Raport z badań ewaluacyjnych projektu Aktywność miarą sukcesu

Raport z badań ewaluacyjnych projektu Aktywność miarą sukcesu Współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytet VII. Promocja integracji społecznej Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji Działanie 7.1.1. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez Ośrodki Pomocy Społecznej Lubin 2010 r. 1

Spis treści Wstęp.... 3 1. Przedmiot ewaluacji....... 3 2. Charakterystyka uczestników projektu.... 4 3. Rezultaty twarde projektu... 6 4. Rezultaty miękkie projektu.... 8 4.1. Subiektywna ocena poziomu kompetencji społecznych i umiejętności kandydatów do projektu.... 8 4.2. Ocena poziomu kompetencji społecznych i umiejętności uczestników projektu.... 9 4.3. Rezultaty miękkie projektu w ocenie pracowników socjalnych 16 4.3.1. Ewaluacja kontraktów socjalnych.... 16 4.3.2. Ewaluacja realizacji Programu Aktywności Lokalnej 19 5. Ocena działań o charakterze środowiskowym... 22 6. Ocena organizacji i przebiegu szkoleń, kursów, warsztatów i treningów.... 24 6.1. Ocena zajęć w ramach realizacji PAL....... 24 6.2. Ocena skali zmian zachowań nawyków jakie dokonały się w wyniku uczestnictwa w PAL. 29 6.3. Ocena zajęć w ramach realizacji instrumentów aktywnej integracji kontrakty socjalne. 33 6.4. Ocena skali zmian zachowań nawyków jakie dokonały się u uczestniczek (kontrakty socjalne) w wyniku udziału w projekcie... 39 7. Podsumowanie..... 45 8. Załączniki... 46 2

Wstęp Głównym celem projektu Aktywność miarą sukcesu było zmniejszenie obszaru zjawiska wykluczenia społecznego poprzez aktywizację społeczną i zawodową oraz integrację ze środowiskiem 44 klientów MOPS (32 kobiety i 12 męŝczyzn), w tym osób niepełnosprawnych i dotkniętych przemocą w rodzinie. Osiągnięciu celu głównego słuŝyła realizacja celów szczegółowych: 1. Zwiększenie poziomu kompetencji społecznych osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym. 2. Podniesienie samooceny, poczucia własnej wartości i motywacji do dokonania zmian. 3. Zwiększenie szansy powrotu na rynek pracy poprzez nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy, podniesienie kwalifikacji i umiejętności zawodowych. 4. Zwiększenie poziomu umiejętności wychowawczych, pełnienia ról społecznych i ról w rodzinie. 5. Eliminacja barier społecznych i budowanie przynaleŝności do środowiska lokalnego.. Czas trwania projektu: 01.04.2010 31.10.2010 r. Wsparciem objęto 49 mieszkańców Lubina, w wieku aktywności zawodowej, bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo, zagroŝonych wykluczeniem społecznym, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Z 29 osobami popisano kontrakty socjalne, z 20 umowy PAL. ZałoŜyliśmy, Ŝe w wyniku udziału w projekcie Aktywność miarą sukcesu zwiększą się zdolności motywacyjne uczestników, ich samoocena, pewność siebie i poczucie własnej wartości; wzrosną umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych i stresowych, podniesione zostaną zdolności komunikacyjne w relacjach społecznych i rodzinnych, wzmocnione zostaną więzi i relacje w rodzinach oraz przynaleŝność do środowiska lokalnego, podniesiony zostanie teŝ poziom kluczowych umiejętności pracowniczych. Udział w projekcie miał słuŝyć zwiększeniu motywacji do zmiany swej sytuacji Ŝyciowej przez uczestników, a w konsekwencji podjęciu zatrudnienia. 1. Przedmiot ewaluacji Przedmiotem ewaluacji były twarde i miękkie rezultaty załoŝone w projekcie. Przez miękkie rezultaty rozumie się tu trwałe zmiany jakie nastąpiły w postawach, zachowaniach i umiejętnościach uczestników projektu. Ewaluację w zakresie oceny przez uczestników miękkich rezultatów przeprowadzono w trakcie rekrutacji, na początku i na końcu działań prowadzonych w ramach projektu. Ponadto na zakończenie realizacji projektu pracownicy ze swojej strony dokonali oceny poziomu zmian jakie nastąpiły u uczestników projektu. ZałoŜono, iŝ w wyniku podjętych działań projektowych rezultaty miękkie zostaną osiągnięte na poziomie 55 %. Dodatkowo na zakończenie realizowanych działań przeprowadzano badania wśród uczestników dotyczące oceny zajęć pod względem organizacyjnym, identyfikacji powodów uczestnictwa, poziomu przydatności zdobytej wiedzy oraz skali zmian jakie nastąpiły w wyniku uczestnictwa w projekcie. Przyjęte kryteria ewaluacji Kryterium rzetelności ewaluację przeprowadzono zgodnie ze standardami profesjonalnymi (postawiono pytania badawcze, dobrano metody badawcze, skonstruowano narzędzie badawcze, zebrano wyniki badań ). Kryterium wykonalności - ewaluacje przeprowadzono w sposób precyzyjny. Kryterium przyzwoitości - ewaluację przeprowadzono w sposób uczciwy. Kryterium przydatności - ewaluacja dostarczyła informacji o osiągniętych rezultatach projektu. Metody badawcze 3

W badaniach zastosowano metodę ilościową, jak równieŝ skonstruowano kwestionariusze składające się z pytań zamkniętych i półotwartych. Wykorzystano równieŝ arkusze ocen prowadzonych przez pracowników socjalnych. 2. Charakterystyka uczestników projektu W projekcie uczestniczyło 49 osób mieszkańców Lubina, będących w wieku aktywności zawodowej, nieaktywnych zawodowo, korzystających ze świadczeń MOPS. Płeć 22% 78% kobiety mężczyźni Zdecydowaną większość uczestników stanowiły kobiety. Wiek 27% 8% 6% 59% 15-24 25-43 44-54 55-65 Wśród uczestników najliczniejszą grupą były osoby w przedziale 25 43 lata (59 %) oraz osoby w wieku 44 54 lata (27%). 4

Wykształcenie 25 21 20 15 14 10 8 5 0 2 2 0 1 1 podst., gimnaz. i ponadgimnazjalne niższe pomaturalne wyższe Kobiety Mężczyźni 59 % (29 osób) uczestników posiadało wykształcenie ponadgimnazjalne, 33 % (16 osób) podstawowe, gimnazjalne i niŝsze, zaś wykształcenie pomaturalne i wyŝsze po 4,1 %. 55 % kobiet i 73 % męŝczyzn posiadało wykształcenie ponadgimnazjalne. Aktywność zawodowa uczestników projektu Wśród uczestników projektu 21 osób (43%) posiadało status osoby bezrobotnej. 8 (42 %) z nich było długotrwale bezrobotnymi. Osoby nieaktywne zawodowo stanowiły ponad uczestników tj. 51 %. 6,1 % (3 kobiety) były zatrudnione. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 19 2 bezrobotni 16 9 nieaktywni zawodowo 3 0 zatrudnieni Kobiety Mężczyźni 5

3. Rezultaty twarde projektu Działania w ramach projektu zrealizowano wg harmonogramu Realizacja narzędzi aktywnej integracji zawarcie kontraktów socjalnych oraz umów uczestnictwa w Programie Aktywności Lokalnej 2010 IV V VI VII VIII IX X Aktywizacja społeczna trening umiejętności społecznych (PAL) poradnictwo i wsparcie indywidualne - psychol., pedagog. i prawne (PAL) treningi kompetencji Ŝyciowych i umiejętności społecznozawodowych samopomocowa grupa edukacyjna warsztaty umiejętności wychowawczych asystent rodziny warsztaty autoprezentacji i kreowania własnego wizerunku Aktywizacja zawodowa warsztaty z doradcą zawodowym (PAL) Aktywizacja zdrowotna terapia psychologiczna (warsztaty z zakresu dramy) (PAL) Aktywizacja edukacyjna - kursy i szkolenia zawodowe warsztaty małej przedsięb. i podstaw ekonomii (PAL) opiekunka dziecięca opiekun osoby starszej i niepełnosprawnej prawo jazdy kat. B Praca socjalna i środowiskowa praca socjalna real. kontraktów socjalnych i umów PAL kucharz Działania o charakterze środowiskowym - skierowane do uczestników projektu i osób z ich najbliŝszego otoczenia Piknik integracyjny Wyjazd rekreacyjno - edukacyjny wyjście do kina wyjazd do teatru przedsięwzięcia rekreacyjne (wyjście na kręgielnię) PAL 6

Wskaźniki uczestnictwa w projekcie W projekcie Aktywność miarą sukcesu uczestniczyło łącznie 49 osób, w tym: - 20 osób niepełnosprawnych w ramach umów PAL, - 29 kobiet, które zawarły kontrakty socjalne. Udział w projekcie przerwało 7 osób, zaś ukończyły 42 osoby (w tym 19 uczestników PAL). Rezultaty twarde osiągnięte w projekcie kategoria liczba osób/rodzin/godzin wskaźnik stopień realizacji wskaźnika l. osób, z którymi zawarto kontakty socjalne obejmujące min. 3 narzędzia akt. integracji 29 25 116 l. osób, które podpisały umowę PAL 20 19 105 l. osób, które ukończą udział w treningach kompetencji Ŝyciowych i umiejętności społeczno - zawodowych 18 20 90 l. rodzin, które skorzystały ze wsparcia asystenta rodziny 6 5 120 l. osób, które zakończyły udział w samopomocowej grupie edukacyjnej 23 20 115 l. osób, które ukończyły co najmniej 1 szkolenie/kurs zawodowy 25 25 100 l. osób, które wzięły udział w warsztatach małej przedsiębiorczości (PAL) 18 17 106 l. osób, które ukończyły warsztaty umiejętności wychowawczych 21 17 123 l. osób, które skorzystały z warsztatów z doradcą zawodowym (PAL) 16 17 94 l. osób, które zakończyły udział w projekcie 42 40 105 L. godzin indywidualnego poradnictwa (PAL) 47 57 82,5 L przeprowadzonych godzin terapii psychologicznej (PAL) 48 h 48 h 100 Większość wskaźników zostało zrealizowanych w wyŝszym stopniu od załoŝonego. Mniejszy wskaźnik ukończenia treningów kompetencji Ŝyciowych i umiejętności społeczno zawodowych wynika z absencji uczestniczek na zajęciach powyŝej 20 %. RównieŜ mniejszy udział w warsztatach z doradcą zawodowym wynikał z absencji chorobowej uczestników PAL. Powodem niezrealizowania zakładanej liczby godzin indywidualnego poradnictwa było mniejsze zainteresowanie uczestników tą formą wsparcia oraz nieobecność na spotkaniu w wyznaczonym wcześniej terminie. Wartością dodaną projektu, którą osiągnięto w wyniku jego realizacji było przeprowadzenie kompleksowych ponadstandardowych działań skierowanych do klientów MOPS wspólnie z doświadczonym Partnerem jakim jest Legnickie Stowarzyszenie Inicjatyw Obywatelskich. 7

4. Rezultaty miękkie projektu W projekcie załoŝono osiągnięcie na poziomie 55 % następujących rezultatów miękkich: 1. Podniesienie zdolności komunikacyjnych w relacjach społecznych i rodzinnych 2. Zwiększenie motywacji do zmian poprzez podniesienie samooceny, pewności siebie i poczucia własnej wartości 3. Nauka radzenia sobie ze stresem i w sytuacjach trudnych 4. Nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy, podniesienie kwalifikacji zawodowych. 5. Odbudowanie relacji rodzinnych i przynaleŝności do środowiska lokalnego. Celem dokonania oceny zmian jakie nastąpiły w postawach, zachowaniach i umiejętnościach uczestników projektu przeprowadzono badania ankietowe na początku i na końcu realizacji działań projektowych oraz w trakcie ich trwania. Ponadto zbadano opinie pracowników socjalnych dotyczące wpływu działań projektowych na powstałe zmiany. 4.1. Subiektywna ocena poziomu kompetencji społecznych i umiejętności kandydatów do projektu Wyniki badań Podczas prowadzonej rekrutacji wszystkie osoby wypełniały ankiety, w których między innymi dokonywały oceny swoich umiejętności w róŝnych obszarach funkcjonowania społecznego. Wzór kwestionariusza ankiety zał. nr 1 nr 2 PoniŜsza tabela zawiera wyniki przeprowadzonych badań. Motywacja do dokonania zmiany Umiejętności interpersonalne Umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych Umiejętności zawodowe ocena poziomu umiejętności Wiedza na tem samego siebie swoich słabych i mocnych stron Planowanie działań związanych z poszukiwanie m pracy motywacja do poszukiwania pracy Komunikacja z innymi, autoprezentacja Umiejętności wychowawcze Radzenie sobie w sytuacjach trudnych i stresowych Rozwiązywa nie konfliktów Praca w zespole Umiejętność aktywnego poszukiwania pracy, przygotowania dok. aplikacyjnych bardzo dobrze l odp % l odp % l odp % l odp % l odp % l odp % l odp % l odp % l odp % 6 11,8 1 2,0 5 10,2 6 12,2 9 21,4 0 0,0 3 5,9 11 21,6 3 6,0 dobrze 27 52,9 20 39,2 20 40,8 28 57,1 26 61,9 23 46,0 32 62,7 38 74,5 19 38,0 przeciętnie 17 33,3 28 54,9 21 42,9 14 28,6 7 16,7 21 42,0 15 29,4 2 3,9 22 44,0 źle 1 2,0 2 3,9 3 6,1 1 2,0 0 0,0 6 12,0 1 2,0 0 0,0 6 12,0 razem 51 51 49 49 42 50 51 51 50 W obszarze motywacji do dokonania zmiany ponad połowa respondentów na dobrym poziomie oceniła wiedzę o sobie, słabych i mocnych stronach, zaś na przeciętnym poziomie oceniono umiejętności planowania działań oraz motywację związaną z poszukiwaniem pracy. Więcej niŝ połowa kandydatów dobrze oceniła swoje umiejętności komunikacyjne, w tym na dobrym poziomie komunikację z innymi (ponad 57 %) oraz prawie 62 % uczestników na dobrym poziomie oceniło swoje umiejętności wychowawcze. Kandydaci do projektu uznali takŝe, Ŝe potrafią radzić sobie w sytuacjach trudnych (46 % odp. na poziomie dobrym) oraz rozwiązywać konflikty. Wśród umiejętności zawodowych prawie ¾ ankietowanych stwierdziło, iŝ dobrze umie pracować w zespole. Jeśli chodzi o umiejętności aktywnego poszukiwania pracy 44% osób oceniło je przeciętnie. 8

4.2. Ocena poziomu kompetencji społecznych i umiejętności uczestników projektu Wyniki badań Uczestnicy, którzy rozpoczęli udział w projekcie w dniach 22 i 25 maja wypełnili I część ankiety ewaluacyjnej (zał. nr 3), której celem było ustalenie wyjściowego poziomu umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w środowisku rodzinnym i społecznym w zakresie: motywacji do dokonania zmiany, poziomu umiejętności interpersonalnych, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz umiejętności zawodowych. Respondenci oceniali swoje umiejętności w skali od 0% do 100 %. Na zakończenie realizacji zajęć grupowych w ramach Programu Aktywności Lokalnej (7 lipca) oraz kontraktów (25 października) przeprowadzono ponownie badania ankietowe (ankieta ewaluacyjna część II), których celem była ocena zmiany poziomu umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w środowisku rodzinnym i społecznym, z związku z uczestnictwem w projekcie Aktywność miarą sukcesu, w aspekcie osiągnięcia załoŝonych rezultatów projektu (wzór kwestionariusza stanowi zał. nr 4). Motywacja do dokonania zmiany Poziom postrzeganej zmiany Akceptacja przyjmowanej pochwały Akceptacja krytyki Znajomość swoich słabych i mocnych stron Umiejętności wyznaczania celów l odp % l odp % l odp % l odp % 1 (0%) 4 10,8 1 2,9 2 5,4 1 2,7 2 (20 %) 2 5,4 3 8,6 2 5,4 3 8,1 3 (40 %) 9 24,3 6 17,1 6 16,2 6 16,2 4 (60 %) 10 27,0 15 42,9 7 18,9 14 37,8 5 (80 %) 10 27,0 7 20,0 12 32,4 10 27,0 6 (100 %) 2 5,4 3 8,6 8 21,6 3 8,1 Ogółem 37 100,0 35 100,0 37 100,0 37 100,0 Średnia arytmetyczna 54,05% 58,80% 66,47% 60,54% 9

Motywacja do dokonania zmiany 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Akceptacja przyjmowanej pochwały Akceptacja krytyki Znajomość swoich słabych i mocnych stron Umiejętności wyznaczania celów 1 (0%) 2 (20 %) 3 (40 %) 4 (60 %) 5 (80 %) 6 (100 %) NaleŜy podkreślić, iŝ na tym etapie realizacji projektu uzyskano wysokie wskaźniki. Uczestnicy wysoko ocenili poziom swoich umiejętności (powyŝej 60 % znajomość siebie oraz umiejętność wyznaczania celów), nieco niŝej (około. 55 %) poziom przyjmowanych pochwał oraz krytyki. NaleŜy jednakŝe zaznaczyć, iŝ wyniki przedstawiają subiektywną ocenę osób, które przystąpiły do projektu i zapewne chciały jak najlepiej się zaprezentować. Efektem udziału w zaplanowanej ścieŝce reintegracji był wzrost u zdecydowanej większości uczestników motywacji do wprowadzenia zmian w swoim Ŝyciu. Wyniki przedstawiono poniŝej. Poziom postrzeganej zmiany Akceptacja przyjmowanej pochwały Akceptacja krytyki Znajomość swoich słabych i mocnych stron Umiejętności wyznaczania celów l odp % l odp % l odp % l odp % Bardzo wzrosła 14 48,3 14 48,3 19 65,5 17 58,6 Nieco wzrosła 13 44,8 12 41,4 9 31,0 9 31,0 Nie zmieniła się 2 6,9 3 10,3 1 3,4 3 10,3 Ogółem 29 100,0 29 100,0 29 100,0 29 100,0 10

70,0 60,0 50,0 40,0 Motywacja do dokonania zmiany Akceptacja przyjmowanej pochwały Akceptacja krytyki 30,0 20,0 10,0 0,0 Bardzo wzrosła Nieco wzrosła Nie zmieniła się Znajomość swoich słabych i mocnych stron Umiejętności wyznaczania celów W oparciu o uzyskane wyniki naleŝy stwierdzić, iŝ najbardziej wzrosła znajomość swoich słabych i mocnych stron oraz umiejętność wyznaczania celów Ŝyciowych. Poziom umiejętności interpersonalnych Wyznaczając poziom umiejętności interpersonalnych brano pod uwagę umiejętność zabierania głosu w dyskusji. Uczestnicy określili te umiejętności na poziomie ponad 50 %, zaś umiejętności wyraŝania opinii zamiast oceniania na poziomie 76 %. Poziom postrzeganej zmiany WyraŜanie opinii zamiast oceniania Zabieranie głosu w dyskusji l odp % l odp % 1 (0%) 1 2,7 1 2,8 2 (20 %) 2 5,4 6 16,7 3 (40 %) 8 21,6 12 33,3 4 (60 %) 17 45,9 10 27,8 5 (80 %) 2 5,4 3 8,3 6 (100 %) 7 18,9 4 11,1 Ogółem 37 100,0 36 100,0 Średnia arytmetyczna 76,75% 51,11% 11

Poziom umiejętności interpersonalnych 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Wyrażanie opinii zamiast oceniania Zabieranie głosu w dyskusji 1 (0%) 2 (20 %) 3 (40%) 4 (60%) 5 (80%) 6 (100 %) W trakcie udziału w projekcie wzrósł poziom umiejętności interpersonalnych, w tym w szczególności umiejętność zabierania głosu w dyskusji bardzo wzrosła w ocenie prawie 68 % uczestników. Poziom postrzeganej zmiany Bardzo wzrosła 18 62,1 19 67,9 Nieco wzrosła 10 34,5 6 21,4 Nie zmieniła się 1 3,4 3 10,7 Ogółem WyraŜanie opinii zamiast oceniania Zabieranie głosu w dyskusji l odp % l odp % 29 100,0 28 100,0 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Poziom umiejetności interpersonalnych Bardzo wzrósł Nieco wzrósł Nie zmienił się Wyrażanie opinii zamiast oceniania Zabieranie głosu w dyskusji 12

Poziom umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych Przystępując do realizacji narzędzi aktywnej integracji uczestnicy ocenili, iŝ ich umiejętności radzenia ze stresem są na poziomie średnio 43 %, zaś panowanie nad emocjami średnio powyŝej 53 %. Poziom Panowanie nad Radzenie sobie postrzeganej emocjami ze stresem zmiany 1 (0%) 2 (20 %) 3 (40 %) 4 (60 %) 5 (80 %) 6 (100 %) Ogółem l odp 2 4 9 12 7 2 36 % 5,6 11,1 25,0 33,3 19,4 5,6 100,0 l odp 6 7 7 10 5 2 37 % 16,2 18,9 18,9 27,0 13,5 5,4 100,0 Średnia arytmetyczna 53,33% 43,78% Poziom umiejetności radzenia sobie w syt. trudnych 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Panowanie nad emocjami Radzenie sobie ze stresem 1 (0%) 2 (20 %) 3 (40%) 4 (60%) 5 (80%) 6 (100 %) Panowanie nad emocjami Radzenie sobie ze stresem Poziom postrzeganej zmiany Bardzo wzrosła Nieco wzrosła Nie zmieniła się Ogółem l odp 12 15 2 29 % 41,4 51,7 6,9 100,0 l odp 13 15 2 30 % 43,3 50,0 6,7 100,0 13

60,0 Umiejetności radzenia sobie w syt. trudnych 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Bardzo wzrosły Nieco wzrosły Nie zmieniły się Panowanie nad emocjami Radzenie sobie ze stresem Efektem przeprowadzonych treningów i warsztatów był wzrost umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych, w tym w szczególności z sytuacjami stresowymi. Biorąc pod uwagę charakter uczestników projektu (osoby niepełnosprawne i dotknięte problemem przemocy) skala pozytywnych zmian jest zadawalająca. Poziom umiejętności zawodowych Umiejętności zawodowe uczestników projektu oceniano w 3 kategoriach: pracy w grupie, pewności siebie i swoich kompetencji oraz umiejętności poszukiwania ofert pracy. Przystępując do projektu najniŝej został oceniony poziom kompetencji i pewności siebie (średnia ponad 49 %). Poziom postrzeganej zmiany Umiejętność pracy w grupie Pewność siebie i swoich kompetencji Umiejętność poszukiwania ofert pracy l odp % l odp % l odp % 1 (0%) 1 2,7 4 10,8 1 2,8 2 (20 %) 1 2,7 4 10,8 4 11,1 3 (40 %) 5 13,5 8 21,6 9 25,0 4 (60 %) 7 18,9 13 35,1 9 25,0 5 (80 %) 7 18,9 7 18,9 9 25,0 6 (100 %) 16 43,2 1 2,7 4 11,1 Ogółem 37 100,0 37 100,0 36 100,0 Średnia arytmetyczna 75,67% 49,73% 58,33% 14

Poziom umiejetności zawodowych 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Umiejetność pracy w grupie Pewność siebie i swoich kompetencji Umiejetność poszukiwania ofert pracy 1 (0%) 2 (20 %) 3 (40%) 4 (60%) 5 (80%) 6 (100 %) Po zakończeniu udziału w zajęciach grupowych uczestnicy najwyŝej ocenili umiejętność pracy w grupie. Najmniejsze zmiany nastąpiły w umiejętnościach poszukiwania pracy. 10 % badanych przyznała, Ŝe ich umiejętności się nie zmieniły. Poziom postrzeganej zmiany Umiejętność pracy w grupie l odp % l odp % l odp Bardzo wzrosła 21 70,0 17 56,7 13 Nieco wzrosła Nie zmieniła się Pewność siebie i swoich kompetencji 8 26,7 12 40,0 14 1 3,3 1 3,3 3 Ogółem 30 100,0 30 100,0 30 Umiejętność poszukiwania ofert pracy % 43,3 46,7 10,0 100,0 80,0 Umiejetności zawodowe 60,0 40,0 20,0 0,0 Bardzo wzrosły Nieco wzrosły Nie zmieniły się Umiejetność pracy w grupie Umiejetność poszukiwania ofert pracy Pewność siebie i swoich kompetencji Przedstawione wyŝej wyniki pozwalają stwierdzić, iŝ załoŝony w projekcie 555 % poziom osiągnięcia wskaźników miękkich w ramach realizacji projektu Aktywność miara sukcesu został osiągnięty. 15

4.3 Rezultaty miękkie projektu w ocenie pracowników socjalnych 4.3.1. Ewaluacja kontraktów socjalnych W ramach realizacji projektu Aktywność miarą sukcesu jako formułę realizacji pracy socjalnej wobec uczestniczek zastosowano kontrakt socjalny. Kontrakt socjalny jest instrumentem ukierunkowanym na usamodzielnienie się klientów. Jest jednak narzędziem nie prowadzącym zwykle do radykalnych i szybkich przeobraŝeń, stwarza natomiast moŝliwość powolnych zmian w sytuacji beneficjenta, korygowania zarówno zadań jak i metod ich realizacji. Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej, kontrakt socjalny to pisemna umowa pomiędzy osobą korzystającą ze świadczeń pomocy społecznej, a pracownikiem socjalnym, mająca na celu określenie sposobu współdziałania w rozwiązywaniu zywaniu problemów osoby znajdującej się w trudnej sytuacji Ŝyciowej, umoŝliwienia aktywizacji społeczno zawodowej oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Zostało zawartych 29 kontraktów socjalnych, które zrealizowało w całości ci 79 % uczestniczek. Po zakończeniu działań projektowych pracownicy socjalni dokonali ewaluacji zawartych kontraktów socjalnych, w tym oceny załoŝonych celów określonych w kontraktach, które były zgodne z celami projektu (kwestionariusz zał., nr 5 ). Uzyskane wyniki przedstawiono na wykresach oraz tabelach poniŝej. Głównym zdiagnozowanym owanym problemem uczestniczek projektu było występowanie lub skutki przemocy domowej. W ocenie pracowników socjalnych u ponad połowy uczestniczek zaobserwowano wysoki poziom zaangaŝowania w realizowane zadania. Jedynie u 4 uczestniczek (14 %) poziom oceniono jako niski. Poziom motywacji i zaangażowania w działania niski 14% średni 31% wysoki 55% 16

nie 10% Ocena postępów w pracy z uczestniczką projektu raczej nie 7% tak 45% raczej tak 38% Pracownicy socjalni zaobserwowali zdecydowane postępy w pracy z 33 uczestniczkami (45 %), zaś u dalszych 11 osób 38 % korzystne zmiany. Jedynie u 3 osób (10 %) nie zaobserwowano Ŝadnych pozytywnych zmian. Ponadto pracownicy dokonali oceny poziomu osiągnięcia następujących wskaźników miękkich: Podniesienie zdolności komunikacyjnych w relacjach społecznych i rodzinnych Zwiększenie motywacji do zmian poprzez podniesienie samooceny, pewności siebie i poczucia własnej wartości oraz nauki radzenia sobie ze stresem i w sytuacjach trudnych Nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy, podniesienie kwalifikacji zawodowych Odbudowanie relacji rodzinnych i przynaleŝności do środowiska lokalnego. Podniesienie zdolności komunikacyjnych w relacjach społecznych i rodzinnych Wzrost umiejętności komunikacji wzrost w % w relacjach społecznych natęŝenia wskazań w % 0 7 25 45 50 21 75 21 100 7 w rodzinie 17 34 34 14 0 Poprawa komunikacji w relacjach społecznych i rodzinnych jest procesem długotrwałym i wymaga nie tylko wzrostu umiejętności w tym zakresie lecz takŝe gotowości stron do dokonania zmiany. W ocenie pracowników socjalnych zmiany nastąpiły u większości uczestniczek. Umiejętność komunikacji w relacjach społecznych o 50 % i więcej zaobserwowano u 49 % uczestniczek, zaś w relacjach rodzinnych u 44 % osób biorących udział w projekcie. 17

Zwiększenie motywacji do zmian poprzez podniesienie samooceny, pewności siebie i poczucia własnej wartości oraz nauki radzenia sobie ze stresem i w sytuacjach trudnych Motywacja do zmiany poprzez podniesienie kompetencji społecznych wzrost w % samooceny pewności siebie poczucia własnej wartości umiejętności radzenia sobie ze stresem i w syt. trudnych natęŝenia wskazań w % 0 14 14 14 14 25 28 24 24 31 50 31 34 38 31 75 24 21 17 24 100 3 7 7 0 Zdaniem pracowników socjalnych wzrost motywacji zaobserwowano u 82 % uczestniczek projektu. Jedynie u 4 osób nie nastąpiły Ŝadne zmiany w tym obszarze. Wzrost samooceny i więcej zaobserwowano u 58 % uczestniczek, zaś wzrost pewności siebie oraz poczucia własnej wartości u 62 % kobiet. Uzyskane wartości wskaźników są niezwykle istotne z punktu widzenia załoŝonego celu projektu, gdyŝ właśnie samoocena, pewność siebie czy poczucie własnej wartości u osób dotkniętych przemocą domową są z reguły na bardzo niskim poziomie. W wyniku udziału w projekcie u ponad połowy (55 %) uczestniczek pracownicy odnotowali wzrost o 50 % i więcej umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych i kryzysowych. A zatem moŝna przyjąć, Ŝe po zakończeniu realizacji zadań projektowych osoby te będą znacznie lepiej funkcjonowały w codziennym Ŝyciu. Nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy, podniesienie kwalifikacji zawodowych wzrost w % Zwiększenie szansy powrotu na rynek pracy nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy natęŝenia wskazań w % podniesienie kwalifikacji zawodowych 0 10 10 25 28 10 50 45 17 75 7 14 100 10 48 Proces aktywizacji osób zagroŝonych wykluczeniem jest zabiegiem niezwykle skomplikowanym. Dotyczy bowiem osób dotkniętych wieloma niedoborami, wśród których niebagatelne znaczenie mają aktualne kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności poruszania się po rynku pracy. W sytuacji, gdy na współczesnym rynku pracy pracownik musi stawiać czoło pojawiającym się wyzwaniom, szybko reagować na zachodzące w otoczeniu zmiany, niezbędne jest posiadanie nie tylko kwalifikacji zawodowych, lecz takŝe pewnych umiejętności osobistych, które naleŝy stale wzmacniać. W ocenie pracowników socjalnych 79 % uczestniczek podniosło kwalifikacje zawodowe i więcej, a u 62 % kobiet nastąpił co najmniej o 50 % wzrost umiejętności poruszania się po rynku pracy. 18

Odbudowanie relacji rodzinnych i przynaleŝności do środowiska lokalnego Odbudowanie relacji wzrost w % w rodzinie w środowisku lokalnym natęŝenia wskazań w % 0 25 50 75 100 21 38 31 10 0 14 45 17 21 3 Odbudowanie relacji zarówno w rodzinie jak i w lokalnym środowisku w przypadku osób dotkniętych problemem przemocy w rodzinie jest procesem trudnym i długotrwałym, stąd teŝ 6 m-ny okres realizacji projektu moŝe być ć zbyt krótki na dostrzeŝenie dokonania się istotnych zmian w tym obszarze. JednakŜe e pracownicy socjalni zaobserwowali wystąpienie pozytywnych zmian w relacjach rodzinnych u 79 % (w tym na poziomie 50 % i więcej u 41 % osób), zaś ś zmiany w relacjach ze środowiskiem u 86 % uczestniczek (w tym i więcej u 41 % kobiet). 4.3.2. Ewaluacja realizacji Programu Aktywności Lokalnej Oprócz instrumentów aktywnej integracji uczestnicy PAL zostali objęci środowiskową pracą socjalną. Jej celem była pomoc uczestnikom projektu i ich rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności funkcjonowania w społeczeństwie stwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. PowyŜszy cel był realizowany poprzez wspomaganie rozwoju, wyrównywanie braków, kompensację, tworzenie wspólnoty (zapobieganie izolacji, osamotnienia, rozwój więzi emocjonalnych, zmniejszanie anonimowości Ŝycia społecznego.) jak równieŝ rozbudzanie sił społecznych. W PAL uczestniczyło 20 osób. Głównym problemem uczestników była niepełnosprawność. Ponadto w przypadku 14 osób problemem była długotrwała choroba, oraz u 13 osób ubóstwo. Po zakończeniu działań projektowych pracownicy socjalni dokonali ewaluacji zawartych umów PAL, w tym oceny załoŝonych onych celów, które były zgodne z celami projektu (kwestionariusz zał. nr 5 ). Poziom motywacji i zaangażowania w zajęciach wysoki średni niski 30% 20% 50% 19

W ocenie pracowników socjalnych u połowy uczestników uzyskano wysoki poziom motywacji, zaś u dalszych 30 % średni poziom. Zaobserwowano równieŝ u 15 % osób zdecydowane postępy w pracy, a w stosunku do połowy uczestników pracownicy odpowiedzieli raczej tak. Tylko u 5 % osób nie zaobserwowano zmian na lepsze. Wystąpienie postępów w pracy z uczestnikami 30% 5% 15% 50% tak raczej tak raczej nie nie wzrost w % Wzrost umiejętności komunikacji 0 25 50 75 100 w relacjach społecznych w rodzinie natęŝenia wskazań w % 5 20 25 40 35 20 35 20 0 0 Zdaniem pracowników socjalnych nastąpiła poprawa komunikacji zarówno w rodzinie (u 40 % o i więcej) jak równieŝ w relacjach społecznych (w 70 % i więcej). Motywacja do zmiany poprzez podniesienie kompetencji społecznych wzrost w % samooceny 0 15 25 15 50 25 75 35 100 10 pewności siebie poczucia własnej wartości natęŝenia wskazań w % 10 10 15 20 35 30 30 30 10 10 umiejętności radzenia sobie ze stresem i w syt. trudnych 10 25 45 20 0 20

Zaobserwowano wzrost kompetencji społecznych u prawie 90 % uczestników PAL, w tym w szczególności samooceny oraz poczucia własnej wartości u 70 % osób, pewności siebie u 75 % uczestników, zaś umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych u 65 % osób. Zaobserwowane zmiany nastąpiły na poziomie 50 % i więcej. Zwiększenie szansy powrotu na rynek pracy wzrost w % Wzrost umiejętności poruszania się po rynku pracy natęŝenia wskazań w % podniesienie kwalifikacji zawodowych 0 5 5 25 35 45 50 10 30 75 50 20 100 0 0 U połowy uczestników nastąpił zdecydowany wzrost kwalifikacji zawodowych oraz u 60 % umiejętności poruszania się po rynku pracy. Odbudowanie relacji wzrost w % w rodzinie natęŝenia wskazań w % w środowisku lokalnym 0 25 20 25 30 20 50 25 25 75 15 20 100 5 10 Zadawalający jest takŝe fakt odbudowania relacji w rodzinie i środowisku lokalnym. O i więcej nastąpiła poprawa relacji w rodzinie u 45 % osób oraz u 55 % uczestników poprawa relacji w środowisku. Reasumując naleŝy podkreślić, iŝ w ocenie pracowników socjalnych nastąpiły zadawalające zmiany u uczestników PAL, a tym samym zrealizowano załoŝone cele. 21

5. Ocena działań o charakterze środowiskowym W ramach zadania zorganizowano: Piknik integracyjny, Wyjazd do teatru, Wyjście do kina, Wyjście na Kręgle oraz Wyjazd rekreacyjno-edukacyjny. PIKNIK INTEGRACYJNY zorganizowano 12.06.2010r. na terenie Aeroklubu w Lubinie. W imprezie uczestniczyło ok.100 osób-uczestników projektu wraz ze swoim najbliŝszym otoczeniem. W ramach działań zorganizowano takŝe 13.06.2010r. WYJAZD DO TEATRU IM. H. MODRZEJEWSKIEJ W LEGNICY na spektakl pn. Miedzy Wenus a Ziemią. Spektakl obejrzało 37 uczestników projektu. W dniu 29.06.2010r. zorganizowano WYJŚCIE DO KINA HELIOS W LUBINIE dla uczestników projektu wraz z ich najbliŝszym otoczeniem. Podczas seansu uczestnicy mieli moŝliwość wybrania jednej z 2 projekcji: bajki animowanej w 3D pn. 3D TOY STORY oraz filmu KsiąŜę Persji. Łącznie w wyjściu do kina uczestniczyło 75 osób. W ramach działań 02.07.2010r. odbyło się równieŝ WYJŚCIE NA KRĘGLE do Kręgielni w Lubinie. We wspólnej grze w kręgle uczestniczyło 12 osób-uczestników PALa. Ostatnim z zaplanowanych działań był zorganizowany 18.09.2010r. WYJAZD REKREACYJNO-EDUKACYJNY EDUKACYJNY DO KUDOWY ZDRÓJ. Wszyscy uczestnicy wyjazdu odwiedzili Gospodarstwo agroturystyczne pn. Szlak Ginących Zawodów w Kudowie Zdrój oraz Kaplicę Czaszek w Czermnej. W wyjeździe uczestniczyło 58 osób- uczestników projektu wraz ze swoim najbliŝszym otoczeniem. Ocena tych działań przez uczestników została zawarta w udzielonych odpowiedziach na pytania dotyczące ce spełnienia załoŝonych onych celów. Wyniki przedstawiono na wykresach poniŝej. Kwestionariusz ankiety podsumowującej działania o charakterze środowiskowym stanowi zał. nr 6. W ocenie uczestników wyjazd rekreacyjno edukacyjny najbardziej spełnił ich oczekiwania (80 % odp. bardzo duŝo). Prawie połowa uczestników wysoko oceniła takŝe wyjście do kina. Spełnienie oczekiwań uczestników 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 brak odp piknik integracyjny wyjazd do teatru wyjście do kina wyjazd rekreacyjno-edukac. edukac. Celem działań środowiskowych była integracja uczestników z otoczeniem oraz poprawa relacji rodzinnych. W ich ocenie działania przyczyniły się do osiągnięcia załoŝonego onego celu, czego dowodem są udzielone odpowiedzi. 22

ocena integracji ze środowiskiem 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 brak odp integracja z otoczeniem poprawa relacji w rodzinie Wśród pytań skierowanych do uczestników znalazło się pytanie o wzrost chęci udziału w działaniach o podobnym charakterze oraz o moŝliwość poświęcenia swojego czasu na zaangaŝowanie społeczne. skala ocen 1(b. mało) - chęć uczestnictwa w 5(b. duŝo) podobnych działaniach liczba odpowiedzi 1 2 3 4 4 16 5 24 zaangaŝowanie społeczne 1 4 11 9 19 Wszyscy uczestnicy stwierdzili, ze chcieliby wziąć jeszcze udział w podobnych inicjatywach. Pojawiły się tylko 3 oceny na poziomie 3. Średnia ocen wyniosła 4,45. Z kolei na pytanie Czy w obecnej sytuacji Ŝyciowej jest Pani/Pan w stanie poświęcić czas na zaangaŝowanie społeczne? ocena 44 osób dała średnią 3,93. Pojawiła się ę jedna ocena (bardzo mało); 4 oceny 2 oraz 11 ocen 3. Wniosek jest niestety taki, Ŝe duŝa część uczestników oczekiwałaby, iŝ będą mogli wziąć udział w podobnych działaniach, ale sami nie bardzo chcą się angaŝować w organizację podobnych inicjatyw. Pocieszające jest to, Ŝe e 19 osób zaznaczyło ocenę 5, a więc prawie połowa uczestników jest gotowa poświęcić czas na zaangaŝowanie społeczne. Prawie wszyscy uczestnicy (95 %) są zainteresowani kontynuacją wspólnych inicjatyw po zakończeniu projektu (pyt.7 ankiety). Tylko 1 osoba napisała, Ŝe e nie jest zainteresowana, zaś 1 nie wypowiedziała się. 23

6. Ocena organizacji i przebiegu szkoleń, kursów, warsztatów i treningów Celem stałego i systematycznego monitoringu jakości usług szkoleniowych świadczonych przez wykonawców, wyłonionych w oparciu o zapisy ustawy Prawo zamówień publicznych, podczas realizacji działań projektowych przeprowadzano po kaŝdym module zajęć badania ankietowe dotyczące opinii uczestników odnośnie organizacji, miejsca, atmosfery spotkań, jakości materiałów dydaktycznych, zakresu tematyki i formy prowadzonych zajęć, a takŝe wpływu szkolenia(warsztatu) na nabycie kluczowych kompetencji społecznych i zawodowych (kwestionariusz ankiety stanowi zał. nr 7). PoniŜej przedstawiono odpowiedzi uczestników projektu realizujących Program Aktywności Lokalnej oraz kontrakty socjalne. Istotą aktywnej integracji jest doprowadzenie do sytuacji, w której poprzez uświadomienie sobie przez uczestników projektu własnych osiągnięć, zarówno w sferze umiejętności zawodowych jak i relacji społecznych będą mogli podejmować działania zmierzające do zmiany swojego połoŝenia. Stąd teŝ w procesie ewaluacji projektu Aktywność miarą sukcesu zanalizowano subiektywne odczucia uczestników, na ile i w jakim zakresie mają świadomość osiągniętych sukcesów, będących efektem przebytych cykli szkoleń, warsztatów i treningów motywacyjnych. Ten potencjał wiedzy, jest więc tym pierwszym krokiem w kierunku przeobraŝeń własnego Ŝycia. Z analizy wypowiedzi wyłania się obraz osób, które w róŝnym stopniu ocenili własne osiągnięcia. Mimo niskiej liczby respondentów zdecydowano się na pokazanie struktury odpowiedzi jako rozkładów procentowych. 6.1. Ocena zajęć w ramach realizacji Programu Aktywności Lokalnej W ramach realizacji Programu Aktywności Lokalnej zorganizowano Warsztaty oraz indywidualne doradztwo dla 19 uczestników. Tematyka warsztatów obejmowała następujący zakres: Aktywizacja zdrowotna - warsztaty z zakresu dramy (terapia psychologiczna). Aktywizacja społeczna - trening umiejętności społecznych ( w zakresie komunikacji, motywacji, rozwiązywania konfliktów, planowania i wyznaczania celów, myślenia lateralnego). Aktywizacja edukacyjna warsztaty małej przedsiębiorczości i podstaw ekonomii. Aktywizacja zawodowa - warsztaty z doradcą zawodowym. Pytania ewaluacyjne dotyczyły identyfikacji powodów uczestnictwa w zajęciach, organizacji zajęć, oceny przekazywanej wiedzy oraz korzyści z uczestnictwa w działaniach. Ponadto podjęto się dokonania oceny skali zmian zachowań i nawyków pod wpływem przeprowadzonych warsztatów i treningów w tym: nastawienia do Ŝycia, wiary we własne siły, motywacji do poszukiwania pracy oraz umiejętności psychospołecznych i interpersonalnych. Identyfikacja powodów uczestnictwa w zajęciach identyfikacja powodów uczestn. w zajęciach zdobycie nowych umiejętności grupowe doradztwo zawodowe 0 14 29 14 43 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 13 13 14 20 40 trening umiejętności społecznych 13 6 25 6 50 warsztaty z zakresu dramy 13 0 20 27 40 24

identyfikacja powodów uczestn. w zajęciach poznanie nowych osób grupowe doradztwo zawodowe 0 14 36 14 36 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 13 7 26 27 27 trening umiejętności społecznych 13 13 34 20 20 warsztaty z zakresu dramy 6 6 19 25 44 identyfikacja powodów uczestn. w zajęciach uzyskanie świadczeń z MOPS grupowe doradztwo zawodowe 39 0 31 15 15 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 42 8 25 17 8 trening umiejętności społecznych 21 21 36 0 22 warsztaty z zakresu dramy 25 6 12 13 44 Badani wskazywali, iŝ zdobycie nowych umiejętności było głównym powodem uczestnictwa w treningach umiejętności społecznych (50 %) oraz w grupowym doradztwie zawodowym. 44 % ankietowanych wskazało, iŝ podczas udziału w warsztatach z zakresu dramy chcieli poznać nowe osoby. Odpowiedź ta wydaje się zasadna z uwagi na fakt iŝ właśnie te warsztaty były pierwszymi przeprowadzonymi w trakcie realizacji PAL. Z kolei uzyskanie świadczeń z MOPS skłoniło 44 % uczestników do uczęszczania na warsztaty z zakresu dramy i 22 % na treningi umiejętności społecznych. Ocena organizacji zajęć Ocena organizacji szkolenia sala wykładowa grupowe doradztwo zawodowe 7 14 22 21 36 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 26 20 20 7 27 trening umiejetności społecznych 6 13 25 25 31 warsztaty z zakresu dramy 0 12 13 44 31 25

Ocena organizacji szkolenia materiały dydaktyczne grupowe doradztwo zawodowe 7 7 36 14 36 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 20 13 7 20 40 trening umiejetności społecznych 14 7 21 29 29 warsztaty z zakresu dramy 13 6 25 25 31 Ocena organizacji szkolenia atmosfera na zajęciach grupowe doradztwo zawodowe 7 8 31 8 46 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 21 14 21 29 15 trening umiejetności społecznych 12 0 19 13 56 warsztaty z zakresu dramy 6 0 0 31 63 Pomimo, iŝ wszystkie zajęcia odbywały się w tej samej sali uczestnicy najwyŝej ocenili przeprowadzenie grupowego doradztwa zawodowego. Najlepsza atmosfera panowała na warsztatach z zakresu dramy oraz treningach umiejętności społecznych, zaś w ocenie uczestników najlepsze materiały dydaktyczne prezentowane i udostępniane były na zajęciach z małej przedsiębiorczości. Ocena przekazywanej wiedzy Ocena wiedzy przekazywanej podczas zajęć zgodność tematyki z oczekiwaniami grupowe doradztwo zawodowe 0 14 29 43 14 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 13 27 20 7 33 trening umiejętności społecznych 6 6 25 31 32 warsztaty z zakresu dramy 13 6 19 31 31 Ocena wiedzy przekazywanej podczas zajęć sposób prowadzenia zajęć grupowe doradztwo zawodowe 0 7 7 50 36 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 21 14 7 15 43 trening umiejętności społecznych 12 0 19 13 56 warsztaty z zakresu dramy 6 0 19 31 44 26

Ocena wiedzy przekazywanej podczas zajęć zrozumienie treści grupowe doradztwo zawodowe 0 8 8 46 38 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 13 20 7 13 47 trening umiejętności społecznych 7 0 20 13 60 warsztaty z zakresu dramy 6 6 6 32 50 Ocena wiedzy przekazywanej podczas zajęć przydatność do poszukiwania pracy grupowe doradztwo zawodowe 0 7 43 21 29 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 20 7 13 27 33 trening umiejętności społecznych 12 6 44 19 19 warsztaty z zakresu dramy 12 0 6 38 44 W stosunku do tematyki zajęć uczestnicy mieli niesprecyzowane wcześniej oczekiwania poniewaŝ bardzo róŝnie oceniali przekazywane im treści. Jedynie 1/3 badanych przyznała, Ŝe warsztaty małej przedsiębiorczości spełniły ich oczekiwania na najwyŝszym poziomie oraz 43 % uczestników doradztwa zawodowego na poziomie dobrym. Najciekawsze oraz najbardziej przystępne były treningi umiejętności społecznych i spotkania z psychologiem (warsztaty z zakresu dramy). Najbardziej przydatna wiedza oraz umiejętności do poszukiwania pracy w ocenie uczestników została przekazana takŝe na warsztatach z zakresu dramy- 44 % wskazań. Ocena korzyści jakie odnieśli uczestnicy z udziału w zajęciach Ocena korzyści z uczestnictwa w zajęciach zachęta do podjęcia pracy grupowe doradztwo zawodowe 7 29 50 14 0 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 14 29 29 21 7 trening umiejętności społecznych 21 7 36 22 14 warsztaty z zakresu dramy 7 8 31 23 31 27

Ocena korzyści z uczestnictwa w zajęciach chęć zmiany stylu Ŝycia grupowe doradztwo zawodowe 0 14 50 22 14 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 21 29 14 22 14 trening umiejętności społecznych 20 7 27 13 33 warsztaty z zakresu dramy 0 8 31 15 46 Ocena korzyści z uczestnictwa w zajęciach wzrost wiary we własne moŝliwości grupowe doradztwo zawodowe 0 31 23 31 15 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 18 18 18 18 28 trening umiejętności społecznych 14 0 28 29 29 warsztaty z zakresu dramy 0 15 31 39 15 Ocena korzyści z uczestnictwa w zajęciach chęć pracy nad sobą grupowe doradztwo zawodowe 0 21 14 36 29 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 14 7 21 36 22 trening umiejętności społecznych 14 0 21 22 43 warsztaty z zakresu dramy 0 8 8 38 46 Ocena korzyści z uczestnictwa w zajęciach zrozumienie konieczności poprawy relacji grupowe doradztwo zawodowe 15 15 8 23 39 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 23 8 15 23 31 trening umiejętności społecznych 14 7 7 36 36 warsztaty z zakresu dramy 8 0 8 46 38 Dokonując oceny korzyści uczestnictwa w zajęciach połowa badanych wyraziła chęć zmiany stylu Ŝycia po warsztatach z doradcą zawodowym, zaś 46 % po zajęciach z zakresu dramy. Dzięki zajęciom z psychologiem (warsztaty z zakresu dramy) 39 % osób wskazało, iŝ uwierzyło we własne siły, zaś 46 % deklarowało chęć pracy nad sobą. Relacje interpersonalne w środowiskach marginalizowanych i wykluczonych są w duŝym stopniu zaburzone, stąd teŝ bardzo istotną kwestią było uzyskanie opinii respondentów w zakresie dostrzegania zmian w tym zakresie. Umiejętność komunikacji z innymi osobami stanowi bowiem 28

podwaliny wszelkich dalszych zamierzeń. 84 % uczestników warsztatów z zakresu dramy i 72 % biorących udział w treningach umiejętności społecznych przyznała, iŝ zrozumiała konieczność poprawy stosunków z innymi ludźmi. Uzyskane wyniki identyfikują potrzebę dalszej poprawy stosunków z innymi ludźmi Tym niemniej dominująca większość badanych widzi w tym obszarze istotną konieczność zmian. MoŜna to uznać za osiągnięcie realizowanych zajęć, poniewaŝ osoby niepełnosprawne mają na ogół zaburzone relacje z innymi ludźmi i trudności w nawiązywaniu nowych kontaktów. Analiza zebranego materiału dotyczącego subiektywnych ocen osób uczestniczących w Programie Aktywności Lokalnej wskazuje, iŝ deklarowane korzyści uzyskane w trakcie róŝnych form aktywizacji są dla nich cenne i w obszarze osiągnięć mogą przynieść pozytywne rezultaty. Wskazują, Ŝe bardzo waŝną i skuteczną formą zajęć są treningi umiejętności społecznych oraz warsztaty z zakresu dramy, bowiem grupa uczestnicząca w tych zajęciach zdecydowanie najlepiej potrafi wyartykułować swoje opinie. Przejawiająca się tendencja występowania postaw roszczeniowych wśród części uczestników nakazuje z kolei realizatorom projektu zwrócenia szczególnej uwagi w dalszych działaniach na ten aspekt cech beneficjentów. Skutkiem uczestnictwa w warsztatach i treningach realizowanych w ramach projektu powinna być zmiana zachowań, których zaistnienie pozwoliłoby lepiej funkcjonować w społeczeństwie i stworzyć korzystniejsze moŝliwości zdobycia pracy. Niewątpliwie podstawą takiej zmiany powinna być praca nad sobą. Analiza wypowiedzi badanych wskazuje, Ŝe nie jest to zadanie łatwe i mimo uczestnictwa w szkoleniach i treningach nie wszyscy badani potrafili określić swoje odczucia w tym względzie. W największym stopniu przekonani o konieczności pracy nad sobą były osoby uczestniczące w treningu umiejętności społecznych. Jest to w pełni zrozumiałe z uwagi na fakt, iŝ właśnie taką rolę miało odegrać przeprowadzenie tego typu zajęć. Uczestnicy pozostałych form aktywizujących mieli większe trudności w jednoznacznym określeniu takiej potrzeby. 6.2 Ocena skali zmian zachowań i nawyków jakie się dokonały w wyniku uczestnictwa w Programie Aktywności Lokalnej Po kaŝdym zakończonym szkoleniu uczestnicy wypełniali ankietę, w której subiektywnie mogli ocenić prawdopodobieństwo zaistnienia lub dokonania się zmiany swojej sytuacji w Ŝyciowej. Jej celem było znalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące identyfikacji zmian, które zaistniały i utrwalenia nawyków na przyszłość, jak równieŝ dookreślenie subiektywnego natęŝenia zaistniałych zmian i sposobóow jego manifestowania. Konieczność zmiany zachowań, przyzwyczajeń i nawyków jest istotnym warunkiem koniecznym dla lepszego funkcjonowania na rynku pracy i osiągania satysfakcji w Ŝyciu codziennym. Uzyskane odpowiedzi pogrupowano w 5 obszarów objętych analizą. 1.Wzrost motywacji do zmiany nastawienia do Ŝycia rozumiana głównie jako: wzrost samoświadomości, wzrost motywacji do zmian w Ŝyciu zawodowym i osobistym; 2.Wzrost poczucia własnej wartości i wiary we własne moŝliwości do pokonywania barier fizycznych i psychologicznych, zwiększenie wiedzy na temat stanu zdrowia, zwiększenie umiejętności pozytywnego myślenia o sobie, zmniejszenie izolacji społecznej, wzrost samodzielności w działaniu, wzrost poczucia bezpieczeństwa; 3. Zwiększenie motywacji do aktywnego poszukiwania pracy, wzrost wiedzy o własnych moŝliwościach na rynku pracy; 4. Wzrost umiejętności psychospołecznych traktowanych jako zwiększenie umiejętności komunikacyjnych, współpracy z innymi osobami oraz pracy zespołowej; 5. Zwiększenie umiejętności interpersonalnych, w szczególności zwiększenie umiejętności stosowania zachowań asertywnych, w tym przyjmowania krytyki i obrony własnego zdania oraz przedstawiania innym swoich poglądów. Poszukiwano odpowiedzi o kierunek i natęŝenie zmian zwiększających szanse uczestników na integrację społeczną i zawodową. Rozkład odpowiedzi zawierają tabele poniŝej. 29

Zmiana nastawienia do Ŝycia Zmiana nastawienia do Ŝycia motywacja do zmiany Ŝycia zawodowego wcale mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 14 14 43 29 0 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 15 8 54 8 15 trening umiejetności społecznych 21 0 43 29 7 warsztaty z zakresu dramy 0 15 39 31 15 Zmiana nastawienia do Ŝycia motywacja do zmiany Ŝycia osobistego wcale mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 15 15 31 23 16 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 14 14 36 21 15 trening umiejetności społecznych 21 0 36 7 36 warsztaty z zakresu dramy 8 0 15 31 46 Największą motywację dotyczącą dokonania zmian w Ŝyciu osobistym uczestnicy deklarowali po warsztatach z zakresu dramy i treningach umiejętności społecznych. Przyznali jednocześnie, iŝ poziom ich motywacji do podjęcia pracy zawodowej wzrósł, głównie w wyniku udziału w warsztatach małej przedsiębiorczości i podstaw ekonomii. Wzrost wiary we własne siły Zmiana wiary we własne siły wzrost wiary we własne siły wcale mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 0 14 36 50 0 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 14 7 50 14 15 trening umiejetności społecznych 14 7 36 21 22 warsztaty z zakresu dramy 0 8 42 25 25 Zmiana wiary we własne siły umiejętność przedstawiania własnych zalet i wad wcale mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 0 7 36 36 21 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 16 17 42 17 8 trening umiejetności społecznych 14 7 50 14 15 warsztaty z zakresu dramy 7 8 31 31 23 30

Chęć włoŝenia wysiłku w pracę nad sobą, która powinna być początkiem przemian w pozostałych sferach Ŝycia, uwarunkowana jest w duŝym stopniu własnym potencjałem i wiarą w swoje moŝliwości. Analizując ten aspekt zmian występujących u uczestników stwierdzono, Ŝe dokonały się one na poziomie 50 % u połowy uczestników warsztatów małej przedsiębiorczości i 42 % uczestników warsztatów z zakresu dramy. Istnienie niewielkiej liczby respondentów wśród tej grupy beneficjentów, nie potwierdzającej nabycia takich umiejętności jest sygnałem dla realizatora projektu do większego zainteresowania się tymi osobami. Zwiększenie motywacji do poszukiwania pracy Motywacja do poszukiwania pracy wzrost aktywności w poszukiwaniu pracy wcale mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 7 14 64 15 0 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 22 14 57 7 0 trening umiejetności społecznych 21 7 43 22 7 warsztaty z zakresu dramy 0 15 62 0 23 Uzyskane wyniki wskazują, iŝ działania w niedostatecznym stopniu zmotywowały uczestników do aktywniejszego poszukiwania pracy. Zapewne duŝy wpływ miał fakt, iŝ grupę stanowiły osoby niepełnosprawne, które w zdecydowanej większości objęte są pomocą w formie zasiłków stałych i podjecie pracy zawodowej łączy się z utratą przyznanego świadczenia. Wzrost umiejętności psychospołecznych Umiejętności psychospołeczne wcale umiejętność nawiązywania kontaktów mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 7 14 36 36 7 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 22 14 43 14 7 trening umiejetności społecznych 21 0 36 21 22 warsztaty z zakresu dramy 0 15 39 23 23 Umiejętności psychospołeczne wcale umiejętność współpracy z innymi mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 14 7 36 29 14 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 14 14 36 29 7 trening umiejetności społecznych 14 7 29 29 21 warsztaty z zakresu dramy 8 8 38 23 23 31

Umiejętności psychospołeczne wcale umiejętność pracy w zespole mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 7 7 43 36 7 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 14 7 43 14 22 trening umiejetności społecznych 14 7 29 21 29 warsztaty z zakresu dramy 0 8 46 23 23 Wzrost umiejętności psychospołecznych diagnozowano między innymi poprzez ocenę zmian w relacjach z innymi osobami. W tym zakresie badania zmian postaw u uczestników wskazują na zainicjowanie istotnego dla nich procesu polegającego na wzroście umiejętności komunikowania się, współpracy z innymi i pracy w zespole. Wykształcenie całkowicie nowych umiejętności we wskazanych obszarach deklarowała większość uczestników PAL. Ich umiejętności psychospołeczne wzrosły. JednakŜe największy poziom wzrostu dokonał się po warsztatach z zakresu dramy oraz treningach umiejętności społecznych. Oznacza to zaistnienie pozytywnego trendu, który powinien dalszymi działaniami realizowanymi poprzez np. pracę socjalną zostać utrwalona. Zwiększenie umiejętności interpersonalnych Umiejętności interpersonalne wcale umiejętność prezentacji własnych poglądów mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 0 14 50 29 7 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 6 20 27 40 7 trening umiejetności społecznych 12 0 44 31 13 warsztaty z zakresu dramy 0 0 50 29 21 Umiejętności interpersonalne wcale umiejętność obrony własnego zdania mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 0 7 43 36 14 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 13 13 27 27 20 trening umiejetności społecznych 6 13 31 31 19 warsztaty z zakresu dramy 6 0 40 27 27 Umiejętności interpersonalne wcale umiejętność przyjmowania krytyki mniej niŝ więcej niŝ całkowicie grupowe doradztwo zawodowe 7 14 43 29 7 warsztaty małej przedsięb. i podst. ekonomii 13 7 53 20 7 trening umiejetności społecznych 19 0 31 31 19 warsztaty z zakresu dramy 0 7 33 13 47 32