Marzena Kordaczuk-Wąs Społeczne uwarunkowania policyjnych działań profilaktycznych Marzena Kordaczuk-Wąs 2017 Wydawnictwa Drugie 2017 Warszawa 2017 ISBN 978-83-8022-022-5 Redaktor prowadzący: Łukasz Zawada Redakcja: Dział Redakcji Wydawnictw Drugich Korekta: Cała Jaskrawość (www.calajaskrawosc.pl) Projekt okładki: Tomasz Kędzierski to/studio (www.to studio.pl) Projekt składu: Alicja Kobza Skład i łamanie: Piotr Górski Wydawca: Wydawnictwa Drugie al. Solidarności 115/2 00-140 Warszawa www.wydawnictwadrugie.pl Druk: Fabryka Druku ul. Zgrupowania AK Kampinos 6 01-943 Warszawa www.fabrykadruku.pl Autorka i Wydawnictwo dziękują za recenzje wydawnicze: prof. dr. hab. Bogdanowi W. Machowi oraz dr. hab. Jadwidze Mazur
Wyrazy wdzięczności dla rodziców, Macieja i Petera, bez których wsparcia ta książka nie mogłaby powstać
SPIS TREŚCI: WSTĘP 9 1. DZIAŁANIA SPOŁECZNE W TEORIACH SOCJOLOGICZNYCH 15 1.1. Definicje działania ludzkiego 17 1.2. Czynności i działania społeczne 19 1.2.1. Teoria działań społecznych Talcotta Parsonsa 22 1.2.2. Działania społeczne z perspektywy biurokracji Maxa Webera 24 1.2.3. Teoria osób społecznych Floriana Znanieckiego 26 1.2.4. Teoria osób wywierających wpływ Roberta K. Mertona 27 1.3. Socjologiczne ujęcie predyktorów działań społecznych 29 2. STAN BEZPIECZEŃSTWA JAKO REZULTAT DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH 37 2.1. Bezpieczeństwo jako potrzeba i wartość 39 2.2. System bezpieczeństwa państwa i jego typologie 44 2.2.1. Miejsce bezpieczeństwa wewnętrznego w typologiach bezpieczeństwa 48 2.2.2. Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa w Polsce 51 2.3. Stan bezpieczeństwa państwa i poziom poczucia bezpieczeństwa mieszkańców 57 2.3.1. Potrzeby obywateli w zakresie zapobiegania zagrożeniom społecznym 62 2.3.2. Społeczna kontrola przestępczości 64 2.3.3. Proces instytucjonalizacji w realizacji polityki kryminalnej państwa 65 2.4. Działania profilaktyczne w kształtowaniu bezpieczeństwa wewnętrznego 70 2.4.1. Krajowy system zapobiegania przestępczości 74 2.4.2. Krajowa strategia zapobiegania przestępczości 79 2.5. Koncepcje i cele działań profilaktycznych 83 2.5.1. Strategie, formy oraz narzędzia profilaktyczne 91 2.5.2. Standardy budowy programów profilaktycznych 93 3. FUNKCJE PROFILAKTYCZNE POLICJI W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PARAMILITARNEGO PAŃSTWA 97 3.1. Zapobieganie zagrożeniom społecznym jako zadanie ustawowe 99 3.1.1. Policyjne koncepcje zapobiegania przestępczości 101 3.1.2. Działania profilaktyczne w strategicznych planach i dokumentach policji 105 3.1.3. Rodzaje policyjnych działań profilaktycznych 112 3.2. Policja jako grupa dyspozycyjna społeczeństwa 117 3.2.1. Struktura organizacyjna i hierarchiczność w policji 119 3.2.2. Pragmatyka doboru na stanowiska związane z realizacją działań profilaktycznych 123 3.2.3. Wymagania kompetencyjne wobec policjantów realizujących działania profilaktyczne 128 4. WYPRACOWANA METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH 139 4.1. Uzasadnienie wyboru problematyki 141 4.2. Cele, konceptualizacja i operacjonalizacja badań 145 4.3. Problemy i hipotezy badawcze 148 4.4. Przyjęte metody i wypracowane techniki oraz narzędzia badawcze 151
4.5. Zmienne, ich klasyfikacje i typologie 154 4.6. Próby badawcze i teren badań 157 4.7. Charakterystyka przebiegu badań własnych 167 5. PROCES ORGANIZACJI POLICYJNYCH DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH 171 5.1. Charakterystyka respondentów w subpopulacjach badawczych 173 5.1.1. Socjograficzny profil subpopulacji społeczeństwa 173 5.1.2. Socjograficzny profil subpopulacji policjantów 177 5.2. Charakterystyka społecznych uwarunkowań działań profilaktycznych policji 182 5.2.1. Uwarunkowania natury ustrojowo-politycznej 184 5.2.2. Uwarunkowania materialne 213 5.2.3. Uwarunkowania organizacyjne 242 5.2.4. Uwarunkowania związane z czynnikiem ludzkim 255 5.2.5. Uwarunkowania zewnętrzne 298 6. WYZNACZNIKI SKUTECZNEGO DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNEGO 305 6.1. Typ idealny działania profilaktycznego policji 311 6.1.1. Zakres uwzględniania przez policję modelowych uwarunkowań społecznych 314 6.2. Znaczenie działań profilaktycznych policji dla bezpieczeństwa wewnętrznego kraju 320 6.2.1. Bariery występujące w obszarze uwarunkowań ustrojowo-politycznych 331 6.2.2. Wskazówki dla obszaru uwarunkowań polityczno-ustrojowych 336 6.3. Rodzaje działań profilaktycznych podejmowanych w jednostkach organizacyjnych policji i ich społeczna ocena 339 6.3.1. Aspekty nieuwzględniane w obszarze uwarunkowań materialnych 351 6.3.2. Wskazówki dla obszaru uwarunkowań materialnych 355 6.4. Proces profesjonalizacji policyjnych działań profilaktycznych 358 6.4.1. Bariery natury organizacyjnej 367 6.4.2. Wskazówki dla obszaru uwarunkowań organizacyjnych 370 6.4.3. Nieuwzględnianie uwarunkowań związanych z czynnikiem ludzkim 371 6.4.4. Wskazówki dla obszaru uwarunkowań związanych z czynnikiem ludzkim 373 6.5. Kontekst międzynarodowy w zapobieganiu przez policję przestępczości oraz innym zagrożeniom społecznym 374 6.5.1. Błędy w obszarze uwarunkowań zewnętrznych 377 6.5.2. Wskazówki dla obszaru uwarunkowań zewnętrznych 378 ZAKOŃCZENIE 379 Bibliografia 387 Wykaz tabel, rysunków i wykresów 412