Daria Stefańska Magdalena Szymkiewicz UMK Toruń RYZYKO UBEZPIECZENIOWE 1. WPROWADZENIE Konferencja Organizacyjno prawne aspekty funkcjonowania ubezpieczeń, w której bierzemy udział ma na celu poszerzyć wiedzę oraz spojrzenie na tematykę ubezpieczeń. W związku z tym zagadnienie: ryzyko ubezpieczeniowe, jego źródła i manipulacje, wydaje się być odpowiednim tematem do podjęcia dyskusji. Pojęcie ryzyka jest uniwersalne, dotyczy działalności politycznej, gospodarczej i społecznej. Pomimo częstego występowania ryzyka w każdej dziedzinie działalności człowieka, jest ono tematem często pomijanym. Szczególnego znaczenia nabiera w działalności gospodarczej, gdzie jego realizacja pociąga za sobą określone skutki finansowe. Powoduje to, że istota ryzyka, metody jego pomiaru oraz zarządzanie ryzykiem stają się tematem coraz większej liczby publikacji z różnych dziedzin nauki. W ubezpieczeniowej teorii ryzyka trzeba rozróżnić takie pojęcia jak: ryzyko, niebezpieczeństwo i hazard: 1. Ryzyko to pojęcie szerokie. 2. Niebezpieczeństwo rozumie się jako przyczynę lub źródło straty. 3. Hazard oznacza zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo się realizuje. 1 2. DEFINICJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO Istnieją dwa charakterystyczne podejścia do zagadnień ryzyka ubezpieczeniowego. Pierwsze, charakterystyczne dla myśli ekonomicznej, traktuje ryzyko przez pryzmat niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyna rzeczywistych zdarzeń społeczno- 1 W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko w ubezpieczeniach metody oceny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1997, s. 12 13. 1
ekonomicznych. Drugie podejście, charakterystyczne dla prawa ubezpieczeniowego, traktuje ryzyko od strony skutków wystąpienia niebezpieczeństw. A. Willet w roku 1901 w The Economic Theory of Risk Insurance jako pierwszy próbował podać definicję naukową ryzyka ubezpieczeniowego. Według Willeta ryzyko jest czymś obiektywnym, związanym z subiektywną niepewnością. W 1921 r. F.H. Knight w pracy Risk, Uncertainly and Profit opublikował swoja koncepcję niepewności mierzalnej i niemierzalnej; pierwszą nazwał ryzykiem, drugą niepewnością sensu stricto. Nie można stworzyć jednolitej kompleksowej definicji ryzyka ubezpieczeniowego. W roku 1966 Komisja do spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA opublikowała dwie oficjalne definicje ryzyka ubezpieczeniowego. Pierwsza definicja uwzględniała pojęcie niepewności. Druga koncentrowała się na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej. Cechy charakteryzujące naturę ryzyka ubezpieczeniowego: 1. Natura ryzyka jest niejednorodna (nie ma możliwości podania jednoznacznej, uniwersalnej definicji). 2. Ryzyko występuje w co najmniej dwóch różnych aspektach: - obiektywnym, - subiektywnym. 3. Ryzyko może być badane w różnych kontekstach, jako: - niebezpieczeństwo, - hazard, - niepewność, - prawdopodobieństwo. 2 Zgodnie z pracą E. J. Vaughana Fundaments of Riks and Insurance można podać kilka najczęściej spotykanych definicji ryzyka ubezpieczeniowego: 1. ryzyko jest szansą nastąpienia straty ryzyko należy rozumieć jako możliwość lub prawdopodobieństwo, że coś się wydarzy, lub jako stopień tego prawdopodobieństwa. Pierwsze z tych znaczeń traktuje ryzyko jako szansę straty, która nie jest mierzalna. Natomiast szansa straty jest kwantyfikowalna procentowo lub w ułamkach. 2. ryzyko jest możliwością nastąpienia straty możliwość to prawdopodobieństwo zajścia określonego zdarzenia zawarte między zerem a jednością i w tym znaczeniu ryzyko jest niewiadomą. 2 A. Śliwiński, Ryzyko ubezpieczeniowe : taryfy - budowa i optymalizacja, Poltext, Warszawa 2002r., s. 10-30. 2
3. ryzyko jest stanem, w którym istnieje możliwość straty ryzyko to pewien stan rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego od wyniku założonego lub oczekiwanego w danej sytuacji i tu ryzyko jest mierzalne za pomocą prawdopodobieństwa wystąpienia straty. 4. ryzyko jest dyspersją rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych ocenia się stopień rozrzutu wyników w stosunku do pozycji centralnych lub średnich. 5. ryzyko jest prawdopodobieństwem wyniku innego niż oczekiwany, 6. ryzyko jest niepewnością, 7. ryzyko jest niebezpieczeństwem, 8. ryzyko oznacza przedmiot ubezpieczenia. 3 3. KLASTFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWGO Ryzyko może być klasyfikowane według różnych kryteriów, co wynika przede wszystkim z jego niejednoznaczności oraz trudnej do zidentyfikowania natury, dlatego bardzo ważne jest jego znaczenie i funkcje klasyfikacji. Analizując literaturę polską i zagraniczną, wyodrębniamy cztery podstawowe funkcje klasyfikacji ryzyka: funkcja poznawcza, funkcja metodologiczna, funkcja praktyczna, funkcja kwantyfikacji. Funkcja poznawcza ma niewątpliwe znaczenie dla teorii ubezpieczeniowej. Brak jednoznacznej systematyki ryzyka zubaża rozumienie istoty i natury tego zjawiska. Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego posiada również walor metodologiczny, ułatwiając czy wręcz warunkując komunikatywny język i metody badawcze stosowane w obrębie teorii ubezpieczeń. Teoria ubezpieczeniowa, poprzez analizę ryzyka ubezpieczeniowego, powinna stworzyć swoje własne klasyfikacje tegoż ryzyka. Celem stworzenia takiej klasyfikacji jest przede wszystkim oddzielenie ryzyk ubezpieczanych od nieubezpieczalnych oraz stworzenie grup ryzyk dających się unormować prawnie, co jest niezbędne do stworzenia ogólnych warunków umowy ubezpieczenia. 4 Podział ryzyka jest równie ważny w praktyce ubezpieczeniowej, ponieważ dzięki niemu możliwe jest określenie zasad i technik identyfikacji, kwantyfikacji oraz selekcji ryzyk. Z powodu niejednoznaczności ryzyka również i jego klasyfikacja jest stworzona na różne sposoby. Pewne ryzyka sklasyfikowane do danej grupy po przyjęciu innych kryteriów mogą 3 W. Ronka-Chmielowiec, op. cit., s. 12 13. 4 A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30. 3
stanowić inną grupę. Na przykład ryzyko czyste, po przyjęciu innych kryteriów, może być zaliczone do ryzyka finansowego lub majątkowego. Podobnie ryzyko finansowe może mieć charakter czysty bądź spekulatywny. Prace nad klasyfikacją ryzyka ubezpieczeniowego ciągle trwają. Wielu autorów próbuje wyodrębniać różne grupy ryzyka, wzbogacając istniejącą klasyfikację. Prace te utwierdzają tylko w przekonaniu, że nie można stworzyć stałej, niepodważalnej klasyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego, która w pełni uwzględniałaby wszystkie jego aspekty i rodzaje. Powodem tego jest dynamiczny charakter ryzyka, które powinno być traktowane jako pewien, zmienny w czasie, proces, a nie stała cecha świata zewnętrznego. a) Ryzyko obiektywne i subiektywne Podział ten wynika z charakteru ryzyka. Zrozumienie istoty podziału ryzyka na obiektywne i subiektywne jest niezwykle ważne z punktu widzenia praktyki ubezpieczeniowej. Podział i postrzeganie wymienionych ryzyk determinuje zachowania osób i przedsiębiorstw ubezpieczeniowych. Ryzyko obiektywne jest rozumiane jako względne odchylenie straty rzeczywistej od oczekiwanej. W praktyce ubezpieczeniowej ryzykiem obiektywnym nie jest sam fakt zaistnienia szkody, lecz możliwy do zaakceptowania margines błędu rezultatów rzeczywistych od zakładanych. Miarami ryzyka obiektywnego mogą być parametry statystyki opisowej mierzące poziom odchyleń wyników rzeczywistych od wartości oczekiwanej, np. wariancja, odchylenie standardowe, współczynnik zmienności. Pomiar tego ryzyka jest tym dokładniejszy, im badana grupa jest większa. Ma tu zastosowanie prawo wielkich liczb. W praktyce ubezpieczeniowej ryzyko obiektywne odnosi się do zagrożeń o charakterze masowym. 5 Ryzyko obiektywne odnosi się do zdarzeń, których wyniku nie da się w żaden sposób przewidzieć. Ryzyko subiektywne ma charakter indywidualnej oceny możliwości wystąpienia danych skutków. W literaturze jest określane jako niepewność oparta na osobistych uwarunkowaniach psychologicznych lub nastroju duchowym. Miarą tego ryzyka może być stopień niepewności co do wystąpienia określonych strat. Jednak jest to miara trudna do 5 E. Wierzbicka, Istota i znaczenie ubezpieczeń [w:] Ubezpieczenia osobowe, pod red. E. Wierzbickiej, Wolters Kluwer, Warszawa 2008r., s. 20. 4
kwantyfikacji. Poziom ryzyka subiektywnego może być oceniany za pomocą testów psychologicznych. Wyniki takich testów są nieprecyzyjne i często niejednoznaczne. Wobec czego ryzyko subiektywne jest praktycznie niemierzalne. Pomimo tego, że ryzyko to jest niemierzalne, jego ocena jest niezwykle ważna z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń. Ryzyko subiektywne jest jednym z czynników determinujących decyzję o ubezpieczeniu się. Na przykład wielu przedsiębiorców nie ubezpiecza majątku przedsiębiorstw, uzasadniając ten fakt niską szkodowością (niski poziom ryzyka obiektywnego) lub zbyt wysokim poziomem składek. Rozumowanie, że skoro przez kilka lub nawet kilkadziesiąt lat nie nastąpił wypadek ubezpieczeniowy, może świadczyć o niskiej subiektywnej ocenie ryzyka. W interesie przedsiębiorstw ubezpieczeniowych jest wzrost świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Można to osiągnąć wykorzystując ryzyko subiektywne. Poziom tego ryzyka, może być determinowany przez odpowiednie działania prewencyjne i politykę zakładów ubezpieczeń i państwa, której celem powinien być wzrost świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Zakłady ubezpieczeń powinny więc prowadzić kampanie promocyjne przybliżające istniejące niebezpieczeństwa. Osoby postrzegające ryzyko subiektywne wykazują większą skłonność do ubezpieczania się. Skłonność ta wynika z większej niż w pozostałych przypadkach ocenie możliwości wystąpienia straty powstałej z realizacji ryzyka obiektywnego. W związku z tym, że podział ten leży w obszarze zainteresowań praktyki ubezpieczeniowej, umieszczono go celowo w klasyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego. 6 b) Ryzyko systematyczne i specyficzne Podział ryzyka na systematyczne oraz specyficzne po raz pierwszy podał C. Kulp. Ryzyko systematyczne dotyczy ogółu społeczeństwa. Nie może być kontrolowane, ponieważ wynika z przyczyn niezależnych od pojedynczej osoby. Ryzyko to może być związane z działaniem sił przyrody. 7 Na przykład gospodarka danego kraju charakteryzuje się danym poziomem ryzyka, wynikającym z ogólnej sytuacji ekonomicznej. Ryzyko to w zasadzie nie może być wyeliminowane. Na jego poziom można wpływać przez odpowiednią politykę rządu, banku centralnego, a także innych instytucji międzynarodowych. Ryzyko specyficzne, w odróżnieniu od systematycznego, może być kontrolowane. Jego poziom zależy bowiem od indywidualnych decyzji konsumenta. 8 6 E. Wierzbicka, op. cit., s. 20. 7 A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30. 8 Ibidem. 5
Pomimo tego, że podział na ryzyko systematyczne i specyficzne wydaje się być podobnym do podziału na ryzyko obiektywne i subiektywne, istnieje tu zasadnicza różnica: ryzyko obiektywne i subiektywne dotyczy cech lub odczuć jednostki, a ryzyko systematyczne charakteryzuje pewną zbiorowość ogólną. c) Ryzyko spekulatywne i czyste Ryzyko spekulatywne dotyczy sytuacji, w której konsekwencjami jego realizacji są trzy możliwe sytuacje: strata, zysk lub brak starty bądź zysku. 9 Przykładem dobrze opisującym ten typ ryzyka może być sytuacja, gdy producent wprowadza na rynek nowy produkt, spodziewając się dużych zysków. Jeśli produkt zostanie zaakceptowany przez rynek, przedsiębiorca osiągnie spodziewane zyski, gdy produkt nie zostanie zaakceptowany producent narażony jest na straty. Koszty związane z produktem mogą zostać w całości pokryte przychodami ze sprzedaży i producent nie osiągnie zysków ani nie poniesie strat. Ryzyko to nie jest mierzalne metodami statystycznymi i nie nadaje się do ubezpieczenia. 10 Ryzyko czyste w odróżnieniu od ryzyka spekulatywnego występuje w momencie, gdy realizacja tegoż ryzyka powoduje stratę majątkową, a brak realizacji nie daje żadnych korzyści. W tym typie ryzyka występuje alternatywa między stratą a brakiem straty. Przykładem tego ryzyka może być sytuacja, gdy konsument dokonuje zakupu samochodu. W momencie realizacji ryzyka i uszkodzenia samochodu konsument ponosi określoną stratę materialną. Natomiast w przypadku wystąpienia sytuacji odwrotnej nie odnosi żadnych korzyści. Ryzyko czyste może być przedmiotem dalszych klasyfikacji. Podział ryzyka czystego przedstawił E.J. Vaughan, który w ramach ryzyka czystego wyodrębnił: - ryzyko osobiste jest to ryzyko związane z utratą możliwości zarobkowania, np. wskutek przedwczesnej śmierci, choroby, inwalidztwa, bezrobocia. - ryzyko własności jest związane z posiadaniem mienia, np. posiadając dom jesteśmy narażeni na jego zniszczenie przez pożar, co wiąże się ze stratą materialną. E.J. Vaughan wyróżnił dwa rodzaje strat związanych z ryzykiem własności: stratę bezpośrednią (direct loss), która jest 9 Ibidem. 10 E. Wierzbicka, op. cit., s. 20. 6
związana z samą szkodą (jeśli dom zostaje zniszczony pożarem, wówczas właściciel traci jego wartość) i stratę pośrednią (indirect loss), występującą jako konsekwencja straty bezpośredniej. Właściciel zniszczonego domu musi zapewnić sobie i rodzinie zastępcze miejsce zamieszkania, a w przyszłości odbudować stracone mienie, czyli ponieść stratę bezpośrednią. Strata bezpośrednia może być zminimalizowana przez ubezpieczenie. - ryzyko odpowiedzialności występuje w sytuacji, kiedy strata materialna jest wynikiem nieumyślnego bądź zamierzonego działania osób trzecich. Z ryzykiem tym związany jest istniejący system ubezpieczeń obowiązkowych, np. ubezpieczenie obowiązkowe pojazdów, rolników z tytułu prowadzenia gospodarstw rolnych. - ryzyko z winy innych obejmuje sytuacje, kiedy to my, przez działanie niezamierzone, powodujemy szkodę materialną dotykającą kogoś innego. Przykładem tego ryzyka może być nieumyślne spowodowanie wypadku drogowego. W USA przyczyną wielu pożarów są niedopałki papierosów wyrzucane przez kierowców. 11 d) Ryzyko statyczne i dynamiczne Jest to kolejny bardzo ważny podział ryzyka ubezpieczeniowego. Klasyfikacja ta uwzględnia czynnik czasu. Dzieli ryzyka na niezależne od czasu oraz zmieniające się w czasie. Ryzyko statyczne istnieje niezależnie od czasu. 12 Według E.J. Vughana może pojawić się nawet wówczas, gdy nie będzie postępu gospodarczego. Jest to ryzyko, które występuje niezależnie od zmian związanych z postępem ekonomicznym, technologicznym i cywilizacyjnym. 13 Ryzyko dynamiczne ma odmienny charakter. Jest to ryzyko związane ściśle ze zmianami ekonomicznymi, organizacyjnymi i technologicznymi. 14 W literaturze podkreśla się, że ten podział również nie jest konsekwentny. Istnieją bowiem ryzyka, które mają charakter zarówno statyczny, jak i dynamiczny (np. poziom śmiertelności danej populacji). 15 Jak pisze E. Kowalewski, śmiertelność z jednej strony wykazuje cechy statyczne, z drugiej zaś zależy od poziomu konsumpcji, rozwoju medycyny i innych czynników społecznych wpływających pośrednio na długość życia człowieka. 11 A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30. 12 Ryzyko to może przejawiać się jako np. działanie żywiołów przyrody. 13 W. Ronka-Chmielowiec, op. cit., s. 17. 14 Ibidem. 15 Przykładem jest kryzys sub prime, który wystąpił w 2008r. 7
e) Ryzyko finansowe i niefinansowe Podział na ryzyko finansowe i niefinansowe wynika z charakteru strat powstałych na skutek realizacji określonego ryzyka. Ryzyka finansowe charakteryzują się tym, że ich realizacja powoduje stratę finansową. Ryzyka te występują przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych. Ryzyka niefinansowe stwarzają określone negatywne skutki dla otoczenia (np. w życiu jednostki czy w działalności gospodarczej podmiotów), lecz nie zawsze skutki te muszą mieć bezpośredni charakter finansowy. Nie można zakładać, że ubezpieczane są tylko ryzyka finansowe. W momencie realizacji ryzyka niefinansowego powstaje przyszła potrzeba finansowa. 16 f) Ryzyko fundamentalne i partykularne Kryterium tego podziału to źródło ryzyka, jego masowe oddziaływanie oraz rozmiar jego następstw. Ryzyko fundamentalne ma charakter bezosobowy. Konsekwencją jego realizacji są straty odczuwalne przez całe społeczeństwo. Ryzyko partykularne ma charakter osobowy. Realizacja tego ryzyka wynika z określonych działań jednostki, choć często może być również od niej niezależna. Straty wynikające z realizacji tego ryzyka mają wpływ na zachowanie jednostki (np. kradzież, podpalenie). Natomiast w przypadku katastrofy lotniczej czy samochodowej realizacja ryzyka partykularnego powoduje straty jednostki, ale jest od niej niezależna. 17 g) Ryzyko probabilistyczne i estymacyjne Podział ten został po raz pierwszy podany przez F.H. Knighta. Wynika on bezpośrednio z możliwości kwantyfikacji ryzyka. Ryzyko probabilistyczne dzieli się na aprioryczne, dające się obliczyć metodami matematycznymi, i statystyczne, dające się obliczyć na podstawie danych statystycznych. 16 A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30. 17 Ibidem. 8
Ryzyko estymacyjne występuje w sytuacji, gdy możliwa kwantyfikacja obarczona jest dużym błędem. Powoduje to zbliżenie tego ryzyka do niepewności, przez co staje się nieubezpieczalne. 18 Podział ten, podobnie jak podział na ryzyka czyste i spekulatywne, jest niezwykle przydatny w praktyce ubezpieczeniowej. Panuje bowiem ogólne przekonanie, że tylko ryzyka dające się kwantyfikować statystycznie mogą być ubezpieczalne. h) Ryzyko osobowe i majątkowe Podział ten ma szczególne znaczenie w prawnej systematyce ubezpieczeń. Wynika z charakteru przedmiotu ubezpieczenia. Jest niezwykle przydatny do konstrukcji określonych produktów ubezpieczeniowych. Ryzyko osobowe jest to ryzyko, którego realizacja powoduje stratę w dobrach osobistych takich jak życie, zdrowie i zdolność do pracy. Ryzyko majątkowe jest to ryzyko, którego realizacja zagraża dobrom majątkowym. 19 i) Podział ryzyka ze względu na charakter niepewności W literaturze występuje podział ryzyka ze względu na charakter niepewności, który wywołuje wiele sporów i dyskusji. Występują obawy, czy klasyfikacja ta jest metodologicznie poprawna i kompletna. Celem tego podziału jest przedstawienie dotychczasowych osiągnięć nauki w zakresie ryzyka ubezpieczeniowego. Wobec czego uzasadnione jest przedstawienie i tej klasyfikacji. Wyróżnia się tu cztery główne grupy ryzyka: - ryzyko niepewności faktu realizacji charakteryzuje się niepewnością co do realizacji ryzyka (np. nie ma pewności, czy zaistnieje wypadek samochodowy czy nie). - ryzyko niepewności czasu charakteryzuje się pewnością co do realizacji ryzyka, lecz nieznany jest czas tej realizacji (np. ryzyko śmierci; śmierć jest zdarzeniem pewnym, lecz nikt nie jest w stanie określić dokładnego jej czasu). - ryzyko niepewności skutku występuje w sytuacji, kiedy jesteśmy w stanie określić czas i fakt realizacji ryzyka, ale nie mamy pewności co do jego skutku (np. meteorolodzy mogą określić czas i miejsce huraganu, nie mogą jednak określić jego skutków). 18 W. Ronka-Chmielowiec, op.cit., s. 18. 19 Przykładem ryzyka osobowego jest wypadek powodujący niepełnosprawność, która wyklucza pracę w niektórych zawodach, za to ryzyka majątkowego jest np. pożar lub zalanie mieszkania. 9
- ryzyko niepewności miejsca dotyczy sytuacji, kiedy nie można określić miejsca realizacji danego ryzyka. 20 4. ŹRÓDŁA RYZYKA Źródła ryzyka można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę tworzą elementy, na które człowiek nie ma wpływu i wynikają z podstawowych praw natury jak np. zmiany pór roku, zmiany klimatu. Do grupy drugiej należy zaliczyć czynniki kształtowane przez człowieka i zależne od niego. Może to być na przykład wykształcenie, postęp techniczny, potrzeby ludzkie, czyny niedozwolone, działania polityczne, siły natury, ryzyko zależności, zależenie się tylko od jednej grupy podmiotów. 5. ZARZĄDZANIE A MANIPULACJA RYZYKIEM Zarządzanie ryzykiem (risk management) jest rozumiane jako system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka funkcjonowania podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Głównym celem zarządzania ryzykiem jest minimalizacja strat wynikających z realizacji danego ryzyka. Powszechnie uważa się, że risk management polega na podjęciu decyzji co do wyboru ubezpieczenia lub nie. W rzeczywistości jest to skomplikowany, dynamiczny proces zarządzania przedsiębiorstwem, obejmujący działania związane z planowaniem, diagnozowaniem, kontrolą i przeciwdziałaniem realizacji określonych ryzyk. Jest to proces rozłożony w czasie i składający się z wielu elementów składowych. Elementy te można połączyć w cztery podstawowe fazy: 1. analiza ryzyka, 2. kontrola ryzyka, 3. finansowanie ryzyka, 4. administrowanie procesu kierowania. Analiza ryzyka stanowi fazę wstępną w procesie zarządzania. Polega na identyfikacji i klasyfikacji grup ryzyk występujących w danym przedsiębiorstwie. Hierarchizacja ryzyk powinna być dokonana z punktu widzenia wielkości strat wywołanych realizacją określonego ryzyka, na tle bilansu i rachunku zysków i strat firmy. 20 A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30. 10
Celem kontroli ryzyka jest minimalizacja wystąpienia określonych ryzyk. W literaturze przedmiotu proces zarządzania ryzykiem i faza kontroli ryzyka są często utożsamiane z metodami manipulacji ryzykiem (methods of handling risk). Metody manipulacji stanowią część procesu zarządzania ryzykiem, obejmującą sposoby eliminowania, ograniczania lub przenoszenia ryzyka. Wynikają z doświadczeń kadry zarządzającej zdobytych w przeszłości. Do metod manipulacji ryzykiem zaliczamy: 1. unikanie ryzyka, 2. aktywne lub pasywne zatrzymanie ryzyka, 3. kontrolę ryzyka, 4. transfer ryzyka, 5. ubezpieczenie. Z wyborem odpowiedniej metody manipulacji wiąże się kolejny etap procesu zarządzania ryzykiem jego finansowanie. Etap ten polega na przeprowadzeniu analizy opłacalności wybranej metody manipulacji z punktu widzenia wielkości prawdopodobnych strat oraz możliwości finansowych przedsiębiorstwa. Cały proces zarządzania ryzykiem powinien być stale administrowany przez tworzenie, weryfikację i ocenę proponowanych programów działania. 21 6. PODSUMOWANIE Podsumowując, temat ryzyka ubezpieczeniowego jest bardzo istotnym zagadnieniem, ponieważ towarzyszy człowiekowi w każdej dziedzinie jego działalności. Pomimo tego, że pojęcie ryzyka jest uniwersalne i dotyczy działalności politycznej, gospodarczej i społecznej, jest ono niejednoznaczne i trudne do zdefiniowania. Szczególnego znaczenia nabiera w działalności gospodarczej, gdzie jego realizacja pociąga za sobą określone skutki finansowe. Powoduje to, że istota ryzyka, metody jego pomiaru oraz zarządzanie ryzykiem stają się tematem coraz większej liczby publikacji z różnych dziedzin nauki. Aby poznać naturę ryzyka przede wszystkim trzeba je skwalifikować. Jednak związek ryzyka z niepewnością dodatkowo utrudnia wykonanie tego. Zarówno kwalifikacja, jak i kwantyfikacja ryzyka jest bardzo ważnym aspektem związanym z funkcjonowaniem firm 21 A. Śliwiński, op. cit., s. 28. 11
ubezpieczeniowych, ponieważ dają one podstawy do podjęcia kluczowych decyzji wiążących się z ubezpieczeniem danego rodzaju ryzyka i zarządzania nim. Ryzyko dzielimy na: ryzyko obiektywne i subiektywne, ryzyko systematyczne i specyficzne, ryzyko spekulatywne i czyste, ryzyko statyczne i dynamiczne, ryzyko finansowe i niefinansowe, ryzyko fundamentalne i partykularne, ryzyko probabilistyczne i estymacyjne, ryzyko osobowe i majątkowe. Dzięki tym podziałom mamy podstawę do nie tylko lepszego poznania tego trudnego tematu, ale też do znalezienia źródła ryzyka i zarządzania nim. 12
LITERATURA: 1) Praca zbiorowa pod redakcją Walentego Ostasiewicza, Składki i ryzyko ubezpieczeniowe modelowanie stochastyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2004; 2) Ronka-Chmielowiec W., Ryzyko w ubezpieczeniach metody oceny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1997; 3) Śliwiński A., Ryzyko ubezpieczeniowe : taryfy - budowa i optymalizacja, Poltext, Warszawa 2002; 4) E. Wierzbicka, Istota i znaczenie ubezpieczeń [w:] Ubezpieczenia osobowe, pod red. E. Wierzbickiej, Wolters Kluwer, Warszawa 2008. 13