UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH EFEKTYWNOŚĆ I JAKOŚĆ W SZKOLNICTWIE WYŻSZYM STRESZCZENIE Marcin Dwórznik Rozprawa doktorska promotor: prof. dr hab. Krzysztof Opolski promotor pomocniczy: dr Piotr Modzelewski Katedra Bankowości, Finansów i Rachunkowości Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Warszawa 2018 1
Wstęp W pracy przedstawiono propozycję metodyki badania efektywności i jakości procesów głównych realizowanych przez uczelnie wyższe: dydaktyki i badań. Dodatkowo przeprowadzono również analizę skuteczności organizacyjnej w oparciu o wskaźniki finansowe. Problematyka funkcjonowania uczelni wyższej nabiera szczególnego znaczenia w kontekście jednego z priorytetów realizowanej 1 strategii Europa 2020: ( rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji ). Uczelnie powinny sprostać nowym wymaganiom społecznym, zwłaszcza w obszarze jakości. Dla pełnienia roli zarządczej przez kierownictwo uczelni i sprostania presji pracodawców kluczowe jest zwracanie uwagi na takie czynniki jak: dostosowanie treści nauczania i przewidywanych efektów edukacyjnych do potrzeb gospodarki, pojawiające się niejednolite perspektywy demograficzne, szczególnie w kontekście przyrostu naturalnego oraz struktury wiekowej ludności oraz konieczność uwzględniania rachunku ekonomicznego w podejmowaniu decyzji dotyczących funkcjonowania jednostki. Powyższe dylematy stwarzają konieczność wprowadzenia stałego monitorowania efektywności oraz rzadko wspominanej jakości uczelni wyższej. Cel rozprawy i hipotezy badawcze Osiągnięto stawiany przed pracą cel badawczy. Określono relację jaka zachodzi pomiędzy efektywnością i jakością w przypadku państwowych wyższych uczelni w obszarze realizowanych procesów głównych (dydaktyki i badań). W zakresie procesów wspierających (administracji ogólnouczelnianej,) w skład których wchodzą takie procesy jak m.in. księgowość, IT, kadry) oceniona została skuteczność organizacyjna. Dokonany pomiar efektywności i jakości uczelni wyższych umożliwił weryfikacje hipotezy badawczej stawianej w pracy o odwrotnie proporcjonalnej zależności pomiędzy efektywnością a jakością uczelni. W większości analizowanych uczelni (77%) w przypadku stwierdzenia najwyższego 2, w badanej próbie, poziomu efektywności wykazywały one względnie niski poziom jakości 3. Powyższy wynik świadczy o tym że w przypadku większości badanych uczelni wyższych nie ma podstaw do odrzucenia stawianej w pracy hipotezy badawczej. 1 W roku 2015 dla którego przeprowadzone zostało badanie. 2 równego 1 3 Obliczony wskaźnik jakości na poziomie niższym niż średni dla badanej próby. 2
Przeprowadzone analizy umożliwiają udzielenie odpowiedzi na (cztery) pytania stawiane w niniejszej pracy. W pracy udzielono odpowiedzi na pytanie jak należy definiować i mierzyć jakość w przypadku uczelni wyższej?. Stwierdzono, że jakość uczelni wyższej należy definiować i mierzyć w kontekście skuteczności realizacji przez nią i jej podstawowych celów wynikających ze służebnej roli wobec społeczeństwa. W związku z powyższym można wyróżnić tzw. jakość wewnętrzną i zewnętrzną. Szereg wymiarów jakościowych stanowi kryterium skuteczności funkcjonowania uczelni (osiągania zamierzonych celów) w środowisku publicznym i staje się obok kryteriów ekonomicznych fundamentem oceny jej działalności. Przeprowadzone badanie umożliwiło także udzielenie odpowiedzi na drugie pytanie badawcze jakie występują relacje między pojęciami efektywności i jakości oraz w jakiej mierze pojęcia efektywności i jakości mogą być wykorzystane do analizy i oceny funkcjonowania publicznej uczelni wyższej?. Dla uczelni wyższej wykazano, że ważne jest uzyskanie jakości. Jest ono jednak możliwe tylko przy utrzymaniu odpowiedniego poziomu efektywności (rozumianego jako zabezpieczenie wystarczającego poziomu zasobów, głównie finansowych, celem możliwości kontynuowania prowadzonej działalności). Wynika to, ze specyfiki funkcjonowania publicznej uczelni wyższej, która pełni niejako funkcje służebną wobec społeczeństwa, a jej działalność nie jest nastawiona na zysk. Uczelnia zatem nie powinna dążyć do maksymalizacji zysku. Niemniej jednak powinna ona zwracać uwagę aby prowadzić działalność przy racjonalnym gospodarowaniu posiadanymi, ograniczonymi zasobami, co przekłada się na konieczność kontroli kosztów. Dzięki przeprowadzonym badaniom możliwa jest także odpowiedź na trzecie pytanie badawcze jak należy interpretować uzyskane wyniki i jak zmienia się ich interpretacja w kontekście łącznej analizy wskaźników charakteryzujących jakość i efektywność?. Wyniki badania efektywności i jakości należy interpretować łącznie. Wykazano, że ocena uczelni może znacząco się różnić, w zależności od oceny efektywności oraz jakości oddzielnie lub łącznie. Kluczowe jest aby badać wyniki pomiaru w kontekście procesów realizowanych przez uczelnie wyższe 4. Dopiero analiza wyników w oparciu o dwa powyższe kryteria umożliwią uzyskanie kompleksowej oceny funkcjonowania uczelni. Wyniki pomiaru funkcjonowania uczelni wyższych, uzyskanych zgodnie z metodyką zaproponowaną w pracy, mogą zostać wykorzystane w procesie doskonalenia funkcjonowania uczelni zgodnie z ich 4 Dwóch podstawowych: dydaktyki i badań. 3
misją i oczekiwaniami interesariuszy (m.in. studentów, pracowników). W zakresie działalności dydaktycznej, w badanej próbie, przy analizie jakości w ujęciu wewnętrznym, najwyższy poziom efektywności oraz względnie wysoki poziom jakości wykazały trzy uczelnie 5. Przy przyjęciu najwyższego poziomu efektywności realizacji procesu dydaktyki oraz wysokiego poziomu jakości zewnętrznej, postrzeganej przez pryzmat szybkości znalezienia pracy przez studenta po studiach, cztery uczelnie spełniły oba kryteria 6. Najwięcej (sześć uczelni) wykazywało jednocześnie najwyższy poziom efektywności oraz wysoki poziom jakości w przypadku realizacji procesu badań 7. Z powyższego jednoznacznie wynika, że pomiar tylko efektywności nie zawsze jest wystarczający do prawidłowej oceny uczelni wyższej. Udzielono także odpowiedzi na czwarte pytanie badawcze: w jakiej mierze metoda DEA może być zastosowana i jest przydatna w pomiarze efektywności kosztowej uczelni wyższej?. Metoda DEA może być zastosowana i jest przydatna w pomiarze efektywności uczelni wyższych, co zostało wykazane w przeglądzie literatury oraz potwierdzone w trakcie przeprowadzonych badań. Przydatność metody wynika ze specyfiki czynników, które / brane są pod uwagę podczas dokonywania takiego pomiaru uczelni wyższych. Część z czynników określona jest w wartościach niepieniężnych 8. Ponadto przy jej wykorzystaniu nie jest konieczna znajomość mechanizmu transmisji nakładu do produktu 9. W przedstawionej pracy dokonano analizy efektywności ekonomicznej przy wykorzystaniu metody DEA. Metoda ta pozwala na dokonanie oceny efektywności procesów realizowanych przez uczelnie. Stosując metodę badana jest relacja 10 jaka zachodzi pomiędzy nakładami 11 a generowanymi produktami 12. Uzasadnienie jej stosowania znajduje odzwierciedlone w literaturze przedmiotu 13. 5 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach oraz Uniwersytet Łódzki. 6 Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie oraz Uniwersytet Łódzki. 7 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwersytet Warmińsko Mazurski, Politechnika Wrocławska, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika oraz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu. 8 Jak np. liczba: studentów, realizowanych projektów badawczych, publikacji. 9 Jak np. sposób organizacji zajęć, podział studentów na grupy zajęciowe. 10 Czyli ile trzeba nakładu żeby wygenerować produkt, nie jest znaczący sam sposób przekształcenia nakładu w produkt. 11 Koszty ponoszone w związku z realizowanymi procesami. 12 Brak jest potrzeby znajomości przebiegu samego procesu. 13 Badania dotyczące szkolnictwa wyższego zostały przeprowadzone m.in. w Anglii (Thanassoulis, Kortelainen, G Johnes oraz J Johnes, 2011; Bradley, Johnes, Little, 2006), Hiszpanii (Taylor oraz Tyler 2012), Austrii (Leitner, Prikoszovits, Schaffhauser-Linzatti, Stowasser, Wagner, 2007), Ameryki Południowej (Taylor, Harris, 2004), Kanady (Mcmillan, Datta, 1998), Chile (Ramírez-Correa1, Peña-Vinces oraz Alfaro-Pérez, 2012), Japonii (Kaneko, 1997), Australii (Taylor). 4
Struktura i zawartość rozprawy Praca składa się z 5 rozdziałów. W rozdziale 1 zostały przedstawione pojęcia oraz podstawy badań nad efektywnością i jakością. W kolejnym rozdziale opisane zostało narzędzie badawcze (metody), jakie może być zastosowane do badania efektywności funkcjonowania uczelni wyższej. Jako narzędzie, które potencjalnie może zostać wykorzystane do przeprowadzenia badania efektywności uczelni wyższej zostanie wykorzystana metoda nieparametryczna DEA. Przedstawione zostały również teoretyczne podstawy wykorzystania proponowanego narzędzia. Następnie przeprowadzono analizę badań empirycznych z wykorzystaniem metody DEA. W rozdziale 3 umieszczono charakterystykę funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego w Polsce. W ostatnich dwóch rozdziałach (4, 5) zostały zaprezentowane przeprowadzone badania efektywności i jakości wybranej grupy uczelni wyższych przy wykorzystaniu rekomendowanej metodyki oraz wnioski i rekomendacje na przyszłość. W niniejszej pracy za podstawę określenia efektywności i jakości przyjęto definicje oraz metodyki ich pomiaru, które szczegółowo zostały opisane w rozdziale 1. Powyższe stwierdzenie potwierdziło stosowalność prezentowanych treści w rozdziale 1. W analizowanym przypadku można stwierdzić, że praktyka jest zgodna z teorią. Plan badania efektywności i jakości w szkolnictwie wyższym został zaprezentowany na Rysunku 1. 5
Rysunek 1 Plan badania efektywności i jakości w szkolnictwie wyższym Źródło: Opracowanie własne Metodyka badań Przy przeprowadzaniu pomiaru efektywności uczelni wyższej zastosowana została metoda pomiaru nieparametrycznego DEA. Wśród głównych przesłanek wyboru tej metody, jest fakt, że przy zastosowaniu narzędzia nie jest wymagana znajomość zależności funkcyjnej, jaka zachodzi pomiędzy uwzględnianymi w badaniu zmiennymi. Wymagane jest tylko określenie nakładów i efektów, które niekoniecznie muszą być wyrażone w jednostkach pieniężnych. Wyniki uzyskane w badaniu z wykorzystaniem metody DEA umożliwiają określenie sytuacji uczelni na okres objęty badaniem tj. (rok 2015). Badanie przeprowadzono na próbie 22 publicznych uczelni wyższych. Przy wyborze próby badawczej brano pod uwagę: wielkość uczelni (na którą znaczący wpływ ma liczba kształconych studentów), zróżnicowanie uczelni ze względu na profile funkcjonowania (w próbie badawczej umieszczono uczelnie zaliczane do głównych grup uczelni wyróżnianych w statystyce publicznej, uczelnie: uniwersyteckie, ekonomiczne, techniczne), wielkość regionu 6
(określana z punktu widzenia rozwoju gospodarczego), stosowanie przez uczelnię zintegrowanego systemu ewidencji zdarzeń gospodarczych. Przy doborze próby badawczej szczególnie istotne były dwa pierwsze kryteria. Do próby badawczej zostały włączone uczelnie, które w roku 2015 kształciły największą liczbę studentów w głównych profilach funkcjonowania: 11 uczelni uniwersyteckich, 5 uniwersytetów ekonomicznych i 6 uniwersytetów technicznych. Obliczenia efektywności zostały przeprowadzone przy wykorzystaniu programu EMS 14. Wykresy sporządzono przy wykorzystaniu programu SPSS 15. Schemat przeprowadzonych analiz wraz z przyjętymi w badaniu zmiennymi został zaprezentowany na Rysunku 2. Rysunek 2 Schemat przeprowadzonych analiz Źródło: Opracowanie własne 14 Efficiency Measurement System, version 1.3.0, źródło: http://www.hogler-scheel.de/ems/index.html, autor: H. Scheel. Bezpłatne użycie tego programu jest zastrzeżone wyłącznie do użytku akademickiego. 15 Wykresy zostały sporządzone przy wykorzystaniu programu SPSS wersja 21.0 (licencja Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego). Krzywe na wykresach zostały naniesione przy wykorzystaniu programu PowerPoint 2010 (licencja będąca własnością Autora). 7
Rekomendacje Etap zbierania danych do badania Jak wykazały badania przeprowadzone w ramach niniejszej pracy kluczowym punktem wyjścia do pomiaru efektywności i jakości uczelni wyższych jest posiadanie porównywalnych danych dotyczących ich funkcjonowania. Co najważniejsze, aby pomiar mógł zostać dokonany przez interesariuszy 16 dane powinny być publicznie dostępne oraz zebrane przy zastosowaniu jednolitej metodyki. W badaniu bazowano na sprawozdaniach finansowych uczelni, sprawozdaniach rektorów uczelni, danych zbieranych przez GUS oraz publikowanych na portalu POLon. Autor w trakcie zbierania danych do przeprowadzonego badania napotkał na problem braku jednolitej metodyki ewidencji danych oraz kalkulowania publikowanych przez uczelnie wskaźników. Z tego powodu uzyskane wyniki mogą być zniekształcone o różnice w stosowanych przez uczelnie metodykach wykorzystywanych przy zbieraniu i udostępnianiu danych. Dla przykładu - w zakresie informacji o zatrudnieniu na uczelniach wyższych nie ma jednoznaczności odnośnie publikowanych danych. Występują przypadki podawania w sprawozdaniach rektora informacji o liczbie osób zatrudnionych na uczelni lub o etatach, na których zatrudnione są osoby pracujące na uczelniach. Nie ma również jednoznacznego wskazania odnośnie kalkulacji kosztu działalności dydaktycznej. Może zdarzyć się sytuacja, że uczelnie do kosztu działalności dydaktycznej zaliczają całość kosztów utrzymania nieruchomości, w których prowadzone są zajęcia (uczelnia musi utrzymać sale w ciągłej gotowości do prowadzenia zajęć). Wyróżniamy także uczelnie, które do kosztów działalności dydaktycznej zaliczają tylko część kosztów utrzymania nieruchomości, w których prowadzone są zajęcia dydaktyczne. Koszty są ujawniane tylko w proporcji do czasu w jakim faktycznie w salach dydaktycznych prowadzone są zajęcia (ponieważ jeżeli w salach nie są prowadzone zajęcia to można wykorzystać je do prowadzenia innej działalności 17 ). Potencjalnie dobrym źródeł informacji, które mogły by zostać wykorzystane przy pomiarze efektywności i jakości uczelni wyższych to dane dostępne w systemie POLon 18. Propozycja 16 Wśród nich głównymi grupami są kierownictwo uczelni, studenci, pracodawcy. 17 Koszty poniesione w czasie kiedy sale nie są wykorzystywane, w tym przypadku można określić jako koszty tzw. niewykorzystanych zdolności produkcyjnych (pustych kosztów). W sytuacji, gdy powyższej logiki rozliczania kosztów nie stosują wszystkie uczelnie, jednostki wykazujące puste koszty, co do zasady powinny wykazywać niższe wskaźniki efektywności (w powyższym obszarze). 18 Na stronie portalu można znaleźć informacje, że system powinien funkcjonować celem: dostarczanie danych na potrzeby statystyki publicznej dla GUS; elektroniczna sprawozdawczość szkół wyższych i jednostek naukowych; weryfikacja prac dyplomowych; 8
organizacji procesu zbierania danych dotyczących szkolnictwa wyższego została zaprezentowana na Rysunku 3. Rysunek 3. Propozycja schematu zbierania danych dotyczących szkolnictwa wyższego Źródło: Opracowanie własne W oparciu o przeprowadzone badania autor zaproponował zestaw charakterystyk, które powinny zostać określone podczas zbierania danych: rodzaj niezbędnych danych (np. liczba studentów, wartość kosztów w układzie rodzajowym w podziale na dydaktykę, badania, pozostałe); format zbieranych danych (np. MS Excel); częstotliwość zbierania danych (np. okresowo, corocznie za dany okres, dane na dzień, na bieżąco); odpowiedzialny za udostępnienie danych (np. uczelnia, pracownik, rejestr państwowy jak ZUS); odpowiedzialny za monitorowanie zbierania danych (terminowość otrzymywanych danych, ich poprawność). wspomaganie oceny jakości kształcenia; dostarczanie obiektywnych informacji o nauce i szkolnictwie wyższym dla studentów, kandydatów na studia, pracowników nauki i przedsiębiorców; wiarygodna ocena potencjału naukowego i racjonalne dysponowanie środkami na naukę i szkolnictwo wyższe. 9
Etap metodyki przeprowadzenia badania Kluczowym wymogiem analizy efektywności i jakości publicznych uczelni wyższych posiadanie jest obiektywnych i porównywalnych wcześniej zdefiniowanych danych dotyczących badanych jednostek. Badana powinna być zarówno efektywność (kosztowa) jak również jakość uczelni. Ocena tylko jednego z dwóch wyżej wymienionych aspektów może spowodować przekazanie ograniczonych informacji dotyczących uczelni. Ponadto analiza nie powinna być prowadzona dla uczelni jako całości ale procesów realizowanych przez uczelnie. Minimalnym poziomem powinny być procesy główne realizowane przez uczelnie (dydaktyka, badania). Rysunek 4. Proponowana logika badania efektywności i jakości procesów głównych realizowanych przez uczelnie wyższe Źródło: Opracowanie własne Wobec powyższego wskazane wydaje się opracowanie na poziomie ogólnokrajowym ( ponaduczelnianym ), np. na poziomie ministerstwa merytorycznie odpowiedzialnego za szkolnictwo wyższe, jednej metodyki przeprowadzania badań jakości i efektywności kosztowej uczelni wyższych. Autor niniejszej pracy sformułował następujące obszary, które powinny być zawarte w opracowanej metodyce: wskazanie odnośnie badanych procesów realizowanych przez uczelnie wyższe; 10
branych pod uwagę nakładów, produktów oraz rezultatów funkcjonowania uczelni, które odpowiednio umożliwią pomiar jakości oraz efektywności; wskazanie odnośnie narzędzia informatycznego (programu), które powinno być wykorzystane do przeprowadzenia badań; propozycję sposobu prezentacji otrzymanych wyników. Sukcesywne prowadzenie badań efektywności oraz jakości uczelni wyższych może być wzorowane na rozwiązaniu przyjętym przy prowadzonym monitoringu losów absolwentów. W ramach powyższego raporty są generowane i publikowane centralnie na portalu POLon. W przypadku badania efektywności oraz jakości należy rozważyć opracowanie tzw. standardowego raportu, który będzie cyklicznie (np. w odstępach rocznych, po publikacji przez uczelnie sprawozdań finansowych) udostępniany na stronie Zintegrowanego Systemu Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym. Wybrane pozycje bibliografii 1. Raport końcowy Modele zarządzania uczelniami w Polsce Uniwersytet Jagielloński, Centrum Badań nad Szkolnictwem Wyższym, Kraków 2011 r. 2. Szkoły wyższe i ich finanse 2015, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2016 3. Balderston F. E., Cost Analysis in Higher Education, California Management Review, Vol. XVII, Nr 1, 1974 4. Barrow, C., W., The New Economy and Restructuring Higher Education, Thought and Action, 2000 5. Bożykowski M., Dwórznik M., Giermanowska E., Izdebska A., Jasiński M., Konieczna- Sałamin J., Styczeń M., Zająć T., Monitorowanie losów absolwentów uczelnie wyższych z wykorzystaniem danych administracyjny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2014 6. Bradley S., Johnes J., Little A., The measurement and determinants of efficiency and productivity in the FE sector in England, Lancaster University Management School Working Paper, 2006 7. Brudney J.L., O'Toole Jr. L.J., Rainey H.G., Advancing Public Management, New Developments in Theory, Methods, and Practice, Georgetown University Press, USA 2000 8. Buchel F., M. Pollmann-Schultz, Overeducation and Skill Endowments The Role of School Achievement and Vocational Training Quality, Forschungsinstitut zur Zukunft der Arbeit Institute for the Study of Labor, 2001 9. Capiga M., Determinanty i poziom efektywności działania banku, w: J. Harasim (red.), Konkurencyjność i efektywność działania banku podejście zasobowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice, 2009 11
10. Capiga M., Finanse banków, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa, 2011 11. Chalos P., Cherian J., An Application of Data Envelopment Analysis to Public Sector Performance Measurement and Accountability, Journal of Accounting and Public Policy, Vol. 160, 1995 12. Charnes A., Cooper W. W., Rhodes E., Measuring the Efficiency of Decision Making Units, European Journal of Operational Research 2, 1978 13. Camanho A. S., Dyson R. G., Cost efficiency, production and value-added models in the analysis of bank branch performance, Journal of the Operational Research Society, Vol. 56, No. 5., 2005 14. Farrell M.J., The Measurement of Productive Efficiency, Journal of the Royal Statistical Society Series A, 1957 15. Frazis H., Human capital, signaling, and the pattern of returns to education, Oxford Economic Papers 54, 2002 16. Gabrusewicz W., Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Sami Sobie, Poznań 1997 17. Kaplan R. S., Norton D. P., Strategiczna karta wyników. Jak przełożyć strategię na działanie, Warszawa, 2001 18. Kochalski C. (red), Model projektowania i wdrażania strategii rozwoju w publicznych szkołach wyższych w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań, 2011 19. Kochalski C., Syndrom lasu i drzew w analizie wskaźnikowej, Controlling i Rachunkowość Zarządcza 8/2008 20. Kudła J., Zastosowanie analizy obwiedni danych do badań jakości usług ze szczególnym uwzględnieniem sektora bankowego, Ekonomia 11, Wydział Nauko Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2003 21. Kulczycki A., Sikora D., Metody oceny efektywności operacyjnej banków detalicznych, Ekonomia 17, Wydział Nauko Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2005 22. Modzelewski P., Jakość funkcjonowania administracji w. Wilkin J. Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać?, Scholar Warszawa 2013 23. Modzelewski P., System zarządzania jakością a skuteczność i efektywność administracji samorządowej, Wydawnictwo Fachowe CeDeWu, Warszawa, 2009 24. Modzelewski P., Dwórznik M., Ewidencja i zarządzanie kosztami w szkołach wyższych, w: Koszty kształcenia wyższego, red. Sztanderska U., Grotkowska G., Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017 25. Nazarko J., Chrabołowska J., Benchmarking w ocenie efektywności krajowych spółek dystrybucyjnych energii elektrycznej, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Taksonomia, nr 12, 2005 26. Nazarko J., Jakuszewicz I., Urban J., Metoda DEA w analizie jednostek produkcyjnych w: Narzędzia informatyczne w zarządzaniu i inżynierii produkcji, (red. nauk. J. Nazarko, L. Kiełtyka), Difin, Warszawa 2008 27. Nazarko J., Komuda M., Kuźmicz K., Szubzda E., Urban J., Metoda DEA w badaniu efektywności instytucji sektora publicznego na przykładzie szkół wyższych, Zeszyty 12
Naukowe Politechniki Białostockiej, Badania Operacyjne i Decyzje, nr 4, Wydział Zarządzania, 2008 28. Nazarko J., Kuźmicz K., Szubzda E., Urban J., Ogólna koncepcja benchmarkingu i jego stosowalność w szkolnictwie wyższym, w: Benchmarking w systemie szkolnictwa wyższego, red. J. Woźnicki, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 2008 29. Niskanen W. A., Bureaucracy and Representative Government, New York: Aldine- 30. Opolski K., Modzelewski P, Pomiar skuteczności i efektywności w urzędach administracji samorządowej: podejście metodologiczne, Mazowsze, Studia Regionalne 2, Warszawa 2009 31. Opolski K., Modzelewski P. (red.), Metodologia pomiaru funkcjonowania sieci administracji publicznej, CeDeWu, Warszawa 2014 32. Opolski K., Modzelewski P., Dwórznik M., Practical issues and dilemmas of governance measurement in higher education: The evidence from Poland, prezentacja na konferencji CHER 28th Annual Conference, 2015 33. Ossowski M., Ośrodki odpowiedzialności w publicznych szkołach wyższych, Controling nr 12, INFOR, 2008 34. Ossowski M., Rachunek kosztów działań w publicznych szkołach wyższych, Controling nr 2, INFOR, 2009 35. Parasuraman A., Zeithaml A. V., Berry L., A Conceptual Model od Service Quality and Its Implications for Future Research, Journal of Marketing, 1985 36. Pawłowska M., Konkurencja i efektywność na polskim rynku bankowym na tle zmian strukturalnych i technologicznych, Materiały i Studia NBP nr 192, Warszawa 2005 37. Perek A., Wykorzystanie metody DEA do oceny efektywności banków spółdzielczych w Polsce, Economics and Management 3/2014, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, 2014 38. Pietrzak P., Wykorzystanie metody DEA do oceny i poprawy efektywności funkcjonowania wydziałów nauk przyrodniczych i rolniczych, Stowarzyszenie ekonomistów rolnictwa i agrobiznesu, Roczniki Naukowe, tom XVII, zeszyt 5, 2015 39. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki 40. Sierpińska M., Niebdała B., Controling operacyjny w przedsiębiorstwie, PWN Warszawa 2003 41. Taylor E. S., Tyler J. H., The Effect of Evaluation on Teacher Performance, The American Economic Review, Vol. 102, Nr 7, American Economic Association, 2012 42. Taylor J., Efficiency by performance indicators? Evidence from Australian higher education, Trietary Education and Management, Nr 7, 1, ABI/INFORM Collection, 2001 43. Teichler U., Opportunities and problems of comparative higher education research, the daily life of research. Higher Education, 67, 2014 44. Teichler, U., Universities Between the Expectations to Generate Professionally Competences and Academic Freedom Experiences from Europe, Elsevier Ltd, 2013 13
45. Wilkin (red.), Badanie dotyczące stworzenia systemu wskaźników dla oceny realizacji zasady good governance w Polsce, ECORYS Polska, Warszawa, 2008 Słowa kluczowe: Uczelnia wyższa, efektywność, jakość, skuteczność, procesy, dydaktyka, badania Kody JEL I230, I220, I230, M400, M100, R32 14