mgr Maria Wytrykowska, pedagog Gimnazjum nr 3 w Wołominie Dziecko bezpieczne w rodzinie i szkole. I. Wstp Bezpieczestwo w aspekcie społecznym to stan, który daje poczucie pewnoci, stałoci, cigłoci, gwarantuje szans na rozwój. Odgrywa istotn rol w yciu człowieka, poniewa wpływa na jego zachowania, postawy, sposób mylenia. Bezpieczestwo odznacza si brakiem ryzyka utraty czego co jest dla człowieka szczególnie cenne ycia, zdrowia, pracy, szacunku, uczu, dóbr materialnych i dóbr niematerialnych. Nie jest to jednak stan stały - bezpieczestwo jest procesem, który trzeba wci tworzy i budowa, zaley od kadego z osobna oraz jednoczenie od wszystkich. Wszym pojciem jest poczucie bezpieczestwa, które jest wewntrznym, subiektywnym odczuciem człowieka i decyduje o realizacji jego potrzeby bezpieczestwa. Poczucie bezpieczestwa wewntrznego, rzutuje na funkcjonowanie człowieka, kreowanie szczliwych relacji, take osiganie sukcesów i trwałych osigni. Jest niezbdne do prowadzenie udanego ycia. Nic dziwnego, e amerykaski psycholog Abraham Maslow w swojej piramidzie potrzeb umiecił poczucie bezpieczestwa zaraz po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych. Brak bezpieczestwa szczególnie u młodego człowieka wywołuje silny niepokój, poczucie zagroenia, frustracje, a w konsekwencji zmian dotychczasowych zachowa. Zatem zapewnienie bezpieczestwa dzieciom, zarówno w rodzinie, jak i w szkole było, jest i bdzie priorytetem, chocia jest niezmiernie trudnym wyzwaniem. II. Rodzina Jeeli wemiemy pod uwag trzy rodowiska w których dziecko przebywa na co dzie (dom, szkoła, grupa rówienicza) to na poczucie bezpieczestwa dziecka w szkole najwikszy wpływ ma jego wychowanie w domu rodzinnym. Relacje pomidzy nim a rodzicami czy rodzestwem, zasady obowizujce w rodzinie, troska rodziców o zapewnienie jego podstawowych potrzeb, akceptacja dziecka, przyjcie go takim, jakim ono jest, danie mu do zrozumienia, e jest kochane i cenione - powoduje, e czuje si ono w rodzinie bezpiecznie, jest zadowolone ze swego istnienia. Tak ukształtowany ucze potrafi si odnale w szkolnej społecznoci, nawet jeli zdarzy mu si jaka nieprzyjemna sytuacja. 1
Nieporozumienia na linii szkoła dom, trudnoci we wspólnym wypracowaniu jednolitych metod postpowania, pojawiaj si wówczas, kiedy mamy do czynienia ze skrajnymi postawami wychowawczymi rodziców: 1. postawa rygorystyczna rodzice zbyt silnie kontroluj postpy dziecka, wywieraj na nim presj, niejednokrotnie przelewajc na dziecko własne, niespełnione ambicje. Nie liczc si z moliwociami dziecka, stawiaj wygórowane wymagania. Takie postpowanie moe wywoła u dziecka poczucie zanionej wartoci, lkliwo, nadmiern uległo czy nieumiejtno samodzielnego podejmowania decyzji. Dziecko yje pod presj, obawia si kadej oceny niszej ni oczekiwania rodzica, co w efekcie moe prowadzi do buntu wyraanego agresj wobec rówieników, czy nauczycieli, którzy take kojarz si z kontrol i dyscyplin. 2. postawa odtrcajca mamy tu do czynienia z nadmiernym dystansem uczuciowym do dziecka i dominacj rodziców. Dziecko jest dla nich ciarem, wzbudza ich niech. Rodzice tacy otwarcie krytykuj dziecko, nie dopuszczaj go do głosu, stosuj surowe kary, represyjne dania. Efektem takiego wychowania jest bardzo niskie poczucie wartoci, unikanie zada i szkoły, szukanie zauwaenia i akceptacji w nieodpowiednich grupach, stosowanie podobnych metod postpowania wobec rówieników. 3. postawa unikajca rodzice unikaj odpowiedzialnoci za wychowanie dziecka, czsto mu ulegaj, nie stawiaj wymaga, nie kontroluj postpów w nauce, czy powrotów dziecka do domu. Zaniedbuj dziecko uczuciowo i opiekuczo. Dziecko w takiej rodzinie wychowuje si samo, nie ma w nim bowiem jasno okrelonych zasad, czy wspólnego rozwizywania problemów. Dlatego cechuje go brak wytrwałoci w działaniu, nieufno, strach, popadanie w konflikty, unikanie szkoły (bo nikt go z niej nie rozlicza). Rodzice tych dzieci z reguły nie utrzymuj kontaktu ze szkoł. ( bezgraniczne zaufanie!) 4. postawa nadmiernie chronica podejcie rodziców jest nadmiernie skoncentrowane na dziecku, bezkrytyczne, przesadnie opiekucze i nadmiernie troskliwe. Uwaaj je za wzór doskonałoci, ulegaj mu, toleruj jego niewłaciwe zachowania i objcie władzy nad cał rodzin. Dzieci z takich rodzin s emocjonalnie uzalenione od rodziców, cechuje je brak samodzielnoci, czsto s niedojrzałe społecznie. Zarozumiałe, z rozdtym ego, nadmiern pewnoci siebie i nieustpliwoci nie s w szkole lubiane, czsto s odsuwane od grup. S mało odporne na uwagi, stres, czy krytyk co niejednokrotnie prowadzi do zachowa agresywnych. 5. zaniedbanie - szczególnie emocjonalne lub psychiczne, kiedy dziecko z powodu braku zainteresowania rodziców jego sprawami, bliskoci, troski, traktowania go jako zło konieczne, nie majc zapewnionego w domu poczucia bezpieczestwa przelewa swoje uczucia na nauczyciela i jak najdłuej chce pozostawa w szkole. Jest niezaradne, reaguje agresj lub 2
płaczem w sytuacjach dla niego trudnych, izoluje si, wycofuje w swój wiat. Takie dzieci czsto zachowuj si nieodpowiednio, eby tylko zwróci na siebie czyj uwag. III. Szkoła Kwestie bezpieczestwa w szkole rozstrzyga obowizujce prawo, ale chocia bezpieczna szkoła to nie tylko paragrafy, procedury, regulaminy, to uwaam, za wane wypracowanie dokumentów, w których jasno, przejrzycie i w sposób zrozumiały dla uczniów i ich rodziców przedstawione s zasady obowizujce cał społeczno szkoln. Okrelone s take sposoby nagradzania oraz konsekwencje, które trzeba ponie w razie lekcewaenia, czy łamania zapisanych norm. Regulamin szkoły, Program profilaktyki, Program Wychowawczy, Procedury postpowania w sytuacjach zagroe. Waniejsze jednak wydaje mi si stosowanie wypracowanych (jednolitych) zasad przez wszystkie podmioty szkoły, tak aby uczniowie mieli pewno, e zasady te kadorazowo nie bd zmieniane (odnonie sytuacji, czy nauczyciela, który dan spraw załatwia). Chodzi mi o stało, niezmienno pewnych rzeczy, które te s gwarancj, e ucze czuje si w szkole bezpiecznie. elazn zasad, która powinna (musi) obowizywa w szkole jest konsekwencja, rozumiana jako stanowczo, wytrwało w podjtych działaniach, nie zraanie si niepowodzeniami i doprowadzenie kadej sprawy do koca. Jednak najwaniejsze wg mnie jest dostrzeenie, e za dokumentami regulujcymi ycie szkoły stoi przede wszystkim ucze, młody człowiek wobec którego powinnimy stosowa zasad przede wszystkim nie szkodzi (zaczerpnite z przysigi Hipokratesa). Z punktu widzenia szkoły najwaniejsze jest zapewnienie uczniom bezpieczestwa w kilku wymiarach: - fizycznym - bezpieczny sprzt, zapobieganie lub szybkie reagowanie na agresj i przemoc fizyczn (rkoczyny) wród uczniów, udzielanie pomocy ofiarom, dyury nauczycieli na przerwach, szczególna uwaga na zajciach wf; - psychicznym (emocjonalnym) - kształtowanie pozytywnych relacji rówieniczych i dobrych kontaktów z nauczycielami poprzez współprac i współdziałanie, budowanie wzajemnych relacji opartych na zaufaniu, ale i konsekwencji w działaniu, ( ucze nie moe si ba nauczyciela, ma widzie w nim wzór, jeli nie autorytet), pokazywanie uczniom, e s doceniani i akceptowani, spokój i opanowanie w sytuacjach konfliktowych - to sposoby na zacienianie wizi ze szkoł i nauczycielami; - socjalnym - dziecku z rodziny borykajcej si z problemami materialnymi naley stworzy warunki, aby nie czuło si gorsze od rówieników ( w zalenoci od moliwoci szkoły moe to by doywianie, wypoyczenie podrczników, zwolnienie z opłat PZU, pomoc witeczna, pomoc rzeczowa, dofinansowanie szkolnych wyjazdów). 3
Niektóre problemy zwizane z zapewnieniem wszystkim uczniom naszej szkoły poczucia, e mog si w niej czu bezpiecznie s zwielokrotnione w zwizku z usytuowaniem szkoły. Jestemy jedynym gimnazjum na 10-cio tysicznym osiedlu i zdecydowana wikszo naszych uczniów zna si nie tylko z poprzedniej szkoły, ale i z podwórka. Przychodzc do nas s ju w okrelonych grupach nieformalnych, które im wiksze i lepiej zorganizowane tym wikszy wpływ próbuj wywiera na pozostałych i tym mocniej broni swoich członków. Myl, jednak, e problemy z jakimi boryka si nasza szkoła s podobne jak w innych placówkach: Jak zapewni bezpieczestwo uczniowi niepełnosprawnemu w szkole masowej (bez klas integracyjnych i specjalistów, za to z 30 uczniami w klasie); niezrealizowanie obowizku szkolnego (coraz czciej nie s to typowe wagary, uczniowie przejawiaj objawy fobii społecznej, bez zwizku ze szkoł); agresja psychiczna w tym słowna (dziewczta - wymiewanie, rozpowszechnianie plotek, wyzwiska, ponianie; chłopcy obraanie, drczenie, wyzwiska, nkanie, zastraszanie, ponianie). Wypada zaznaczy, e obecnie to dziewczta specjalizuj si w tej formie agresji; agresja fizyczna popychanie, poszturchiwanie, szarpanie, kopanie, pobicie (w zasadzie nie bójki), na terenie szkoły nie ju zjawiska solówek ; niszczenie mienia szkolnego (rysownie po ławkach, niszczenie sprztu, odkrcanie rubek od krzeseł, stolików, robienie dziur w ławkach); cyberprzemoc- telefony komórkowe słu dzi młodziey do robienia zdj kolegom, nagrywania ich w omieszajcych ich sytuacjach itp. Take Internet jest miejscem działa niepodanych. Dzi uczniowie potrafi ju załoy dowoln stron internetow czy forum, na których wyładowuj swoje frustracje, dokuczajc innym. coraz czciej słyszymy o samookaleczaniu si przez młodych ludzi (głównie przez dziewczta) i mimo i s to sprawy pozaszkolne powicamy tej sprawie sporo czasu. Nie wymieniłam palenia papierosów na terenie szkoły, alkoholu czy narkotyków jako problemu, poniewa takie sytuacje zdarzaj si obecnie bardzo rzadko. Jak zatem przeciwdziała rónym formom przemocy w szkole? 1. Najwaniejsze jest: nie wolno nie reagowa. Najłatwiej jest bowiem schowa głow w piasek i udawa, e si czego nie widzi, nie słyszy, nie ma si o czym pojcia i robi swoje (czyli prowadzi lekcje). Tymczasem takie podejcie sprawia, e przemoc ronie i zaczyna take nam, uczcym coraz bardziej przeszkadza, take w tym robieniu swojego, czyli w uczeniu. Trzeba pamita, e wiek gimnazjalny to taki, w którym bardzo atrakcyjne s wzorce negatywne. 4
Panuje wrcz moda na niektóre typy zachowa. Jeli jej si nie ukraca, agresja ronie i pewne zachowania staj si coraz powszechniejsze. 2. nie zamiata problemów pod dywan, one si w ten sposób nie rozwi (szkoły, które postpuj w ten sposób chc zapracowa na dobr opini); 3. obserwowa uczniów, rozmawia i słucha, działa; 4. zaprasza do szkoły rodziców tak czsto, jak to konieczne; 5. korzysta z pomocy organizacji i instytucji zajmujcych si dzieckiem i rodzin; 6. prowadzi działania profilaktyczne. Sprawdzone metody pracy wychowawczej? Chyba nie odbiegaj od działa podejmowanych przez inne placówki. W naszej szkole reagujemy na kady przejaw niewłaciwego, krzywdzcego innych lub siebie zachowania; obserwujemy uczniów (zmiany nastrojów, zachowania, izolacja, dołczenie do innej grupy), rozmawiamy, rozmawiamy, rozmawiamy, prowadzimy mediacje, porady dla rodziców, rozmowy terapeutyczne; sprawdza si czste stosowanie wzmocnie pozytywnych (ale take metoda kija i marchewki ); staramy si trzyma si ustalonych zasad; współpraca i współdziałanie (z dzieckiem, rodzicem, wychowawc, psychologiem) jest podstaw rozstrzygania kwestii spornych; prowadzimy badania ankietowe dla uczniów klas pierwszych na temat ich poczucia bezpieczestwa w szkole, aby wykorzystywa zawarte w nich informacje (ubiegłoroczne uzasadnienia wysokiego poziomu bezpieczestwa w szkole: na przerwach s pełnione dyury nauczycieli, w szkole panuje dobry klimat, klasa ma dobry kontakt z wychowawc, lubimy niektórych nauczycieli, uczniowie zachowuj si wobec siebie przyzwoicie!); szukamy sojuszników, dlatego te szkoła moe liczy na współprac z Policj - Zespół Prewencji, Poradni Pedagogiczno-Psychologiczn, Sdem Rodzinnym (kuratorzy sdowi), Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie (piecza zastpcza), Orodkiem Pomocy Społecznej (pracownicy socjalni, asystent rodziny), Poradni Specjalistyczn (terapeuci), prowadzimy zajcia integracyjne dla uczniów klas pierwszych; 5
skupiamy wiksz uwag na działaniach pozytywnych oferujemy uczniom co w zamian (aby odwróci uwag od zachowa niepodanych) szkolny teatr, wolontariat, projekty angaujce cał szkoł (Dzie na Tak, Dzie bez Przemocy, debaty ekologiczne, społeczne, comiesiczne koncerty muzyczne, tradycje szkoły, np. Bal Gimnazjalny, spotkania Szkół im. J. Pawła II); staramy si wypracowywa klimat placówki, jedyny i niepowtarzalny, który tworzy atmosfer i pozwala si ze szkoł identyfikowa. Czy istniej całkowicie bezpieczne szkoły? NIE! Przemoc fizyczna czy słowna to zjawiska, które zawsze były i bd. Istotne jest co innego: czy ta przemoc, z któr stykamy si w szkole, ma wymiar incydentalny, czyli czy s to pojedyncze zdarzenia, na które natychmiast si reaguje, czy te w szkole istnieje tendencja do przemocy, a za zachowania agresywne ucze nie ponosi adnych konsekwencji. Zapewnienie absolutnego bezpieczestwa dziecku w szkole czy w domu nie jest moliwe, poniewa potrzeby kadego z nich w tej sferze bd inne. W duej grupie społecznej jak jest szkoła łatwo mona przeoczy kogo komu le si dzieje, kto boi si rówieników i nauczycieli, kto przychodzi na lekcje niewyspany, zaniedbany Łatwo mona te wpa w rutyn i zapomnie o podmiotowym i indywidualnym traktowaniu ucznia. Trzeba wychowywa młodych ludzi mdrze i z miłoci, poszukujc konsensusu pomidzy nadmiernymi karami a zbytnim pobłaaniem. Zakocz cytatem I. Krasickiego: I ten winien, co kijem bezpieczestwo mierzył, I ten, co bezpieczestwo głupiemu powierzył. Wołomin, 14 kwietnia 2014 r. 6