AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA INFORMATYKI W GIMNAZJUM Poznajemy informatykę Opracował: Mariusz Walczykiewicz 1. Wstęp. Informatyka jest młodą i bardzo szybko rozwijającą się dyscypliną naukową. Lekcje informatyki odbywają się w pracowni komputerowej, uczniowie pracują przy komputerach. Zazwyczaj jest to związane z koniecznością podziału klasy na grupy, gdyż zakłada się, że przy jednym komputerze powinien pracować jeden uczeń. W ponad 90% gimnazjów są to komputery typu IBM PC, w znacznej większości działające z jedną z wersji systemu operacyjnego Windows. W pozostałych gimnazjach znajdują się komputery Macintosh firmy Apple, pracujące w jednej z wersji systemu operacyjnego Mac OS. Ogromna większość tych szkół głównie dzięki trwającej kilka lat parlamentarno-rządowej akcji Pracownia internetowa w każdym gimnazjum ma komputery połączone w sieć lokalną i dostęp do Internetu. Znacznie bardziej różnorodne jest zaopatrzenie gimnazjów w licencjonowane oprogramowanie. Większość szkół ma licencje szkolne na: o język programowania Logo (w wersji Logo Komeniusz), Baltie; o program do tworzenia schematów blokowych algorytmów (Laboratorium Informatyki), o Microsoft Office. Powodzenie kształcenia informatycznego w gimnazjum zależy od spełnienia kilku podstawowych warunków: o Będziemy realizować kanon treści z Podstawy programowej, nie zastanawiając się, co jest informatyką, a co już nią nie jest oraz zwracając uwagę nie tylko na treści, ale również na cele nauczania. o Będziemy pamiętać, że uczniowie poznali już podstawy informatyki w szkole podstawowej. o W szkole będzie pracownia z odpowiednią liczbą komputerów, dostosowaną do liczebności klas; komputery będą również dostępne w bibliotece szkolnej, w pracowniach przedmiotowych.
o Będziemy mieć do dyspozycji oprogramowanie pozwalające na realizację celów i treści Podstawy programowej. o Będziemy stale się dokształcać, pamiętając, że w dziedzinie informatyki istotne zmiany zachodzą z roku na rok. o Nasze wymagania będą wyważone, będziemy oceniać zarówno wiadomości, jak i umiejętności, postaramy się tak ukierunkować najzdolniejszych uczniów, aby rozwijali swoje talenty. 2. Podstawa programowa, cele nauczania informatyki i zadania szkoły Nowa Podstawa programowa definiuje następujące ogólne cele nauczania informatyki w gimnazjum: I. Bezpieczne posługiwanie się komputerem i jego oprogramowaniem, wykorzystanie sieci komputerowej. Komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjnej II. Wyszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie informacji z różnych źródeł. Opracowywanie za pomocą komputera rysunków, tekstów, danych liczbowych, motywów, animacji, prezentacji multimedialnych III. Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera, z zastosowaniem podejścia algorytmicznego IV. Wykorzystanie komputera oraz programów i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin oraz do rozwijania zainteresowań V. Ocena zagrożeń i ograniczeń, docenianie społecznych aspektów rozwoju i zastosowań informatyki W Podstawie programowej znajdują się również zadania szkoły (uwagi o realizacji): Dopuszcza się wprowadzenie języka programowania, takiego jak Logo lub Pascal, które mają duże walory edukacyjne i mogą służyć kształceniu pojęć informatycznych.podczas lekcji informatyki każdy uczeń powinien mieć do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu. Podczas prac nad projektami (indywidualnymi lub zespołowymi) lub w czasie zajęć z innych przedmiotów uczniowie powinni mieć możliwość korzystania z komputerów w zależności od potrzeb wynikających z charakteru zajęć i realizowanych tematów i celów. 2
Zadania te wymagają dbałości ze strony dyrekcji szkoły i nauczycieli informatyki o: o wyposażenie pracowni komputerowej w sprzęt (komputery w odpowiedniej liczbie, drukarkę, skaner, aparat cyfrowy, kamerę internetową...), odpowiadający współczesnym standardom i utrzymanie go w dobrym stanie; o zapewnienie łączności zarówno między poszczególnymi komputerami, jak i z Internetem; o zainstalowanie licencjonowanego oprogramowania systemowego, użytkowego oraz edukacyjnego, w tym przynajmniej jednego języka programowania; o udostępnianie pracowni nie tylko na lekcje informatyki, ale również na lekcje innych przedmiotów, koła zainteresowań i inne formy aktywności uczniów; o wykorzystywanie technologii informacyjnej (TI) i komunikacyjnej w życiu szkoły w sekretariacie, bibliotece, świetlicy, pokoju nauczycielskim. Z celów kształcenia ogólnego wynika również, że szkoła powinna stymulować i wspomagać rozwój uzdolnień i zainteresowań uczniów. Osiągniemy to przez zainteresowanie uczniów rozwojem wiedzy informatycznej oraz nowymi możliwościami dostępu do informacji i komunikowania się: o różnorodność problemów poruszanych na lekcjach; o ukazywanie interesujących zastosowań informatyki; o przedstawianie TI jako narzędzia niezbędnego do efektywnego wykonywania przyszłej pracy; o prezentowanie perspektyw rozwoju TI. Równie istotne jest wspomaganie uczniów w rozpoznaniu własnych uzdolnień i zainteresowań w celu świadomego wyboru dalszego kierunku kształcenia: o rozpoznawanie i stymulowanie rozwoju mocnych stron uczniów; o wskazywanie form aktywności wspomagających rozwijanie uzdolnień (np. udział w konkursach informatycznych, podejmowanie kontaktów z grupami zainteresowań); o przedstawianie możliwości dalszego kształcenia i samokształcenia w dziedzinie informatyki. 3
3. Treści programowe. Podstawa programowa informatyki jest treściwa. W mojej propozycji nacisk został położony na praktyczne wykorzystanie wiedzy informatycznej i umiejętności posługiwania się technologią informacyjną. Zwłaszcza istotna jest tu korelacja z innymi przedmiotami szkolnymi, użyteczność informatyki w życiu szkoły oraz uwzględnianie problemów najbliższego otoczenia. Rozkład materiału zapewnia on realizację wszystkich szczegółowych celów nauczania informatyki i umożliwia rozwijanie uzdolnień i zainteresowań uczniów oraz korelację informatyki z innymi przedmiotami. Planowany podział na realizację działów tematycznych: L.p. Dział tematyczny Liczba godzin 1 Lekcje z komputerem 11 2 Lekcje z tekstami i rysunkami 12 3 Lekcje z Internetem 13 4 Lekcje z modelami 4 5 Lekcje z Baltie 12 6 Lekcje z multimediami 7 7 Lekcje z liczbami i zbiorami danych 6 4. Środki dydaktyczne. 1. Zestawy komputerowe. 2. Łącze szerokopasmowe do połączenia z Internetem. 3. Drukarka umożliwiająca wydruk. 4. Skaner. 5. Nagrywarka DVD. 6. Cyfrowy aparat fotograficzny. 7. Obrazy w postaci cyfrowej. 8. Projektor multimedialny. 9. Programy Microsoft Office, Baltie, Laboratorium Eli, Logo Komeniusz, Picasa. 10. Pakiet oprogramowania Corel Suite X5. 4
5. Metody pracy na lekcjach. Ze względu na dużą różnorodność i obszerność materiału z zakresu informatyki w gimnazjum, niezbędne jest stosowanie efektywnych metod nauczania i zapewnienie uczniom optymalnych warunków pracy. Najważniejsze elementy takich metod to: umożliwienie, wspomaganie i stymulowanie działań wszystkich uczniów oraz zindywidualizowane oddziaływanie na każdego z nich. Są to wysokie wymagania i aby im podołać, należy pracować z małymi grupami w pracowni komputerowej i zorganizować stanowisko przy komputerze dla każdego ucznia. Ale to nie wystarczy. Powinniśmy dobrze zaplanować lekcje i mieć przygotowane zestawy różnorodnych i ciekawych zadań. Ale to też nie wystarczy. Trzeba wzbudzić w uczniach zainteresowanie tematyką i zmobilizować ich do pilnej pracy na lekcjach. Ale jak to osiągnąć? o Przede wszystkim trzeba stawiać sobie wysokie wymagania. Być przykładem dla uczniów, starannie przygotowywać się do lekcji i aktywnie je prowadzić. Pamiętać o tym, że uczniowie naśladują nauczyciela, szukają mistrza. To jasna strona naszej pracy, o czym warto sobie czasem przypomnieć. o Ważnym elementem jest dobre porozumiewanie się z uczniami na wszystkich etapach pracy. Uczniowie, rozwiązując problem czy wykonując zadanie, powinni na każdym etapie jego opracowywania mieć możliwość komunikowania się z nauczycielem i ze swoimi kolegami. Nie mogą obawiać się zadawania pytań i wymieniania poglądów. o W trakcie rozwiązywania problemów trzeba stymulować twórczość i pomysłowość uczniów. Nie przekreślać z góry niestandardowych rozwiązań. Istotną cechą nauczania dla przyszłości nie jest przekazywanie i sprawdzanie wiedzy, ale tworzenie możliwości jej samodzielnego budowania, poszukiwania i odkrywania przez uczniów. Taki sposób kształcenia wymaga od uczniów większej aktywności i kreatywności, a od nauczyciela doboru interesujących zagadnień i preferowania myślenia niestereotypowego. o Tematyka przykładów, zadań i problemów powinna być powiązana z innymi dziedzinami i otaczającą nas rzeczywistością. Problemy interdyscyplinarne pokazują bardziej realny obraz świata. Uczniowie mogą dostrzec powiązania między różnymi dziedzinami, możliwość zastosowania podobnych rozwiązań do wielu zadań i budować spójny obraz świata, potrzebny do efektywnego działania. Pomagamy w ten sposób również nauczycielom innych przedmiotów. o Trzeba także znajdować czas na refleksję, przemyślenie i przedyskutowanie przedstawionego przez uczniów rozwiązania problemu. Warto, aby uczniowie analizowali 5
wyniki swojej pracy, dostrzegali mocne i słabe strony, rozwiązania kontrowersyjne, umieli formułować swoje uwagi i wnioski, także krytyczne. Dzięki temu zapewnimy sprzężenie zwrotne w procesie nauczania. o Ważnym elementem jest planowanie niektórych zadań jako pracy zespołowej, wspieranie współdziałania uczniów. Czasami kolega może być najlepszym nauczycielem i osiągnie cel szybciej od innych. Umiejętność współpracy i działania zespołowego jest jedną z istotnych umiejętności potrzebnych człowiekowi w XXI wieku. 6. Wymagania Wymagania stawiane uczniom sformułowane w Podstawie programowej nauczania informatyki są obszerne. Czego wobec tego trzeba wymagać na lekcjach? Wykonywania konkretnych zadań za pomocą komputera. Jest to niezbędne do osiągnięcia jednego z celów nauczania przygotowania do posługiwania się metodami i środkami technologii informacyjnej. Większość lekcji powinna być poświęcona różnym formom działań uczniów z komputerem i kończyć się wynikiem w postaci wydruku, prezentacji, grafiki, arkusza, bazy danych czy programu. Kolejny szczebel do osiągnięcia tego samego celu to wymaganie radzenia sobie z używanym na lekcjach sprzętem i aplikacjami. Uczniowie powinni bez większych problemów posługiwać się klawiaturą i myszą, korzystać z menu programu, umieć sięgnąć do pomocy, posługiwać się paskami narzędzi, ale trzeba pamiętać, że przede wszystkim mają sprawnie tworzyć dokumenty, a następnie zapisywać je, drukować lub prezentować. Aby uczniowie rozumieli podstawowe zasady działania sprzętu i oprogramowania, należy wymagać również przedstawiania rozwiązań problemów w postaci planu działania, algorytmu i wreszcie programu. Problemy te powinny być raczej proste i realne dotyczyć zagadnień, z którymi uczniowie spotykają się w szkole i życiu codziennym. Z pewnością nie należy wymagać od uczniów biegłości w programowaniu w jakimkolwiek języku. Jednakże uczniom zainteresowanym i zdolnym warto pomóc w dobrym opanowaniu języka Baltie. Ze względu na nadmiar informacji (nie zawsze rzetelnych) przekazywanych z wielu źródeł bardzo ważną umiejętnością staje się zarządzanie tą informacją. Uczniowie powinni umieć: o zdobywać i porządkować potrzebne informacje, o przekształcać te informacje na użyteczne wiadomości i umiejętności, o przedstawiać informacje w syntetycznej formie. 6
Oczywiście niezbędne są wymagania związane z normami etycznymi i przestrzeganiem prawa: o świadome stosowanie zasad korzystania z oprogramowania, przestrzeganie praw autorskich, o podporządkowanie się zasadom zachowania się w Internecie (netykieta). Dodajmy do tego jeszcze wymóg uświadamiania sobie zagrożeń związanych z szybkim rozwojem technologii informacyjnej. Najbardziej ogólną umiejętnością, którą uczniowie powinni zdobyć, jest dobieranie właściwych narzędzi informatycznych do danego zadania. Jest to wymaganie finalne uczniowie muszą najpierw poznać możliwości różnych aplikacji. 7