Jarosław Ziębiec. Zasady obrotu giełdowego

Transkrypt

1

2

3 Jarosław Ziębiec Zasady obrotu giełdowego

4 Wydawca: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA ul. Książęca 4, Warszawa tel. (22) fax (22) Opracowanie graficzne, skład i druk: Wydawnictwo ART art@artdruk.pl Copyright by Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA Warszawa, styczeń 2009 Wydanie V poprawione ISBN Oficjalne wydawnictwo Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

5 Szanowni Państwo, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonuje już kilkanaście lat, dając inwestorom szansę korzystnego lokowania oszczędności. Nikogo nie zachęcamy jednak do inwestowania na giełdzie bez zdobycia potrzebnej do tego wiedzy i umiejętności. Wręcz przeciwnie, wiedza to nieodzowny warunek pomyślnego inwestowania. W jej zakres wchodzi zarówno znajomość zagadnień pozwalających zadecydować o tym, w co, kiedy i jak zainwestować, jak i znajomość samej giełdy systemu obrotu, stosowanych na giełdzie procedur itp. Zadaniem tej broszury jest zapoznanie Państwa z giełdą z tym m.in. jak przebiega sesja giełdowa, jakie rodzaje zleceń mają do dyspozycji inwestorzy, jakie reguły rządzą ustalaniem kursów oraz z wieloma innymi zagadnieniami, mającymi wpływ na ostateczny wynik inwestycji. Zachęcamy do lektury wszystkich, którzy myślą o inwestowaniu na giełdzie teraz lub w przyszłości. Broszura ta bowiem w możliwie prosty sposób objaśni Państwu tajniki działania giełdy. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie

6

7 Spis treści W co można inwestować na giełdzie?... 7 Co to jest system notowań? Rynki giełdowe Jaki instrument w jakim systemie notowań? Notowania w systemie jednolitym Jak przebiegają notowania jednolite? Notowania ciągłe Jak przebiegają notowania ciągłe? Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań Dokładność ustalania kursów Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji Widełki statyczne Notowania jednolite Notowania ciągłe Widełki dynamiczne Jak funkcjonują widełki dynamiczne? Co trzeba wiedzieć o zleceniach? Ograniczenie wielkości zlecenia Rodzaje zleceń Zlecenia z limitem ceny Zlecenia bez limitu ceny Zlecenie po każdej cenie (PKC) Zlecenie po cenie rynkowej (PCR) Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) Jak długo zlecenie może być ważne? Dodatkowe warunki wykonania zlecenia Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin) Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ) Zlecenie z limitem aktywacji limit aktywacji (LimAkt) Przykłady realizacji zleceń Ważna jest płynność obrotu, czyli rola animatora Animator rynku Animator emitenta Jak mierzyć koniunkturę, czyli indeksy giełdowe Gdzie szukać informacji z sesji? Zlecenia krótka ściągawka

8

9 Zasady obrotu giełdowego W co można inwestować na giełdzie? Giełda najczęściej kojarzy się z akcjami, ale jej oferta jest oczywiście znacznie szersza. Inwestorzy mogą handlować wieloma zróżnicowanymi pod względem ryzyka instrumentami finansowymi, począwszy od obligacji po produkty strukturyzowane i instrumenty pochodne. Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest właścicielem części majątku spółki akcyjnej. Z faktu tego wynikają dla niego określone prawa prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu i pośrednio prawo do zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi notowanymi na giełdzie i w zależności od wielkości spółki, wartości jej akcji, płynności jej akcje mogą być notowane w jednym z dwóch systemów: w systemie notowań ciągłych lub w notowaniach jednolitych. Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy. Należy jednak pamiętać, że obrót prawami poboru trwa stosunkowo krótko (z reguły od kilku do kilkunastu dni) i w tym okresie inwestor musi sprzedać je na giełdzie lub dokonać zapisu na akcje, w przeciwnym razie poniesie stratę, gdyż prawa poboru wygasają. Prawa do akcji (PDA) umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań, w którym są lub mają być notowane akcje danej spółki. Prawa pierwszeństwa z obligacji, zwane popularnie prawami pierwszeństwa, to papiery wartościowe dające ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji spółki, która wyemituje obligacje, po określonej z góry cenie. Posiadacz prawa pierwszeństwa zna 7

10 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie termin realizacji praw do objęcia akcji, który jest z góry określony i kończy się w dniu wygaśnięcia praw pierwszeństwa. Notowanie praw pierwszeństwa odbywa się w tym samym systemie notowań, w którym notowane są akcje, do objęcia których uprawniają prawa pierwszeństwa. Jako pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały prawa pierwszeństwa spółki NETIA. Obligacje to papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je podmiot zaciąga pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emitenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależności od podmiotu, który emituje obligacje, możemy je podzielić na obligacje: skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa), korporacyjne (emitowane przez przedsiębiorstwa) oraz gminne (emitowane przez gminy). Biorąc pod uwagę zasadę ustalania odsetek, papiery te można podzielić na obligacje: o stałym oprocentowaniu, o zmiennym oprocentowaniu, zerokuponowe z dyskontem. Większość notowanych na giełdzie obligacji to obligacje skarbowe, ale notowane są także obligacje korporacyjne. Wszystkie obligacje notowane są w systemie notowań ciągłych. Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne. Certyfikaty inwestycyjne są potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalają na ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Jest to instrument dla tych, którzy z różnych względów nie są zainteresowani bezpośrednim inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje. Inwestorom, którzy nie obawiają się podejmowania ryzyka i posiedli większą wiedzę o prawach, które rządzą rynkiem kapitałowym, giełda umożliwia inwestowanie w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe instrumenty pochodne. Specyfika instrumentów pochodnych polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, którym może być np. papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta czy wskaźnik ekonomiczny. Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to kontrakty terminowe, jednostki indeksowe oraz opcje. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi następuje w postaci rozliczenia pieniężnego (z wyjątkiem kontraktów na obligacje). Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości 8

11 Zasady obrotu giełdowego (w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Po zawarciu transakcji codziennie następuje aktualizacja wzajemnych zobowiązań wynikająca ze zmiany kursu kontraktu terminowego. Wśród notowanych na giełdzie kontraktów terminowych inwestorzy mają do dyspozycji kontrakty na indeksy, kontrakty na akcje, kontrakty na obligacje skarbowe 1 oraz na kursy walutowe. Jednostki indeksowe to instrument finansowy, którego cena odzwierciedla zmiany wartości danego indeksu. Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzących w skład tego indeksu. Na warszawskiej giełdzie notowane są jednostki indeksowe MiniWIG20, które odzwierciedlają zmiany indeksu WIG20, w skład którego wchodzi dwadzieścia największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych. Opcje to instrumenty pochodne, których wystawca zobowiązuje się do pokrycia różnicy między z góry ustaloną ceną wykonania a ceną rozliczeniową instrumentu bazowego w terminie wygaśnięcia/wykonania opcji. Z drugiej strony nabywca opcji posiada prawo do żądania od wystawcy opcji określonej powyżej kwoty pieniężnej. W obrocie na giełdzie znajdują się opcje kupna i sprzedaży o europejskim stylu wykonania na indeks WIG20 oraz na akcje spółek 2. Opcje typu europejskiego mogą zostać wykonane jedynie w dniu ich wygaśnięcia. Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe będące efektem połączenia co najmniej dwóch różnych instrumentów (np. obligacji zerokuponowej z instrumentem pochodnym). Cena produktu strukturyzowanego zależy od wartości określonego instrumentu bazowego (np. kursu akcji, koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut). Emitent produktu strukturyzowanego (bank, dom maklerski) zobowiązuje się w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci kwotę rozliczenia ustaloną według z góry określonego wzoru. W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje produktów strukturyzowanych: produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dające inwestorowi określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor nie poniesie straty), produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne, gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez produkt wbudowany. 1 Notowania kontraktów na obligacje skarbowe są w chwili obecnej zawieszone. 2 Notowania opcji na akcję są w chwili obecnej zawieszone. 9

12 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Co to jest system notowań? Funkcjonujący na warszawskiej giełdzie nowoczesny i bezpieczny system notowań nosi potoczną nazwę WARSET i działa od listopada 2000 r. Jego sercem jest centralny komputer TANDEM, który realizuje najważniejsze dla przebiegu sesji funkcje, takie jak prowadzenie notowań wszystkich instrumentów, przyjmowanie i realizacja zleceń oraz dystrybucja informacji giełdowych. Nowoczesność systemu giełdowego przejawia się m.in. w pełnej automatyzacji przekazywania zleceń inwestorów oraz zawierania transakcji. Bardzo ważną cechą systemu jest tzw. otwarta architektura, która umożliwia jego integrację z systemami komputerowymi w domach maklerskich. Z kolei elastyczność systemu pozwala na szybkie dostosowanie się do zmiennych potrzeb związanych z organizacją obrotu. System notowań to inaczej mówiąc kilka programów komputerowych, które ściśle ze sobą współpracują. Każdy z nich zwany popularnie modułem, aplikacją lub systemem jest odpowiedzialny za pewną część funkcjonowania giełdy. Do najważniejszych elementów systemu giełdowego zalicza się: system notujący program, który umożliwia m.in.: przyjmowanie i sprawdzanie zleceń składanych przez domy maklerskie, kojarzenie zleceń i zawieranie transakcji oraz przekazywanie informacji o złożonych zleceniach i zawartych transakcjach, kalkulator indeksów czyli program, który na bieżąco oblicza wartości indeksów i przekazuje je do systemu informacyjnego, interfejs umożliwiający przekazywanie zleceń z domów maklerskich do systemu notującego, system dystrybucji informacji giełdowych program odpowiedzialny za przekazywanie i rozpowszechnianie drogą satelitarną wszystkich informacji dotyczących złożonych zleceń, zawarcia transakcji, zawieszenia notowań instrumentu finansowego i wiele innych. Informacje wysyłane są jednocześnie do: 10

13 Zasady obrotu giełdowego Komisji Nadzoru Finansowego instytucji nadzorującej rynek, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych instytucji rozliczającej wszystkie transakcje zawarte na giełdzie, agencji informacyjnych i innych dystrybutorów informacji. Oczywiście, w zależności od statusu odbiorcy informacji, zakres przesyłanych do niego informacji jest różny. Architektura systemu WARSET 11

14 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Rynki giełdowe Obrót instrumentami finansowymi na Głównym Rynku GPW (regulowanym) odbywa na jednym z dwóch rynków: podstawowym lub równoległym. Dopuszczenia instrumentów na jeden z rynków dokonuje Zarząd Giełdy, kierując się kryteriami określonymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 października 2005 r. w przypadku rynku podstawowego (zwanego też rynkiem oficjalnych notowań giełdowych) lub w Regulaminie Giełdy w przypadku rynku równoległego. Szczegółowe zasady dopuszczenia do obrotu giełdowego zostały określone w Regulaminie Giełdy. W tym miejscu warto jedynie zaznaczyć, że instrumenty finansowe (w tym akcje) mogą być dopuszczone do obrotu na giełdzie, o ile: ich zbywalność jest nieograniczona, KNF zatwierdziła prospekt emisyjny dotyczący danego instrumentu, w stosunku do emitenta instrumentu nie toczy się postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne. Do obrotu na rynku podstawowym kwalifikowane są akcje spełniające kryteria odpowiedniej wartości i rozproszenia, których emitenci ogłaszali sprawozdania finansowe za ostatnie trzy lata. Na rynku równoległym notowane są pozostałe papiery akcje najmniejszych spółek oraz jedna seria obligacji korporacyjnych. Papiery wartościowe wszystkich spółek notowanych na rynku regulowanym są kwalifikowane do 3 segmentów: 5 PLUS jeżeli ich kapitalizacja nie przekracza 50 mln euro, 50 PLUS gdy kapitalizacja spółki mieści się w przedziale od 50 do 250 mln euro, 250 PLUS gdy wartość kapitalizacji przekroczy 250 mln euro. Wartość kapitalizacji spółki, liczona jako średnia arytmetyczna kapitalizacji z trzech ostatnich miesięcy, jest jedynym kryterium kwalifikacji do segmentu. 12

15 Zasady obrotu giełdowego 30 sierpnia 2007 roku został uruchomiony rynek NewConnect. Ma status rynku zorganizowanego, lecz prowadzony jest przez GPW poza rynkiem regulowanym w formule alternatywnego systemu obrotu. To nowa propozycja GPW dla inwestorów akceptujących podwyższone ryzyko, w zamian za potencjalnie wysoki zwrot z inwestycji. To oferta dla młodych rozwijających się firm, działających zwłaszcza w obszarze nowych technologii (choć oczywiście możliwe jest także notowanie firm z innych branż), którym zastrzyk kapitału otworzy możliwość wykorzystania potencjału tkwiącego w ich innowacyjności, a w efekcie da szansę na rozwój uwieńczony awansem do grona dużych i wartościowych polskich spółek. Rynek NewConnect oferuje bardziej liberalne wymogi formalne i obowiązki informacyjne, a co za tym idzie - tańsze pozyskanie kapitału. W założeniu ma także być etapem w drodze spółki na Główny Rynek GPW. Zasady notowania instrumentów na NewConnect są podobne do obowiązujących na rynku podstawowym. 13

16 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Jaki instrument w jakim systemie notowań? Na obu rynkach instrumenty finansowe są notowane w jednym z dwóch systemów notowań: w systemie notowań jednolitych lub w systemie notowań ciągłych. Decyzje o tym, w jakim systemie są notowane poszczególne instrumenty finansowe podejmuje Zarząd Giełdy. Głównym kryterium klasyfikacji jest płynność obrotu. Istnieje możliwość przeniesienia akcji spółki z notowań jednolitych do notowań ciągłych. Jest to możliwe, gdy akcje spółki wykażą się odpowiednio wysoką płynnością i wartością obrotów. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym przeniesieniu akcji danej spółki do notowań ciągłych jest podpisanie przez nią umowy z animatorem emitenta 3, który będzie wykonywał swe obowiązki na zasadach określonych dla animatora rynku. Możliwa jest również zmiana systemu notowań w odwrotnym kierunku akcje spółki z notowań ciągłych mogą trafić do notowań jednolitych. Główną przyczyną takiej sytuacji jest znaczący spadek płynności obrotu. Niezależnie od tego, w jakim systemie notowane są dane akcje, obligacje czy instrumenty pochodne, jednostką transakcyjną jest jedna sztuka. Kursy, po których zawierane są transakcje instrumentami finansowymi (w tym akcjami) ustalane są na giełdzie na podstawie złożonych przez inwestorów zleceń kupna i sprzedaży. Wszystkie zlecenia trafiają do systemu komputerowego giełdy, który automatycznie kojarzy je ze sobą według ściśle określonych reguł. 3 Szczegóły na stronie

17 Zasady obrotu giełdowego Transakcje zawierane są podczas sesji giełdowych, które odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach Notowania w systemie jednolitym Charakterystykę systemów notowań na warszawskiej giełdzie rozpoczniemy od systemu kursu jednolitego, zwanego popularnie notowaniami jednolitymi. W tym systemie notowane są: akcje spółek o małej płynności, prawa poboru z akcji, które są notowane w tym systemie, prawa do akcji, które będą notowane w tym systemie, produkty strukturyzowane. Transakcje w systemie jednolitym zawierane są w dwóch, z góry określonych momentach sesji. Są to tzw. fixingi, podczas których na podstawie złożonych wcześniej zleceń, ustala się jedną cenę, po której realizowane są zlecenia. Procedura taka odbywa się dwukrotnie w cią gu dnia. Jak przebiegają notowania jednolite? Sesja giełdowa podzielona jest na kilka części tzw. faz. W pierwszej fazie sesji nazywanej przed otwarciem, inwestorzy wyłącznie składają, modyfikują i anulują zlecenia, ale transakcje nie są zawierane. Na bieżąco wyliczany jest i publikowany teoretyczny kurs otwarcia. Ta część sesji trwa od 8.00 do Następnie rozpoczyna się faza interwencji, która trwa 15 minut. W czasie jej trwania domy maklerskie działające jako animatorzy rynku mogą modyfikować wcześniej złożone przez siebie zlecenia tak, aby zwiększyć płynność obrotu danym instrumentem. Jeżeli dany instrument (np. akcja) nie posiada animatora rynku, wszyscy inwestorzy mogą modyfikować złożone przez siebie zlecenia. Modyfikacji zleceń można dokonać tylko poprzez: zwiększenie wolumenu złożonego zlecenia, zwiększenie limitu ceny w zleceniach kupna, zmniejszenie limitu ceny w zleceniach sprzedaży. O godzinie następuje pierwsze na danej sesji wyznaczenie kursu jednolitego, zwane fixingiem. Kurs fixingowy określany jest automatycznie przez system komputerowy giełdy, na podstawie złożonych wcześniej zleceń. Określanie kursu jednolitego odbywa się przy zastosowaniu kilku podstawowych zasad: dążenia do jak największego wolumenu obrotu, 15

18 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie dążenia do zrównoważenia popytu i podaży, czyli minimalizacji różnicy pomiędzy liczbą papierów w zleceniach sprzedaży i zleceniach kupna, które można zrealizować przy określonym kursie, dążenia do jak najmniejszych wahań kursów, czyli minimalizacji różnicy pomiędzy określanym kursem a kursem odniesienia 4. Zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu ceny i czasu złożenia zlecenia. Priorytet ceny oznacza, że: zlecenia kupna z wyższym kursem realizowane są przed zleceniami kupna z niższym kursem, zlecenia sprzedaży z niższym kursem realizowane są przed zleceniami sprzedaży z wyższym kursem. Priorytet czasu oznacza, że, w przypadku gdy dwa złożone zlecenia mają taki sam kurs, jako pierwsze jest realizowane to zlecenie, które zostało złożone wcześniej. Po wyznaczeniu kursu fixingowego następuje realizacja zleceń. Jako pierwsze realizowane są zlecenia po każdej cenie (PKC), zlecenia kupna z limitem wyższym od określonego kursu oraz zlecenia sprzedaży z limitem niższym niż określony kurs. Zlecenia te realizowane są w całości. Następnie realizowane są zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) i zlecenia z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu obie te grupy zleceń potencjalnie mogą podlegać alokacji, czyli mogą być zrealizowane w części lub nawet nie zostać zrealizowane wcale. Jeżeli wśród zleceń po każdej cenie oraz zleceń z limitem kursu są zlecenia z limitem aktywacji, będą one zrealizowane jako ostatnie w kolejności. Oczywiście, niezrealizowane zostaną wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym oraz zlecenia sprzedaży z limitem ceny wyższym niż określony kurs. Jeżeli wyznaczenie kursu jednolitego w dopuszczalnych przedziałach (widełkach) nie jest możliwe i nie można zawrzeć żadnej transakcji, podawany jest tzw. kurs nietransakcyjny wyznaczony odpowiednio na dolnych lub górnych widełkach, który jest kursem odniesienia dla następnego fixingu. 4 Szczegóły dotyczące kursu odniesienia patrz str

19 Zasady obrotu giełdowego Po określeniu kursu jednolitego, rozpoczyna się kolejna faza sesji dogrywka. Inwestorzy w czasie tej fazy sesji mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu. Dogrywka trwa 30 minut i kończy się o Po zakończeniu dogrywki, rozpoczyna się przyjmowanie zleceń na drugi fixing, czyli zaczyna się ponownie faza przed otwarciem, która trwa od do O ponownie następuje faza interwencji. Po określeniu kursu jednolitego o godz rozpoczyna się druga już tego dnia dogrywka, trwająca tak jak poprzednia pół godziny. Po jej zakończeniu, o godzinie 15.30, inwestorzy, którzy są tym zainteresowani, mogą do godziny składać zlecenia na następną sesję. Notowania ciągłe W systemie notowań ciągłych notowane są następujące instrumenty: akcje spółek o dużej płynności wchodzących w skład indeksów WIG20, mwig40, swig80 oraz akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, akcje nowo wprowadzonych spółek, pozostałe akcje o wystarczającej płynności, prawa pierwszeństwa z obligacji, obligacje przede wszystkim skarbowe, certyfikaty inwestycyjne, prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie, prawa do akcji (PDA), które będą notowane w tym systemie, wszystkie instrumenty pochodne kontrakty terminowe, jednostki indeksowe MiniWIG20 i opcje, produkty strukturyzowane. W czasie notowań ciągłych cena na każdy notowany instrument zmienia się wielokrotnie. Do transakcji dochodzi wtedy, gdy złożone przez inwestora zlecenie trafia na odpowiadające jego warunkom zlecenie z przeciwległej strony rynku (zlecenie sprzedaży spotka odpowiadające mu zlecenie kupna, a zlecenie kupna odpowiadające mu zlecenie sprzedaży). Jak przebiegają notowania ciągłe? Przed rozpoczęciem sesji, w godz , a dla kontraktów terminowych, jednostek indeksowych i opcji w godz , inwestorzy składają zlecenia na otwarcie notowań ciągłych. W tym czasie nie są zawierane żadne transakcje. 17

20 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie O godzinie 9.00, a w przypadku kontraktów terminowych, jednostek indeksowych i opcji o godz. 8.30, na podstawie złożonych zleceń określany jest tzw. kurs otwarcia notowań ciągłych. Kurs ten wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu tak jak w przypadku notowań jednolitych. Kurs otwarcia notowań ciągłych wyznaczany jest w oparciu o wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia. Po jego wyznaczeniu rozpoczyna się faza notowań ciągłych trwająca do godziny W tym czasie kupujący i sprzedający składają zlecenia, które po przekazaniu na giełdę są na bieżąco realizowane lub też trafiają do arkusza zleceń. Do arkusza trafiają te zlecenia, których nie można zrealizować natychmiast po ich przekazaniu na giełdę. Zlecenia, które trafiły do arkusza czekają na pojawienie się przeciwstawnych zleceń o odpowiedniej cenie, umożliwiających zawarcie transakcji. Przy realizacji zleceń w notowaniach ciągłych również obowiązują dwa priorytety: ceny i cza su. Podczas notowań ciągłych obowiązuje zasada, że transakcje są zawierane po kursie równym limitowi ceny zlecenia, które oczekuje w arkuszu na realizację. Przykładowo, jeżeli w arkuszu jest zlecenie sprzedaży z ceną realizacji 100 zł, a inwestor złoży zlecenie kup na z kursem 102 zł, zostanie zawarta transakcja i inwestor nabędzie akcje po kursie 100 zł, czyli po cenie realizacji zlecenia sprzedaży, które oczekiwało w arkuszu. W czasie notowań ciągłych może się wydarzyć specyficzna sytuacja, nazywana rów noważeniem rynku. Występuje ona wówczas, gdy złożone zlecenie doprowadziłoby do zawarcia transakcji po kursie, który wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań kursów (widełki) lub gdy złożone zlecenie po każdej cenie (PKC) nie może zostać zrealizowane w całości. W takiej sytuacji giełda automatycznie zawiesza przyjmowanie zleceń dla danego instrumentu, a następnie ogłasza tzw. równoważenie rynku. W przypadku ogłoszenia równoważenia rynku zlecenie, które je wywołało jest automatycznie przyjmowane do systemu giełdowego i widoczne w arkuszu. Równoważenie rynku polega na przeprowadzeniu mini fazy przed otwarciem przyjmowane 18

21 Zasady obrotu giełdowego są zlecenia, na podstawie których przy zastosowaniu procedury fixingu wyznaczany jest kurs równowagi. Po jego wyznaczeniu kontynuowane są notowania ciągłe. W szczególnej sytuacji giełda może rozszerzyć widełki wahań kursu w celu łatwiejszego wyznaczenia kursu równowagi i kontynuowania notowań. Notowania ciągłe kończą się wyznaczeniem kursu zamknięcia. Jest on określany na podstawie zleceń złożonych przez inwestorów w czasie notowań ciągłych, które do tej pory nie zostały zrealizowane oraz zleceń złożonych pomiędzy godz a Kurs zamknięcia wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu o godzinie Zastosowanie procedury fixingu służy wyznaczeniu rzetelnej ceny na rynku kursu, który jest brany pod uwagę przy wycenie portfeli akcji, a także stanowi punkt odniesienia dla następnej sesji. W przypadku gdy na fixingu nie dojdzie do zawarcia transakcji, kursem zamknięcia jest kurs ostatniej transakcji z da nej sesji. Po fixingu na zamknięcie od do trwa dogrywka. W ciągu 10 minut inwestorzy mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu na zamknięcie. Po jej zakończeniu, w godz , inwestorzy mogą składać zlecenia na otwarcie notowań ciągłych na następną sesję. Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań Nadzór nad przebiegiem i porządkiem sesji giełdowej sprawuje przewodniczący sesji. Podejmuje on wszystkie najważniejsze decyzje dotyczące obrotu giełdowego, określone w przepisach giełdowych: może np. przedłużyć czas wprowadzania zleceń maklerskich na sesję, zawiesić przyjmowanie zleceń, zawiesić obrót giełdowy danym instrumentem lub nawet przerwać sesję, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo obrotu lub interes jego uczestników. 19

22 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Dokładność ustalania kursów Kurs poszczególnych instrumentów może być określany z różną dokładnością. Dokładność określania kursu zależy głównie od rodzaju instrumentu lub jego aktualnej ceny. kurs* Akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa kurs 50 do 0,01 50 < kurs 100 do 0, < kurs 500 do 0,10 kurs > 500 do 0,50 kurs* wartość nominalna obligacji < 100 wartość nominalna obligacji 100 instrument dokładność określenia kursu Obligacje i listy zastawne (kurs podawany w procentach wartości nominalnej) dokładność określenia kursu do 0,1 punktu procentowego do 0,01 punktu procentowego Pozostałe instrumenty Certyfikaty inwestycyjne 0,01 Kontrakty terminowe na indeksy Kontrakty terminowe na waluty 0,01 dokładność określenia kursu 1 pkt indeksowy Kontrakty terminowe na akcje 0,01, gdy kurs kontraktu nie przekracza 5 0,05, gdy kurs kontraktu przekracza 5 Kontrakty terminowe na obligacje do 0,01 punktu procentowego MiniWIG20 0,01 Opcje na indeks WIG20 0,01 pkt. indeksowego, gdy kurs opcji nie przekracza 5 pkt. 0,05 pkt. indeksowego, gdy kurs opcji przekracza 5 pkt. Opcje na akcje 0,01, jeżeli kurs opcji nie przekracza 5 0,05, jeżeli kurs opcji przekracza 5 * w walucie notowania 20

23 Zasady obrotu giełdowego Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji Aktualnie obowiązują dwa typy ograniczeń wahań kursów: widełki statyczne oraz widełki dynamiczne. Widełki statyczne Widełki statyczne obowiązują w obu systemach i ograniczają zmiany ceny instrumentów finansowych w stosunku do kursu odniesienia. W notowaniach jednolitych kursem odniesienia jest ostatni kurs jednolity danego papieru. W notowaniach ciągłych kursem odniesienia dla kursu wyznaczanego na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) jest kurs zamknięcia 5 z dnia poprzedniego. Wyznaczony kurs na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) staje się następnie kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu zamknięcia w danym dniu. Jeżeli na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) nie zostanie wyznaczony kurs, kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu na zamknięcie w danym dniu jest kurs zamknięcia z sesji poprzedniej. Wyjątkiem jest rynek opcji, na którym kurs odniesienia jest wartością teoretyczną danej opcji. W przypadku zmiany ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia (jeżeli taka sytuacja zdarzy się w trakcie sesji giełdowej), kursem odniesienia jest odpowiednio górne lub dolne ograniczenie wahań kursu obowiązujące przed dokonaniem tej zmiany. Na sesję, na której dany instrument (akcja, obligacja, kontrakt terminowy, opcja) będzie notowany po raz pierwszy, kurs odniesienia wyznacza i podaje do publicznej wiadomości Giełda. Notowania jednolite Dopuszczalne wahania kursów dla instrumentów, które są notowane w systemie kursu jednolitego przedstawia tabela. 5 Ew. dzienny kurs rozliczeniowy lub kurs teoretyczny, w zależności od rodzaju instrumentu. 21

24 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie W przypadku akcji notowanych w systemie notowań z dwukrotnym określeniem kursu jednolitego (dwukrotnym fixingiem) istnieje dodatkowe ograniczenie maksymalnych wahań kursu w ciągu sesji. Kurs jednolity akcji, w przypadku drugiego fixingu na danej sesji, może być wyższy lub niższy od pierwszego fixingu w tym dniu najwyżej o 21%, jednak nie więcej niż o 33,1% od ostatniego kursu jednolitego z poprzedniej sesji. Szczegółowy tryb zmiany ograniczeń wahań kursów określa Zarząd Giełdy. Może on również zdecydować o zmianie lub zniesieniu ograniczeń wahań kursów dla wybranych lub wszystkich papierów wartościowych. Notowania jednolite z dwoma fixingami Instrument Dopuszczalna zmiana kursów w trakcie sesji od kursu odniesienia Akcje, prawa do akcji +/ 21% Prawa poboru do akcji +/ 100% Obligacje +/ 6 punktów procentowych Notowania ciągłe Dla instrumentów notowanych w systemie ciągłym, dopuszczalne wahania kursów przedstawia poniższa tabela. Instrument Kurs odniesienia na otwarcie Dopuszczalna zmiana kursu na otwarciu Akcje Kurs zamknięcia +/ 10% od kursu zamknięcia Kontrakty terminowe na indeksy cen akcji Kontrakty terminowe na kursy walut Kontrakty terminowe na akcje Kontrakty terminowe na obligacje skarbowe Dzienny kurs rozliczeniowy Dzienny kurs rozliczeniowy Dzienny kurs rozliczeniowy Dzienny kurs rozliczeniowy +/ 5% od dziennego kursu rozliczeniowego +/ 3% od dziennego kursu rozliczeniowego +/ 5% od dziennego kursu rozliczeniowego +/ 1,5 punktu procentowego od dziennego kursu rozliczeniowego Obligacje Kurs zamknięcia +/ 3% punktów procentowych od kursu zamknięcia Prawa pierwszeństwa z obligacji Kurs zamknięcia +/ 100% od kursu zamknięcia Dopuszczalna zmiana kursu w trakcie sesji w przypadku, gdy kurs w trakcie otwarcia został określony* +/ 10% od kursu otwarcia +/ 5% od kursu otwarcia +/ 3% od kursu otwarcia +/ 5% od kursu otwarcia +/ 1,5 punktu procentowego od kursu otwarcia +/ 3 punkty procentowe od kursu otwarcia +/ 100% od kursu otwarcia 22