FINANSOWANIE OBCE Zaleca się przestrzeganie tzw. złotej reguły finansowania (reguły bilansowej), zakładająca, że przedsiębiorstwo nie powinno być zadłużane w większym stopniu niż w 50%, wówczas relacja: Kapitały własne Zobowiązania ogółem 1 Zgonie z tą regułą kapitał własny powinien finansować około 50% aktywów przedsiębiorstwa, wtedy umożliwia to zachowanie długoterminowej płynności finansowej (wypłacalności), Taka struktura jest oceniana pozytywnie przez kapitałodawców, jednak jest trudna do spełnienia w praktyce. Slajd 105 21.05.2014 r. 1 Struktura zobowiązań: Kryterium bilansowe pozwala na wyodrębnienie zobowiązań długoterminowych, krótkoterminowych, rezerw i rozliczeń międzyokresowych. Odsetek zobowiązań krótkoterminowych informuje o poziomie obciążeń płatniczych przypadających w danym roku bilansowym. Bardziej korzystna jest struktura z przewagą zobowiązań długoterminowych, ponieważ wówczas ryzyko utraty płynności finansowej jest mniejsze, maleje ryzyko nagłego odpływuśrodków. Jednak może wystąpić nadpłynność zbyt ostrożne finansowanie majątku i zwiększą się koszty obsługi zadłużenia 2 Kryterium czasu: Zobowiązania długoterminowe (wraz rezerwami na podatek dochodowy, emerytalne i inne długoterminowe; zobowiązania z tytułu dostaw > 12 m-cy; rozliczenia międzyokresowe), Zobowiązania krótkoterminowe (< 12 m-cy), do których zaliczamy także odpowiednie rezerwy i rozliczenia Kryterium wymagalności: Terminowe Przeterminowane (świadczące o braku zdolności firmy do regulowania zobowiązań w terminie i generujące dodatkowe koszty finansowe, co negatywnie wpływa na wyniki podmiotu) 3 Kryterium kosztów Źródła kosztowe, które generują koszty finansowe związane z ich obsługą (odsetki, dyskonta): kredyty i pożyczki, emisje obligacji, papierów dłużnych Źródła spontaniczne np. rezerwy tworzone w ciężar kosztów i z podziału zysku, zobowiązania wobec dostawców, pracowników, publiczno-prawne, inne zobowiązania krótkoterminowe, rozliczenia międzyokresowe, zobowiązania wekslowe (zazwyczaj zaliczane do tej grupy w praktyce) 4
Czynniki zachęcające do zwiększenia zadłużenia: 1. odsetkowe korzyści podatkowe (wartość tarczy podatkowej) - poziom odnoszonych korzyści związanych z oprocentowaniem długu zależy od stawek podatkowych i poziomu wypracowanych dochodów, które podlegają opodatkowaniu (wynik operacyjny pomniejszony o koszty finansowe: gdy oprocentowanie kapitału obcego przewyższa zysk operacyjny, to powstaje strata brutto i nie pojawią się te korzyści, a wzrost zadłużenia spowoduje spadek wartości spółki niż jej wzrost). Inne osłony podatkowe to np. ulgi inwestycyjne 2. przeciwdziałanie niedowartościowaniu akcji na rynku kapitałowym (redukcja kosztów informacyjnych związanych z pozyskaniem kapitału) wzrost zadłużenia przekłada się na wzrost kursów akcji, jeśli zostanie odebrany jako sygnał pozytywny i nie powoduje wówczas powstania kosztów informacyjnych (ponoszonych przez akcjonariuszy w przypadku spadku kursu pod wpływem informacji o decyzjach finansowych zarządu) obniżających wartość spółki. Zatem pozyskanie dodatkowego kapitału od wierzycieli przeciwdziała temu spadkowi 5 6 3. efekt dźwigni finansowej (wzrost rentowności kapitału własnego) pozytywny efekt dźwigni występuje, gdy przedsiębiorstwo osiągnie stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału wyższą niż koszt kapitału obcego 4. przeciwdziałanie przeinwestowaniu: wzrost zadłużenia może przyczynić się do zwiększenie dyscypliny w gospodarowaniu środkami pieniężnymi poprzez, zwłaszcza gdy są generowane znaczne wolne przepływy pieniężne, nadmiar środków może prowadzić do ich częściowego marnotrawienia w związku z lokowaniem ich w projekty nieprowadzące do zwiększenia wartości przedsiębiorstwa nieefektywne przeinwestowanie. Gdy przedsiębiorstwo musi obsługiwać zwiększone zadłużenie (wyższe oprocentowanie i raty kapitałowe), saldo przepływów pieniężnych pozostających w przedsiębiorstwie jest mniejsze, to dyscyplinuje to zarząd w gospodarowaniu wolnymi środkami pieniężnymi, co zapobiega przeinwestowaniu i oddziałuje korzystnie na wartość firmy. Ponadto przyczynia się do redukcji kosztów agencyjnych związanych z kapitałem własnym) ograniczenie konfliktu interesów pomiędzy właścicielami a zarządem w zakresie wydatkowania środków pieniężnych. 7 8
4. utrzymanie kontroli nad przedsiębiorstwem przez obecnych właścicieli, gdy zaspokojenie rosnących potrzeb kapitałowych odbywa się poprzez zwiększenie zaangażowania kapitału obcego, nie dochodzi do rozwodnienia kapitału własnego (spadek udziałów w kapitale zakładowym i obniżenie rentowności kapitału własnego) występującego w przypadku pozyskania dodatkowego kapitału własnego od nowych inwestorów. 5. niskie rynkowe stopy procentowe 6. obrona przed wrogim przejęciem uwzględniając, że wzrost zadłużenia sprzyja zwiększaniu wartości spółki i jej akcji, działania zarządu prowadzące do powiększenia udziału kapitału obcego stanowi technikę obrony przed wrogim przejęciem, ponieważ z jednej strony dotychczasowi akcjonariusze odnoszą korzyści wynikające ze wzrostu kursu, a z drugiej pomniejsza się potencjalne korzyści inwestorów, którzy chcieliby przejąć przedsiębiorstwo. Spółki o wysokim zadłużeniu są mniej atrakcyjnym celem przejęć i dochodzi także do ograniczenia możliwości finansowania tej operacji kapitałem obcym w ramach LBO 9 10 Czynniki zniechęcające do zwiększenia zadłużenia 1. Ryzyko bankructwa i koszty trudności finansowych zwiększając zadłużenie, ponosimy wyższe ryzyko finansowe. Do kosztów trudności finansowych zaliczamy dodatkowe koszty związane z zachowaniem płynności finansowej. Ryzyko niewypłacalności jest ściśle związane z ryzykiem operacyjnym. Gdy wyniki przedsiębiorstwa charakteryzują się dużą zmiennością, rośnie prawdopodobieństwo pojawienia się problemów z regulowaniem zobowiązań. Przedsiębiorstwa ponoszące wysokie ryzyko operacyjne nie powinny zatem nadmiernie się zadłużać, aby nie powodować znacznego wzrostu ryzyka bankructwa i wystąpienie trudności finansowych. Na wysokość kosztów bankructwa wpływa struktura aktywów przedsiębiorstw (aktywa materialne i niematerialne). 11 Im udział wartości niematerialnych i prawnych (skapitalizowane koszty niezakończonych prac rozwojowych, prawa do wynalazków, koncesje, licencje, wartość firmy) w przedsiębiorstwie jest wyższy, tym większy jest spadek wartości przedsiębiorstwa zagrożonego bankructwem (wyższe koszty bankructwa w porównaniu z podmiotem o dużym udziale składników materialnych). Poziom zadłużenia w takich podmiotach jest za reguły niższy. Także rodzaj oferowanych produktów wpływa na koszty trudności finansowych: gdy produkty wysoko zindywidualizowane technologicznie, markowe, wymagające specjalistycznej obsługi posprzedażowej, to problemy z obsługą zadłużenia mogą powodować znaczna koszty dla firmy, jak i jej klientów, dlatego producenci produktów niestandardowych zadłużają się relatywnie mniej. 12
2. Przeciwdziałanie niedoinwestowaniu. Zarząd, obawiając się bankructwa, działa w Niedoinwestowanie występuje w związku z trudną interesie własnym i wierzycieli i ogranicza sytuacją finansową spowodowaną obsługą zadłużenia ryzyko działalności oraz wydatki niezwiązane z i wiąże się z niemożnością sfinansowania wydatków inwestycyjnych. Dochodzi wtedy do zaniechania realizacji rentownych projektów. W tym sensie koszty utraconych możliwości rozwojowych to koszty trudności finansowych. Powodem niedoinwestowania może być również konflikt interesów pomiędzy zarządem, właścicielami i wierzycielami. obsługą zadłużenia. Nie podejmuje również ryzykownych przedsięwzięć, pomimo że mogą one przyczynić się do zwiększenia wartości firmy (korzystne dla właścicieli). Ograniczenie wzrostu zadłużenia (groźby bankructwa) redukuje koszty agencji związane z kapitałem obcym. 13 14 3. Utrzymanie elastyczności finansowej i ratingu kredytowego (zachowanie zdolności do zaciągania zobowiązań) zazwyczaj przedsiębiorstwa utrzymują zadłużenie na poziomie niższym niż optymalny (zrównoważenie marginalnych korzyści podatkowych i kosztów trudności finansowych; minimalizacja średnioważonego kosztu kapitału; maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa), wtedy oznacza to, że podmiot nie korzysta w pełni ze zdolności do zaciągania zobowiązań bez pogorszenia jego W takim przypadku może szybko sięgnąć po kapitał obcy, gdy pojawi się zapotrzebowanie na dodatkowy kapitał bez wzrostu kosztu jego pozyskania. Aby utrzymać elastyczność finansową spółka, powinna dysponować zasobami środków pieniężnych i innymi płynnymi krótkoterminowymi aktywami finansowymi, co w warunkach nadmiernego zadłużenia i zagrożenia utraty płynności nie jest możliwe. ratingu. 15 16
4. Utrzymanie zdolności do wypłaty stabilnych dywidend w przypadku wzrostu zadłużenia oraz obciążeń związanych z ich obsługą istnieje obawa pogorszenia, że pogorszenie sytuacji finansowej uniemożliwi realizację polityki dywidend. Firmy, by realizować taką politykę, przywiązują dużą wagę do wypracowywania wolnych przepływów pieniężnych (p. pien. netto po uwzględnieniu obsługi zadłużenia) 5. Wysokie rynkowe stopy procentowe wzrost stóp procentowych lub kształtowanie się ich na wysokim poziomie stanowi barierę dla zwiększenia zadłużenia, rośną wtedy wymagania efektywnościowe dla realizowanych projektów inwestycyjnych. Zdolność do obsługi zadłużenia, przy danym poziomie rentowności operacyjnej i podatności na ryzyko operacyjne, znacznie spada. 17 Czynniki wpływające na poziom zadłużenia: Koszt pozyskania kapitału obcego, Efektywność działania firmy, by ponieść obciążenia związane z obsługą zadłużenia, Struktura majątkowa (w firmach handlowych - majątek obrotowy stanowi lepsze zabezpieczenie), Możliwości rozwojowe (przy dużej dynamice wzrostu źródła własne są niewystarczające), Polityka finansowania (skłonność do podejmowania ryzyka, a bezpieczeństwo prowadzenia działalności), Gwarancja ciągłości działalności 18 Polityka finansowania przedsiębiorstwa, strategie: Konserwatywna, zachowawcza - wysoki udział kapitału własnego, duże bezpieczeństwo, nieobciążona dużym ryzkiem, ale mniejsze korzyści z tytułu dźwigni, Agresywna, dynamiczna wysoki poziom zadłużenia, bardziej ryzykowna. W sytuacji spadku popytu, nieplanowanego spadku przychodów, mogą się pojawić problemy z terminową spłatą zobowiązań. Jednak fakt działania efektu dźwigni finansowej, w sprzyjających warunkach pozwala na uzyskanie znacznych korzyści, Umiarkowana stanowi kompromis pomiędzy wzrostem ryzyka a dodatkowymi zyskami, wzrost zadłużenia powoduje wzrost ryzyka oczekiwanych strumieni dochodów. CECHY KAPITAŁU OBCEGO: Spłata jest konieczna, Wymaga spłaty odsetek, Odsetki stanowią koszt uzyskania przychodu, tarcza podatkowa, Wzrost udziału pociąga za sobą wzrost ryzyka finansowego, Celowość przeznaczenia, Brak wpływu na decyzje, Uprzywilejowanie w kwestii zwrotu, Gwarancja zwrotu 19 20
Fakt występowania zadłużenia nie jest zjawiskiem negatywnym, ponieważ związane są z nim określone korzyści, polegające na Uwzględniając okres wymagalności, źródłami kapitału obcego w przedsiębiorstwie są: KAPITAŁY OBCE przejmowaniu przez właścicieli zysku wypracowanego przez kapitał DŁUGOTERMINOWE KRÓTKOTERMINOWE obcy, co prowadzi do wzrostu rentowności kapitału własnego. Bankowe kredyty Bankowe kredyty krótkoterminowe Z drugiej strony, gdy poziom zadłużenia jest zbyt wysoki, rośnie ryzyko finansowe, powoduje wzrost kosztów finansowych (oprocentowanie kredytu), a w skrajnych przypadkach odmowę kredytowania. Kapitał obcy to z reguły dodatkowe źródło finansowania działalności i długoterminowe Poręczenia kredytowe Pożyczki Leasing Franchising Kredyty (handlowy) od dostawców, Kredyty (handlowy) od odbiorców Zobowiązania odnawialne, niezapadłe Faktoring Pożyczki z sektora pozabankowego rozwoju przedsiębiorstwa. W sytuacji, gdy zdolność do akumulacji Forfaiting Krótkoterminowe papiery dłużne kapitału w przedsiębiorstwie jest niska może jednak stanowić główne Obligacje źródło pozwalające na realizację inwestycji. Dotacje i subwencje Środki z funduszy pomocowych 21 22 Kredyty i pożyczki długo term. to podstawowa forma długoterminowego finansowania obcego, oznaczają odpłatne udostępnienia kapitału, jednak różnią się następującymi cechami: CECHA POŻYCZKA KREDYT Podmiot Każdy każdemu Jedynie bank udzielający Przedmiot Pieniądze lub rzecz w formie pieniężnej pożyczki Odpłatność odpłatna zwrot przedmiotu pożyczki wraz z wynagrodzeniem (odsetki) nieodpłatna jedynie zwrot przedmiotu pożyczki bez wynagrodzenie (np. pożyczka z kasy zapomogowo-pożyczkowej) Odpłaty zwrot wraz z odsetkami oraz prowizją 23 CECHA POŻYCZKA KREDYT Cel nie musi być określony Ściśle określony w umowie (prawo kontroli sposobu wykorzystania) Umowa na czas oznaczony lub nieoznaczony na czas oznaczony forma pisemna forma pisemna, gdy wartość przedmiotu pożyczki przekracza ustalonaą przepisami kwotę zawarcie umowy wymaga opłaty skarbowej 24
Cel przeznaczania środków z tych dwu źródeł to najczęściej powiększenie lub modernizacja majątku trwałego Pozyskanie jest poprzedzone staranną analizą i oceną zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu w przyszłości (prospektywna ocena zdolności kredytowej), analizą ekonomiczno-finansowa przedsięwzięcia (biznes plan, studium feasibility study), co pozwala na ocenę zdolności do osiągnięcia zamierzonych celów określonych we wniosku kredytowym Całościowa ocena obejmuje następujące obszary: poziom rentowności operacyjnej, płynność finansową, stopień zadłużenia, perspektyw rozwoju, konkurencyjność produktów oferowanych, solidność kredytobiorcy w regulowaniu zobowiązań, zdolność kredytową (spłata rat kredytowych raty kapitałowe i odsetki) 25 26 Podmiot ubiegający się o kredyt lub pożyczkę powinien wykazać się odpowiednim udziałem kapitału własnego w realizacja podejmowanego przedsięwzięcia, wówczas kredytobiorca partycypuje w ryzyku finansowym projektu. W przypadku poważnych kwot, by zdywersyfikować ryzyko kredytowe, kredytu może udzielić konsorcjum banków. Jedne z banków jest organizatorem konsorcjum i czuwa nad zawarciem porozumienia oraz prawidłową obsługą spłaty. Bank może zażądać: zabezpieczenia (np. hipoteczne zabezpieczenie zwrotu powiązanie gwarancji spłaty z określona nieruchomością i pozwala na zaspokojenie roszczeń), poręczenia lub gwarancji (gwarant określa kwotę, do której jest w stanie pokryć wierzycielowi należności przejęcie części lub całości ryzyka kredytowego za odpłatnością, co powiększa koszt kredytu) zapłaty przez inny bank lub inne przedsiębiorstwo. 27 28
Bankowe kredyty krótkoterminowe kredyty obrotowe udzielane przez banki na finansowanie środków obrotowych, czyli regulowanie bieżących zobowiązań z tytułu płac, zakupu materiałów, usług obcych, energii, itp. Wyróżniamy następujące rodzaje kredytów obrotowych: a. Kredyt w rachunku bieżącym uzyskiwany w banku, w którym firma ma rachunek bieżący. Pozwala na realizowanie decyzji płatniczych związanych z finansowaniem majątku obrotowego i innych wydatków o nieinwestycyjnym charakterze. 29 Bank wyraża zgodę na powstanie salda debetowego na rachunku bieżącym podmiotu do wysokości ustalonej w umowie kredytowej wyrównanie salda następuje wraz z wpływem należności kontrahentów. Ta forma finansowania umożliwia pokrywanie przejściowo występujących niedoborów gotówki, poziom kredytu jest dostosowywany automatycznie do bieżących potrzeb płatniczych, ale saldo maksymalne nie może przekroczyć wartości podanej w umowie. 30 Kosztem takiego kredytu są odsetki płacone za okres utrzymywania się debetu. Są one wyżej oprocentowane dla salda debetowego niż odsetki otrzymywane przez przedsiębiorstwo, gdy stan na rachunku jest dodatni (saldo kredytowe). Chociaż jest to kredyt obrotowy i powinien służyć finansowaniu potrzeb bieżących, to w praktyce przekształca się w długoterminowy ze względu na b. Kredyt w rachunku kredytowym towarzyszy mu oddzielny rachunek, na którym ewidencjonowane jest wykorzystanie kredytu, oprocentowanie oraz spłaty rat kredytowych. Wtedy podmiot dysponuje swobodnie rachunkiem bieżącym, z którego reguluje spłaty kredytu w terminach regulowanych umową. prolongatę linii kredytowej, jeśli nie ma podstaw do rozwiązania umowy z podmiotem, 31 32
c. Kredyt odnawialny (rewolwingowy) kredyt na rachunku kredytowym, który ma charakter odnawialny. Przeznaczony na finansowanie powtarzających się transakcji, po zrealizowaniu których następuje spłata kredytu i wtedy spłacony kredyt może być ponownie wykorzystany na finansowanie kolejnych transakcji. Nie określa się w nim wysokości rat, terminów ich płatności, a jedynie końcowy termin jego funkcjonowania, po jego d. Kredyt lombardowy pod zastaw ruchomości, tj. papierów wartościowych, metali szlachetnych i innych cennych podmiotów. W przypadku zastawu w postaci majątku rzeczowego, po jego oddaniu do depozytu kredytobiorca otrzymuje kwit depozytowy, który następnie przedkłada w banku i w ten sposób odstępuje mu prawo do wydania w razie potrzeby zastawionych rzeczy. upływie kredyt nie może być prolongowany. 33 34 e. Kredyt sezonowy - to specjalna forma finansowania majątku obrotowego dla przedsiębiorstw, których produkcja ma charakter sezonowy (cukier, przetwórstwo owoców i warzyw). Występuje wówczas zamrożenie środków finansowych w zapasach produktów na względnie długi okres, dlatego takie podmioty muszą mieć względnie wyższy kapitał obrotowy. Kredyt od dostawcy (kupiecki) wstępuje w transakcjach między przedsiębiorstwami, jeżeli ich przedmiotem jest kupno-sprzedaż materiałów, surowców, usług, środków trwałych. Przyjmuje formę odroczenia zapłaty w stosunku do daty sprzedaży. W przypadku uregulowania zobowiązania natychmiast lub wkrótce po zawarciu transakcji, można liczyć na opust cenowy (rabat, dyskonto w stosunku do ceny wyjściowej), 35 36
Kredyt od dostawcy (kupiecki) prawo do opustu nie przysługuje, gdy płatność następuje w odroczonym terminie. Termin odroczenia płatności jest uzależniony od prowadzonej polityki kredytowej przez sprzedawcę (na ogół wynosi 2-3 m-ce). Udzielanie rabatu jest istotną cechą kredytu kupieckiego, inaczej mielibyśmy do czynienia z niezapadłym zobowiązaniem. Ta forma kredytu jest normalnym elementem prowadzenia działalności (przekazanie towaru i oczekiwanie na zapłatę) i powszechnie stosowanym źródłem finansowania, stanowi samoczynne źródło finansowania, ponieważ rozszerza się wraz ze wzrostem rozmiarów działalności. 37 38 Dawcą kredytu jest dostawca (producent) towaru lub usługi, a kosztem kredytu jest nieskorzystanie z rabatu, dokonanie płatności w odroczonym terminie (koszt utraconych możliwości dyskonta przy zapłacie natychmiast). Gdy nie ma różnicy w cenie w przypadku zapłaty natychmiastowej i odroczonej, to będzie to źródło darmowe chętnie wykorzystywane przez nabywców. Kredyt (od) odbiorcy występuje gdy klient (odbiorca) dokonuje zaliczkowej przedpłaty za zamówione u producenta (dostawcy) towary. W bilansie dostawcy jest ujmowany w postaci rozliczeń międzyokresowych biernych (jako dochody przyszłych okresów). Rola te formy na rynku dóbr konsumpcyjnych jest niewielka, raczej w konkurencyjnym otoczeniu to dostawca kredytuje odbiorców. 39 40
Kredyt (od) odbiorcy Kredyt od odbiorcy stosuje się w przypadku wysoce specjalistycznych i kosztownych zamówień - produkcja małoseryjna lub jednostkowa. Wówczas jest to rynek mało konkurencyjny i odbiorcy są gotowi dokonywać przedpłat. Taki kredyt jest nie stanowi jedynie źródła W przypadku przedpłaty ryzyko związane jest z tym, że kredytobiorca (dostawca przedmiotu umowy) może nie wywiązać się z umowy, przed czym chronią klauzule o zwrocie zaliczki, a nawet stosuje się gwarancje, czy poręczenia. Koszt takiego kredytu jest uzależniony od pozycji i siły rynkowej producenta i odbiorcy towaru. finansowania, ale jest również gwarancją zbytu niestandardowego zamówienia. 41 42 W przypadku dużej konkurencji w realizacji zleceń, wykonawca przy niezmienionej kalkulacji kosztów, oferuje obniżkę ceny lub przedpłaty. Po uwzględnieniu różnicy cen z przedpłatą i bez niej, a także kosztów ubezpieczenia, określimy koszt kredytu Gdy mamy do czynienia z rynkiem producenta, mało konkurencyjnym rynkiem i przewagą popytu nad podażą, to jest to źródło darmowe. Niezapadłe zobowiązania stale powtarzające się zobowiązania krótkoterminowe, w których termin zapadalności (wymóg zapłaty) jest przesunięty w czasie w stosunku do momentu powstania zobowiązania. Zaliczamy do nich zobowiązania z tytułu płac, podatków i ubezpieczeń społecznych. Np. zobowiązanie za dany okres płaci się po jakimś czasie po jego zakończeniu, wówczas przez ten czas te zobowiązania mogą pełnić funkcję krótkoterminowego źródła finansowania. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku zobowiązań z tytułu zakupu materiałów, gdy nie jest udzielany kredyt kupiecki przez kontrahenta, a jednocześnie nie wymaga on natychmiastowej zapłaty gotówkowej (uregulowanie w 43 krótkim czasie kilka dni). 44
Zobowiązanie powinno być uregulowane najpóźniej w momencie upływu terminu zapadalności, powstaje jednak nowe zobowiązanie, co prowadzi do jego odtworzenia, czyli kształtuje się ono na pewnym, zróżnicowanym poziomie przez cały rok. Zatem finansowanie za pomocą niezapadłych zobowiązań polega na kontrolowaniu terminu zapadalności, czyli regulowaniu ich w terminie, lecz bez zbytniego wyprzedzenia. W dużych podmiotach jest trudno kontrolować takie zobowiązanie i mogą się one stać zapadłymi. Są one darmowym źródłem finansowania, ponieważ w przypadku przestrzegania terminów płatności, nie wiążą się z nimi dodatkowe koszty Leasing Leasing jako specyficzną formę finansowania obcego stosowana w przypadku problemów z dostępem do kapitału własnego, jak i obcego. Leasing to rodzaj umowy cywilnoprawnej, na podstawie której jedna ze stron (finansujący - leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu - leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonego dobra materialnego na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone opłaty (raty leasingowe). (inaczej wysokie odsetki). 45 46 Leasing Właścicielem przedmiotu leasingu jest leasingodawca, który Cechy leasingu: nabywa lub wytwarza przedmiotu leasingu, przekazywany 47 Kapitał jest przekazywany w użytkowanie w formie rzeczowej i nie zmienia właściciela, Zwrot kapitału nie stanowi odrębnego świadczenia, a ma formę opłaty za korzystanie z przedmiotu leasingu, Przedmiotem leasingu są najczęściej składniki majątku ruchomego środki transportu, maszyny, urządzenia produkcyjne, zorganizowane części przedsiębiorstwa, bądź nieruchomości hale produkcyjne, budynki, a także prawa majątkowe, następnie w użytkowanie leasingobiorcy, ale bez prawa własności, Po wygaśnięciu umowy przedmiot leasingu wraca do leasingodawcy, Przedmiot leasingu może być wykorzystywany wyłącznie z przeznaczeniem do prowadzenia działalności, Leasingobiorca przejmuje na siebie wszelkie ryzyko związane z użytkowaniem leasingu. 48
Leasinogbiorce może przekazać przedmiot leasingu w tzw. subleasing, czyli innemu podmiotowi w leasing Leasing umożliwia finansowanie leasingobiorcy ze środków obcych części majątku niezbędnego w procesie gospodarczym, jeśli nie posiada innych źródeł finansowania, Opłaty leasingowe są zaliczane do kosztów uzyskania przychodu przez leasingobiorcę, co powoduje, że wydatki z tytułu dysponowania majątkiem trwałym finansowane są z przychodów ze sprzedaży wyrobów/usług. Dla leasingodawcy jest to forma alokacji kapitału, a dla leasingobiorcy źródło kapitału, Leasing może przyczyniać się do poprawy koniunktury gospodarczej kraju, ponieważ kreuje popyt na dobra inwestycyjne. Leasingodawcami są przedsiębiorstwa wytwarzające obiekty majątku trwałego, co powoduje zwiększenie ich rozmiarów produkcji i obrotów, lub specjalistyczne firmy nabywające składniki majątku i przekazujące je w leasing innym podmiotom, 49 50 Funkcje leasingu: Daje możliwość uzyskania oferty leasingowej Stanowi źródło finansowania potrzeb inwestycyjnych, dopasowanej do indywidualnych potrzeb przy Sprzyja prowadzeniu procesów inwestycyjnych przy uwzględnieniu realiów prowadzonej działalności przez minimalnym początkowym zaangażowaniu kapitałów własnych, biorcę, i pozwala na przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstwa bez Zwiększa elastyczność działania, innowacyjność oraz angażowania w ten proces natychmiast znacznego kapitału, konkurencyjność firmy leasingobiorcy, Ułatwia dostęp do środków produkcji przy braku własnych środków kapitałowych, Sprzyja zmniejszeniu ryzyka inwestycyjnego, które obciąża przede wszystkim właściciela środków produkcji, a w mniejszy stopniu użytkownika, 51 Pozwala na pozyskanie kapitału o stałym oprocentowaniu i swobodnego kształtowania wysokości i rozkładu w czasie opłat leasingowych, przy uwzględnieniu możliwości płatniczych firmy, Sprzyja zwiększeniu płynności finansowej firmy, 52
Sprzyja także uzyskaniu korzyści bilansowych oraz podatkowych przez biorcę. Obserwowane korzyści ze stosowania leasingu: Zwiększenie obrotów, Umożliwia poprawę jakości oferowanych dóbr i usług, Pozwala na rozszerzenie struktury asortymentowej, wejście na nowe rynki, Sprzyja poprawie efektywności działania podmiotu. Rodzaje leasingu 1. Organizacja procesu leasingu (liczba stron umowy) a) Leasing bezpośredni leasingodawcą jest producent przedmiotu leasingu (lub właściciel), który zawiera umowy leasingowe ze swoimi klientami. W transakcji występują tylko dwie strony transakcji biorca, czyli użytkownik przedmiotu leasingu i jego dawca. b) Leasing pośredni pomiędzy klientem leasingobiorcą a producentem dawcą pośredniczy firma leasingowa, która dokonuje zakupu przedmiotu leasingu (staje się właścicielem) i jednocześnie zawiera umowę leasingową z leasingobiorcą. 53 54 Leasingodawcą nie jest producent dobra, lecz pośrednicząca firma leasingowa, która dla sfinansowała zakupów leasingowych na ogół korzysta z kredytów bankowych. Właścicielem przedmiotu leasingu nie jest jego wytwórca lecz podmiotem finansującym zamówienie otrzymane od leasingobiorcy. Na zlecenie biorcy wyszukuje określonego dostawcę przedmiotu leasingu oraz dokonuje jego zakupu. W leasingu pośrednim nie ma bezpośredniego związku z transakcyjnego pomiędzy producentem przedmiotu leasingu a jego użytkownikiem. Firma leasingowa jako duży odbiorca dóbr stanowiących przedmiot może wynegocjować korzystniejszą cenę dostawy niż klient indywidualny, co stanowi zaletę leasingu 55 56
2. Przedmiot umowy 2.1 Obejmujący: a) Dobra inwestycyjne - rzeczy ruchomych i nieruchomości (leasing przedsiębiorstwa, zorganizowanych jego części) b) Dobra konsumpcyjne - dotyczy dóbr trwałego użytku c) Dobra unikatowe - transakcja, po zakończeniu której tylko korzystający może używać rzeczy, będące uprzednio przedmiotem umowy, w sposób dla niego opłacalny (np. specjalistyczne linie technologiczne) 2.2 obejmujący: a) Leasing instalacji zespołów produkcyjnych (plant leasing) przedmiotem umowy jest zorganizowana linia produkcyjna, ciąg technologiczny, b) Leasing wyposażenia (equipment leasing) dotyczący pojedynczych maszyn czy urządzeń, 3. Czas trwania umowy: a) Krótkoterminowy na okres nie dłuższy niż 3 lata, w praktyce jest to leasingu operacyjnego b) Średnioterminowy dotyczy okresów od 3 do 10 lat c) Długoterminowy powyżej 10 lat, są to najczęściej umowy dotyczące nieruchomości 57 58 4. Zamortyzowanie wydatków: 5. Obciążenie kosztami: a) Pełny zwrot kosztów pełne pokrycie kosztów występuje, najczęściej w umowach leasingu finansowego. Znaczenie mają tu koszty nabycia przedmiotu leasingu, odsetki od kredytu, gdy przedmiot był w oparciu o takie źródło finansowany, koszty związane z utrzymaniem przedmiotu leasingu w stanie gotowości eksploatacyjnej oraz skumulowany zysk dostawcy. b) Częściowy zwrot kosztów występuje niepełny zwrot kosztów a) Pełny koszty utrzymania przedmiotu leasingu w stanie przydatności ekonomicznej, koszty remontów, ubezpieczenia i napraw ponosi leasingodawca, b) Czysty gdy w/w obowiązki spoczywają na leasingobiorcy mamy do czynienia z formą leasingu określaną również jako leasing netto poniesionych przez stronę dawcę, najczęściej występuje w przypadku umów leasingu operacyjnego. Wówczas przedmiot leasingu podlega wielokrotnym umowom leasingu, by pokryć wydatki inwestycyjne poniesione przez dawcę na zakup tego przedmiotu. 59 60
6. Charakter prawny umowy (zwrotny, operacyjny, finansowy) a. Zwrotny polega na sprzedaży wytworzonego dobra inwestycyjnego spółce leasingowej przy równoczesnym zawarciu umowy leasingu na wykorzystanie tego dobra. Jest z reguły stosowany przez przedsiębiorstwa sfery produkcyjnej, które w danym momencie odczuwają brak płynności finansowej, nie mają środków finansowych na bieżące opłacenie ciągłości procesów gospodarczych a nie są w stanie pozyskać środków z innych źródeł, np. sektora bankowego. Dzięki sprzedaży takiego środka, a czasem nieruchomości, firmie leasingowej uzyskują natychmiast dopływ gotówki, a dzięki leasingowi zwrotnemu mogą dalej użytkować przedmiot leasingu 61 6. Charakter prawny umowy (zwrotny, operacyjny, finansowy) b. Operacyjny inaczej eksploatacyjny, bieżący polega na oddaniu określonego dobra w użytkowanie na określony czas, zazwyczaj krótszy niż okres pełnej amortyzacji wartości danego dobra. Zatem może ono być oddawane w leasing wielokrotnie. Leasingobiorca w ramach takiej umowy zobowiązany jest do płacenia rat leasingowych, składającej się z raty wartości urządzenia i oprocentowania tej wartości. Natomiast leasingodawca jest właścicielem przedmiotu leasingu i wykazuje go nadal w bilansie i może dokonywać odpisów amortyzacyjnych. Ponosi również koszty napraw, serwisu technicznego i ubezpieczenia. 62 Cechy leasingu operacyjnego (usługowego): Okres umowy jest krótszy od okresu zużycia ekonomicznego (okresu amortyzacji) i na ogół nie przekracza 3 lat, co oznacza, że po wygaśnięciu umowy leasingowej obiekt może być przekazany w leasing innemu leasingobiorcy lub sprzedany, Strony mogą zerwać umowę przed upływem okresu przewidzianego w umowie (jednak z zachowaniem terminu wypowiedzenia), Koszty eksploatacji przedmiotu leasingu (konserwacja, remont, ubezpieczenie) ponosi leasingodawca są one wliczone w opłatę leasingową, Opłaty leasingowe nie pokrywają ceny nabycia obiektu, Leasing operacyjny jest na ogół leasingiem bezpośrednim. 63 c. Finansowy zwany również kapitałowym, inwestycyjnym: umowa o charakterze długoterminowym, o okresie obowiązywania zbliżonym do pełnej amortyzacji wartości przedmiotu leasingu. Zwykle dotyczy dóbr inwestycyjnych o większej wartości niż w przypadku umowy leasingu operacyjnego, koszty eksploatacji danego urządzenia, ryzyka jego zestarzenia molarnego ponosi sam leasingobiorca, 64
w umowie może wystąpić również opcja przejęcia własności danego dobra po okresie umowy przez leasingobiorcę, dlatego wykazuje on wartość przedmiotu leasingu w bilansie i może dokonywać odpisów amortyzacyjnych, ale cześć kapitałowa raty leasingowej nie stanowi w tym przypadku jego kosztu uzyskania przychodu i nie pomniejsza podstawy opodatkowania, Opłaty leasingowe pokrywają cenę nabycia obiektu, Leasing finansowy jest z reguły leasingiem pośrednim. Decyzja o podpisaniu umowy leasingowej jest decyzją finansową i powinna być poprzedzona rachunkiem ekonomicznym zarówno przez leasingodawcę, jaki i leasingobiorcę, a u leasingobiorcy mającego możliwość kredytowania rachunkiem opłacalności. Jeśli przedmiot leasingu jest traktowany jako składnik majątku leasingodawcy, to: Amortyzacja przedmiotu leasingu dokonywana jest przez leasingodawcę, czyli stanowi jego koszt uzyskania przychodu, Otrzymane raty leasingowe stanowią w całości stanowią przychód leasingodawcy, Płacone przez leasingobiorcę raty w całości stanowią jego koszt uzyskania przychodu. Jeśli przedmiot leasingu jest przyporządkowany leasingobiorcy, to: Znajduje to odzwierciedlenie w jego bilansie w zwiększeniu majątku trwałego o wartość przedmiotu leasingu (po stronie aktywów) i w powstaniu długoterminowych zobowiązań leasingowych (po stronie pasywów); jest to tzw. kapitalizacja leasingu, 65 66 Amortyzacja przedmiotu leasingu dokonywane jest przez leasingobiorcę (stanowi jego koszt uzyskania przychodu), Rata leasingowa w części kapitałowej nie stanowi kosztu uzyskania przychodu u leasingobiorcy (leasingobiorca musi wypracować zysk netto na pokrycie raty kapitałowej), Rata leasingowa tylko w części odsetkowej stanowi koszt uzyskania przychodu u leasingobiorcy, U leasingodawcy przychodem jest tylko część odsetkowa raty leasingowej. 67 Rata leasingowa składa się z: Raty kapitałowej odzwierciedlającej stopniową spłatę wartości przedmiotu leasingu (kosztów nabycia przedmiotu leasingu), Raty odsetkowej uwzględniającej rynkową stopę procentową, koszty ponoszone przez leasingodawcę i jego zysk; wynika z zastosowanej stopy dyskontowej. Wyodrębnienie tych elementów jest istotne z punktu widzenia prawidłowego prowadzenia rachunkowości oraz ustalenia zobowiązań podatkowych zarówno u leasingodawcy, jak i leasingobiorcy. 68
Przyjęte rozwiązania dotyczące rat leasingowych zapewniają tzw. symetrię podatkową to, co u jednego partnera leasingu jest przychodem, u drugiego jest kosztem uzyskania przychodu. Kapitalizacja leasingu związana z procesem przekształcenia bilansu leasingobiorcy w taki sposób, że wartość przedmiotu leasingu jest wykazywana w aktywach trwałych oraz wynikające stąd zobowiązania leasingowe w pasywach długoterminowych. Proces taki zazwyczaj powinien mieć miejsce przy leasingu finansowym. 69 Uzasadnienie procesu kapitalizacji leasingu: Jeśli podmiot podpisuje umowę leasingu finansowego, to jego zobowiązania z tytułu opłat leasingowych są również wiążące jak inne zobowiązania długoterminowe (np. wynikające z umów kredytowych), Niewnoszenie opłat leasingowych może doprowadzić firmę do bankructwa tak samo, jak niespłacanie kredytu. Leasing finansowy można utożsamiać ze zobowiązaniami długoterminowymi, ponieważ podpisanie umowy leasingowej zmienia strukturę kapitału stałego rośnie rzeczywiste zadłużenie przedsiębiorstwa, 70 Dzięki tej kapitalizacji zostaje prawidłowo oddane ryzyko przedsiębiorstwa, gdy stosujemy w ocenie wskaźniki zadłużenia i struktury kapitału. Gdy nie przeprowadzono kapitalizacji leasingu, to mamy do czynienia z finansowaniem pozabilansowym, a umowa leasingowa nie jest odzwierciedlona w bilansie i inwestorzy mogą być wprowadzeni w błąd, sądząc, że pozycja finansowa podmiotu jest lepsza od faktycznej. 71 72 Faktoring zewnętrzne źródło finansowania o charakterze krótkoterminowym polegające na tym, że wyspecjalizowana instytucja lub spółka faktoringowa odkupuje należności różnych podmiotów, co oznacza w praktyce zaliczkowanie tych podmiotów do czasu wpływu płatności należności. Ma miejsce, gdy spółka faktoringowa reguluje należności i następnie sama zajmuje się ich wyegzekwowaniem u dłużnika. Jest to alternatywne źródło finansowania w stosunku do bankowego kredytu obrotowego oraz handlowego źródła finansowania cyklu rozliczeniowego pomiędzy dostawcą i odbiorcą.
Strony faktoringu : Faktor jest to wyspecjalizowany podmiot finansowy(często bank) nabywający wierzytelności, Faktorant- przedsiębiorstwo posiadające wierzytelności (należności) z tytułu dostawy towarów lub usług, którą to wierzytelność sprzedaje faktorowi, Dłużnik faktoringowy kontrahent faktoranta (odbiorca towarów i usług) zobowiązany do zapłaty należności. Faktoring można określić jako przeniesienie, na zasadzie cesji wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora, który przejmuje na siebie obowiązek ściągnięcia tych wierzytelności od dłużnika. 73 Istota faktoringu: Wszelkie należności faktoranta wynikające z jego działalności operacyjnej ulegają cesji na rzecz faktora ( niektóre mogą być w sposób jawny wyłączone), dostawca towaru, który udziela kredytu kupieckiego odbiorcy, w momencie realizacji dostawy do odbiorcy, przedstawia faktorowi do wykupienia fakturę na określoną kwotę należności. Natychmiast utrzymuje około 70-90% jej wartości, a resztę należności, pomniejszoną o prowizję faktora uzyskuje po zapłaceniu jej przez odbiorcę. Zatrzymanie części roszczenia może służyć pokryciu uzasadnionych zmniejszeń należności na korzyść dłużnika np. z tytułu reklamacji, 74 Faktor może na siebie przejąć ryzyko niewypłacalności dłużnika i wtedy nie przysługuje mu prawo do regresu należności od faktoranta (faktoring pełny) Umowa może przewidywać, że faktor nie przejmuje na siebie tego ryzyka i w przypadku niewypłacalności dłużnika przysługuje mu prawo regresu w stosunku do faktoranta (faktoring niepełny), Faktor zobowiązuje się świadczyć na rzecz faktoranta również dodatkowe usługi określone w umowie (prowadzenie ksiąg handlowych, gromadzenie informacji o dłużnikach, prowadzenie działalności reklamowej, prowadzenie rozliczeń transakcji między faktorantem dłużnikiem, czynności windykacyjne, ubezpieczenie towarów, udzielenie pożyczek, usługi konsultingowe ), 75 Za świadczenie usług faktoringowych faktor otrzymuje od faktoranta wynagrodzenia w postaci ustalonych opłat i prowizji, których wysokość jest przedmiotem umowy faktoringowej, Faktor nabywając wierzytelność ma prawo do rozporządzania nią i często pobierania wynikających z niej pożytków (odsetki za zwłokę, kary umowne), Odpowiedzialność za istnienie wierzytelności spoczywa na faktorancie - istnieje wtedy, gdy faktorant ma przekonanie o jej istnieniu. Potwierdzeniem jest: umowa dostawy, sprzedaży lub zlecenia, oświadczenie dłużnika, który potwierdza swoje zobowiązanie fakturą z potwierdzeniem odbioru. 76
Faktor, kupując wierzytelność za cenę wynikającą z umowy, nie może być stroną w ewentualnych sporach między faktorantem a dłużnikiem. Przedmiotem faktoringu są wierzytelności krótkoterminowe (na ogół nie przekracza 150-180 dni), obecnie obejmuje cesję wierzytelności i usługi dodatkowe (przynajmniej dwie, by nie była to umowa traktowana jako cesja i powstawałby obowiązek opłat skarbowych) O zawarciu umowy faktoringowej są informowani dłużnicy faktoranta, wraz z otrzymaniem, bay uregulowanie należności nastąpiło na rzecz faktora. W razie uporczywego niewywiązywania się dłużnika z obowiązków regulowania należności faktor może zażądać od faktoranta wstrzymania dostaw wobec niesolidnego dłużnika. 77 78 Funkcja faktoringu: Funkcja finansowania - faktorant otrzymuje od faktora środki pieniężne w zamian za scedowanie na niego wierzytelności. Finansowanie klienta może przebiegać w dwu formach: Wg metody awansowej w momencie udokumentowania przez klienta powstania wierzytelności (kopia faktury) faktor stawia do jego dyspozycji zaliczkę, w kwocie zależnej od ustaleń w umowie 79 80