18 PAP/EPA Dynamika wzrostu obci¹ eñ w procesie treningu stanowi wa ny, ale nie jedyny, czynnik rozstrzygaj¹cy o tempie rozwoju i poziomie osi¹gniêæ zawodnika. 18
Teoria treningu 19 Uwagê trenerów, metodyków i teoretyków treningu zaprz¹ta stale relacja pomiêdzy stosowanymi obci¹ eniami a efektami, jakie one przynosz¹ bezpoœrednio i w dalszej perspektywie, w rozwoju adaptacji organizmu zawodnika i jego mo liwoœci. Zagadnienie to mo na rozpatrywaæ w odniesieniu do: etapów szkolenia, rodzaju i charakteru sportu, p³ci i wieku zawodników. Mimo oczywistego rozwoju wiedzy o treningu oraz ustalenia pewnych zasad postêpowania metodycznego wiele zagadnieñ pozostaje otwartych. Praktyka, nie mog¹c czekaæ na ostateczne rozstrzygniêcia, pod naciskiem bie ¹cych potrzeb (realizacji celów poprawy wyniku, zwyciêstwa w zawodach) poszukuje najlepszych, tzn. najskuteczniejszych, rozwi¹zañ. w poni szym opracowaniu podejmuje dyskusjê nad wybranymi zagadnieniami, które mieszcz¹ siê w obrêbie zale noœci: obci¹ enia treningowe-efekt (wynik sportowy). Wskazuje na rozbie - noœci, jakie wystêpuj¹ pomiêdzy opiniami przedstawicieli œwiata nauki i praktyki. Jego rozwa ania odnosz¹ siê g³ównie do sportów o charakterze wytrzyma³oœciowym, a wœród nich p³ywania sportowego. Odpowiednie modelowanie obci¹ eñ treningowych, poprzez zmiany wielkoœci ich komponentów objêtoœci oraz intensywnoœci, w kolejnych etapach procesu szkolenia sportowego decyduje o rozwoju i poziomie osi¹gniêæ zawodnika. Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹ na przyk³adzie p³ywania sportowego, artyku³ dyskusyjny Sport Wyczynowy 2006, nr 3-4/495-496 19
20 W artykule podjêto próbê ukazania pogl¹dów naukowych oraz koncepcji przejawiaj¹cych siê w praktyce treningu, dotycz¹cych wp³ywu obci¹ eñ treningowych (wielkoœæ, charakter), stosowanych w procesie szkolenia p³ywaków na wynik sportowy. Autor wyra a pogl¹d, i forsowny trening o wy³¹cznie specjalnym ukierunkowaniu jest, w stosunku do m³odocianych zawodników, nieuzasadniony. B³êdne jest d¹ enie do przyœpieszonego rozwoju sportowego, wymuszanie uzyskiwania wysokich wyników przez m³odych p³ywaków. S OWA KLUCZOWE: trening sportowy obci¹ enie treningowe sporty wytrzyma³oœciowe p³ywanie. Nasze rozwa ania pragniemy poprzedziæ przypomnieniem definicji podstawowego pojêcia z zakresu teorii treningu. Wydaje siê to celowe, a nawet niezbêdne. Chodzi o to, by rozró niaæ trening sportowy w pojêciu wê szym (fizycznym) i szerszym (kompleksowym). W pierwszym przypadku jest on rozumiany jako d³ugotrwa³y proces, w którym wykorzystywane s¹ rozmaite œrodki i metody w celu wywo³ania okreœlonych zmian w organizmie zawodnika prowadz¹cych do zwiêkszenia potencja³u si³ fizycznych. W drugim chodzi o kszta³towanie odpowiednich dyspozycji psychicznych, opanowanie odpowiednich umiejêtnoœci technicznych i taktycznych. W obydwu o stworzenie mo liwoœci poprawy osi¹gniêæ w konkretnej dyscyplinie sportu. Bezspornym faktem jest to, e trening stricte fizyczny odgrywa najwa - niejsz¹ rolê w kszta³towaniu okreœlonego profilu sprawnoœci, a przez to w poprawianiu wyników. Wi¹ e siê z tym doœæ powszechny pogl¹d, e im silniejsza stymulacja treningowa, czyli im wiêksze ogólne obci¹ enie fizyczne, tym wiêkszy efekt. Zapomina siê przy tym, e obci¹ enie treningowe sk³ada siê z dwóch komponentów objêtoœci i intensywnoœci. By³oby jednak uproszczeniem przyj¹æ, e im wiêksza bêdzie objêtoœæ (kilometra ) wykonanej przez zawodnika pracy treningowej, i równoczeœnie im bardziej bêdzie ona intensywna, tym bardziej wzroœnie jego poziom przygotowania startowego i uzyska lepszy wynik sportowy. Relacje pomiêdzy tymi komponentami powinny siê zmieniaæ zale nie od etapu szkolenia, stopnia wytrenowania zawodnika oraz fazy treningu (okresu w cyklu rocznym). Niezmiernie wa ne jest pamiêtanie, e proces rozwoju sportowego rozk³ada siê na szereg etapów, których cele nie s¹ jednakowe. I tak w etapie wstêpnego szkolenia, przygotowuj¹cym do etapu mistrzowskiego, g³ównym zadaniem jest stworzenie jak najsolidniejszej podstawy psychofizycznej. Natomiast celem etapu maksymalnych osi¹gniêæ jest poprzez pe³ne wykorzystanie obci¹ eñ treningowych maksymalne rozwiniêcie mo liwoœci funkcjonalnych zawodnika. Co w jêzyku trenerskim, w praktyce, kryje siê pod pojêciem pe³nego wykorzystania obci¹ eñ? Gdzie le y, ile wynosi i dla kogo maksymalny pu³ap obci¹ enia fizycznego? Jest to niezwykle wa na sprawa, albowiem jego przekroczenie oznacza nie tylko brak pozytywnego wp³ywu treningu na wzrost dyspozycji wydolnoœciowych zawod- 20
Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 21 nika, ale tak e komplikacje zwi¹zane z przeci¹ eniem i, jeœli jest ono trwa³e, przetrenowaniem. Maksymalny pu³ap obci¹ enia treningowego (fizycznego) Wielu badaczy uwa a, i tak¹ maksymaln¹ wartoœæ mo na by okreœliæ, ale wy³¹cznie w stosunku do objêtoœci obci¹- enia treningowego (5, 13). Jednak do tej pory nie wiemy jakie jej wartoœci nale y przyj¹æ za maksymalne dla treningu w sportach wytrzyma³oœciowych w etapie szkolenia mistrzowskiego. Praktyka dostarcza licznych przyk³adów, wskazuj¹cych na istotne ró nice zale noœci pomiêdzy objêtoœci¹ obci¹ eñ treningowych a poziomem osi¹ganych wyników. Daniels (8) zauwa y³, e niektórzy maratoñczycy bêd¹cy u szczytu kariery rocznie przebiegaj¹ od 6000 do 9000 kilometrów, a ich dyspozycja startowa i poziom wyników s¹ zbli one. Barszowski i Kosendiak (1) podobne ró nice w objêtoœci obci¹ eñ zauwa yli u triathlonistów, a P³atonow w p³ywaniu (ryc. 1). Costill i inni (6) uwa aj¹, e gdy objêtoœæ obci¹ enia zawodnika osi¹gnie maksymalny pu³ap, dalsz¹ poprawê jego dyspozycji fizycznych mo na uzyskaæ jedynie poprzez zwiêkszenie intensywnoœci pracy. Analizuj¹c ró ne programy szkolenia mo na ³atwo spostrzec, i intensyfikacja obci¹ eñ treningowych jest ró na i zale- y czêsto od koncepcji treningu. Sama zasada nie jest kwestionowana, gdy wiele badañ wskazuje, e to w³aœnie intensyfikacja treningu jest, w pewnym okresie, g³ównym czynnikiem powoduj¹cym wzrost dyspozycji fizycznych zawodnika (15). Jeffrey i Bauerle (11) uwa aj¹, e w etapie maksymalnych osi¹gniêæ p³ywaka tylko wtedy proces treningowy jest skuteczny, jeœli s¹ w nim systematycznie stosowane œrodki wykorzystuj¹ce prêdkoœæ startow¹. Podaj¹ oni szereg przyk³adów najlepszych trenerów, którzy czêsto u ywaj¹ obci¹ eñ o wysokiej intensywnoœci. Denis Cotterell, trenuj¹cy wielokrotnego rekordzistê œwiata na d³ugich dystansach, Granta Hacketta, elementy treningu szybkoœci startowej wykorzystuje niemal na ka - dych zajêciach. Australijska p³ywaczka Leisel Jones, rekordzistka œwiata w stylu klasycznym, takie obci¹ enia wykonuje Ryc. 1. Objêtoœæ p³ywania w kilometrach w rocznym cyklu treningu najlepszych zawodników œwiata w latach 1984- -1991 (Platonow, 1997). Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 21
22 trzy razy w tygodniu. David Salo, jeden z czo³owych trenerów p³ywania akademickiego w USA, wychowawca takich p³ywaków, jak Amanda Beard, Lenny Krayzelburg czy Aaron Peirsol, od dawna jest gor¹cym zwolennikiem high-intensity training. Inny amerykañski szkoleniowiec, Dick Jochums, trener miêdzy innymi Chrisa Thompsona, br¹zowego medalisty w wyœcigu na 1500 metrów na Igrzyskach Olimpijskich w Sydney, kszta³tuje psychofizyczn¹ zdolnoœæ znoszenia przez zawodnika dyskomfortu, a nawet bólu. Jego zdaniem trening w etapie szkolenia mistrzowskiego winien przypominaæ aktywnoœæ startow¹ (prêdkoœci progowe kszta³tuj¹ce wytrzyma³oœæ s¹ nie wystarczaj¹ce (12). Wielu trenerów, a tak e naukowców, odnosz¹c siê do sprawy stosowania w treningu prêdkoœci startowych wskazuje, e w tych warunkach zwiêksza siê, prawdopodobieñstwo przetrenowania zawodnika. Amerykañski trener p³ywania na Uniwersytecie Stanford, Jay Benner, twierdzi, e trening z u yciem prêdkoœci startowej mo e przynieœæ korzyœæ tylko tym, którzy posiadaj¹ odpowiednio ukszta³towan¹ bazê tlenow¹. Podobnie trener Uniwersytetu Georgia, Jack Bauerle, uwa a, e p³ywak potrzebuje tak- e treningu wytrzyma³oœci tlenowej. Jego zdaniem trening prêdkoœci startowych nale y stosowaæ tylko raz w tygodniu (11). Takie te rozwi¹zanie proponuje Maglischo uwa aj¹c, e mniej intensywny trening jest równie wysoce skuteczny, a znacznie zmniejsza prawdopodobieñstwo przetrenowania (14). Intensyfikacja obci¹ eñ treningowych warunkuje skutecznoœæ treningu, ale nadal brakuje wskaÿników odnoœnie do proporcji komponentów obci¹ enia treningowego oraz tempa jego wzrostu, które zapewnia³yby osi¹gniêcie najwy szych efektów. W grê wchodzi tutaj wiele czynników, a wœród nich przede wszystkim indywidualna zdolnoœæ organizmu zawodnika do odnowy po treningu o wysokiej intensywnoœci. Niemniej jednak w mistrzowskim etapie szkolenia trener musi d¹ yæ do pe³nego wykorzystania biologicznego potencja³u zawodnika i wydobycia z niego wynikowego maksimum, a mo e to osi¹gn¹æ tylko poprzez pe³ne wykorzystanie obci¹ eñ fizycznych. Cele treningu w etapie rozwojowym zawodnika Najwiêkszym b³êdem szkoleniowym, pope³nianym w etapie rozwojowym zawodnika, jest stosowanie treningu ukierunkowanego na osi¹ganie wysokich wyników sportowych, zamiast skupienia uwagi na ca³oœciowym pod wzglêdem fizycznym, psychicznym, technicznym oraz taktycznym przygotowaniu zawodnika do etapu maksymalnych osi¹gniêæ. Tymczasem w treningu m³odocianych zawodników nale y raczej przyhamowywaæ wzrost poziomu osi¹gniêæ sportowych, zamiast go eskalowaæ. Trenerzy specjalizuj¹cy siê w szkoleniu m³odocianych, przy doborze obci¹ eñ, powinni byæ œwiadomi, e wzrost obci¹- eñ wywo³uje inne zmiany u zawodnika o krótkim sta u i s³abiej wytrenowanego, ni u zawodnika w pe³ni dojrza³ego. Im lepiej przygotowany (fizjologicznie zaadaptowany) i wdro ony do pracy treningowej zawodnik, tym s³abiej wyra ona jest reakcja jego organizmu na iden- 22
Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 23 tyczny wzrost obci¹ enia fizycznego inaczej ni w przypadku zawodnika o niskich dyspozycjach wydolnoœciowych, s³abo wytrenowanego (17). Wyci¹gaj¹c z tego wniosek praktyczny, trener przy doborze wielkoœci obci¹ eñ treningowych winien kierowaæ siê zasad¹ najmniejszego bodÿca dla uzyskania mo - liwie najwy szego efektu. Forsowanie obci¹ eñ w stosunku do rozwijaj¹cych siê zawodników mo e spowodowaæ szybszy wzrost wyniku sportowego, ale zwykle jest on krótkotrwa³y i czêsto prowadzi do zatrzymania ich rozwoju na d³ugo przed etapem maksymalnych osi¹gniêæ oraz przedwczesnego zakoñczenia kariery. Oszczêdnoœæ w stosowanych œrodkach treningowych mo e sprzyjaæ wyd³u eniu kariery sportowej, a tak- e prawdopodobnie pe³niejszemu rozwojowi sportowemu. Je eli zawodnik w wieku 12 lat, uprawiaj¹cy dyscyplinê sportu o charakterze wytrzyma³oœciowym, spêdza oko³o 4 godzin dziennie na treningu, w którym ponad 25% tego czasu zajmuj¹ obci¹ enia powy ej progu mleczanowego (trening beztlenowy), to jakiego œrodka treningowego trzeba bêdzie u yæ dla dalszej adaptacji treningowej, gdy zawodnik ten osi¹gnie 16 lat? Natomiast, je eli np. p³ywak, pokonuj¹c z nisk¹ intensywnoœci¹ zaledwie ok. 5 km dziennie, uzyskuje wysokie rezultaty sportowe, to oznacza, e jego rezerwa adaptacyjna jest znaczna, co zapowiada dalszy rozwój sportowy. W przypadku p³ywania nale y zadaæ pytanie: czy zawodnicy w wieku wczesnoszkolnym powinni uczestniczyæ w dwóch treningach dziennie? Wed³ug Olbrechta (17) zawodnik m³odociany, który poprawia swoje rezultaty sporto- Tabela 1 Proponowana liczba zajêæ treningowych ró nego typu w mikrocyklu tygodniowym z uwzglêdnieniem wieku p³ywaka (17). Grupy wiekowe (lata) Charakter treningu 5-8 9-10 11-12 13-14 15-16 17-18 19-20 > 20 (w wodzie) liczba treningów w tygodniu (w nawiasach zajêcia niespecyficzne) 2-3 3-4 4-6 5-8 5-8 5-10 6-11 6-11 (1-2) (2) (2) (2) (2-1) (2-1) (1) (1) wytrzyma³oœciowy 1 1-2 1-2 2 2 2-3 2-3 2-3 pojemnoœæ tlenowa - - 1 1-2 1-3 1-3 1-3 1-4 pojemnoœæ beztlenowa - - 1 1-2 1-2 1-3 1-3 1-4 moc tlenowa - - - - 1 1 1-2 1-2 moc beztlenowa - - - 1 1-2 1-2 1-3 1-3 sprinterski 1 2 2-3 2-3 2-3 2-4 3-5 3-5 techniczny 2-3 3 2-3 2-3 2-3 1-3 1-3 1-3 Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 23
24 we, wykonuj¹c jedn¹ jednostkê treningow¹ dziennie, nie powinien wykonywaæ dwóch treningów. Dopóki mo emy obserwowaæ poprawê zdolnoœci adaptacyjnych organizmu zawodnika, rozwój wydolnoœci i sprawnoœci fizycznej, za którymi idzie poprawa wyniku sportowego, dopóty nie ma potrzeby zwiêkszania obci¹ eñ treningowych. Na to przyjdzie pora. Olbrecht przedstawia schemat optymalnych obci¹- eñ treningu p³ywackiego w zale noœci od wieku zawodnika (tab. 1). Wiêkszoœæ naszych szkoleniowców prawdopodobnie uzna takie obci¹ enia za nie wystarczaj¹ce, powoduj¹ce niedotrenowanie. Swego czasu Costill i wspó³prac. (7) dowiedli eksperymentalnie, e dwa treningi dziennie nie maj¹ wiêkszego wp³ywu na efekt treningowy ni zajêcia prowadzone raz dziennie, dotyczy to nawet zawodników w szczytowym okresie kariery. W badanej grupie, która wykonywa³a zwiêkszon¹ pracê treningow¹, nie tylko nie zarejestrowano wzrostu mocy, zauwa onego w grupie wykonuj¹cej mniejsze objêtoœci treningowe, ale odnotowano obni enie prêdkoœci. Maj¹c na uwadze fakt, e wysi³ek startowy w wiêkszoœci konkurencji p³ywackich trwa nie d³u ej ni 3 minuty, warto spytaæ: jakie efekty mo e przynosiæ trening trwaj¹cy 3-4 godziny dziennie z prêdkoœciami znacznie ni szymi ni prêdkoœæ startowa? W innym badaniu tak e nie zauwa ono adnych zmian wydolnoœci tlenowej i beztlenowej w grupie m³odocianych zawodników po tygodniowym obozie treningowym, gdzie ogólne obci¹ enie treningowe by³o o oko³o 160% wy sze ni podczas regularnego treningu w ci¹gu roku szkolnego (ryc. 2-3). Ta kwestia nie przestaje byæ kontrowersyjna. Poruszy- ³em j¹ choæby dlatego, by na dobór obci¹ eñ spojrzeæ w trochê bardziej praktyczny sposób: wiêcej niekoniecznie znaczy lepiej. Nale y pamiêtaæ, e nie tylko zwiêkszanie obci¹ eñ fizycznych jest czynnikiem, od którego zale y rozwój i poziom przygotowania zawodnika. Chatard s³usznie twierdzi, e poprawê wyniku sportowego, i to w znacznym zakresie, mo na ³atwiej uzyskaæ poprzez poprawê techniki (3). Wspomniany ju wczeœniej Dick Jochums, trener klubu p³ywackiego Santa Clara, z którego wywodz¹ siê takie s³awy jak Mark Spitz czy Ryc. 2. Wp³yw zwiêkszonego obci¹ enia treningowego podczas obozu treningowego na wytrzyma³oœæ beztlenow¹ u m³odocianych p³ywaków test 4 x 100 m wed³ug specjalizacji stylowej (s). 24
Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 25 Ryc. 3. Wp³yw zwiêkszonego obci¹ enia treningowego podczas obozu treningowego na wytrzyma³oœæ tlenow¹ u m³odocianych p³ywaków test 1 x 2200 m stylem dowolnym (min). Pablo Morales, w treningu swoich najlepszych d³ugodystansowców nie przekracza objêtoœci 12 km dziennie, a trening ranny trwa zaledwie 1 godzinê, podczas której zawodnicy przep³ywaj¹ oko³o 6 tysiêcy yardów (5500 m) (4). Podobnie Miros³aw Drozd, trener miêdzy innymi Mateusza Sawrymowicza, rekordzisty Polski w p³ywaniu na dystansie 1500 metrów, pi¹tego na Mistrzostwach Œwiata w 2005 roku uwa a, e nie maksymalizacja obci¹ eñ jest zasadniczym œrodkiem prowadz¹cym do uzyskiwania przez p³ywaków dystansowych wysokich wyników, ale systematycznoœæ oraz jakoœæ treningu (9). Dobrym przyk³adem mo e byæ poziom zdolnoœci wysi³kowej triathlonistów, cz³onków polskiej kadry narodowej, których sumaryczne obci¹ enia s¹ ni sze nawet o 70-80% od obci¹ enia p³ywaków (tab. 2). Innym przyk³adem, œwiadcz¹cym o tym, e nie wielkoœæ obci¹ enia treningowego decyduje o wyniku sportowym, mo e byæ sytuacja, do jakiej dosz³o w jednym z krajowych klubów p³ywackich. Otó zmniejszenie obci¹ eñ w rocznym makrocyklu treningu m³odocianych zawodników (16-17 lat) o oko³o 18 % spowodowa³o, e ich wyniki na mistrzostwach Polski nie tylko nie by³y gorsze, ale w niektórych przypadkach lepsze (tab. 3). Bompa (2) uwa a, e w odpowiednim etapie szkolenia stosowanie obci¹- eñ treningowych o du ej objêtoœci jest niezbêdne, co jednak nie oznacza, e rozpatrywanie skutecznoœci procesu treningu jedynie pod tym k¹tem jest prawi- Tabela 2 Wielkoœæ obci¹ eñ w treningu p³ywackim kadry narodowej triathlonistów oraz skutecznoœæ startowa na dystansie 1500 m (Netter, materia³ niepublikowany). Zawod- Obci¹ enie Najlepszy rezultat nik w 2004 (km) na dystansie 1500 m M. J. 950 18.00 M. F. 600 17.35 F. S. 650 18.08 P. G.* 650 17.45 J. S. 750 17.50 S. O.* 700 17.26 *zawodnicy, którzy trenowali wczeœniej p³ywanie Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 25
26 Zawodnik (wiek) Tabela 3 Efekt redukcji ogólnego obci¹ enia treningowego (o ok. 18%) na wynik m³odocianych p³ywaków. Konkurencja basen 50 m przed redukcj¹ Najlepszy rezultat po przeliczeniu na basen 25 m po redukcji basen 25 m 100 klas. 1.12,72 1.10,17 1.10.11 D. Œ. (16 lat) 200 klas. 2.37,86 2.32,33 2.29,29 400 zm. 5.06,32 4.57,44 4.58,19 P. B. (16 lat) 100 klas. 1.15,21 1.12.58 1.12,06 200 klas. 2.45,50 2.39,71 2.32,99 50 dow. 26,35 25,59 25,53. Z. (16 lat) 100 dow. 59,74 58.01 56,33 200 dow. 2.18,31 2.15,13 2.05,34 Mi. K. (16 lat) 100 grzb. 1.10,05 1.08.02 1.03,89 50 dow. 26,79 26,01 26,06 Ma. K. (16 lat) 100 dow. 57.53 55,86 56,19 200 dow 2.08,95 2.05,98 2.02,22 400 zm. 4.58,67 4.50,01 4.42,99 R. S. (17 lat) 200 klas. 2.29,39 2.24,16 2.28,89 100 klas. 1.09,57 1.07,14 1.06,78 d³owe. Jest b³êdne. Powtórzê, wynik sportowy zale y od wielu innych czynników, takich jak przygotowanie intensywnoœciowe, efektywnoœæ techniczna, gotowoœæ psychiczna i skutecznoœæ taktyczna. Jak b³êdne by³oby uznanie wy- ³¹cznie dynamiki zmian objêtoœci obci¹- eñ treningowych za elementy decyduj¹ce o poziomie przygotowania do wysi³ku startowego, œwiadczy schemat wieloletniego treningu triathlonisty (ryc. 4). atwo tu dostrzec ca³kowity brak korelacji miêdzy zmianami objêtoœci obci¹ eñ treningowych a wynikiem sportowym. Podsumowanie Podsumowuj¹c nasze rozwa ania mo emy stwierdziæ, e drogi prowadz¹ce do mistrzostwa sportowego mog¹ byæ odmienne, ale bez przestrzegania zasady stopniowego wzrostu obci¹ eñ treningowych nie osi¹gnie siê pe³nego rozwoju zawodnika. W Polsce trener m³odocianych zawodników jest rozlicza- 26
Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 27 Ryc. 4. Zmiany objêtoœci obci¹ eñ treningowych triathlonisty a wynik sportowy w 5-letnim makrocyklu treningowym (%). ny z wyników sportowych. Ten wymóg uwa am za nieracjonalny, a nawet szkodliwy. Szkoleniowiec powinien postrzegaæ proces treningu w aspekcie wieloletnim, a nie goniæ za doraÿnym efektem. Chêæ uzyskania wysokich wyników w krótkim czasie z regu³y oznacza ograniczenie siê do kszta³towania g³ównie sfery metabolizmu beztlenowego. Maksymalne obci¹ enia fizyczne s¹ niezbêdne i nale y je stosowaæ w etapie mistrzowskim, u ywanie ich w stosunku do zawodników w wieku rozwojowym, mo na by uznaæ, jak sugeruj¹ Costill i King, za zaniedbywanie Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 27
28 obowi¹zków przez trenera w prowadzeniu prawid³owego szkolenia, a w skrajnych przypadkach za fizyczne znêcanie siê nad m³odocianymi zawodnikami (5). Idea im mocniej i wiêcej, tym lepiej jest w istocie pogwa³ceniem podstawowej zasady wieloletniego procesu szkolenia. S³owo kat nie powinno nigdy byæ kojarzone ze s³owem trener. Ka - dy trener musi posiadaæ œwiadomoœæ, e ciê koœæ treningu ma swoje racjonalne granice i przekraczanie ich nie tylko nie przynosi dodatniego efektu, ale mo e mieæ nieodwracalne skutki negatywne, zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej zawodnika. A eby dobór obci¹- eñ treningowych by³ odpowiedni, zw³aszcza w sportach wytrzyma³oœciowych, powinien uwzglêdniaæ etap szkolenia i okres w rocznym cyklu treningu. Na sam koniec nale y podkreœliæ, e jedynym priorytetowym celem w szkoleniu jest koñcowy wynik w karierze zawodnika. My trenerzy nie mamy prawa dla zaspokojenia w³asnych ambicji zawodowych poœwiêcaæ m³odocianych zawodników. Trener jest dla zawodnika, a nie odwrotnie. Piœmiennictwo 1. Barszowski P., Kosendiak J.: Podstawy treningu sportowego w triathlonie. Warszawa 1999, COS. 2. Bompa T.: The training factors, The components of training [w:] Theory and Methodology of Training. Dubuque, Iowa, 1994. Kendall/Hunt Publishing Company. 3. Chatard J. C. et al.: Swimming skill and stroking characteristics of front crawl swimmers. International Journal of Sports Medicine 1990, 11, 156-161. 4. Colwin C.: Swimming into the 21st century. Champaign 1992. Human Kinetics Publishers. 5. Costill, D. L., King D. S.: Workout evaluation. Swimming Technique 1983, August-October, 24-27. 6. Costill D. L. et al.: Effects of repeated days of intensified training on muscle glycogen and swimming performance. Medicine and Science in Sports and Exercise 1998, 20, 249-254. 7. Costill D. L., et al.: Adaptations to swimming training: influence of training volume. Medicine and Science in Sports and Exercise 1991, 23, 371-377. 8. Daniels J.: Daniels running formula. Champaign 1998. Human Kinetics Publishers. 9. Drozd M.: Kierat Drozda. P³ywanie 2005, nr 5. 10. Howley E. T., Fahey T.: Exercise physiology: theory and application to fitness and performance. Chicago 1997. Brown & Benchmark Publishers. 11. Jeffrey J., Bauerle J.: Benefits of Balanced Training. Swimming Technique 2004, Jul-Sep. 12. Jochums D.: Freestyle distance training. [w:] The swim coaching bible. Champaign 2001. Human Kinetics Publishers. 13. Kirwan J. P. et al.: Physiological responses to successive days of intense training in competitive swimmers. Medicine and Science in Sports and Exercise 1998, 20, 255-259. 14. Maglischo E.: Weekly and daily training. [w:] Swimming even faster. Mountain View, California 1993. Mayfield Publishing Company, 15. Mujika I. et al.: Training content and its effects on performance in 100 and 200 m swimmers. [w:] Biomechanics and Medicine in Swimming VII (pp. 201-207). London 1996. E. & F. N Spon. 17. Netter P.: Programy treningowe zawodników kadry narodowej w triathlonie. Materia³ niepublikowany. 18. Olbrecht J.: The science of winning. Planning, periodizing and optimizing swim training. Luton. England, 2000. 19. P³atonow W.: Trening wyczynowy w p³ywaniu. Struktury i programy. Warszawa, 1997. COS. 20. Salo D.: Specifics of high-intensity training. Swimming World 1988, 29. 28
Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 29 Od reakcji Relacjê obci¹ enie treningowe-rezultat sportowy przedstawi³ w sposób uproszczony. W rzeczywistoœci zale noœæ ta nie jest tak bezpoœrednia. Wp³yw na zmiany adaptacyjne, jakie zachodz¹ w organizmie zawodnika w procesie treningu, zale y nie tylko od czynnika iloœciowego, ale w równym, a mo e wiêkszym stopniu, od jakoœciowego. Trening winien byæ ukierunkowany na wykszta³cenie konkretnych dyspozycji fizycznych (tych, które decyduj¹ o wysokich osi¹gniêciach w uprawianym sporcie), a to oznacza wybór odpowiednich œrodków i metod. Ponadto nale y odró niæ zmiany bezpoœrednie, jakie nastêpuj¹ w trakcie treningu i krótko po jego zakoñczeniu, i du o póÿniejsze, jakby od³o one w czasie. Na te pierwsze wp³ywaj¹ oprócz obci¹ eñ tak e proporcje pomiêdzy ich intensywnoœci¹ i objêtoœci¹, przerwy odpoczynkowe oraz czêstotliwoœæ, z jak¹ powtarzane s¹ obci¹ enia. Specjaliœci podkreœlaj¹, e program treningu winien byæ realistyczny. A to, z kolei, oznacza, e wyznaczane cele powinny byæ osi¹galne dla zawodnika. Nale y wiêc wzi¹æ przy tym pod uwagê poziom jego rozwoju sportowego, w³aœciwoœci (reaktywnoœæ, czyli podatnoœæ na bodÿce treningowe itp.) i nie zapominaæ o zasadzie indywidualizacji treningu., maj¹c na uwadze efektywnoœæ procesu treningu, chcia³by, aby trener otrzymywa³ bardziej dok³adne wskazówki o niezbêdnej wielkoœci obci¹ enia treningowego i jego komponentów. W tym dostrzega szansê na zoptymalizowanie procesu treningu. Wydawa³oby siê, e nie wymaga wiele, zw³aszcza, e ogranicza siê do sportów wytrzyma³oœciowych. Tymczasem spotyka go zawód mimo zaanga owania ze strony nauki i poszukiwañ prowadzonych na w³asn¹ rêkê przez praktyków problem pozostaje nierozwi¹zany (jednej czy drugiej propozycji nie mo na uznaæ za wystarczaj¹c¹). Dzieje siê tak z uwagi na wspomnian¹ ju z³o onoœæ i wielk¹ liczbê zale noœci, jakie rodz¹ siê w trakcie ka dej jednostki treningowej. Proces treningu, a eby by³ efektywny musi byæ wysoce zindywidualizowany. Efekt wywo³uje bodziec, który narusza stan równowagi (patrz zasada przeci¹- enia), ale wielkoœæ tego bodÿca musi zostaæ odpowiednio dobrana przez trenera. Nawet jeœli praktyka treningu potrafi zdobyæ siê na pewne w tym wzglêdzie wskazania, to nale y pamiêtaæ, e s¹ one (musz¹ byæ) doœæ ogólne. Nie ulega natomiast w¹tpliwoœci, e pogwa³cenie zasady stopniowania wzrostu obci¹ eñ treningowych prowadzi do za³amania progresji procesu treningu, ograniczenia poziomu maksymalnych osi¹gniêæ albo skrócenia kariery zawodniczej. Andrzej Pac-Pomarnacki Obci¹ enia treningowe a wynik sportowy miêdzy teori¹ a praktyk¹... 29