Trening szybkości lokomocyjnej i siły eksplozywnej w piłce nożnej

Trening szybkości lokomocyjnej i siły eksplozywnej w piłce nożnej Piotr Stępień 1, Zbigniew Jastrzębski 1,2, Ryszard Mikołajewski 3, Łukasz Radzimiński 2, Krzysztof Wnorowski 2 1 Wyższa Szkoła Sportowa w Łodzi 2 Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku 3 Politechnika Gdańska Wstęp Piłka nożna jest grą zespołową, w której na sukces drużyny składa się wiele czynników takich jak; morfologiczne, funkcjonalne, stan fizjologiczny; taktyka, psychologia. W wielu badaniach wykazano, że dystans który zawodnik pokonuje podczas meczu mieści się w przedziale od 10 do 12 km (z pominięciem pozycji bramkarza 4 km) [Barros i wsp. 2007, Di Salvo i wsp. 2007]. Zatem podstawę przygotowania motorycznego zawodnika stanowi wydolność tlenowa. Podczas 90 minutowej gry w piłkę nożną przeciętna intensywność wysiłku zawodnika jest bliska progowi przemian beztlenowych (80-90% HR max ) a energia do wykonania wysiłku wytwarzana jest w czterech strefach: tlenowej, mieszanej, beztlenowo kwasomlekowej oraz beztlenowo niekwasomlekowej. W czasie rozgrywania meczu największy udział w wytwarzaniu energii przez zawodnika ma strefa druga i trzecia (stężenie mleczanu we krwi od 5 do 14 mmol/l krwi. Biorąc pod uwagę strukturę meczu piłkarze nożni pokonują w drugiej połowie dystans mniejszy o 5-10% niż w pierwszej połowie [Bangsbo 1999]. W lokomocji piłkarza nożnego można wyróżnić: stanie, marsz (4km/godz.), trucht (8km/godz.), wolny bieg (12km/godz.), bieg z umiarkowaną prędkością (16km/godz.), bieg z wysoką prędkością (21km/godz.) sprint (30km/godz.), bieg tyłem (12km/godz.), główkowanie, odbieranie piłki [Bangsboo 1999]. W tabeli 1 zaprezentowano wyniki uzyskane przez Di Salvo i wsp. [2007] który w swojej pracy badał rozkład pokonanego dystansu podczas meczu w zależności od intensywności wysiłku meczowego i pozycji na boisku, badanego zawodnika. Natomiast w tabeli 2 przedstawiono liczbę pojedynków zawodników jeden na jednego w trakcie meczu mistrzowskiego. Za ciekawe można uznać wyniki dotyczące pokonywanego dystansu przez piłkarzy poniżej i powyżej prędkości biegu przy Progu Przemian Anaerobowych - PPA (na poziomie 4 m/s) odpowiednio 10171 m i 1832 m. [Dargiewicz, 2005]. Według innych autorów, dystans pokonany sprintem podczas meczu jest na poziomie; 215-446 m [Di Salvo i wsp. 2007], 199-290 m [Dellal i wsp. 2010], 179-334 m [Lago i wsp. 9

2010], 193-260 m liga hiszpańska, 208-278 m liga angielska, 167-345 m liga europejska [Bompa i wsp. 2013]. Tabela.1. Porównanie dystansu pokonanego przez profesjonalnych piłkarzy w zależności od wysiłku meczowego i zajmowanej pozycji [Di Salvo i wsp. 2007] Pokonany dystans Prędkość biegu Pozycja 11,1 14,0 14,1 19,0 19,1 23,0 0 11km/h >23,0 km/h km/h km/h km/h Środkowy obrońca Skrajny obrońca Środkowy pomocnik Skrajny pomocnik Napastnik 7080 7012 7061 6960 6958 1380 1590 1965 1743 1562 1257 1730 2116 1987 1683 397 652 627 738 621 215 402 248 446 404 Tabela.2. Liczba pojedynków jeden na jeden w lidze angielskiej [Bompa i wsp. 2013] Pozycja Liczba pojedynków w powietrzu Liczba pojedynków na ziemi Napastnicy Pomocnicy defensywni Pomocnicy środkowi Pomocnicy skrajni Obrońcy środkowi Obrońcy skrajni 18,8±4,2 8,2±1,9 8,6±2,1 6,7±2,3 14,9±2,8\ 10,7±2,2 28,8±4,8 30,2±4,9 27,2±3,9 30,7±4,9 19,8±3,5 24,2±3,6 Wydolność tlenowa jest podstawą przygotowania motorycznego zawodnika piłki nożnej, jednak decydującymi o wyniku sportowym są akcje za które odpowiedzialny jest metabolizm beztlenowy. To krótkie sprinty, wyskoki pionowe, wślizgi, gra jeden na jednego" decydują o wyniku współzawodnictwa sportowego [Wragg i wsp. 2000]. Potwierdza to lektura kolejnych pozycji piśmiennictwa skupiających się na wpływie treningu siły eksplozywnej i szybkości na dyspozycję motorycznego przygotowania zawodnika [Commeti i wsp., 2001; Little i Williams, 2005; Gissis i wsp., 2006; Di Salvo, 2007; Gonaus i Müller, 10

2012]. W związku z tym trening szybkości lokomocyjnej i siły eksplozywnej w piłce nożnej nabiera szczególnego znaczenia. Szybkość lokomocyjna Definicja szybkości: Szybkość - określana jest jako zdolność do wykonywania ruchów w najmniejszych dla danych warunków odcinkach czasu. Ocena ta przejawia się poprzez trzy składowe: czas reakcji, czas ruchu prostego oraz częstotliwość ruchów cyklicznych. Szybkość lokomocyjna przejawiana przez piłkarza w czasie gry uzależniona jest od kilku czynników: uwarunkowania genetyczne, proporcje budowy ciała, poziom siły i wytrzymałości, technika ruchu, uzdolnienia ruchowe, stan psychiczny, warunki zewnętrzne [Sozański i Śledziewski, 1993]. Zgodnie z definicją Sozańskiego i Śledziewskiego [1993], odpowiednie połączenie czasu reakcji, czasu ruchu prostego i częstotliwości ruchów cyklicznych wpływa na szybkość zawodnika. W piłce nożnej dodatkowym aspektem mający silny wpływ na szybkość jest sytuacja meczowa w której aktualnie zawodnik się znajduje. Tym samym szybkość w piłce nożnej różni się od tej w lekkiej atletyce, gdyż wykonywane sprinty wykonywane są w różnych kierunkach i pod presją czasu/przeciwnika. Dlatego też podczas treningu szybkości lokomocyjnej w piłce nożnej należy uwzględnić ten aspekt. W procesie szkolenia sportowego w piłce nożnej niezmiernie ważnym, ale jednocześnie trudnym problemem jest odpowiedni dobór obciążeń treningowych oraz czas ich zastosowania. Naukowcy zaobserwowali, iż każda ze zdolności motorycznych posiada swoje okresy krytyczne czyli czas podczas rozwoju młodego człowieka w którym trening najsilniej wpływa na ich rozwój. Można więc przyjąć, że realizując proces szkolenia należy dostosować odpowiednie formy, metody, środki i obciążenia treningowe i zastosować je w momencie szybkiego rozwoju określonej zdolności motorycznej młodego zawodnika. W oparciu o te obserwacje powstały: chronologia okresów krytycznych (tab.3) oraz wytyczne treningowe związane z wiekiem biologicznym (tab. 4). [Kapera, 1997]. 11

Tabela.3. Chronologia okresów krytycznych dla populacji polskich [Kapera, 1997] CECHY RUCHOWE Wiek ( lat ) Szybkość Cechy szybk.- siłowe Skok w dal z miejsca Skok w dal z rozbiegu Bieg na dystansie 300 m Wytrzymałość 1000 m Wydolność Zwinność Gibkość 7,5 8,5 8,5 9,5 9,5 10,5 CHŁOPCY 10,5 11,5 11,5 12,5 12,5 13,5 13,5 14,5 14,5 15,5 15,5 16,5 16,5 17,5 17,5 18,5 18,5 19,5 Okresy: SUBKRYTYCZNE KRYTYCZNE o niskim tempie rozwoju KRYTYCZNE o średnim tempie rozwoju KRYTYCZNE o wysokim tempie rozwoju 12

Tabela.4. Wytyczne dla planowania wieku rozpoczynania treningu i progresji obciążeń Rodzaje sprawności [Kapera 1997] STREFY WIEKU 5-6 8-10 10-12 12-14 14-16 16-18 18-20 > 20 Siła maksymalna Siłowo szybkościowe Wytrzymałość siłowa Wytrzymałość tlenowa Wytrzymałość beztlenowa Szybkość reagowania Szybkość w ruchach cyklicznych Szybkość w ruchach acyklicznych Gibkość, koordynacja ruchowa Objaśniania: Ćwiczenia usprawniające ( 1 2 x tydzień ) Trening właściwy ( 2 5 x tydzień ) Trening wyczynowy Trening mistrzowski o wzrastających obciążeniach 13

Ważnymi czynnikami determinującymi szybkość są: genetyka, siła mięśniowa, moc, koordynacja ruchowa, technika, koncentracja, sprężystość, elastyczność mięśni i ścięgien oraz zakres ruchomości w stawach [Bompa i wsp., 2013]. Według Cissika [2005] przed rozpoczęciem treningu szybkości i wyborem odpowiednich ćwiczeń/środków treningowych należy ustalić pewne reguły w których trening: - powinien być skorelowany z wymogami danej dyscypliny, pozycji, zawodnika. Nie wszystkie pozycje wymagają tego samego przygotowania szybkościowego. Powinno to zatem być uwzględnione podczas przygotowywania planu. - powinien być częścią programu szkolenia periodyzacja (tab. 5) - powinien skupiać się na rozwoju techniki mając na uwadze indywidualne cechy zawodnika i uprawianą dyscyplinę - musi być stopniowany aby zapobiec kontuzjom i zmaksymalizować rozwój. - jednostka treningowa powinna skupić się na jednym celu (przyspieszenie, maksymalna prędkość itp.) - powinien zapewniać wystarczająco czasu do regeneracji. Unikając nakładania się treningu tej samej cechy, odstęp 24/48 godzin regeneracji pomiędzy sesjami. Najczęściej stosowanym metodami kształtowania szybkości są metody: powtórzeniowa o submaksymalnej prędkości. Najważniejsza w obu metodach jest proporcja pomiędzy czasem pracy i odpoczynku. W treningu szybkości stosuje się sprinty powtarzane na różnych dystansach (od 5m do 30m) i o różnej długości przerw wypoczynkowych między powtórzeniami [Coh i wsp., 2010]. Podczas tak kształtowanej szybkości rozwijana jest również siła eksplozywna, przede wszystkim, jako efekt często powtarzanych startów z miejsca Markovic i wsp. [2007]. 14

Tabela.5. Periodyzacja treningu szybkości [Bompa i wsp., 2013] Przygotowanie wszechstronne Wytrzymałość tlenowa i beztlenowa (trening tempowy i interwałowy ekstensywny) Okres przygotowawczy Przygotowanie specjalne Szybkość (mechanizm fosfagenowy) Wytrzymałość beztlenowa (mechanizm glikolityczny) Szybkość specjalna Procesy fosfagenowe i glikolityczne Zwinność Szybkość reagowania Wytrzymałość szybkościowa Okres Startowy Zawody kontrolne Zawody główne Szybkość specjalna Procesy fosfagenowe i glikolityczne Zwinność Wytrzymałość specjalna Szybkość specjalna Zwinność Szybkość reagowania Okres przejściowy Przejściowy Niespecyficzne czynności ruchowe (biegi terenowe, pływanie, jazda na rowerze) Siła eksplozywna Definicja: Moc (Skoczność, siła eksplozywna) - jest wieloczynnikową funkcją dwóch cech podstawowych: szybkości i siły oraz budowy i proporcji ciała. Wyraża moc pracy mięśniowej i określa zdolność przemieszczania ciała w przestrzeni poprzez fazę lotu najwyżej i najdalej zależnie od zaistniałej sytuacji ruchowej [Sozański i Śledziewski 1993]. W programie treningu ćwiczenia skocznościowe odgrywają szczególną rolę na etapie przygotowania wszechstronnego, kiedy ze względów rozwojowych nie jest wskazane stosowanie ćwiczeń z obciążeniem. Najlepsze warunki do kształtowania skoczności (okresy krytyczne) u chłopców mieszczą się w wieku 13 15 lat natomiast największy poziom 15

w naturalnym rozwoju cecha ta osiąga w wieku 19 20 lat [Kapera, 1997]. Siłę eksplozywną najlepiej kształtować poprzez trening plyometryczny. Polega on na dynamicznych ruchach, najczęściej kończyn dolnych, powodujących szybki ekscentryczno-koncentryczny skurcz mięśni. Podczas takiego ruchu występują trzy fazy: skurcz ekscentryczny (rozciąganie mięśnia), przejściowa (amortyzacja), skurcz koncentryczny (skracanie mięśnia). Podczas stosowania treningu plyometrycznego należy stopniować poziom trudności wykonywanych ćwiczeń. Należy rozpoczynać od ćwiczeń prostych na stabilnym podłożu przechodząc do ćwiczeń złożonych z możliwym niestabilnym podłożem. Trening plyometryczny wymaga starannego przygotowania oraz periodyzacji. Program szkolenia w pierwszym okresie powinien zawierać ćwiczenia poprawiające stabilizację plyometryczną, w kolejnym okresie treningi powinny mieć na celu ukształtowanie mocy mięśniowej plyometrycznej, w ostatnim etapie głównym celem treningowym jest poprawa mocy plyometrycznej. Ważnym aspektem jest dostosowanie rodzaju treningu do wieku zawodników. Stosując go należy pamiętać o właściwym przygotowaniu mięśni do wysiłku oraz o tym, że nieprawidłowy sposób wykonania ćwiczeń może powodować mikrourazy, a w konsekwencji poważne kontuzje [Rimmer i Sleivert, 2000]. Metody oceny szybkości lokomocyjnej i siły eksplozywnej Do podstawowych zadań trenera należy kontrola i ocena dyspozycji zawodników do gry, ale spełnienie tego postulatu wymaga zastosowania rzetelnych i trafnych zadań testowych [Ali i wsp., 2011]. W praktyce piłki nożnej do oceny siły eksplozywnej stosuje się najczęściej testy na platformie dynamometrycznej: SJ squat jump, VJ vertical jump, CMJ countermovement jump [Quagliarella i wsp., 2011; Costa Mendes de Salles i wsp., 2012]. Natomiast do oceny poziomu szybkości lokomocyjnej służą testy biegowe na krótkich dystansach wykonywane ze startu z miejsca lub rozbiegu 2-3m (od 5m do 30m) [Turner i wsp., 2011; Jastrzębski i wsp., 2013]. Test szybkości lokomocyjnej Ze względu na specyfikę gry w piłkę nożną, najczęściej stosowaną próbą szybkości lokomocyjnej wśród zawodników jest bieg na odcinku 30 metrów. Valquer [1998], na podstawie swoich obserwacji stwierdził, że 96% sprintów to odcinki biegu o długości 16

krótszej niż 30 metrów, a 49% poniżej 10m. Miejsce: boisko ze sztuczną trawą Sprzęt: zestaw fotokomórek, taśma, pachołki (stojaki) Wykonanie: za pomocą taśmy i stojaków wyznaczamy miejsce startu oraz odległości 5m, 20m, 30m. Następnie, ustawiamy bramki (fotocele) na linii startowej oraz na kolejnych odcinkach. Badani rozpoczynają bieg z pozycji stojącej, przy czym, przy starcie należy zwrócić uwagę aby badani startowali bez dodatkowych zamachów czy przeskoków. Ocena: wykonujemy dwa powtórzenia biegu, wybieramy najlepsze czasy na odcinkach 5m, 20m, 30m Test siły eksplozywnej Próbę wysiłkową siły eksplozywnej (Countermovementjump - CMJ) zawodnicy wykonują na platformie dynamometrycznej. Przeprowadza się ją w dwóch wersjach: bez zamachu i z zamachem rąk. Istnieje bardzo duża korelacja pomiędzy wynikami tego testu a efektywnością gry zawodników na boisku [Arnason i wsp., 2004]. Miejsce: sala gimnastyczna Sprzęt: platforma dynamometryczna, komputer Wykonanie: pierwsza próba: dwa skoki - badany staje obunóż w środkowej części platformy dynamometrycznej, ręce zakłada na miednice, następnie ugina nogi i wykonuje skoki do góry. Druga próba: dwa skoki badany staje obunóż w środkowej części platformy dynamometrycznej, przy skoku ręce pomagają wykonać wyskok poprzez przeniesienie ich z pozycji wzdłuż ciała do pozycji wyciągnięcia ich nad głowę. Ocena: z dwóch wyskoków dla każdej z prób wybieramy najlepszy wynik (Fot.1.). 17

Fot.1. Prawidłowa postawa badanego przed, w trakcie i po wykonaniu skoku Trening szybkości lokomocyjnej i siły eksplozywnej w literaturze Venturelli [2008] przeprowadził trening na młodzieżowej grupie średnia wieku 11 lat. Podzielił ich na dwie grupy STG - wykonującą trening szybkościowy na odcinkach 10m i 20m oraz CTG wykonującą trening sprawnościowy z wykorzystaniem drabiki koordynacyjnej. Eksperyment trwał 12 tygodni. Obie grupy poprawiły znacząco wyniki w teście szybkości lokomocyjnej bez piłki, natomiast istotną statystycznie różnicę zauważono w teście szybkościowym z piłką na korzyść grupy CTG. Podobne badania przeprowadził Zafeiriou [2007]. On również badał wpływ treningu szybkościowego bez piłki i z piłką na poziom zdolności wysiłkowych piłkarzy nożnych. Stwierdził, że oba treningi istotnie poprawiają szybkość, ale nie mają wpływu na wyniki CMJ- countermovementjump. Z kolei Markovic i wsp. [2007] podzielili badanych na trzy grupy: plyometryczną (wykonywała trening plyometryczny skoki przez płotki), szybkościową (wykonywała trening biegowy na odcinkach od 10m do 50m) i kontrolną. Uzyskane wyniki sugerują, że trening sprinterski na krótkich odcinkach efektywniej wpływa na poprawę zdolności wysiłkowych piłkarzy niż klasyczny trening plyometryczny. Wong i wsp. [2010], aplikując piłkarzom w wieku 14 lat 12-tygodniowy trening siłowy, uzyskali satysfakcjonujące efekty potreningowe (wartości wskaźników: VJ vertical jump i czasów biegów na 10m i 30m uległy istotnej statystycznie poprawie). Rimmer i wsp. [2000] zastosował odmienną metodykę badawczą. Podzielił zawodników na trzy grupy badawcze: pierwsza realizowała trening plyometryczny, druga trening szybkości, a trzecia była grupą kontrolną. Na podstawie uzyskanych wyników 18

dowiedli, że trening plyometryczny wpływa korzystniej niż standardowy trening sprinterski na poprawę prędkości biegu wśród badanych na odcinkach 5-10m (p<0,01 dla testu pre-post, p<0,05 dla grupy plyometrycznej i kontrolnej). Natomiast realizacja obu programów treningowych miała jednakowy wpływ na poprawę szybkości lokomocyjnej rozwijanej na dystansach od 20m do 40m. Z badań Kotzamanidis i wsp. [2006] wynika, że trening plyometryczny poprawia istotnie wysokość wyskoku pionowego (VJ) piłkarzy nożnych w porównaniu z grupą kontrolną, ale nie prowadzi do poprawy ich szybkości lokomocyjnej na odcinku 5-10m. Z kolei, Rubley i wsp [2011] zbadali wpływ treningu siły eksplozywnej na skok pionowy i długość podania u młodych zawodniczek piłki nożnej. Eksperyment trwał 14 tygodni, autorzy podzielili uczestników na dwie grupy, jedna wykonywała tylko trening piłkarski, druga oprócz tego samego treningu piłkarskiego raz w tygodniu realizowała jedną jednostkę treningową siły eksplozywnej. Po 14 tygodniach wzrost wyskoku pionowego i długości podania w grupie eksperymentalnej był istotnie większy niż w kontrolnej. Podsumowanie Czas i sposób wykonywania ćwiczeń tj. liczba ich powtórzeń w serii, liczba serii oraz długość przerw pomiędzy ćwiczeniami to kluczowe czynniki, które decydują o efektach zastosowanego programu treningowego [Jastrzębski, 2005]. Aby sprostać tym wymaganiom dokonano przeglądu literatury dotyczącej metodyki treningu plyometrycznego i sprinterskiego [Cissik i wsp., 2005: Whitney i wsp., 2005; Perez-Gomez i wsp., 2008; Cherif i wsp., 2012; Impellizzeri i wsp., 2008; Makaruk i wsp., 2010; Asadi, 2011, 2012]. Autorzy badający wpływ treningu sprinterskiego lub plyometrycznego mogą mieć zbliżone lub odmienne spostrzeżenia w odniesieniu do efektywności zastosowanych programów treningowych. Należy jednak sądzić, że mogą one być efektem różnic w jakości ich wykonania oraz doświadczenia i poziomu sportowego badanych osób. Nawet niewielkie zaniedbania w tym zakresie mogą wpływać negatywnie na przystosowawcze i adaptacyjne efekty potreningowe w zakresie poprawy zdolności wysiłkowych zawodników. Jak wykazał Rubley i wsp. [2011] tylko jedna dodatkowa jednostka treningowa w tygodniu powoduje istotne statystycznie różnice w zmianach adaptacyjnych. Dlatego kolejnym ważnym czynnikiem treningu szybkości i siły eksplozywnej jest kontrola obciążeń treningowych. Elementem kontroli treningu jest rejestracja obciążeń i środków treningowych która w konsekwencji prowadzi do optymalizacji procesu treningowego wpływając na harmonijny rozwój młodych i zaawansowanych stażem treningowym sportowców. Bardzo ważnym 19

aspektem rejestracji obciążeń jest możliwość porównania osiągniętych wyników z wzorcami teorii treningu sportowego, a także z wynikami uzyskanymi przez inne drużyny piłkarskie. Bibliografia Abbas A. [2011]. The effects of a 6-week of plyometric training on electromyography changes and performance Sport Science 4, 2: s. 38-42. Ali A. [2011]. Measuring soccer skill performance: a review. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 21: s. 170 183. Arnason A., Sigurdsson S. B., Gudmundsson A., i wsp. [2004]. Physical fitness, injuries, and team performance in soccer. Med Sci Sports Exerc Feb; 36 (2): s. 278-285. Bangsbo J. [1999]. Sprawność fizyczna piłkarza. COS. Warszawa. Barros R., Misuta M., Menezes R., Figueroa P., Moura F., Cunda S., Ando R., Leite. [2007]. Analysis of the distances covered by first division Brazilian soccer players obtained with an automatic tracking method. Journal of Sports Science & Medicine Jun, Vol. 6 Issue 2, s. 233-244. Bompa T., Zając A., Waśkiewicz Z., Chmura J. [2013]. Przygotowanie sprawnościowe w zespołowych grach sportowych. AWF Katowice. Cherif M., Said M., Chaatani S., ejlaoui O., Gomri D., Abdallah A. [2012]. The Effect of a Combined High-Intensity Plyometric and Speed Training Program on the Running and Jumping Ability of Male Handball Players Asian Journal of Sports Medicine, Volume 3 (Number 1), March, s. 21-28. Christos K. [2006]. Effect of plyometric training on running performance and vertical jumping inprepubertal boys Journal of Strength and Conditioning Research, 20(2), s. 441-445. Cissik J. [2005]. Means and Methods of Speed Training: Part II National Strength and Conditioning Association Volume 27, Number 1, s. 18-25. Coh M., Bracic M., Smajlovic.[2010]. Methodical aspects of maximum speed development Sport Science 3 (2010) 2: s. 11-14. Cometti G., Maffuletti. A., Pousson M., Chatard J. C., Maffulli. [2001]. Isokinetic strength and anaerobic power of elite, subelite and amateur French soccer players. International Journal of Sports Medicine, vol. 22, s. 45-51. Dargiewicz R. [2005]. Gra w piłkę nożną na różnych etapach mistrzostwa sportowego w świetle analizy kinematycznej. Praca doktorska, AWFiS Gdańsk. 20

Dellal A., Chamari K., Wong De P., Amaidi S., Keller D., Barros R., Bisciotti Gian., Carling Ch. [2011]. Comparison of physical and technical performance in European soccer match-play: FA Premier League and La Liga. European Journal of Sport Science Jan/Feb, Vol. 11 Issue 1, s. 51-59. Di Salvo V., Baron R., Tschan H., Calderon Montero F. J., Bachl., Pigozzi F.[2007]. Performance characteristic according to playing position in elite soccer. International Journal & Sports Medicine, nr 3, s. 222-227. Gil da Costa Mendes de Salles P., Vieira do Amaral Vasconcellos F., Fernando da Costa Mendes de Salles G., Tavares Fonseca R., Martin Dantas E. H. [2012]. Validity and Reproducibility of the Sargent Jump Test in the Assessment of Explosive Strength in Soccer Players Journal of Human Kinetics volume 33, s. 115-147 Gissis Ι., Papadopoulos Ch., Kalapotharakos V., Sotiropoulos A., Komsis G., Manolopoulos E. [2006]. Strength and speed characteristics of elite, subelite and recreational young soccer players. Research in Sports Medicine: An International Journal, 14(3): s. 205-214. Gonaus Ch., Müller E. [2012]. Using physiological data to predict future career progression in 14- to 17-year-old Austrian soccer academy players. Journal of Sports Sciences, 30(15), s. 1673-1682. Impellizzeri F. M., Rampinini E., Castagna C., Martino F., Fiorini S., Wisloff U. [2008]. Effect of plyometric training on sand versus grass onmuscle soreness and jumping and sprinting ability in soccer players Br J Sports Med; 42: s. 42 46. Jastrzębski Z. [2005]. Obciążenia treningowe w piłce nożnej modyfikacje ich rejestracji, (W): Wybrane zagadnienia treningu sportowego piłkarzy nożnych: praca zbiorowa /pod. red. A. Stuły/, Gorzów Wlkp., s. 49 58. Jastrzębski, Z, Rompa, P, Szutowicz, M, and Radzimiński, L. [2013]. Effects of applied training loads on the aerobic capacity of young soccer players during a soccer season. J Strength Cond Res 27(4): s. 916 923. Kapera R. [1997]. Piłka nożna- trening dzieci. Sprint, Warszawa. Lago C., Casais L., Dominguez E., Sampaio J. [2010]. The effects of situational variables on distance covered at various speeds in elite soccer. European Journal of Sport Science March, Vol. 10 Issue 2, s. 103-107. Little T., Williams A. G. [2005]. Specificity of acceleration, maximum speed, and agility in professional soccer players. Journal of Strength and Conditioning Research, vol.19,s.76-78. Makaruk H., Sacewicz T.[2010]. Effects of plyometric training on maximal power output 21

and jumping ability Human Movement, vol. 11 (1), s. 17 22. Markovic G., Jukic I., Milanovic D., And Metikos D. [2007]. Effects of sprint and plyometric training on muscle function and athletic performance Journal of Strength and Conditioning Research, 21(2), s. 543-549. Moore W. G., Hickey M.S., And Reiser R.F [2005]. Comparison of two twelve week offseason combined training programs on entry level collegiate soccer players' performance Journal of Strength and Conditioning Research, 19(4), s. 791-798. Perez-Gomez J., Olmedillas H., Delgado-Guerra S., Ara Royo I., Vicente-Rodriguez G., Arteaga Ortiz R., Chavarren J., and Calbet J. A. L. [2008]. Effects of weight lifting training combined with plyometric exercises on physical fitness, body composition, and knee extension velocity during kicking in football Appl. Physiol. Nutr. Metab. 33: s. 501 510. Quagliarella L., Sasanelli., Belgiovine G., Accettura D., otarnicol A., Moretti B. [2011]. Evaluation of counter movement jump parameters in young male soccer players J Appl Biomater Biomech; Vol. 9 no. 1, s. 40-46. Rimmer E. and Sleivert G. [2000]. Effects of a Plyometrics Intervention Program on Sprint Performance Journal of Strength and Conditioning Research, 14(3), s. 295 301. Rubley. M.D., Haase A.C., Holcomb W.R., Girouard T.J., Tandy R.D. [2011]. The effect of plyometric training on power and kicking distance in female adolescent soccer players. Journal of Strength and Conditioning Research, 25 ( 1 ), s. 129-34. Sozański H., Śledziewski D. [1993]. Podstawy teorii treningu, Resortowe Centrum Metodyczno Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa. Turner A., Walker S., Stembridge M., Coneyworth P., Reed G., Birdsey L., Barter P., Moody J. [2011]. A Testing Battery for the Assessment of Fitness in Soccer Players Strength & Conditioning Journal, 33(5), s. 29-39. Valquer W., Barros T.L., Santana M. [1998]. High intensity motion pattern analyses of Brazilian elite soccer players. In: Tavares F, editor. IV World Congress of Notational Analysis of Sport; Sep, s. 23-27; Porto. Porto: FCDEF-UP. Wong P., Chamari K., And Wisløff U.[2010]. Effects of 12-week on-field combined strength and power training on physical performance among u-14 young soccer players. Journal of Strength and Conditioning Research, 24(3): s. 644 652. Wragg C. B., Maxwell. S., Doust J.H. [2000]. Evaluation of the reliability and validity of a soccer-specific field test of repeated sprint ability. Eur J Appl Physiol Sep; 83 (1): s. 77-83. Zafeiriou P., Christoforidis Ch., Kampas A., Douroudos I., Taxildaris K. [2007]. Comparison of Exercise Programs With and Without the Use of the Ball for the Improvement 22

of the Maximum Speed, the Speed Endurance and the Countermovement Jump in Young Football Players 14-15 Years Old Hellas Inquiries in Sport & Physical Education Volume 5 (3), s. 424 430 Released: December 31. 23