lub ustalonemu w fazie równoważenia) ING 21

Zasady obrotu giełdowego... Rodzaje zleceń cd.: Dodatkowe warunki realizacji: Z warunkiem minimalnej wielkości wykonania (Wmin) realizowane w całości lub częściowo (ale w ilości nie mniejszej niż określona w zleceniu) Z wielkością ujawnioną (WUJ) umożliwia ukrycie ilości kupowanych bądź sprzedawanych instrumentów; w arkuszu zleceń widoczna jest jedynie część ujawniona (min. 100 szt.), a pozostałe części pojawiają się sukcesywnie, gdy poprzednie zostaną zrealizowane w całości Z limitem aktywacji (LimAkt): STOP LIMIT wymaga określenia limitu aktywacji (poziom kursu, po przekroczeniu którego zlecenie uaktywni się ) oraz limitu realizacji STOP LOSS wymaga określenia tylko limitu aktywacji (po uaktywnieniu się zlecenie jest realizowane jako zlecenie PKC) Dodatkowe warunki dotyczące zleceń LimAkt, które muszą być spełnione: zlecenie kupna: kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji limit realizacji zlecenie sprzedaży: kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji limit realizacji ING 22

Zasady obrotu giełdowego... Rodzaje zleceń cd.: Oznaczenie terminu ważności: Z terminem ważności Ważne bezterminowo (DOM) Ważne do końca sesji giełdowej (Dzień) Wykonaj lub anuluj (WuA) musi być zrealizowane w całości, a jeżeli jest to niemożliwe, traci ważność Ważne do pierwszego wykonania (WiN) jest ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji z nim związanej (niezrealizowana część zostaje anulowana) ING 23

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń: Wyobraźmy sobie na rynku sytuację, którą przedstawia poniższy arkusz zleceń: W chwili gdy arkusz zleceń przedstawia się jak wyżej, inwestor składa zlecenie kupna 100 akcji. Zostanie ono różnie zrealizowane w zależności od rodzaju złożonego przez inwestora zlecenia. ING 24

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń cd.: Jeżeli zlecenie inwestora to: zlecenie kupna 100 akcji z limitem kursu 125 Zlecenie zostanie wykonane częściowo: inwestor nabędzie 10 akcji po 123, 30 po 124 i 30 po 125. W sumie inwestor nabędzie 70 akcji. Pozostałe 30 akcji z limitem 125, będzie oczekiwać na realizację. ING 25

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń cd.: Jeżeli zlecenie inwestora to: zlecenie kupna 200 akcji z limitem 125 i minimalną wielkością wykonania 100 Zlecenie nie może być zrealizowane, ponieważ po stronie sprzedaży jest tylko 70 akcji (w sumie), które można sprzedać po 125: 10 po 123, 30 po 124 i 30 po 125. Takie zlecenie zostanie odrzucone. ING 26

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń cd.: Jeżeli zlecenie inwestora to: zlecenie kupna 100 akcji po cenie rynkowej Zlecenie zostanie zrealizowane tylko częściowo inwestor nabędzie 10 akcji po kursie 123. Niezrealizowana część zlecenia kupna (90 akcji) pozostanie w arkuszu z limitem realizacji 123. ING 27

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń cd.: Jeżeli zlecenie inwestora to: zlecenie kupna 100 akcji po każdej cenie Zlecenie zostanie zrealizowane w całości inwestor nabędzie 10 akcji po kursie 123, 30 po 124, 30 po 125, 20 po 126 i 10 po 127. Średnia cena realizacji wyniesie 124,9. ING 28

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń cd.: Jeżeli zlecenie inwestora to: zlecenie kupna 100 akcji z limitem 125 z warunkiem wykonaj i anuluj Zlecenie będzie zrealizowane w części (70 akcji): inwestor nabędzie 10 akcji po 123, 30 po 124 i 30 po 125. Pozostała część zlecenia (30 akcji) zostanie odrzucona. ING 29

Zasady obrotu giełdowego... Przykłady realizacji zleceń cd.: Jeżeli zlecenie inwestora to: zlecenie kupna 100 akcji z limitem aktywacji 125 i limitem realizacji 127 Zlecenie uaktywni się, jeżeli zostanie zawarta transakcja po kursie 125. Po uaktywnieniu się będzie mogło być zrealizowane po kursie 127. ING 30

Analiza papierów wartościowych... Podstawę podejmowania decyzji inwestycyjnych na giełdzie stanowią: analiza fundamentalna wraz z analizą techniczną ING 32

Analiza papierów wartościowych... Analiza fundamentalna opiera się na fundamentach, czyli na kondycji gospodarki oraz kondycji emitenta papieru wartościowego. Im lepsza jest kondycja finansowa emitenta, tym wyższa jest wartość jego akcji i tym bardziej jest ona atrakcyjna dla inwestora. W analizie fundamentalnej wykorzystuje się informacje o gospodarce oraz informacje finansowe o spółkach. Stosowana jest dla inwestycji o długim horyzoncie czasowym, służy do wyszukiwania spółek, których akcje będą osiągać wyższe niż obecnie ceny. W praktyce przebiega w kilku etapach: analiza makroekonomiczna analiza sektorowa analiza sytuacyjna spółki analiza finansowa spółki wycena akcji ING 33

Analiza papierów wartościowych... 1. Analiza makroekonomiczna polega na ogólnej ocenie atrakcyjności inwestowania w danym kraju (sytuacja społeczno-polityczna, ogólna sytuacja ekonomiczna, bieżąca koniunktura gospodarcza inflacja, kursy walut, wskaźniki gospodarcze, poziom bezrobocia) 2. Analiza sektorowa dokonuje oceny atrakcyjności inwestowania w spółki należące do danego sektora gospodarki 3. Analiza sytuacyjna spółki stanowi uszczegółowienie analizy sektorowej, głównym celem jest ocena spółki na tle branży; w jej skład wchodzi analiza SWOT, opisująca silne i słabe strony przedsiębiorstwa oraz stojące przed nim szanse i zagrożenia 4. Analiza finansowa spółki najważniejsza część analizy fundamentalnej, sprowadza się do zbadania trzech podstawowych sprawozdań finansowych (bilans, rachunek zysków i strat i sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych) oraz przeprowadzenia analizy wskaźnikowej; najczęściej stosuje się wskaźniki płynności, aktywności, zadłużenia, rentowności (m.in. ROE i ROA) oraz najważniejsze dla inwestorów wskaźniki wartości rynkowej (najpopularniejsze to P/E, P/BV i stopa dywidendy) ING 34

Analiza papierów wartościowych... zysk netto wskaźnik rentowności aktywów (ROA return on assets) = --------------------- * 100 % aktywa zysk netto wskaźnik rentowności kapitału (ROE return on equity) = ------------------------* 100 % kapitały własne cena akcji wskaźnik cena/zysk (P/E Price/Earnings per share) = ------------------------------- zysk na akcję (EPS) cena akcji wskaźnik cena/wartość księgowa (P/BV Price/Book value per share) = --------------------------------- wartość księgowa na akcję dywidenda na akcję stopa dywidendy (Dividend yield) = ------------------------------ * 100 % cena akcji ING 35

Analiza papierów wartościowych... Najważniejsze wskaźniki charakteryzujące akcje spółki: Kapitał akcyjny stanowi część kapitału własnego spółki. Wartość nominalna wielkość kapitału akcyjnego przypadająca na jedną akcję. Wartość emisyjna cena, po jakiej akcja sprzedawana jest na rynku pierwotnym. Wartość księgowa wartość aktywów netto spółki przypadająca na jedną akcję. Wartość rynkowa cena, po jakiej akcja jest notowana na rynku wtórnym. Zysk przypadający na 1 akcję (EPS, Earnings Per Share) iloraz zysku netto spółki oraz liczby akcji. Wskaźnik cena / zysk (C/Z, P/E, Price / Earnings Ratio) iloraz ceny rynkowej akcji i zysku netto przypadającego na 1 akcję. Im niższa wartość tego wskaźnika, tym bardziej atrakcyjna jest akcja dla inwestora. Wskaźnik cena / wartość księgowa (C/WK, P/BV, Price Book Value Ratio) iloraz ceny rynkowej akcji i wartości księgowej 1 akcji. ING 36

Analiza papierów wartościowych... Najważniejsze wskaźniki charakteryzujące akcje spółki cd: Dywidenda przypadająca na 1 akcję (DPS, Dividend Per Share) iloraz dywidendy (czyli zysku do podziału) i liczby akcji. Stopa dywidendy (Dividend Yield) iloraz dywidendy przypadającej na 1 akcję i ceny rynkowej akcji. Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym większy dochód z zainwestowanego kapitału obecnie uzyskuje akcjonariusz. Wskaźnik wypłaty iloraz dywidendy przypadającej na 1 akcję i zysku netto przypadającego na 1 akcję. Wskazuje, jaka część zysku netto jest wypłacona w postaci dywidendy. Wskaźnik zatrzymania jest określony jako: 1 minus wskaźnik wypłaty. Wskazuje, jaka część zysku netto jest zatrzymana w spółce. Wskaźnik pokrycia to odwrotność wskaźnika wypłaty (czyli iloraz zysku netto przypadającego na 1 akcję i dywidendy przypadającej na 1 akcję). Wskazuje, jakie jest pokrycie wypłacanej dywidendy w zysku netto. ING 37

Analiza papierów wartościowych... Przykład: ING 38

Analiza papierów wartościowych... 5. Wycena akcji najczęściej metodą DCF, czyli zdyskontowanych strumieni przepływów środków pieniężnych, opierającej się na zasadzie mówiącej, że wartością wewnętrzną danego papieru wartościowego jest suma wartości obecnych wszystkich przyszłych przepływów gotówkowych generowanych przez ten walor ING 39

Analiza papierów wartościowych... Analiza techniczna krótkookresowa analiza opłacalności inwestycji w akcje, dokonywana na podstawie wykresów zmian cen akcji, wartości obrotów, wielkości zleceń oraz wskaźników technicznych. Służy do określania prawdopodobnej zmiany kursów akcji w przyszłości na podstawie ich oceny z przeszłości. Zakłada, że o cenach akcji decyduje popyt i podaż oraz, że zjawiska giełdowe wyprzedzają w czasie zjawiska ekonomiczne, a rynek jest mechanizmem dyskontującym przyszłość. Opiera się na trzech podstawowych regułach: zmiany podaży i popytu na giełdzie znajdują swoje odzwierciedlenie w cenach akcji (inaczej: rynek dyskontuje wszystko) zmiany cen akcji podlegają utrzymującym się przez dłuższy czas trendom procesy zachodzące na giełdzie powtarzają się ING 40

Analiza papierów wartościowych... Podstawowe pojęcia w analizie technicznej: 1. Trendy: długoterminowe, średnioterminowe (wtórne) i krótkookresowe spadkowe, wzrostowe i boczne (horyzontalne) kanały trendowe 2. Linie wsparcia i oporu 3. Proporcje pomiędzy poszczególnymi ruchami cen 4. Podstawowe formacje zapowiadające odwrócenie trendu (np. formacja głowy i ramion H&S, formacja podwójnego dna W lub podwójnego szczytu M ) 5. Formacje zapowiadające kontynuację trendu (np. trójkąty, prostokąty, flagi i chorągiewki, kliny) 6. Wskaźniki stosowane w analizie technicznej oscylatory (m.in. MACD, wskaźnik siły względnej RSI, wskaźnik zmian ROC) wskaźniki rynku akcji (m.in. średnie kroczące, wskaźnik szerokości rynku A/D) 7. Wykresy świecowe ING 41

Analiza papierów wartościowych... Trend ma podstawowe znaczenie w analizie technicznej, jest miarą tendencji panującej na rynku i wyraża kierunek w jakim podąża rynkowy tłum Podział trendów w zależności od czasu trwania rozróżniamy 3 stopnie trendu: 1. Trend długoterminowy wg teorii Dowa jest to ruch trwający co najmniej rok 2. Trendy średnioterminowy (wtórne) trwają one od 3 tygodni do 3 miesięcy 3. Trendy krótkookresowe są składową ruchu cen wyższego stopnia i stanowią ich uzupełnienie, trwają z reguły do 2-3 tygodni ING 42

Analiza papierów wartościowych... Podział trendów w zależności od kierunku: wzrostowe spadkowe boczne (horyzontalne) ING 43

Linie trendu WIG-PL (26,872.85, 27,813.49, 26,872.85, 27,813.49, +620.590) 70000 65000 60000 55000 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 1991 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20000 10000 x10000 ING 44

Linie trendu O CYFRPLSAT (14.0100, 14.0500, 13.6100, 13.7200, -0.25000) P O P O 15.9 15.8 15.7 15.6 15.5 15.4 15.3 15.2 15.1 15.0 14.9 14.8 14.7 14.6 14.5 14.4 14.3 14.2 14.1 14.0 13.9 13.8 13.7 13.6 13.5 13.4 13.3 13.2 13.1 13.0 12.9 12.8 12.7 12.6 12.5 12.4 12.3 12.2 12.1 12.0 11.9 11.8 11.7 11.6 11.5 11.4 11.3 2008 June July August September October November December 2009 February March April 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 x100 ING 45

Analiza papierów wartościowych... Linie wsparcia i oporu są najbardziej skutecznymi narzędziami wykorzystywanymi przy określaniu momentu wejścia i wyjścia z rynku. W klasycznej analizie technicznej poziomem wsparcia określa się poziom dna dla poprzedniej zniżki, a poziomem oporu poziom poprzedniego szczytu. ING 46

Wsparcie i opór TPSA (19.7000, 19.7400, 19.0000, 19.6000, +0.01000) 24.5 24.0 23.5 23.0 22.5 22.0 21.5 21.0 20.5 20.0 19.5 19.0 18.5 18.0 17.5 10000 5000 x1000 e July August September November 2008 February March April May June July August September November 2009 February April ING 47

Analiza papierów wartościowych... Kanały trendowe ING 48

Spadkowy kanał trendowy MOSTALEXP (2.00000, 2.05000, 1.93000, 2.00000, +0.03000) 14.0 13.5 13.0 12.5 12.0 11.5 11.0 10.5 10.0 9.5 9.0 8.5 8.0 7.5 7.0 6.5 6.0 5.5 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 50000 Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2007 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2008 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2009 Mar Apr x100 ING 49

Analiza papierów wartościowych... Proporcje pomiędzy poszczególnymi ruchami cen ING 50

Analiza papierów wartościowych... Podstawowe formacje odwrócenia trendu: formacja głowy i ramion (head and shoulders H&S ) formacja podwójnego szczytu ( M ) formacja podwójnego dna ( W ) formacja spodka formacja V ING 51

Analiza papierów wartościowych... Formacja głowy i ramion ING 52

Formacja głowy z ramionami BRE (515.000, 516.500, 491.000, 510.000, -1.00000) 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 30000 20000 10000 x10 J A S O N D 2000 M A M J J A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O N D 2003 M A M J J A S ING 53

Odwrócona formacja głowy z ramionami 1.45 1.45 1.40 1.40 1.35 1.35 1.30 1.30 1.25 1.25 1.20 1.20 1.15 1.15 1.10 1.10 1.05 1.05 1.00 1.00 0.95 0.95 0.90 0.90 0.85 0.85 0.80 0.80 0.75 0.75 0.70 0.70 0.65 0.65 0.60 R R 0.60 0.55 G 0.55 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 x100 2 29 6 October 13 20 27 3 10 November 17 24 1 8 December 15 22 5 2009 12 19 26 2 9 February 16 23 2 9 16 23 30 6 March April 13 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 x100 ING 54

Analiza papierów wartościowych... Formacja podwójnego szczytu ING 55

Formacja podwójnego szczytu PBG (212.800, 238.600, 208.200, 222.500, +10.5000) 470 460 450 440 430 420 410 400 390 380 370 360 350 340 330 320 310 300 290 280 270 260 250 240 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 10000 5000 2004 S O N D 2005 M A M J J A S O N D 2006 M A M J J A S O N D 2007 M A M J J A S O N D 2008 M A M J J A S O N D 2009 M A x100 0 ING 56

Analiza papierów wartościowych... Formacja podwójnego dna ING 57

Formacja podwójnego dna AGORA (52.0500, 53.8000, 51.9000, 53.8000, +0.85000) 64 63 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45 O 44 43 42 41 40 39 38 37 40000 30000 20000 10000 x10 Dec 2002 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2003 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2004 Feb Mar Apr May Jun ING 58

Formacja fałszywego wybicia SYGNITY (55.0000, 56.0000, 55.0000, 55.9000, -0.05000) S O N D 1999 M A M J J A S O N D 2000 M A M J J A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O N D 2003 M A M J J A S O N D O 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 50000 40000 30000 20000 10000 x10 ING 59

Analiza papierów wartościowych... Formacje zapowiadające kontynuację trendu: trójkąty (zwyżkujący, symetryczny, zniżkujący) flagi i chorągiewki kliny formacja prostokąta ING 60

Analiza papierów wartościowych... Trójkąty: symetryczny, zwyżkujący, zniżkujący ING 61

Analiza papierów wartościowych... Flagi i chorągiewki ING 62

Formacja flagi WIG-PL (40,298.06, 40,298.06, 40,023.86, 40,220.57, -272.738) O O 18500 18000 17500 17000 16500 16000 15500 15000 14500 14000 13500 13000 12500 12000 11500 11000 10500 30000 20000 10000 x1000 J A S O N D 2000 M A M J J A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O N D 2003 M A M J J A S O N D 2004 M A M J 27500 27000 26500 26000 25500 25000 24500 24000 23500 23000 22500 22000 21500 21000 20500 20000 19500 19000 ING 63

Formacja chorągiewki ZELMER (46.6000, 47.4800, 46.5500, 47.4800, -0.02000) 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 March April May June July August September November 2006 February April May June July August September November 2007 20000 15000 10000 5000 x10 ING 64

Analiza papierów wartościowych... Oscylatory: są wyjątkowo skuteczne w sytuacjach, kiedy na rynku brak jest wyraźnej tendencji w trakcie gry z trendem mogą dostarczać istotnych informacji o poziomie wykupienia/wyprzedania rynku ostrzegają przed tym, że dany trend traci swój impet, zanim jest to widoczne na wykresie cenowym dywergencje (różnice w zachowaniu ceny i oscylatora) są wręcz ostrzeżeniem przed zakończeniem danego trendu Najpopularniejsze oscylatory: wskaźnik siły względnej (RSI) wskaźnik zmian (ROC) wskaźnik MACD ING 65

Analiza papierów wartościowych... Relative Strength Index (RSI) - indeks siły względnej Jest to jeden z najpopularniejszych i najczęściej używanych oscylatorów. Nie jest to jednak, jak wskazuje nazwa, typowy miernik siły względnej. Jak klasyczny oscylator zyskuje wartości w przedziale 0-100. Podstawowa analiza zakłada poszukiwanie dywergencji względem wykresu cenowego. RSI jest również miernikiem stanów wykupienia / wyprzedania rynku. Wartości powyżej 70 pkt., są odbierane jako wykupienie rynku, poniżej 30 pkt. jako wyprzedanie rynku. Należy ze sobą wiązać sygnalizowane skrajne stany rynku z pojawiającymi się dywergencjami. Dodatkowo wskaźnik może być poddawany klasycznym technikom analitycznych, jak kreślenie linii trendów, poszukiwaniu formacji cenowych oraz sygnały płynące z ich przebicia. ING 66

Analiza papierów wartościowych... Rate of Change (ROC) - wskaźnik zmian Jest to wskaźnik impetu mierzący wielkość zmiany ceny w zadanym okresie. Kierunek notowań powinien być potwierdzony analogiczną tendencją wskaźnika. Jeżeli wskaźnik osiąga nowe minimum i zaczyna rosnąć jest to wstępny sygnał kupna, osiągnięcie nowego szczytu i następujący po nim spadek jest wstępnym sygnałem sprzedaży. Dla potrzeb systemów transakcyjnych jako sygnał wykorzystywane też jest przebijanie poziomu równowagi. Również istotne od strony przebiegu wskaźnika jest poszukiwanie dywergencji. Możliwe jest także kreślenie linii trendu, których przebicie traktowane jest jako sygnał zmiany tendnecji oraz poczukiwanie formacji. Subiektywnie można także wyznaczyć poziomy wykupienia/wyprzedania. ROC swoim przebiegiem pokrywa się z Momentum, różnica tkwi w innym wyrażeniu wynikowych wartości. ING 67

Analiza papierów wartościowych... Moving Average Convergence/Diverygence (MACD) - zbieżność/rozbieżność średnich ruchomych Jest to jeden z najpopularniejszych wskaźników, równie często wykorzystywany w systemach transakcyjnych. W swojej konstrukcji opiera się na różnicy dwóch ekspotencjalnych średnich ruchomych o różnych okresach. Linią sygnalną jest średnia z wartości samego wskaźnika. Podstawowa interpretacja zakłada generowanie sygnałów na podstawie przebicia przez MACD linii sygnalnej. Przebicie oddolne jest sygnałem kupna, odgórne traktowane jest jako sygnał sprzedaży. Potwierdzeniem sygnałów jest odpowiednie przełamanie poziomu równowagi. Czasem celne wskazówki daje też poszukiwanie dywergencji. MACD = EMA (C; 12) - EMA (C; 26) Signal Line = EMA (MACD; 9) ING 68

Pozytywna dywergencja na wskaźniku RSI WIG 65000 60000 55000 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 10000 x10000 RSI 50 2007 A S O N D 2008 M A M J J A S O N D 2009 M A ING 69

Negatywna dywergencja na wskaźniku RSI PEKAO (117.000, 119.100, 108.500, 115.000, +0.00) Relative Strength Index (69.9909) 280 275 270 265 260 255 250 245 240 235 230 225 220 215 210 205 200 195 190 185 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 70 60 50 40 30 v Dec 2006 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2007 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec2008 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2009 Mar Apr ING 70

Analiza papierów wartościowych... Wykresy świecowe: przedstawiają graficznie sytuację podaży i popytu pokazując, kto zwycięża w walce byka z niedźwiedziem korpusy świecowe, a w szczególności ich środkowe obszary stanowią poziomy wsparcia i oporu ponadto na wykresach świecowych występują pojedyncze, podwójne i potrójne formacje świecowe: pojedyncze formacje świecowe: szpulki, doji, młot (wisielec), spadająca gwiazda formacje dwóch świec: zasłona ciemnej chmury, formacja przenikania, formacja objęcia, harami formacje trzech świec: gwiazda wieczorna, gwiazda poranna ING 71

Analiza papierów wartościowych... Budowa świecy: ING 72

Analiza papierów wartościowych... Kluczowe czynniki sukcesu na rynku: Psychologia: konsekwencja wytrwałość wiara w samego siebie obserwacja własnych emocji System zawierania transakcji: metody otwierania i zamykania pozycji na rynku, czyli kiedy kupić i sprzedać linia obrony, czyli akceptacja strat Metody zarządzania wielkością pozycji: jak zwiększać wolumen w czasie kolejnych transakcji ING 73

Analiza papierów wartościowych... Dlaczego to nie jest takie proste? Kierunek działań inwestora sukcesu Kierunek działań psychiki człowieka Prawdopodobieństwo zysku Poziom obaw przy zawieraniu transakcji ING 74

Analiza papierów wartościowych... Jak maksymalizować prawdopodobieństwo zysku? Jakie sygnały generuje analiza techniczna? Sygnały kupna na rynku wyprzedanym Sygnały sprzedaży na rynku wykupionym czy występuje silna obawa utraty kapitału przy zajęciu pozycji długiej? czy występuje silna obawa utraty kapitału przy zajęciu pozycji krótkiej? nie tak tak nie czekaj długie krótkie czekaj ING 75

Komentarz do rynku futures ING 77

Komentarz do rynku futures ING 78

Serwis poranny ING 79

Tygodnik makroekonomiczny ING 82

Day trading ING 85

Analiza techniczna ING 86

Ciekawe spółki ING 87

Rekomendacje fundamentalne ING 88

Strategie, analizy sektorowe ING 89

Strategie, analizy sektorowe ING 90

Aktualna sytuacja na GPW Quo vadis GPW??? Z Serwisu porannego 16.04.2009r.:...Z punktu widzenia technicznego mamy z jednej strony wyraźne sygnały przełamania długoterminowego trendu spadkowego potwierdzone zwiększonym wolumenem obrotu i klasyczną formacją odwrócenia trendu, z drugiej strony... wykupienie i opory... ING 91

Aktualna sytuacja na GPW Z Serwisu porannego 25.05.2009r.:... rynek nadal nie może się zdecydować, w którym kierunku podążyć z konsolidacji, która zaczyna się przedłużać (...) WIG porusza się w dość wąskim zakresie pomiędzy 29-30,5 tys. pkt. (...) te poziomy cenowe będą teraz pilnie obserwowane przez kapitał spekulacyjny, który po przekroczeniu jednej z tych barier przystąpi do działania... ING 92

Aktualna sytuacja na GPW Z Serwisu porannego 23.06.2009r.:... Dynamiczny spadek na indeksie WIG anulował średnioterminową linię trendu wzrostowego (...) szczyt trendu wzrostowego został zwieńczony dość klasyczną formacją głowy z ramionami (...) Biorąc pod uwagę wysokość tej struktury cenowej minimalny zasięg spadku można wyznaczyć na ok. 29,3 tys. pkt. Nieco niżej w okolicy 29 tys. pkt. znajduje się dość silna strefa lokalnej konsolidacji. Tam można oczekiwać bardziej zdecydowanych działań strony popytowej.... ING 93

Jak korzystać z serwisu analitycznego? Wystarczy przeczytać i zaakceptować Warunki korzystania z serwisu (1), a następnie wypełnić Formularz zgłoszenia (2) 1 2 ING 94

Jak korzystać z serwisu analitycznego? Po zalogowaniu do sekcji analiz (3) można dodatkowo dokonać bezpłatnej subskrypcji materiałów analitycznych, wysyłanych w formie biuletynu na podany adres e-mail (4) 3 4 ING 95

Nasza oferta dla wymagających... ING 96

Rośnie rola Internetu w transakcjach na GPW Średni udział rachunków internetowych w ogólnej liczbie rachunków maklerskich (%) 40 35 40 30 25 28 30 33 20 21 15 10 5 0 3 4 6 9 10 14 18 I poł. 2003 II poł. 2003 I poł. 2004 II poł. 2004 I poł. 2005 II poł. 2005 I poł. 2006 II poł. 2006 I poł. 2007 II poł. 2007 I poł. 2008 II poł. 2008 Źródło: www.gpw.pl ING 98

Rośnie rola Internetu w transakcjach na GPW 100 80 Udział zleceń złożonych przez Internet w ogólnej liczbie zleceń wszystkie grupy inwestorów (%) Akcje Kontrakty Opcje 60 40 20 0 I poł. 2002 II poł. 2002 I poł. 2003 II poł. 2003 I poł. 2004 II poł. 2004 I poł. 2005 II poł. 2005 I poł. 2006 II poł. 2006 I poł. 2007 II poł. 2007 I poł. 2008 II poł. 2008 Źródło: www.gpw.pl ING 99

Rośnie rola Internetu w transakcjach na GPW 100 80 Udział Internetu w obrotach giełdowych inwestorzy indywidualni (%) Akcje Kontrakty Opcje 60 40 20 0 2000 2001 I poł. 2002 II poł. 2002 I poł. 2003 II poł. 2003 I poł. 2004 II poł. 2004 I poł. 2005 II poł. 2005 I poł. 2006 II poł. 2006 I poł. 2007 II poł. 2007 I poł. 2008 II poł. 2008 Źródło: www.gpw.pl ING 100

Rośnie rola Internetu w transakcjach na GPW Wnioski: na koniec 2008 roku domy maklerskie prowadziły 1 mln 29 tys. rachunków inwestycyjnych (wzrost o 3% w porównaniu z danymi na koniec 2007 roku), z czego 352 tys. to rachunki internetowe (odpowiednio wzrost o 20%) we wszystkich kategoriach instrumentów dominują zlecenia składane przez Internet; na rynku akcji 3/4 zleceń składanych jest poprzez Internet Inwestorzy indywidualni preferują Internet przy zawieraniu transakcji na GPW; w 2008 roku 65% obrotu akcjami i 78% obrotu kontraktami tej grupy inwestorów zostało zrealizowane za pośrednictwem sieci Źródło: Udział różnych grup inwestorów w obrotach giełdowych w 2008 r., www.gpw.pl ING 101

Klienci ING Securities także wybierają Internet Liczba rachunków internetowych w ING Securities 15000 14752 12500 12090 10000 7500 7781 5000 4962 2500 0 8 707 1520 2265 3369 sty 01 sty 02 sty 03 sty 04 sty 05 sty 06 sty 07 sty 08 sty 09 W maju 2009 roku liczba internetowych rachunków w ING Securities przekroczyła 16,5 tys. ING 102

Klienci ING Securities także wybierają Internet Udział rachunków internetowych w ogólnej liczbie rachunków maklerskich 50% 40% ING Securities Wszystkie DM 30% 20% 10% 0% I poł. 2003 II poł. 2003 I poł. 2004 II poł. 2004 I poł. 2005 II poł. 2005 I poł. 2006 II poł. 2006 I poł. 2007 II poł. 2007 I poł. 2008 II poł. 2008 ING 103

Klienci ING Securities także wybierają Internet liczba Klientów rośnie o blisko 100% w ciągu 2 lat już ok. 90% zleceń składanych jest przez Internet 100 80 60 40 20 6 13 44 51 59 77 86 89 21 39 62 70 78 90 94 93 Udział zleceń Klientów indywidualnych składanych przez Internet w ogólnej liczbie zleceń (w %) 0 Akcje Kontrakty 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ING 104

Dlaczego warto inwestować przez Internet? Wygoda: minimum formalności nawet otwarcie rachunku możliwe jest przez Internet dostęp do rachunku w każdym czasie i z dowolnego miejsca na świecie Oszczędność czasu: możliwość zawierania transakcji on-line na GPW zawsze aktualne informacje o notowaniach giełdowych i wyciąg z bieżącym stanem rachunku zlecenia giełdowe, przelewy gotówki, przeglądanie zleceń, transakcji i historii rachunku wszystko bez wychodzenia z domu dostęp do najnowszych rekomendacji, bieżących komentarzy analityków i informacji o spółkach bieżąca komunikacja on-line z pracownikami domu maklerskiego Niższe koszty: niższe koszty transakcyjne, a przez to wyższe zyski ING 105

Dlaczego ING Securities? ING 107

Dlaczego ING Securities? Atrakcyjne warunki cenowe: Dla inwestujących przez Internet: max. stawka prowizji na akcjach: 0,39% (0,20% przy day-tradingu) max. stawka prowizji na kontraktach terminowych: 9 zł (7 zł przy daytradingu) możliwość przeniesienia prowizji z innego domu maklerskiego W ramach opłaty za prowadzenie rachunku (44 zł/rok), m.in.: możliwość składania zleceń za pośrednictwem Internetu możliwość składania zleceń za pośrednictwem bezpłatnej infolinii podgląd notowań z GPW w czasie rzeczywistym możliwość składania zleceń bez pełnego pokrycia na rachunku pieniężnym możliwość korzystania z bezpłatnego serwisu analitycznego przelewy do ING Banku Śląskiego ING 108

Dlaczego ING Securities? Promujemy młodych Inwestorów: Specjalna oferta dla studentów: masz mniej niż 26 lat posiadasz legitymację studencką chcesz inwestować na giełdzie To właśnie dla Ciebie mamy wyjątkową ofertę: 0 zł za otwarcie rachunku inwestycyjnego 0 zł za prowadzenie rachunku inwestycyjnego 0 zł za podgląd notowań w czasie rzeczywistym z jedną najlepszą ofertą 0,25% - prowizja na rynku akcji od zleceń składanych za pośrednictwem aplikacji internetowej (standardowo: 0,39% studenci płacą aż o 36% mniej!) 7 zł - prowizja na rynku kontraktów terminowych od zleceń składanych za pośrednictwem aplikacji internetowej (standardowo: 9 zł obniżka kosztów o 22%) WNIOSEK: warto studiować ;-) ING 109

Dlaczego ING Securities? Bezpłatne notowania on line: Bezpłatny dostęp do notowań w czasie rzeczywistym: 1 oferta on line bezpłatnie dla każdego inwestora indywidualnego dostęp do aplikacji Notowania 3MAX (zaawansowana analiza techniczna) Dla aktywnych bezpłatne także wyższe pakiety: np. przy obrocie 100 tys. złotych/miesiąc dodatkowo gratis: notowania on line 5 ofert wiadomości Reuters A przy obrocie 300 tys. złotych dodatkowo bezpłatnie: pełny arkusz zleceń wiadomości PAP ING 110

Dlaczego ING Securities? FORMUŁA 1 w inwestowaniu w kontrakty terminowe: Najniższy depozyt na rynku: zniknął depozyt wstępny (140%) teraz depozyt jedynie 100% depozytu właściwego KDPW możliwość otwarcia większej liczby pozycji, dysponując taką samą kwotą jak dotychczas Depozyt oprocentowany aktualnie 2,5% w skali roku Złota linia dla najaktywniejszych dostęp do maklera giełdowego i analityka pod wydzielonym numerem telefonu wymagany obrót miesięczny 1000 kontraktów lub 1 mln zł na akcjach Koniecznie sprawdź nowe warunki inwestowania w kontrakty terminowe w ING Securities ING 111

Dlaczego ING Securities? Bezpłatny dostęp do serwisu analitycznego: bardzo pomocny przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych najnowsze rekomendacje, bieżące komentarze analityków, informacje o spółkach: serwis poranny codzienny komentarz ekonomiczny rekomendacje fundamentalne ciekawe spółki day trading analiza techniczna vademecum Inwestora (informacje o dywidendach, nowych emisjach, wezwaniach i wielu innych wydarzeniach, o których każdy Inwestor wiedzieć powinien) przygotowywany z wykorzystaniem materiałów analitycznych ING Wholesale Banking w Warszawie i Londynie oraz komentarzy ekonomistów ING Banku Śląskiego dostępny także za pośrednictwem poczty elektronicznej chat z analitykami organizujemy regularne chaty z naszymi specjalistami z ING Securities i ING Wholesale Banking oraz ekonomistami ING Banku Śląskiego ING 112

Dlaczego ING Securities? Codzienne dyżury analityków i maklerów nasi specjaliści do dyspozycji Klientów niezależnie od wartości portfela Analitycy: od poniedziałku do piątku za pośrednictwem bezpłatnej infolinii 0 800 163 066 w godzinach 8:00-16:00 dla Klientów Złotej linii w godzinach 13:30-15:30 dla pozostałych Klientów Maklerzy: od poniedziałku do piątku za pośrednictwem bezpłatnej infolinii 0 800 163 066 lub osobiście w siedzibie Centrum Obsługi Klientów w Katowicach w godzinach 8:30-16:30 dla Klientów Złotej linii w godzinach 13:30-15:30 dla pozostałych Klientów ING 113

Dlaczego ING Securities? SidomaOnLine podgląd notowań, zlecenia, analiza techniczna, wiadomości PAP i Reuters wszystko na jednym ekranie! wybrane papiery arkusz zleceń analiza techniczna okno indeksów zlecenie do wysłania komunikaty Reuters a ING 114

Dlaczego ING Securities? Wygoda i oszczędność czasu od samego początku współpracy ING 115

Dlaczego ING Securities? Teraz nowe możliwości otwarcia rachunku nie tylko osobiście, ale także: przez Internet wypełniając Deklarację otwarcia rachunku inwestycyjnego dostępną pod adresem: www.ingsecurities.pl/ing_otwarcie_rach.xml przez telefon dzwoniąc na bezpłatną infolinię 0 800 163 066 Dokumenty zostaną przygotowane i wysłane na adres korespondencyjny Klienta wraz z kopertą zwrotną i pismem informującym o dalszym toku postępowania. Po otrzymaniu podpisanej przez Klienta umowy, dostęp do rachunku zostanie uaktywniony i będzie można rozpocząć inwestowanie na GPW. ING 116