PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 76 Transport 2010 Czes awa Christowa Maria Christowa-Dobrowolska Akademia Morska w Szczecinie Wydzia In ynieryjno-ekonomiczny Transportu Instytut Zarz dzania Transportem Zak ad Organizacji i Zarz dzania PORTY MORSKIE SZCZECIN I WINOUJ CIE. ZNACZENIE I POWI ZANIA Z ELEMENTAMI SYSTEMU LOGISTYCZNEGO POLSKI R kopis dostarczono, grudzie 2010 Streszczenie: Celem publikacji jest przedstawienie znaczenia, stanu, perspektyw i uwarunkowa rozwoju portów morskich w Szczecinie i winouj ciu, jako elementów systemu transportowego i logistycznego Polski, posiadaj cych status portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. W publikacji dokonano szczegó owej analizy statystycznej dzia alno ci us ugowej portów oraz przedstawiono prognozy prze adunków i strategi inwestycyjn zespo u portowego. S owa kluczowe: Porty morskie Szczecin i winouj cie, analiza i prognoza prze adunków, czynniki infrastrukturalne rozwoju portów, infrastruktura dost pu do portów, infrastruktura portowa, nak ady inwestycyjne 1. ISTOTA I ZNACZENIE PORTÓW MORSKICH W SYSTEMIE TRANSPORTOWYM UE Na oko o 100 tys. km europejskich wybrze y znajduje si ponad 1200 portów handlowych. Kilkaset innych portów jest rozmieszczonych wzd u 36 tys. km europejskich wodnych dróg ródl dowych. Porty morskie maj decyduj ce znaczenie dla obs ugi europejskiego handlu mi dzynarodowego. Ponadto odpowiadaj za 40% tonokilometrów realizowanych w ramach handlu wewn trzwspólnotowego. Fakty te przemawiaj za w czeniem portów morskich do europejskiego systemu transportowego i ogólnej polityki transportowej (COM(2006)314). Rozwój po cze pasa erskich i promowych sprawia, e stanowi klucz do spójno ci w Europie.
6 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska Porty s po rednim i bezpo rednim ród em ponad pó miliona miejsc pracy, a tak e, zgodnie ze strategi lizbo sk, zapewniaj dynamik i rozwój ca ych regionów, równie tych najbardziej peryferyjnych. Porty morskie s podsystemami systemu transportowego kraju usytuowanymi na styku l du z morzem. Zaliczane s do punktowej infrastruktury transportu. W procesie przep ywu adunków w relacjach l dowo-morskich s miejscem prze adunku i sk adowania oraz kompleksowej obs ugi adunków, pasa erów i rodków transportu. Porty morskie realizuj funkcje transportowe, handlowe, przemys owe, logistycznodystrybucyjne, miastotwórcze i regionotwórcze. Wspó czesne porty morskie, pe ni rol w z owych punktów transportowych o znaczeniu mi dzynarodowym oraz platform logistycznych cz cych ró ne ga zie transportu. Porty morskie, koncentruj c w swojej przestrzeni gospodarczej kapita, technologi, organizacj i wiedz, s postrzegane jako bieguny wzrostu gospodarczego, organizacje gospodarcze oparte na wiedzy oraz obszary dzia ania ma ych i rednich przedsi biorstw, a przede wszystkim jako centra logistyczno-dystrybucyjne. Porty morskie wyró niaj si swoimi rozbudowanymi i z o onymi strukturami technicznoorganizacyjnymi, realizuj cymi wa ne dla gospodarki narodowej zadania gospodarcze i spo eczne. Uczestnicz c w procesie przemieszczania dóbr od o rodków produkcji do miejsc ich konsumpcji porty morskie stanowi integraln cz sk adow fazy cyrkulacji towarów. Dzia aj na styku rynków transportowych, do których nale i rynków towarowych, które obs uguj. Porty morskie maj charakter organizacji u yteczno ci publicznej i jako takie pozostan obszarem szczególnego zainteresowania pa stwa (czynnika publicznego) g ównie z nast puj cych powodów: 1 1) Usytuowania na granicy pa stwa, 2) Znaczenia gospodarczego i spo ecznego portów morskich, 3) Ustawowej organizacji sfery zarz dczej i administracyjnej portów, 4) Ogólnie dost pnego charakteru infrastruktury i obszarów portowych, 5) Konieczno ci realizacji polityki transportowej i morskiej UE, w tym anga owania si pa stwa w finansowanie dróg dost pu do portów oraz budowy, rozbudowy i modernizacji sk adników infrastruktury portowej, 6) Konieczno ci kontroli prawid owo ci wykorzystania ogólno dost pnych obiektów, 7) wiadczenia us ug publicznych o charakterze kontrolnym, 8) Konieczno ci kontroli warunków i standardów bezpiecze stwa ekologicznego oraz socjalnego na terenach i akwenach portowych, w tym ochrona graniczna, celna, przeciwpo arowa, antyterrorystyczna, sanitarno-epidemiologiczna, nadzór nad ruchem statków oraz techniczn sprawno ci urz dze i budowli portowych, 9) Obowi zuj ce w portach regulacje prawne obejmuj ce ogó norm i uregulowa prawno-administracyjnych danego pa stwa, w tym tak e zwyczaje portowe oraz uregulowania mi dzynarodowe, na przyk ad konwencji IMO i zalece innych organizacji mi dzynarodowych i stowarzysze portowych, 1 Grzelakowski A.S., Bariery i szanse deregulacji sektora portowego oraz liberalizacji rynków us ug portowych w krajach UE, Translog 2006, Warszawa 2006
Porty morskie Szczecin i Swinouj cie. Znaczenie i powi zania z elementami 7 10) Konieczno ci planowania i zagospodarowania przestrzennego terenów i akwenów portowych, 11) Realizacji strategii zintegrowanego zarz dzania obszarami przybrze nymi. Ogólnodost pny, publiczny charakter infrastruktury portowej, sprawia, e krajowi i zagraniczni przewo nicy oraz za adowcy, na równych zasadach, maj nieograniczony dost p do portu, jako miejsca poda y us ug wiadczonych wobec adunków i rodków transportu przez wyspecjalizowane, konkuruj ce ze sob, przedsi biorstwa us ug portowych. Mo na stwierdzi, e ogólna dost pno do infrastruktury portu zagwarantowana wszystkim klientom portu jest wyrazem liberalizacji specyficznego rynku us ug portowych. Polskie porty morskie s wa nym podsystemem systemu transportowego Unii Europejskiej. Przez polskie porty morskie przemieszcza si oko o 33% towarów polskiego handlu zagranicznego oraz kilka milionów ton rocznie towarów handlu zagranicznego Czech, S owacji, Niemiec i Rosji. 2. ANALIZA PRZE ADUNKÓW W PORTACH MORSKICH W SZCZECINIE I WINOUJ CIU W LATACH 2000 2009 Szczegó owe dane dotycz ce prze adunków w porcie w Szczecinie w latach 2000 2008 zosta y przedstawione graficznie na Rys. 1. Natomiast dane dotycz ce prze adunków w porcie w winouj ciu w latach 2000 2008 zaprezentowano na Rys. 2. 2 czne obroty polskich portów w 2009 r. osi gn y poziom 45,1 mln, tj. o 7,7% mniej ni w poprzednim roku. Najwi kszy udzia w obrotach adunkowych mia y 4 porty: Gda sk (41,6%), Gdynia (25,2%), Szczecin (15,5%) oraz winouj cie (18,6%). Udzia pozosta ych portów wyniós 4,7%. Najwi kszy udzia w strukturze obrotów adunkowych mia y adunki masowe suche (42,6%), adunki masowe ciek e (28,4%) oraz kontenery (11,3%). W 2009 r. w mi dzynarodowym obrocie morskim w polskich portach prze adowano cznie 44,2 mln ton adunków, tj. o 7,4% mniej ni przed rokiem. W 2009 r. w ruchu mi dzynarodowym udzia w cznych obrotach adunkowych polskich portów przedstawia si nast puj co: z krajami Europy 78,4% (w tym z krajami Unii Europejskiej 67%), z Ameryk Pó nocn i Po udniow 10,4% (z Ameryk Pó nocn 5%), Azj 5,6% i Afryk 5,4%. W 2009 r. do polskich portów przyp yn o w ruchu mi dzynarodowym 711,3 tys. pasa erów, tj. o 6,7% mniej ni w analogicznym okresie ubieg ego roku; wyp yn o 722,9 tys. pasa erów, tj. o 5,5% mniej ni przed rokiem. Najwi cej pasa erów przewieziono w relacji z portami szwedzkimi (79,1%), niemieckimi (10,8%) i du skimi (9%). 3 2 Praca naukowa dofinansowana ze rodków na nauk w latach 2009 2010 przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju 3 egluga morska i porty morskie w 2009 roku, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2010 (www.stat.gov.pl)
8 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska 12 000 [tys. ton] 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 Szczecin 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Obroty ogó em 11 110 10 324 9 570 8 578 9 480 10 002 9 965 8 009 7 787 Lata Rys. 1. Prze adunki w porcie w Szczecinie w latach 2000 2008 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych zawartych w: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa 2002, 2003, 2004, 2005, 2007, 2009 oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, US, Szczecin 2006 12 000 [tys. ton] 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 winouj cie 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Obroty ogó em 8 942 8 877 10 116 9 113 9 753 10 018 9 242 7 385 8 843 Lata Rys. 2. Prze adunki w porcie w winouj ciu w latach 2000 2008 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych zawartych w: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa 2002, 2003, 2004, 2005, 2007, 2009 oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, US, Szczecin 2006
Porty morskie Szczecin i Swinouj cie. Znaczenie i powi zania z elementami 9 3. GA ZIE TRANSPORTU W OBS UDZE PORTÓW W SZCZECINIE I WINOUJ CIU Udzia ga zi transportu w obs udze adunków na nabrze ach Zarz du Morskich Portów Szczecina i winouj cia SA w latach 2000 2008 wed ug przewiezionych ton adunku przedstawia Rys. 3., natomiast udzia procentowy ga zi transportu w obs udze adunków na nabrze ach Zarz du Morskich Portów Szczecina i winouj cia SA w 2009 r. podano na Rys. 4. 16 000 [tys. ton] 14 000 Ogó em 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Samochody 483 1 601 2 182 2 702 3 368 3 693 4 375 4 446 5 255 Barki 959 1 125 888 1 249 1 559 1 619 1 394 1 043 1 213 Kolej 14 122 13 417 12 889 10 360 10 644 10 768 9 125 8 208 8 344 Lata Rys. 3. Udzia ga zi transportu w obs udze adunków na nabrze ach ZMPSi SA ogó em w latach 2000 2008 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych ród owych ZMPSi SA Rys. 4. Procentowy udzia ga zi transportu w obs udze adunków na nabrze ach ZMPSi SA ogó em w roku 2009 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych ród owych ZMPSi SA
10 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska 4. PROGNOZA PRZE ADUNKÓW W PORTACH W SZCZECINIE I WINOUJ CIU Prognoza prze adunków w porcie morskim w Szczecinie Z przeprowadzonych oblicze wynika, e wielko prze adunków w gla i koksu w porcie morskim w Szczecinie powinna wzrosn z 2 000 000 ton w 2009 r. do 2 957 000 ton w 2015 r. W prognozowanym okresie prze adunki w gla i koksu utrzymaj si na pewno na poziomie 2 000 000 ton, w tym oko o 1 000 000 ton wynios prze adunki polskiego w gla i 400 000 ton koksu w relacji eksportowej. Eksport koksu z Czech wyniesie oko o 100 000 ton. Import w gla osi gnie wielko oko o 500 000 ton zachowuj c tendencj wzrostow. Z du ym prawdopodobie stwem mo na za o y, e w obecnej sytuacji wzrostu eksportu polskiego w gla i tranzytu prze adunki w 2015 r. osi gn prognozowany poziom. Na podstawie uzyskanych wyników oblicze mo na zaryzykowa twierdzenie, e wielko prze adunków rudy elaza w porcie w Szczecinie spadnie z 530 000 ton w 2008 r. do 476 070 ton w 2015 r. Prawdopodobnie nast pi wzrost importu rudy manganowej w tranzycie do Czech. Cz rudy (np. ruda o owiu) b dzie transportowana w kontenerach. Wielko prze adunków zbo a w porcie w Szczecinie wzro nie z 1 127 000 ton w 2008 r. do 2 105 800 ton w 2015 r. Wzrost prze adunków mo e nast pi dzi ki nowym inwestycjom, które realizuje g ównie Elewator Ewa Sp. z o.o. Jednak e istnieje zagro enie, e nowy w a ciciel Elewatora Ewa, zmieniaj c strategi rozwoju przedsi biorstwa na pasywn, wykorzysta magazyn wy cznie do d ugoterminowego sk adowania zbo a. W tej sytuacji roczne prze adunki zbo a mog pozosta na poziomie z 2008 r., bez tendencji rozwojowej. Na podstawie ekstrapolacji trendu mo na przewidywa, e w najbli szych latach wielko prze adunków drewna w porcie w Szczecinie wzro nie z 45 000 ton w 2008 r. do oko o 61 280 ton w 2015 r. Wielko prze adunków ropy i produktów naftowych wzro nie z 281 000 ton w 2008 r. do 464 160 ton w 2015 r. Prze adunki innych adunków masowych w porcie w Szczecinie wzrosn z 2 290 000 ton w 2008 r. do 2 856 000 ton w 2015 r. Do grupy innych masowych wejd takie rodzaje adunków jak: amoniak, cement, kwas solny i biopaliwa (oko o 60 000 ton rocznie). Prze adunki drobnicy w porcie w Szczecinie b d w najbli szych latach mala y i spadn z 2 506 000 ton w 2008 r. do 2 099 072 ton w 2015 r. Trend ten potwierdza realizowan przez DB Port Szczecin Sp. z o.o. strategi. Prognozowane prze adunki ogó em w porcie w Szczecinie wzrosn z 8 952 000 ton w 2008 r. do 11 019 380 ton w 2015 r. Prognoz prze adunków ilustruje Tablica 1. Z przeprowadzonych oblicze wynika, e wielko prze adunków kontenerów ogó em wzro nie z 61 144 TEU w 2008 r. do 87 177 TEU w 2015 r. Prognozy te skorygowano o wyniki analiz czynników zewn trznych i wewn trznych. W zwi zku z eksploatacj przez DB Port Szczecin Sp. z o.o. Bazy Kontenerowej w Szczecinie, zbudowanej przez ZMPSi SA ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (oko o 75% dofinansowania), mo na za o y, e prze adunki kontenerów wzrosn z 61 194 TEU w 2008 r. do 150 000 200 000 TEU w 2015 r. (Tablica 2)
Porty morskie Szczecin i Swinouj cie. Znaczenie i powi zania z elementami 11 Wielko prognozowanego tranzytu wzro nie z 1 663 ton w 2008 r. do oko o 2 349 000 ton w 2015 r. (Tablica 3). Nast pi wzrost adunków drobnicowych oraz kontenerów. Tablica 1 Prognoza prze adunków w porcie w Szczecinie wed ug grup adunkowych w latach 2010 2015 (w tonach) Ropa Lata W giel Ruda i produkty Inne Obroty Zbo a Drewno Drobnica i koks elaza ropo- masowe ogó em pochodne 2010 2 172 000 491 240 1 702 300 52 360 351 060 2 548 500 2 385 260 9 702 720 2011 2 329 000 488 200 1 783 000 54 150 373 680 2 610 000 2 330 590 9 968 620 2012 2 486 000 485 170 1 863 700 55 930 396 300 2 671 500 2 274 640 10 233 240 2013 2 643 000 482 140 1 944 400 57 710 418 920 2 733 000 2 217 400 10 496 570 2014 2 800 000 479 110 2 025 100 59 500 441 540 2 794 500 2 158 880 10 758 630 2015 2 957 000 476 070 2 105 800 61 280 464 160 2 856 000 2 099 070 11 019 380 ród o: obliczenia w asne na podstawie danych z: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2006 Tablica 2 Prognoza prze adunków kontenerów w porcie w Szczecinie w latach 2010 2015 (w TEU) Wielko obrotów adunkami Lata skonteneryzowanymi 2010 62 257 2011 100 000 2012 150 000 2013 180 000 2014 200 000 2015 200 000 ród o: obliczenia w asne na podstawie danych z: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2006 oraz wyników analiz uwarunkowa zewn trznych i wewn trznych Tablica 3 Prognoza prze adunków adunków tranzytowych ogó em w porcie w Szczecinie w latach 2010 2015 (w tonach) Lata Tranzyt ogó em 2010 1 958 600 2011 2 036 800 2012 2 115 000 2013 2 193 200 2014 2 271 400 2015 2 349 600 ród o: obliczenia w asne na podstawie danych z: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2006
12 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska Prognoza prze adunków w porcie morskim w winouj ciu Z przeprowadzonych oblicze wynika, e wielko prze adunków w gla i koksu w porcie morskim w winouj ciu wzro nie z 3 292 000 ton w 2008 r. do 4 361 500 ton w 2015 r. Ten optymistyczny wariant mo e okaza si nierealny, mimo oczekiwanego wzrostu importu w gla. W porcie w winouj ciu wyst puje dysproporcja mi dzy potencja em prze adunkowym w gla i koksu a mo liwo ci obs ugi transportowej portu przez transport kolejowy. Brak drugiego toru kolejowego zmniejsza dost pno transportow do portu i powoduje ograniczenie mo liwo ci dowozowo-wywozowych adunków. Ponadto po 2013 r. w giel i koks w wi kszym stopniu ni dotychczas b dzie przechwytywany przez rozbudowuj cy si i modernizowany Port Pó nocny w Gda sku, a po prywatyzacji terminalu, przez port w Gdyni. Analizuj c uwarunkowania zewn trzne mo na przypuszcza, e prze adunki w gla i koksu utrzymaj si na stabilnym poziomie 3 800 000 ton rocznie. Wielko prze adunków rudy elaza w porcie w winouj ciu, s dz c na podstawie ekstrapolacji trendu, wzro nie z 926 000 ton w 2008 r. do 1 086 600 ton w 2015 r. Jednak e z powodu ma ej g boko ci toru podej ciowego (do winouj cia nie mog wchodzi statki o no no ci powy ej 100 000 DWT) oraz wzrostu konkurencyjno ci portów Morza Ba tyckiego, poziom prze adunków rudy elaza w 2010 r. nie przekroczy 200 000 t, a w kolejnych latach roczne prze adunki pozostan na tym samym poziomie. Ten pesymistyczny wariant jest tym bardziej realny ze wzgl du na planowan budow terminalu do prze adunku rudy elaza w porcie Rostock i Gda sk, co zmniejsza szanse wzrostu obrotów rudy elaza w winouj ciu. Je eli oszacowana tendencja utrzyma aby si w nast pnych latach, to oko o 2014 r. w porcie w winouj ciu prze adunek zbó spad by do poziomu zerowego. Wnioski te nasuwaj si na podstawie wyników przeprowadzonej ekstrapolacji. Niemniej po poddaniu jej weryfikacji merytorycznej mo na zaryzykowa twierdzenie, e wielko prze adunków zbó i pasz, w tym ruty, nie zaniknie, lecz b dzie si waha a w granicach 60 000 120 000 ton rocznie. W optymistycznym wariancie, w prognozowanym okresie od 2012 r. mo e uzyska wielko 700 000 ton rocznie, co wynika z realizacji nowych inwestycji w porcie morskim w winouj ciu, o potencjale prze adunkowym na poziomie ponad 700 000 ton rocznie. Jednorazowa pojemno magazynów niskiego sk adowania wynosi ponad 54 000 ton. Je eli oszacowana tendencja utrzyma si w najbli szych latach, to mo na si spodziewa, e wielko prze adunków ropy i produktów ropopochodnych w porcie w winouj ciu wzro nie z 475 000 ton w 2008 r. do 751 860 ton w 2015 r. Po powstaniu terminalu LNG w porcie w winouj ciu nast pi stabilizacja prze adunków na poziomie oko o 700 000 ton. Na podstawie ekstrapolacji trendu mo na przypuszcza, e prze adunki adunków innych masowych w porcie w winouj ciu spadn z 217 000 ton w 2008 r. do 136 600 ton w 2015 r. Analizuj c zapotrzebowanie rynku lokalnego mo na przyj, e w rzeczywisto ci nie nast pi spadek prze adunków innych masowych do poziomu wynikaj cego z oblicze statystycznych. Prawdopodobnie utrzymaj si na poziomie 200 000 ton rocznie. Mo na przewidywa, e je li omawiana tendencja utrzyma si w przysz o ci, to prze adunki drobnicy w porcie w winouj ciu ( cznie z prze adunkami w Bazie Promów
Porty morskie Szczecin i Swinouj cie. Znaczenie i powi zania z elementami 13 Morskich i Europortem) w najbli szych latach mog yby wzrosn z 5 353 000 ton w 2008 r. do 6 450 000 ton w 2015 r. Je li oszacowana tendencja utrzyma si w przysz o ci, to mo na si spodziewa, e tranzyt adunków ogó em wzro nie z 1 868 000 ton w 2007 r. do 2 240 400 w 2015 r. Prognoz wielko ci adunków tranzytowych ogó em w porcie w winouj ciu w latach 2010 2015 przedstawiono w Tablicy 4. Wynika z niej, e w analizowanym okresie tranzyt wzro nie z 1 921 400 do 2 240 400 ton. Szacuje si, e prze adunki ogó em w porcie w winouj ciu (bez Gazoportu) wzrosn z 10 264 000 ton w 2008 r. do 12 786 500 ton w 2015 r. W Tablicy 5 podano prognozy prze adunków w porcie w winouj ciu wed ug grup adunkowych do 2015 r. Tablica 4 Prognoza prze adunków adunków tranzytowych ogó em w porcie w winouj ciu w latach 2010 2015 (w tonach) Lata Tranzyt ogó em 2010 1 921 400 2011 1 985 200 2012 2 049 000 2013 2 112 800 2014 2 176 600 2015 2 240 400 ród o: obliczenia w asne na podstawie danych z: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2006 Tablica 5 Prognoza prze adunków w porcie w winouj ciu wed ug grup adunkowych do 2015 roku (w tonach) Lata W giel i koks Ropa Ruda Zbo a i produkty elaza ropopochodne Inne masowe Drobnica Obroty ogó em 2010 3 800 000 200 000 50 000 572 060 191 100 5 307 500 10 120 660 2011 3 800 000 200 000 200 000 608 020 180 200 5 536 000 10 524 220 2012 3 900 000 200 000 400 000 643 980 169 300 5 764 500 11 077 780 2013 3 900 000 200 000 600 000 679 940 158 400 5 993 000 11 531 340 2014 3 900 000 200 000 700 000 715 900 147 500 6 221 500 11 884 900 2015 4 000 000 200 000 700 000 751 860 136 600 6 450 000 12 238 460 ród o: obliczenia w asne na podstawie danych z: Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa oraz Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2006 oraz wyników analiz uwarunkowa zewn trznych i wewn trznych
14 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska 5. INFRASTRUKTURALNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU PORTÓW Ci enie masy adunkowej do danego portu zale y przede wszystkim od jego skomunikowania z przedpolem i zapleczem, na których wyst puj potencjalny popyt na us ugi transportowe i portowe. Rynki us ug portowych przenikaj si i integruj z rynkami us ug transportowych. Realny popyt na us ugi portowe jest uzale niony od aktywnej polityki transportowej pa stwa przejawiaj cej si w budowie infrastruktury transportowej oraz kreowaniu korzystnych, w skali makroekonomicznej, kierunków przep ywu strumieni adunkowych, w tym w relacjach portowych. Czynnik publiczny mo e tak e mie wp yw na rozwój i konkurencyjno portów morskich anga uj c si w finansowanie infrastruktury dost pu do portów oraz tworzenie warunków rozwoju przedsi biorstw portowych. Jako po cze transportowych polskich portów, z powodu z ego stanu technicznego infrastruktury, nie spe nia podstawowych norm obowi zuj cych w Unii Europejskiej, co ogranicza wielko strumieni potoków adunkowych kierowanych do polskich portów. Rozwój portów uj cia Odry jest uwarunkowany realizacj koncepcji rodkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego Pó noc-po udnie Route 65, (The Central-European Transport Corridor Route 65). CETC stanowi czynnik wyrównania szans rozwojowych województwa zachodniopomorskiego, a tak e innych województw le cych wzd u Odry. Korytarz czy by pó nocn i po udniow Europ poprzez regiony Skania w Szwecji, zachodniopomorskie, lubuskie, dolno l skie w Polsce, Hradec Kralove w Czechach oraz Bratys aw na S owacji. Dalej korytarz przebiega by do Adriatyku i portów Wenecja, Triest, Koper i Rijeka. Mo liwe jest po czenie CETC z Morzem Czarnym oraz z regionami gospodarczymi i portami le cymi w jego basenie. W sk ad korytarza transportowego na terenie Polski wchodz : transport drogowy (droga E65), transport kolejowy (linia kolejowa E-59, CE59), transport wodny ródl dowy (rzeka Odra), transport morski (autostrada morska winouj cie Ystad), lotniska mi dzynarodowe, centra logistyczne (m.in. Zachodniopomorskie Centrum Logistyczne w porcie w Szczecinie). Inwestycje w zakresie infrastruktury transportu morskiego, kolejowego i drogowego warunkuj cej sprawne powi zania portów morskich w Szczecinie i winouj ciu z zapleczem i przedpolem gospodarczym przedstawiono w Tablicy 6. Inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej w portach morskich w Szczecinie i winouj ciu przedstawiono w Tablicy 7.
Porty morskie Szczecin i Swinouj cie. Znaczenie i powi zania z elementami 15 Lp. Tablica 6 Inwestycje w zakresie infrastruktury transportu morskiego, kolejowego i drogowego warunkuj cej sprawne powi zania portów morskich w Szczecinie i winouj ciu z zapleczem i przedpolem gospodarczym Inwestycja 1. Modernizacja toru wodnego winouj cie Szczecin (Kana Piastowski i Mieli ski) etap II, strona wschodnia i zachodnia 2. Przebudowa falochronu wschodniego w winouj ciu jako istotnego elementu toru podej ciowego 3. Modernizacja infrastruktury zapewniaj cej dost p do portów w winouj ciu i Szczecinie oznakowanie nawigacyjne 4. Modernizacja linii kolejowej E59 na odcinku Krzy Szczecin 5. Modernizacja linii kolejowej CE59 Wroc aw Zielona Góra Kostrzyn Szczecin, etap I 6. Modernizacja dost pu drogowego Orientacyjny koszt ca kowity projektu Szacunkowa kwota dofinansowania z UE Termin realizacji 206 200 000 z 175 270 000 z 2010 2013 118 230 000 z 49 990 000 z 2009 2011 51 000 000 z 43 350 000 z 2009 2011 3 377 480 000 z 2 195 360 z 2010 2015 596 520 000 z 387 740 000 z 2012 2014 200 370 000 z 79 090 000 z 2010 2012 do portu w Szczecinie ród o: opracowanie w asne na podstawie: Lista projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 2007 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, aktualizacja stycze 2010 r. Lp. Inwestycje w zakresie infrastruktury technicznej w portach morskich w Szczecinie i winouj ciu Szacunkowa kwota Orientacyjny koszt Inwestycja dofinansowania ca kowity projektu z UE 1. Infrastruktura techniczna Zachodniopomorskiego Centrum Logistycznego w porcie w Szczecinie 2. Baza Kontenerowa na Ostrowie Grabowskim w Szczecinie 3. Rozbudowa infrastruktury portowej w pó nocnej cz ci Pó wyspu Ewa w porcie w Szczecinie 4. Modernizacja infrastruktury hydrotechnicznej Wolnego Obszaru Celnego w Szczecinie 5. Budowa infrastruktury portowej na Pó wyspie Katowickim w porcie w Szczecinie Tablica 7 Termin realizacji 32 568 808 z 19 997 433 z 2005 2007 71 196 000 z 53 397 000 z 2006 2008 60 810 000 z 35 310 000 z 2011 2014 brak danych brak danych 2011 2013 99 200 000 z 65 760 000 z 2010 2012 6. Terminal LNG w winouj ciu 3 500 000 000 z 456 000 000 z 2007 2014 7. Terminal Promowy w winouj ciu brak danych brak danych 2009 2015
16 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska Lp. Inwestycja 8. Rozbudowa infrastruktury portowej w po udniowej cz ci portu w winouj ciu 8. Rozbudowa infrastruktury portowej w po udniowej cz ci portu w winouj ciu 9. Przebudowa infrastruktury drogowej w portach w Szczecinie i winouj ciu 10. Przebudowa infrastruktury kolejowej w portach w Szczecinie i winouj ciu 11. Modernizacja infrastruktury portowej w Kanale D bickim w porcie w Szczecinie 12. Budowa infrastruktury portowej w Basenie Górno l skim w porcie w Szczecinie 13. Budowa infrastruktury portowej dla portu zewn trznego w winouj ciu 14. Przed u enie nabrze a Hutników i zal dowienie Basenu Orientacyjny koszt ca kowity projektu Szacunkowa kwota dofinansowania z UE Tablica 7 c.d. Termin realizacji 151 550 000 z 64 780 000 z 2012 2014 151 550 000 z 64 780 000 z 2012 2014 89 900 000 z 62 590 000 z 2010 2013 104 220 000 z 72 170 000 z 2010 2013 100 000 000 z brak danych 2009 2011 90 200 000 z brak danych 2010 2013 brak danych brak danych 2009 2011 brak danych brak danych 2010 2011 Trymerskiego ród o: opracowanie w asne na podstawie: Lista projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 2007 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, aktualizacja stycze 2010 r.; www.port.szczecin.pl oraz materia ów ród owych ZMPSi WNIOSKI 1. Globalizacja powoduje wzrost handlu mi dzynarodowego, a bior c pod uwag, e 90% handlu zewn trznego i prawie 40% handlu wewn trznego pa stw Unii Europejskiej przechodzi przez porty morskie, nale y rozwija funkcje portowe, w szczególno ci funkcj logistyczno-dystrybucyjn. 2. Od 2000 r. nast puje dynamiczny wzrost ruchu kontenerów, które do 2020 r. mog ulec potrojeniu. 4 Porty morskie powinny przygotowa potencja do ich sprawnej obs ugi. 3. W polskich portach morskich wzro nie udzia obrotów kontenerowych, ro-ro i promowych. 4 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spo ecznego i Komitetu Regionów. Zintegrowana polityka morska Unii Europejskiej, KOM (2007) 575, Bruksela 2007
Porty morskie Szczecin i Swinouj cie. Znaczenie i powi zania z elementami 17 4. Rozwój ba tyckiego tona u drobnicowego stymulowany b dzie przez tona specjalistyczny, g ównie dowozowy, ro-ro i promowy. 5. W obrotach phz zwi kszy si udzia produktów przetworzonych podatnych na technologie transportu intermodalnego. 6. W portach morskich pojawi si zapotrzebowanie na us ugi prze adunkowo-sk adowe i dystrybucyjne na rzecz adunków wymagaj cych niskich temperatur. 7. Z powodu wysokich kosztów wydobycia i transportu kolej, a tym samym niekonkurencyjnej ceny rynkowej w gla, nadal b d mala y prze adunki w gla w relacji eksportowej. 8. Z powodu konkurencyjnej, w stosunku do polskiej, ceny w gla z innych rejonów wiata (Australii, USA, Republiki Po udniowej Afryki, Chin, Rosji), w polskich portach morskich b d ros y prze adunki w gla w relacji importowej. 9. Zgodnie z tendencj wiatow wyst pi spadek prze adunków drobnicy konwencjonalnej. 10. D enie do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych i bie ce problemy z jako ci powietrza wymagaj ograniczenia szkodliwych emisji i skutków zat oczenia dróg dla ka dego zrealizowanego tonokilometra adunku, a tak e dywersyfikacji rodków transportu w kierunku transportu kolejowego, eglugi ródl dowej i transportu morskiego co doprowadzi do poprawy struktury geograficznej transportu l dowego oraz wi kszego wykorzystania obecnych mo liwo ci portów. 11. Zgodnie z polityk transportow i morsk UE niezb dna jest budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej oraz zapewnienie sprawnego dost pu do portów morskich od strony l du i morza. 12. Warunkiem istnienia i rozwoju polskich portów morskich zachodniego Ba tyku jest zapewnienie odpowiednich parametrów technicznych morskiej drogi wodnej z Zatoki Pomorskiej do portu w Szczecinie oraz budowa rodkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego Pó noc Po udnie ROUTE65. 13. Inwestycje finansowane przez fundusze unijne nie b d zagro one. 14. Zagro enie b d stanowi zaostrzone wymagania proceduralne i bariery stawiane przedsi biorcom przez banki, a tak e wysokie oprocentowanie kredytów ograniczaj ce dost p do kredytów inwestycyjnych. 15. Trudny pieni dz bankowy mo e wp yn negatywnie na mo liwo ci zarz dów morskich portów w zakresie ustawowych obowi zków dotycz cych budowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury portowej. 16. Istnieje potrzeba dostosowania rozwoju portów i zarz dzania nimi do wymogów przejrzysto ci, konkurencyjno ci oraz ogólnie do przepisów wspólnotowych, 17. Jednym z istotnych czynników konkurencyjno ci polskich portów morskich jest ich przekszta cenie w l dowo-morskie centra logistyczno-dystrybucyjne. Artyku jest efektem prac realizowanych w ramach grantu rozwojowego R10 002706/2009 nt. Model systemu logistycznego Polski jako droga do komodalno ci transportu w Unii Europejskiej. Realizacja projektu zosta a dofinansowana przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.
18 Czes awa Christowa, Maria Christowa-Dobrowolska Bibliografia 1. Grzelakowski A.S., Bariery i szanse deregulacji sektora portowego oraz liberalizacji rynków us ug portowych w krajach UE, Translog 2006, Warszawa 2006. 2. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Spo ecznego i Komitetu Regionów. Zintegrowana polityka morska Unii Europejskiej, KOM (2007) 575, Bruksela 2007. 3. Lista projektów indywidualnych dla Programu operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 2007 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, aktualizacja stycze 2010.. 4. Transport wyniki dzia alno ci w roku 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2008, GUS, Warszawa 2002, 2003, 2004, 2005, 2007, 2009. 5. Transport w województwie zachodniopomorskim w latach 2002 2005, US, Szczecin 2006. 6. egluga morska i porty morskie w 2009 roku, Urz d Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2010. 7. www.pois.gov.pl 8. www.port.szczecin.pl 9. www.stat.gov.pl POLISH SEAPORTS OF THE WESTERN BALTIC IN THE EU TRANSPORT SYSTEM. THE PRESENT STATE AND DEVELOPMENT PROSPECTS Summary: This paper aims at presenting the role, present state, prospects and development determinants of Polish seaports of Szczecin and winouj cie. These ports are of principal importance for the national economy as elements of Poland's transport and logistic system. A detailed statistical analysis of their service operations is given along with cargo throughput forecast and an investment strategy of the port complex. Keywords: Seaports of Szczecin and winouj cie, cargo throughput analysis and forecast, infrastructural development determinants of seaports, seaports infrastructure Recenzent: Tomasz Nowakowski