5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka Leszek Pietrzak

Transkrypt

1 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka Leszek Pietrzak Rozdzia³ 5/1. 5. sierpieñ Ryzyko Zasady /1. zawodowe oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka OPINIE Spis treœci 1. Kto, kiedy i dlaczego dokonuje oceny ryzyka zawodowego Przepisy, podstawowe pojêcia Cel dokonywania oceny ryzyka Sytuacje, w których nale y dokonaæ oceny ryzyka zawodowego Osoby oceniaj¹ce ryzyko zawodowe Podstawa oceny Elementy ryzyka zawodowego Prawdopodobieñstwo wyst¹pienia niebezpiecznego zdarzenia Czêstotliwoœæ i czas trwania ekspozycji Mo liwoœæ unikniêcia lub ograniczenia skutków 5 4. Proces oceny ryzyka zawodowego Zbieranie informacji Identyfikacja zagro eñ Metody szacowania ryzyka zawodowego Lista kontrolna Analiza bezpieczeñstwa pracy Analiza Co gdy? Technika FMEA Metody szacowania elementów ryzyka Szacowanie elementów ryzyka zgodnie z Polsk¹ Norm¹ PN-N Szacowanie ciê koœci nastêpstw Szacowanie prawdopodobieñstwa Szacowanie na podstawie pomiarów Ocena ryzyka dokonana na podstawie szacowania Plan dzia³añ Dokumentacja Wzór karty dokumentowania oceny ryzyka zawodowego Kto, kiedy i dlaczego dokonuje oceny ryzyka zawodowego 1.1. Przepisy, podstawowe pojêcia Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy (tj. Dz.U z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.), pracodawca ma obowi¹zek: oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego zwi¹zanego z wykonywan¹ prac¹, stosowania niezbêdnych œrodków profilaktycznych zmniejszaj¹cych to ryzyko, sierpień

2 OPINIE 5. Ryzyko zawodowe Definicje informowania pracowników o ryzyku zawodowym zwi¹zanym z wykonywan¹ przez nich prac¹ oraz informowania pracowników o zasadach ochrony przed zagro eniami. Obowi¹zki powy sze zosta³y okreœlone tak e w rozporz¹dzeniu MPiPS z r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.), gdzie zapisano, e pracodawca powinien: dokonywaæ oceny ryzyka zawodowego, dokumentowaæ ocenê ryzyka zawodowego, a tak e zastosowanych koniecznych œrodków profilaktycznych. ( 39 ust. 2 pkt 2 oraz 39a ust. 1, 2, 3 rozporz¹dzenia MPiPS z r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy). Natomiast w 39ust. 1 i ust. 2 pkt 8 oraz w 39c ww. rozporz¹dzenia MPiPS z r. w sprawie ogólnych przepisów bhp okreœlono tak e, e pracodawca powinien poinformowaæ pracownika o zagro eniach wystêpuj¹cych na jego stanowisku pracy. Ryzyko zawodowe to prawdopodobieñstwo wyst¹pienia niepo ¹danych zdarzeñ zwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, powoduj¹cych straty, a w szczególnoœci prawdopodobieñstwo wyst¹pienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagro eñ zawodowych wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy lub sposobie wykonywania pracy ( 2 pkt 7 rozporz¹dzenia MPiPS z r. w sprawie ogólnych przepisów bhp). Pod pojêciem zagro enia nale y rozumieæ stan œrodowiska pracy mog¹cy spowodowaæ wypadek lub chorobê ( 2 pkt 13 ww. rozporz¹dzenia). Pojêcie ryzyka zawodowego zdefiniowano równie w europejskiej normie PN-EN 1050:1999, wg której jest to kombinacja prawdopodobieñstwa wyst¹pienia i stopnia ciê koœci mo liwego urazu lub pogorszenia stanu zdrowia w sytuacji zagra aj¹cej, tj. ka dej takiej sytuacji, w której cz³owiek eksponowany jest na jeden lub wiêcej czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uci¹ liwych. W Polskiej Normie PN-N-18001:2004 Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy. Wymagania, zdefiniowano inne wa ne dla oceny ryzyka zawodowego pojêcia. I tak: nara enie to podleganie oddzia³ywaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uci¹ liwych zwi¹zanych z wykonywaniem pracy, œrodki ochronne to œrodki ochrony zbiorowej i indywidualnej, a tak e inne œrodki natury technicznej b¹dÿ organizacyjnej stosowane, aby zminimalizowaæ ryzyko zawodowe Cel dokonywania oceny ryzyka Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie mo liwie najlepszej ochrony zdrowia pracowników i zapewnienia ci¹g³ej poprawy bezpieczeñstwa pracy. Bezpieczeñstwo to osi¹ga siê poprzez: identyfikacjê wszystkich zagro eñ wystêpuj¹cych przy wykonywanych przez danego pracownika czynnoœciach, okreœlenie, czy ww. zagro enia nios¹ za sob¹ ryzyko zawodowe, odpowiednie wyposa enie stanowisk pracy, 2 sierpień 2007

3 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka OPINIE w³aœciwy dobór stosowanych materia³ów, zw³aszcza jeœli idzie o substancje i preparaty chemiczne, biologiczne, rakotwórcze lub mutagenne, odpowiedni¹ organizacjê procesu pracy. Istotnym celem oceny ryzyka jest te wykazanie pracownikom (ich przedstawicielom) i organom nadzoru nad warunkami pracy, e warunki panuj¹ce na poszczególnych stanowiskach pracy zosta³y gruntownie przeanalizowane, a zastosowane œrodki ochronne s¹ adekwatne do wystêpuj¹cych zagro eñ. Efektem oceny powinno byæ rozstrzygniêcie czy ryzyko jest odpowiednio kontrolowane i czy mo na je uznaæ za akceptowalne. Jeœli w wyniku dokonanej oceny oka e siê, e ryzyko zawodowe jest zbyt wysokie, to jednym z efektów szacowania ryzyka powinno byæ wskazanie œrodków profilaktycznych, jakie nale y zastosowaæ w celu jego redukcji. Ocena ryzyka zawodowego musi dostarczyæ niezbêdnych informacji do podejmowania dzia³añ naprawczych i ustalania kolejnoœci ich wprowadzania. Dzia³ania te powinny byæ równie udokumentowane Sytuacje, w których nale y dokonaæ oceny ryzyka zawodowego Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe wystêpuj¹ce przy wykonywanych pracach, w szczególnoœci przy doborze: wyposa enia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz po ka dej zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego nale y uwzglêdniæ wszystkie wystêpuj¹ce czynniki œrodowiska pracy oraz sposoby wykonywania poszczególnych prac. ( 39a. ust. 1 rozporz¹dzenia MPiPS z r. w sprawie ogólnych przepisów bhp). Ryzyko zawodowe nale y oceniæ zawsze w przypadku: tworzenia nowych stanowisk pracy, wprowadzania zmian (np. technologicznych lub organizacyjnych) na stanowisku pracy, zmian w stosowanych œrodkach ochronnych. Obowi¹zkowo oceniamy ryzyko zawodowe, jeœli nast¹pi³y zmiany wymagañ dotycz¹cych ocenianych stanowisk pracy, a tak e za ka dym razem po zaistnieniu wypadku przy pracy. Dobr¹ praktyk¹ jest ocenianie ryzyka zawodowego okresowo Osoby oceniaj¹ce ryzyko zawodowe Zespół ds. oceny ryzyka zawodowego Ocena ryzyka zawodowego i formu³owanie zalecanych œrodków profilaktycznych nie powinna byæ dzie³em tylko jednej osoby np. zak³adowego inspektora ds. bhp. Dobrze jest w tym celu tworzyæ zespo³y z³o one z pracodawcy i wyznaczonych przez niego pracowników. Zaleca siê tak e, aby do zespo³u oceniaj¹cego ryzyko zawodowe w³¹czyæ ekspertów zewnêtrznych, a jeœli jest to niemo liwe, zespó³ powisierpień

4 OPINIE 5. Ryzyko zawodowe nien takich ekspertów wynajmowaæ przynajmniej do konsultowania trudniejszych zagadnieñ, czy kwestii budz¹cych kontrowersje. Cz³onków zespo³u oceniaj¹cego nale y powo³ywaæ spoœród osób: znaj¹cych i rozumiej¹cych zasady oceny ryzyka zawodowego, maj¹cych odpowiedni zasób wiedzy niezbêdnej do identyfikacji zagro eñ, umiej¹cych prawid³owo oceniæ skutki zagro eñ, które wystêpuj¹ w trakcie wykonywania danej pracy, potrafi¹cych okreœliæ sposób dzia³ania prowadz¹cy do wykluczania b¹dÿ minimalizowania wystêpuj¹cych zagro eñ. Od cz³onków zespo³u szacuj¹cego ryzyko zawodowe wymaga siê, aby potrafili tak e identyfikowaæ problemy, które nale y rozwi¹zywaæ z udzia³em konsultantów z zewn¹trz zak³adu. Zaleca siê, aby pracodawca wyznaczy³ osobê, do której zadañ bêdzie nale a³o planowanie i koordynacja prac zwi¹zanych z ocena ryzyka zawodowego. 2. Podstawa oceny Podstaw¹ oceny ryzyka zawodowego zwi¹zanego z wykonywaniem przez pracownika konkretnych czynnoœci jest kombinacja: prawdopodobieñstwa wyst¹pienia urazu lub utraty zdrowia, najwy szej daj¹cej siê przewidzieæ ciê koœci urazu lub pogorszenia stanu zdrowia. Poniewa ciê koœæ urazu cia³a lub pogorszenia stanu zdrowia zale ¹ od wielu czynników wystêpuj¹cych w danej sytuacji zagro enia, a ponadto tylko niektóre z tych czynników mo na (czasem tylko czêœciowo) przewidzieæ, oceniaj¹c ryzyko zawodowe powinno siê zak³adaæ najciê szy uraz lub najwiêksze pogorszenie stanu zdrowia, które mo e byæ spowodowane ka dym ze zidentyfikowanych zagro eñ. Taki najgorszy z mo liwych wariant nale y przyjmowaæ zawsze, nawet wówczas, gdy prawdopodobieñstwo zaistnienia takiego urazu lub pogorszenia siê stanu zdrowia nie jest wysokie. PRZYKŁAD Oceniaj¹c ciê koœæ potencjalnego urazu nale y pamiêtaæ, e czêsto drobne zdarzenie mo e nieœæ ze sob¹ bardzo powa ne skutki. Z tak¹ sytuacj¹ mo emy mieæ do czynienia w przypadku zak³ucia siê pielêgniarki ig³¹ od strzykawki podczas zabiegu, jeœli osoba poddana zabiegowi (szczepienie, pobranie krwi) by³a nosicielem jakiejœ choroby. 3. Elementy ryzyka zawodowego Precyzyjne okreœlenie elementów ryzyka zawodowego, zw³aszcza w ma³ych lub œrednich zak³adach pracy jest z regu³y trudne. Z zasady jest ono oszacowane z przybli eniem. Mo liwoœæ wyst¹pienia urazu cia³a lub utraty zdrowia, to: prawdopodobieñstwo wyst¹pienia zdarzenia niebezpiecznego, czêstotliwoœæ wystêpowania zjawiska i czas ekspozycji, mo liwoœæ unikniêcia (lub ograniczenia) szkody. 4 sierpień 2007

5 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka OPINIE 3.1. Prawdopodobieñstwo wyst¹pienia niebezpiecznego zdarzenia Prawdopodobieñstwo wyst¹pienia niebezpiecznego zdarzenia zale y od niezawodnoœci elementów struktury: cz³owiek maszyna œrodowisko Prawdopodobieñstwo to mo na oszacowaæ na podstawie danych zawartych w: opisach wypadków i zdarzeñ potencjalnie wypadkowych, analizach ryzyka na podobnych stanowiskach pracy, danych statystycznych dotycz¹cych podobnych wydarzeñ. Dane potrzebne do oszacowania prawdopodobieñstwa wyst¹pienia zdarzenia niebezpiecznego mo na uzyskaæ m.in.: z literatury naukowo-technicznej, z G³ównego Urzêdu Statystycznego, który zbiera i przetwarza takie informacje dostarczone z firm na formularzach Statystycznej karty wypadku, wymieniaj¹c doœwiadczenia z pracownikami s³u b bhp z innych zak³adów, ale przede wszystkim ze statystyk wypadkowych prowadzonych w zak³adzie pracy, w tym prowadzonych na w³asny u ytek rejestrów zdarzeñ potencjalnie wypadkowych, statystyk dotycz¹cych awarii oraz rozmów z pracownikami wykonuj¹cymi poszczególne czynnoœci, które podlegaj¹ szacowaniu. PRZYKŁAD 3.2. Czêstotliwoœæ i czas trwania ekspozycji Czêstotliwoœæ i czas trwania ekspozycji zale ¹ od: czêstoœci dostêpu do stref niebezpiecznych, koniecznoœci dostêpu i charakteru tego dostêpu do ww. stref, czasu przebywania pracownika, liczby osób, które musz¹ przebywaæ w strefach niebezpiecznych. ród³em informacji tego typu mog¹ byæ m.in.: dane o stosowanych procedurach i technologiach, dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe, obserwacje zadañ wykonywanych przez pracowników i prowadzone z nimi rozmowy, analizy czynników mog¹cych wp³ywaæ na warunki pracy (np. czynników atmosferycznych), opinie ekspertów. PRZYKŁAD 3.3. Mo liwoœæ unikniêcia lub ograniczenia skutków Ten element ryzyka zawodowego zwi¹zany jest z: prêdkoœci¹ pojawiania siê zagro enia, mo liwoœci¹ unikniêcia wypadku (refleks, zwinnoœæ, unik, ucieczka), œwiadomoœci¹ ryzyka (wiedza ogólna, wyszkolenie i doœwiadczenie pracownika, obserwacja urz¹dzeñ sygnalizuj¹cych). sierpień

6 OPINIE 5. Ryzyko zawodowe PRZYKŁAD W przypadku pracowników o krótkim sta u pracy œwiadomoœæ ryzyka jest mniejsza ni u pracowników d³u ej zatrudnionych przy wykonywaniu danego rodzaju prac. Warto te wiedzieæ, e równie zbytnia rutyna ogranicza mo liwoœæ unikniêcia lub zminimalizowania skutków zagro enia. 4. Proces oceny ryzyka zawodowego Zasada systematycznego działania Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym i mo e byæ przeprowadzana krok po kroku. Wa ne jest, aby dzia³aæ metodycznie, bo tylko tak mo na uzyskaæ pe³ne i wiarygodne dane, konieczne do w³aœciwego zarz¹dzania ryzykiem. Proces ten przebiega w kilku podanych poni ej etapach: zbieranie informacji niezbêdnych do oceny ryzyka zawodowego, analiza zebranych informacji i identyfikowanie zagro eñ wystêpuj¹cych podczas wykonywania poszczególnych czynnoœci, szacowanie i ocena ryzyka zwi¹zanego ze zidentyfikowanymi zagro eniami, wyznaczanie dopuszczalnoœci ryzyka, formu³owanie zaleceñ (niezbêdne œrodki profilaktyczne) dotycz¹cych dzia³añ eliminuj¹cych lub ograniczaj¹cych ryzyko. 5. Zbieranie informacji Przegląd stanowisk pracy i wykonywanych zadań Przygotowuj¹c siê do oceny ryzyka zawodowego nale y dokonaæ przegl¹du stanowiska pracy i wykonywanych na nim czynnoœci oraz zastanowiæ siê co mo e powodowaæ zagro enie. Dobrze jest w tym celu przyjrzeæ siê: lokalizacji stanowiska pracy, poszczególnym zadaniom, jakie na tym stanowisku s¹ wykonywane, osobom zatrudnionym na tym stanowisku, stosowanym œrodkom pracy, materia³om i operacjom technologicznym, sposobom wykonywania pracy, stosowanym œrodkom ochronnym (szczególnie ochronom zbiorowym, ale te i œrodkom ochrony indywidualnej). PRZYKŁAD Zbieraj¹c informacje dotycz¹ce osób wykonuj¹cych poszczególne zadania nale y uwzglêdniæ pracowników, których obowi¹zuj¹ szczególne uregulowania w prawie pracy, np.: m³odocianych, kobiety w ci¹ y, osoby niepe³nosprawne. Źródła informacji Potrzebne do oceny ryzyka zawodowego informacje znajd¹ Pañstwo tak e analizuj¹c: dane techniczne maszyn lub narzêdzi (mo na je otrzymaæ od producenta lub dostawcy); procedury technologiczne i instrukcje obs³ugi; wyniki pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych, wystêpuj¹cych na stanowisku pracy; czynniki psychologiczne, spo³eczne i fizyczne; 6 sierpień 2007

7 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka OPINIE organizacjê przedsiêwziêæ zmierzaj¹cych do zapewnienia w³aœciwych warunków pracy; dokumentacjê: wypadków przy pracy i zdarzeñ potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych, awarii; przepisy prawne, normy i literaturê naukowo-techniczn¹; karty charakterystyk substancji niebezpiecznych (jeœli takie s¹ wykorzystywane w produkcji). Nie wolno te zaniedbaæ obserwacji: czynników zewnêtrznych, mog¹cych wp³yn¹æ na stanowisko pracy (np. czynników atmosferycznych, czy sytuacji, kiedy praca na stanowisku jest wykonywana okazjonalnie przez innych pracowników), œrodowiska pracy, zadañ wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim. Warto sprawdziæ te, czy praca jest wykonywana zgodnie z ustalonymi procedurami. Bardzo wa nym elementem w ca³ej procedurze dokonywania oceny ryzyka zawodowego jest wywiad z zatrudnionymi na danym stanowisku pracownikami. Elementu tego nie wolno lekcewa yæ i pomijaæ, gdy to w³aœnie pracownicy mog¹ zauwa aæ rzeczy, które nie s¹ oczywiste na pierwszy rzut oka. Wywiad z pracownikami 6. Identyfikacja zagro eñ Identyfikacja zagro eñ powinna obejmowaæ: okreœlenie wszelkich czynników niebezpiecznych i szkodliwych wystêpuj¹cych na stanowisku pracy (ze szczególnym uwzglêdnieniem wszelkich stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych), wybór tych w³aœciwoœci czynników szkodliwych i niebezpiecznych, których oddzia³ywanie ma decyduj¹cy wp³yw na cz³owieka i okreœlenie ich wartoœci, ustalenie w jaki sposób czynniki te mog¹ oddzia³ywaæ na cz³owieka, okreœlenie czasu lub czêstotliwoœci ekspozycji cz³owieka na istniej¹ce zagro enia, ustalenie liczby osób nara onych. Zagro enia zwi¹zane z czynnikami niebezpiecznymi, których oddzia³ywanie prowadzi najczêœciej do urazów o ró nej ciê koœci, powinny byæ okreœlane wed³ug ich rodzaju i nasilenia wystêpowania. Przy prowadzeniu oceny ryzyka nale y skoncentrowaæ siê na najistotniejszych zagro eniach mog¹cych byæ przyczyn¹ powa nych urazów lub chorób zawodowych. Najważniejsze zagrożenia Nale y pamiêtaæ, e w przypadku, np. substancji rakotwórczych mimo, i prawdopodobieñstwo uwolnienia siê takiej substancji do œrodowiska pracy mo e byæ znikome, to skutki tego zdarzenia mog¹ byæ bardzo powa ne. PRZYKŁAD sierpień

8 OPINIE Lista czynników szkodliwych 5. Ryzyko zawodowe Prowadz¹c identyfikacjê zagro eñ zwi¹zanych z czynnikami szkodliwymi, dobrze jest ustaliæ listê tych czynników i zebraæ dane o ich w³aœciwoœciach. Dane o w³aœciwoœciach czynników szkodliwych mo na uzyskaæ z odpowiednich kart charakterystyk i norm, które czêsto okreœlaj¹ tak e metody pomiaru okreœlonych w³aœciwoœci. Lista kontrolna ma te pomóc zweryfikowaæ, czy wszystkie zagro enia zosta³y zidentyfikowane oraz czy informacje dostêpne na ich temat s¹ wystarczaj¹ce. Ustalaj¹c liczbê osób nara onych, nale y uwzglêdniæ tak e osoby, które mog¹ przebywaæ na stanowisku pracy okazjonalnie, np.: dostawców i podwykonawców, personel techniczny, konserwatorów, osoby sprz¹taj¹ce, a tak e ewentualnych goœci. Oni tak e s¹ nara eni na czynniki niebezpieczne i szkodliwe. Dobra ocena potencjalnych skutków powodowanych przez zagro enia umo liwia podjêcie odpowiednich dzia³añ prewencyjnych zastosowania we w³aœciwej kolejnoœci œrodków profilaktycznych. 7. Metody szacowania ryzyka zawodowego Wybór prostych metod Oszacowanie ryzyka obejmuje przyporz¹dkowanie miar poszczególnym elementom ryzyka: prawdopodobieñstwu urazu lub utraty zdrowia i ciê koœci mo liwego urazu lub utraty zdrowia. Identyfikacja zagro eñ mo e byæ prowadzona przy zastosowaniu ró nych procedur, nie ma tu jednego uniwersalnego sposobu, który mo na zastosowaæ do ka dego stanowiska. W Polskiej Normie PN-N-18002:2000 zaleca siê, aby do identyfikacji zagro eñ stosowaæ metody o ma³ym stopniu skomplikowania i sformalizowania, których stosowanie nie wymaga wiedzy specjalistycznej. Takimi w³aœnie s¹, m.in.: listy kontrolne oraz metoda analizy bezpieczeñstwa pracy. W przywo³anej powy ej Polskiej Normie, podano ogólne wytyczne na temat metod zbierania informacji, identyfikacji zagro eñ i szacowania elementów ryzyka. Informacje te w zakresie dotycz¹cym identyfikacji zagro eñ wywo³uj¹ jednak obawy o mo liwoœci dokonania oceny ryzyka we w³asnym zakresie. Ocena ryzyka nie musi byæ trudna i nie powinna stanowiæ problemu nawet dla pracodawcy z ma³ego przedsiêbiorstwa. Oszacowuj¹c ryzyko zawodowe przy wykonywanych pracach nie nale y zbytnio komplikowaæ dzia³añ. W ma³ych firmach wystêpuje na ogó³ kilka zagro eñ, zwykle dobrze znanych, a niektóre z nich s¹ ju zapewne ocenione. Jeœli w produkcji wykorzystuje siê materia³y toksyczne lub substancje niebezpieczne, mo na od razu wykonaæ szacowanie ryzyka i dobraæ, zgodnie z normami, œrodki ochronne. Je eli wystêpuj¹ problemy, mo na zawsze skorzystaæ z norm, przepisów, kart charakterystyki substancji i preparatów niebezpiecznych lub uzyskaæ poradê w odpowiednich instytucjach, np. w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy Pañstwowym Instytucie Badawczym. Ocena ryzyka jest dok³adnym sprawdzeniem tego, co mo e byæ przyczyn¹ zagro enia w trakcie wykonywania czynnoœci na stanowisku pracy i jakie skutki mog¹ powodowaæ wystêpuj¹ce zagro enia, a jej wynik jest decyduj¹cy dla podejmowania dzia³añ prewencyjnych i stosowania w³aœciwych œrodków ochronnych. 8 sierpień 2007

9 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka OPINIE Bez wzglêdu na to, kto oszacowuje ryzyko zawodowe, to zawsze pracodawca jest bezpoœrednio odpowiedzialny za to, czy ocena zosta³a wykonana dobrze. Przystêpuj¹c do oceny ryzyka musimy pamiêtaæ, e zagro eniem jest wszystko to, co mo e spowodowaæ szkodê (uraz lub pogorszenie stanu zdrowia), a ryzyko zwi¹zane z wystêpowaniem zagro eñ okreœla prawdopodobieñstwo (du e lub ma³e), e ktoœ mo e ulec wypadkowi lub chorobie o okreœlonym stopniu ciê koœci. Do zadañ pracodawcy nale y podjêcie decyzji czy dane zagro enie jest znacz¹ce. Ten sam czynnik w ró nych warunkach i na ró nych stanowiskach pracy mo e zostaæ oceniony odmiennie. Z pr¹dem elektrycznym mog¹cym spowodowaæ pora enie, a nawet utratê ycia spotykamy siê codziennie. Prawdopodobieñstwo wypadku, wiêc i ryzyko z nim zwi¹zane jest z regu³y raczej niewielkie, pod warunkiem, e zosta³y zastosowane odpowiedni rodzaj izolacji, w³aœciwe uziemienie, wymagane zabezpieczenia ró nicowopr¹dowe. Jednak istniej¹ sytuacje i stanowiska pracy, na których zagro enie pora eniem pr¹dem elektrycznym nale y oceniæ jako znaczne. Takim przypadkiem bêdzie stanowisko, np. montera elektryka, gdzie pora enie pr¹dem elektrycznym przy bezpoœrednim dotkniêciu w trakcie wykonywania prac elektromonterskich jest prawdopodobne, a ryzyko zawodowe z tym zwi¹zane nale y oszacowaæ jako œrednie. PRZYKŁAD 7.1. Lista kontrolna W metodzie listy kontrolnej stosuje siê odpowiednie zestawy pytañ umo liwiaj¹ce sprawdzenie stanu bezpieczeñstwa maszyn i urz¹dzeñ oraz procesów pracy. Listy kontrolne s³u ¹ do identyfikacji zgodnoœci praktyki z istniej¹cymi normami oraz stanowi¹ podstawê do zidentyfikowania i podstawowego oszacowania zagro eñ i ich skutków. Ze wzglêdu na to, e niektóre zagadnienia mog¹ byæ przez listê kontroln¹ pominiête, listy ³¹czone s¹ z innymi technikami identyfikacji zagro eñ, np. z metod¹ Co gdy. Listê pytañ tworzy siê najczêœciej w oparciu o istniej¹ce normy na zasadzie ustalania ró nic lub braków. Na liœcie umieszczamy pytania typu: Czy stosuje siê? Czy wykonuje siê w okreœlony sposób? Czy jest wystarczaj¹ca liczba informacji?, itp. Odpowiedzi udzielane na pytania musz¹ byæ jednoznaczne TAK lub NIE. Dopiero po ustosunkowaniu siê do wszystkich pytañ dokonujemy szczegó³owego przegl¹du wyników. Tworzenie listy Przedstawiona lista kontrolna nie obejmuje oczywiœcie wszystkich mo liwych sytuacji, ale pozwala zidentyfikowaæ podstawowe zagro enia mog¹ce wyst¹piæ na stanowisku pracy i mo na j¹ wykorzystaæ bezpoœrednio. Niemniej jednak nale y zastanowiæ siê czy nie wymaga ona uzupe³nienia o pytania oddaj¹ce charakter produkcji i specyfikê wykonywania pracy we w³asnym zak³adzie. Mo e te okazaæ siê, e czêœæ z podanych poni ej pytañ jest w przypadku naszego zak³adu niepotrzebna. PRZYKŁAD sierpień

10 OPINIE 5. Ryzyko zawodowe Lista kontrolna Lp. Czy pracownik podczas wykonywania czynnoœci mo e: Tak Nie Uwagi 1. Potkn¹æ siê, poœlizgn¹æ lub upaœæ na p³aszczyÿnie? 2. Upaœæ z wysokoœci lub wpaœæ do zag³êbieñ? 3. Zostaæ uderzony, przygnieciony, lub pochwycony przez: maszyny, narzêdzia, przemieszczane lub spadaj¹ce przedmioty? 4. Uderzyæ siê o nieruchome przedmioty? 5. Wejœæ w kontakt z przedmiotami ostrymi, chropowatymi lub bêd¹cymi w ruchu? 6. Wejœæ w kontakt z powierzchniami gor¹cymi lub zimnymi? 7. Doznaæ urazu w w¹skich dojœciach i ograniczonych przestrzeniach? 8. Doznaæ urazu podczas wytrysku cieczy pod ciœnieniem? 9. Doznaæ urazu podczas po aru lub wybuchu? 10. Doznaæ urazu podczas pêkniêcia czêœci maszyn lub urz¹dzeñ oraz narzêdzi? 11. Doznaæ urazu podczas zawalenia siê wykopów, wyrobisk, zalania, zasypania, itp.? 12. Byæ pora ony pr¹dem elektrycznym? 13. Byæ nara ony na dzia³anie elektrycznoœci statycznej? 14. Byæ nara ony na ha³as? 15. Byæ nara ony na drgania mechaniczne? 16. Byæ nara ony na promieniowanie podczerwone, nadfioletowe? 17. Byæ nara ony na promieniowanie laserowe? 18. Byæ nara ony na promieniowanie jonizuj¹ce? 19. Byæ nara ony na dzia³anie pola magnetycznego lub elektrycznego? 20. Byæ nara ony na oddzia³ywanie substancji chemicznych? 21. Byæ nara ony na oddzia³ywanie substancji i preparatów toksycznych? 22. Byæ nara ony na oddzia³ywanie substancji i preparatów rakotwórczych? 23. Byæ nara ony na oddzia³ywanie czynników biologicznych? 24. Byæ nara ony na oddzia³ywanie substancji i preparatów mutagennych? 25. Byæ obci¹ ony du ym wysi³kiem fizycznym? 26. Byæ poddany du emu obci¹ eniu psychicznemu (np. stres wynikaj¹cy z koniecznoœci szybkiego podejmowania decyzji obarczonych istotnymi konsekwencjami)? 27. Byæ nara ony na agresjê klientów lub zwierz¹t? 28. Byæ nara ony na pracê w ograniczonej przestrzeni lub w wymuszonej pozycji cia³a? 29. Byæ nara ony na negatywny wp³yw pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie? 10 sierpień 2007

11 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka OPINIE W oparciu o wnioski p³yn¹ce z analizy listy kontrolnej podejmowane s¹ decyzje o dalszych dzia³aniach nakierowanych na redukcjê ryzyka Analiza bezpieczeñstwa pracy Identyfikacja zagro eñ metod¹ analizy bezpieczeñstwa pracy, to systematyczne badanie nastêpuj¹cych po sobie czynnoœci, wykonywanych na stanowisku pracy. Analizuj¹c zagro enia zwi¹zane z wykonywaniem poszczególnych czynnoœci nale y rozwa yæ: jakiego rodzaju wypadki mog¹ wyst¹piæ? czy mog¹ wyst¹piæ problemy lub odchylenia od normalnego przebiegu pracy? czy wykonywanie zadañ wymaga du ego wysi³ku fizycznego lub obci¹ enia psychicznego? czy czynnoœci mog¹ byæ wykonywane w inny sposób ni ten ustalony w procedurach lub instrukcjach stanowiskowych? czy podczas wykonywania czynnoœci pracownik jest eksponowany na szkodliwe czynniki fizyczne (ha³as, drgania, promieniowanie, itp.), chemiczne, biologiczne? Zasada postępowania 7.3. Analiza Co gdy? Analiza Co gdy? wspomaga listy kontrolne i jest technik¹ zbli on¹ do tzw. burzy mózgów. Zasada jest prosta zespó³ prowadz¹cy identyfikacjê zagro eñ dyskutuje na temat mo liwych niepo ¹danych zdarzeñ. Stawiane w trakcie dyskusji pytania mog¹ dotyczyæ ró nych obszarów zwi¹zanych z procesem pracy i s¹ formu³owane w oparciu o doœwiadczenie, istniej¹ce na stanowisku pracy rysunki, schematy oraz procedury. W trakcie dyskusji, jak¹ w istocie jest ta metoda, okreœlane s¹ mo liwe sytuacje wypadkowe, ich konsekwencje oraz istniej¹ce œrodki ochronne. W efekcie powstaje tabela, gdzie obok wyszczególnienia sytuacji wypadkowych znajdzie siê opis urazów, jakie mog¹ wyst¹piæ oraz wykaz istniej¹cych i proponowanych œrodków zabezpieczaj¹cych. Burza mózgów 7.4. Technika FMEA Do identyfikacji zagro eñ wystêpuj¹cych na stanowiskach pracy zwi¹zanych ze z³o onymi obiektami technicznymi mo e byæ wykorzystana metoda FMEA (ang. Failure Modes and Effects Analysis), która okreœla awarie elementów technicznych i ich skutki dla instalacji, maszyny i pracownika. Rodzaje awarii opisywane s¹ przez uszkodzenia, jakich mog¹ doznaæ poszczególne fragmenty obiektu. FMEA identyfikuje awarie, które w sposób bezpoœredni mog¹ przyczyniaæ siê do wyst¹pienia wypadku. B³êdy pracownika nie s¹ przedmiotem analizy w metodzie FMEA, jakkolwiek efekty b³êdnych dzia³añ cz³owieka s¹ w³¹czane do awarii technicznych. Do stosowania analizy metod¹ FMEA niezbêdne jest posiadanie: informacji o obiekcie, w tym o jego funkcjach i wyposa eniu, wiedzy o dzia³aniu poszczególnych elementów sk³adowych, danych o rodzajach awarii, które mog¹ wyst¹piæ. sierpień

12 RADY 5. Ryzyko zawodowe 8. Metody szacowania elementów ryzyka Do szacowania elementów ryzyka (prawdopodobieñstwa urazu lub utraty zdrowia oraz stopnia ich ciê koœci) najczêœciej wykorzystywane s¹ tabele zawieraj¹ce odpowiednie przedzia³y prawdopodobieñstwa wyst¹pienia oraz stopnia ciê koœci urazu lub utraty zdrowia. Znajduje siê w nich tak e interpretacja przyjêtych pojêæ (np. w PN-N-18002:2000). Niekiedy przyjmowane s¹ pewne wartoœci punktowe dla elementów ryzyka (np. w metodzie wskaÿnika poziomu ryzyka WPR, metodzie PHA (Preliminary Hazard Analysis), metodzie Risk Score, itp Szacowanie elementów ryzyka zgodnie z Polsk¹ Norm¹ PN-N-18002:2000 Godnym polecenia jest prosty sposób oszacowania elementów ryzyka przedstawiony w Polskiej Normie PN-N-18002:2000 Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Jest on bardzo wygodny do stosowania zarówno w ma³ych, jak i wiêkszych przedsiêbiorstwach. Mo na go z powodzeniem wykorzystywaæ do szacowania ryzyka zawodowego przy wykonywaniu ró norakich typów prac. W normie zaleca siê oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej lub piêciostopniowej. Szacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej Prawdopodobieñstwo Ma³o prawdopodobne Prawdopodobne Wysoce prawdopodobne Ciê koœæ nastêpstw Ma³a Œrednia Du a Ma³e 1 Ma³e 1 Œrednie 2 Ma³e 1 Œrednie 2 Du e 3 Œrednie 2 Du e 3 Du e 3 Szacowanie ryzyka zawodowego w skali piêciostopniowej Prawdopodobieñstwo Ma³o prawdopodobne Prawdopodobne Wysoce prawdopodobne Ciê koœæ nastêpstw Ma³a Œrednia Du a Bardzo ma³e 1 Ma³e 2 Œrednie 3 Ma³e 2 Œrednie 3 Du e 4 Œrednie 3 Du e 4 Bardzo du e 5 12 sierpień 2007

13 5/1. Zasady oceny ryzyka zawodowego karta oceny ryzyka RADY Szacowanie ciê koœci nastêpstw Zaleca siê wykorzystywaæ powy sze tabele przede wszystkim podczas oceny ryzyka zwi¹zanego z oddzia³ywaniem czynników niebezpiecznych (g³ównie czynników mechanicznych). W normie podano odpowiedni¹ interpretacjê stopnia ciê koœci mo liwych nastêpstw oraz prawdopodobieñstwa ich wyst¹pienia z podzia³em na nastêpstwa: o ma³ej szkodliwoœci, o œrednim stopniu szkodliwoœci, o du ym stopniu szkodliwoœci. Nastêpstwa o ma³ej szkodliwoœci Zalicza siê tu urazy i choroby nie powoduj¹ce d³ugotrwa³ych dolegliwoœci i absencji w pracy. S¹ to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak: niewielkie st³uczenia i zranienia, podra nienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle g³owy, itp. Nastêpstwa o œrednim stopniu szkodliwoœci Do tej grupy nastêpstw zaliczane s¹ urazy i choroby powoduj¹ce niewielkie, ale d³ugotrwa³e lub nawracaj¹ce okresowo dolegliwoœci, powoduj¹ce okresow¹ absencjê w pracy. S¹ to, np.: zranienia, oparzenia IiIIstopnia na niewielkiej powierzchni cia³a, alergie skórne, proste z³amania oraz zespo³y przeci¹ eniowe uk³adu miêœniowo-szkieletowego, itp. Nastêpstwa o du ym stopniu szkodliwoœci Zaliczane s¹ tu urazy i choroby powoduj¹ce ciê kie i sta³e dolegliwoœci, a nawet œmieræ osoby poszkodowanej. Wœród urazów i chorób zaliczanych do tej grupy mo na wymieniæ: oparzenia II i III stopnia dotycz¹ce du ej powierzchni cia³a, amputacje, skomplikowane z³amania z nastêpow¹ dysfunkcj¹, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narz¹dów wewnêtrznych i uk³adu nerwowego w wyniku nara enia na czynniki chemiczne, zespó³ wibracyjny, zawodowe uszkodzenie s³uchu, astmê, zaæmê, itp. choroby zawodowe znacznie skracaj¹ce ycie lub powoduj¹ce œmieræ, wypadki œmiertelne. sierpień

14 OPINIE 5. Ryzyko zawodowe Szacowanie prawdopodobieñstwa Interpretacjê prawdopodobieñstwa wyra ono przez liczbê mo liwych zdarzeñ w ci¹gu okresu aktywnoœci zawodowej pracownika. Nale y przy tym pamiêtaæ, e nie jest to jedyny element decyduj¹cy o prawdopodobieñstwie urazu lub utraty zdrowia! Ma³o prawdopodobne S¹ to wszystkie nastêpstwa zagro eñ, które nie powinny wyst¹piæ podczas ca³ego okresu aktywnoœci zawodowej pracownika. Prawdopodobne Zalicza siê tu nastêpstwa zagro eñ, które mog¹ wyst¹piæ nie wiêcej ni kilka razy w ca³ym okresie aktywnoœci zawodowej pracownika. Wysoce prawdopodobne Do grupy tej zalicza siê nastêpstwa zagro eñ, które mog¹ wyst¹piæ wielokrotnie w okresie aktywnoœci zawodowej pracownika Szacowanie na podstawie pomiarów Bardzo wygodna jest metoda szacowania poziomu ryzyka na podstawie zmierzonych wartoœci wielkoœci charakteryzuj¹cej nara enie. Je eli dysponujemy wynikami pomiarów czynników szkodliwych wystêpuj¹cych na stanowisku pracy, mo emy w prosty sposób oszacowaæ ryzyko zwi¹zane z wystêpowaniem zagro eñ powodowanych tymi czynnikami. Dla czynników szkodliwych, dla których ustalono wartoœci graniczne (NDS i NDN), ryzyko mo na oceniæ od razu jako: ma³e, gdy wyniki pomiarów zawieraj¹ siê poni ej 0,5 NDN i NDS, œrednie wyniki z zakresu 0,5 do 1 NDS, NDN, du e wyniki pomiarów powy ej wartoœci NDS i NDN (wg PN-N-18002:2000). W przypadku braku ustalonych wartoœci NDS i NDN do szacowania ryzyka mo na wykorzystaæ opinie ekspertów i/lub wzi¹æ pod uwagê opinie pracowników. 9. Ocena ryzyka dokonana na podstawie szacowania Jeœli ju oszacowaliœmy ryzyko zawodowe, kolejnym krokiem jest dokonanie jego oceny. Inaczej mówi¹c nale y odpowiedzieæ sobie na pytanie: Czy to ryzyko mo na zaakceptowaæ?. Akceptowanie ryzyka Decyzja o akceptacji ryzyka lub koniecznoœci zastosowania odpowiednich œrodków w celu jego ograniczenia wymaga ustalenia kryteriów oceny. Podstawowym kryterium dla podejmowania decyzji o akceptacji ryzyka lub koniecznoœci jego obni enia s¹ wymagania obowi¹zuj¹cych przepisów i norm technicznych (mo na tak e przyj¹æ kryteria surowsze ni dopuszczaj¹ przepisy). Gdy okreœlone w obowi¹zuj¹cych przepisach wymagania nie s¹ spe³nione, to wówczas ryzyka nie mo na zaakceptowaæ. 14 sierpień 2007

15 OPINIE W ka dym przypadku, jeœli przepisy lub normy nie ustalaj¹ jednoznacznych wymagañ, nale y kierowaæ siê ogólnie przyjêtymi zasadami, opiniami ekspertów z dziedziny bhp, uwzglêdniaæ wyniki analiz ekonomicznych oraz opinie zainteresowanych pracowników. Ryzyko zawodowe z zasady nale y obni yæ do najni szego poziomu, który uzasadniony jest rachunkiem ekonomicznym. Oszacowanie ryzyka zawodowego Du e Œrednie Ma³e Ocena ryzyka i wynikaj¹ce z niej zalecenia (oszacowanie w skali trójstopniowej) Dopuszczalnoœæ ryzyka zawodowego Niedopuszczalne Niezbêdne dzia³ania Je eli ryzyko zawodowe zwi¹zane jest z prac¹ ju wykonywan¹, dzia³ania w celu jego zmniejszenia trzeba podj¹æ natychmiast. Najszybciej mo na to osi¹gn¹æ stosuj¹c œrodki ochrony indywidualnej, niemniej jednak nale y zastanowiæ siê czy nie mo na zastosowaæ ochron zbiorowych, których zastosowanie zawsze powinno byæ rozwa one w pierwszej kolejnoœci. Planowana praca nie mo- e byæ rozpoczêta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego. Poziom wyznaczony przez przepisy, normy NDS i NDN Dopuszczalne Zaleca siê zaplanowanie i podjêcie dzia³añ, których celem jest zmniejszenie ryzyka. Konieczne s¹ dzia³ania zapewniaj¹ce, e ryzyko zawodowe pozostaje co najwy ej na tym samym poziomie. Ocena ryzyka i wynikaj¹ce z niej zalecenia (oszacowanie w skali piêciostopniowej) Oszacowanie ryzyka zawodowego Bardzo du e Du e Dopuszczalnoœæ ryzyka zawodowego Niedopuszczalne Niezbêdne dzia³ania Praca nie mo e byæ rozpoczêta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Je eli ryzyko zawodowe zwi¹zane jest z prac¹ ju wykonywan¹, dzia³ania w celu jego zmniejszenia trzeba podj¹æ natychmiast. Najszybciej mo na to osi¹gn¹æ stosuj¹c œrodki ochrony indywidualnej, niemniej jednak nale y zastanowiæ siê czy nie mo na zastosowaæ ochron zbiorowych, których zastosowanie zawsze powinno byæ rozwa one w pierwszej kolejnoœci. Planowana praca nie mo- e byæ rozpoczêta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego. sierpień

16 OPINIE Œrednie Ma³e Bardzo ma³e Poziom wyznaczony przez przepisy, normy NDS i NDN Dopuszczalne Zaleca siê zaplanowanie i podjêcie dzia³añ, których celem jest zmniejszenie ryzyka. Zaleca siê rozwa enie mo liwoœci dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, e ryzyko pozostanie najwy ej na tym samym poziomie. Nie jest konieczne prowadzenie adnych dzia³añ. 10. Plan dzia³añ Kolejność stosowania środków ochronnych Ocena proponowanych działań Przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego powinna stanowiæ podstawê planu dzia³añ zmierzaj¹cych do eliminacji lub ograniczenia poziomu ryzyka (zastosowania œrodków profilaktycznych). Zastosowane w nastêpstwie oceny ryzyka zawodowego œrodki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: zapewniaæ zwiêkszenie poziomu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników, byæ zintegrowane z dzia³alnoœci¹ prowadzon¹ przez pracodawcê na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zak³adu pracy. Planuj¹c dzia³ania zmierzaj¹ce do minimalizowania ryzyka zawodowego, zawsze trzeba rozwa yæ, czy istnieje mo liwoœæ ca³kowitego wyeliminowania zagro enia. Je eli nie jest to mo liwe, nale y zastosowaæ: najpierw œrodki techniczne ograniczaj¹ce lub eliminuj¹ce zagro enie u Ÿród³a jego powstania, nastêpnie œrodki ochrony zbiorowej, w kolejnoœci œrodki organizacyjne i zwi¹zane z procedur¹ postêpowania, a wreszcie w ostatecznoœci œrodki ochrony indywidualnej. Œrodki ochrony indywidualnej mog¹ byæ zastosowane w ostatecznoœci, gdy inne œrodki i metody ograniczania zagro enia s¹ niemo liwe do zastosowania, lub koszty ich by³yby niewspó³miernie wysokie. Zespó³ przeprowadzaj¹cy ocenê ryzyka zawodowego powinien zaproponowaæ plan dzia³añ i oceniæ czy proponowane dzia³ania obni ¹ poziom ryzyka oraz czy po ich wprowadzeniu nie powstan¹ nowe zagro enia. Powinna byæ tak e brana pod uwagê op³acalnoœæ alternatywnych rozwi¹zañ. Wa ne jest tak e sprawdzenie skutecznoœci zastosowanych œrodków zmniejszaj¹cych ryzyko. Pomimo zastosowania nawet najlepszych œrodków bezpieczeñstwa zawsze pozostanie pewne ryzyko, tzw. ryzyko szcz¹tkowe. Powinno byæ ono jak najmniejsze. Minimalizacja stopnia ryzyka szcz¹tkowego jest zadaniem pracodawcy. Poprawa bezpieczeñstwa na stanowiskach pracy w mniejszych przedsiêbiorstwach na ogó³ nie wymaga du ych nak³adów. PRZYKŁAD Zastosowanie odpowiedniego materia³u na œliskich stopniach, zaokr¹glenie ostrych krawêdzi lub zainstalowanie porêczy nie nale ¹ do przedsiêwziêæ drogich, a w sposób istotny zmniejszaj¹ ryzyko. 16 sierpień 2007

17 OPINIE 11. Dokumentacja Ocena ryzyka zawodowego powinna byæ udokumentowana. Pracodawca powinien prowadziæ dokumentacjê zarówno samej oceny ryzyka zawodowego, jak i zastosowanych niezbêdnych œrodków profilaktycznych. Dokument potwierdzaj¹cy dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzglêdniaæ w szczególnoœci: opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, narzêdzi i materia³ów, wykonywanych zadañ, wystêpuj¹cych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uci¹ liwych czynników œrodowiska pracy, stosowanych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracuj¹cych na tym stanowisku; wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla ka dego z czynników œrodowiska pracy oraz niezbêdne œrodki profilaktyczne zmniejszaj¹ce ryzyko; datê przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonuj¹ce oceny. Celowe jest powi¹zanie dokumentacji odnosz¹cej siê do oceny ryzyka z innymi dokumentami, do sporz¹dzania których przedsiêbiorstwo jest zobowi¹zane wymaganiami odrêbnych przepisów. Do tego celu nale y wykorzystaæ samodzielnie opracowane karty oceny ryzyka. Mog¹ byæ to tak e zaadaptowane dokumenty przygotowane w specjalistycznych instytucjach, takie jak Karta bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia na stanowisku pracy opracowana w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy. Karta zawiera w sobie wymagany obligatoryjnie Rejestr wyników badañ i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowisku pracy. Umo liwia to równoczesne udokumentowanie przeprowadzonej oceny ryzyka oraz wynikaj¹cych z niej podjêtych dzia³añ profilaktycznych. Przyk³ad Karty, która mo e s³u yæ do dokumentowania przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego przedstawiono poni ej. Mo na w niej: zapisaæ dane dotycz¹ce stanowiska pracy, podaæ zidentyfikowane zagro enia i ich Ÿród³a, zanotowaæ wyniki pomiarów, opisaæ wyniki oszacowania elementów ryzyka oraz podaæ zastosowane niezbêdne œrodki profilaktyczne. Wynik oceny ryzyka zapisujemy dla ka dego zidentyfikowanego zagro enia, natomiast dla ka dego zagro enia, z którym zwi¹zany jest œredni lub du y poziom ryzyka (przy przyjêciu, np. skali trójstopniowej wg PN-N-18002:2000) nale y zapisaæ propozycjê dzia³añ profilaktycznych, które nale y koniecznie podj¹æ. Wype³nienie takiej Karty dla czynnoœci wykonywanych przez pracownika na danym stanowisku pracy, przy wspó³udziale samego zatrudnionego lub przedstawienie temu pracownikowi wyników oceny ryzyka, np. podczas szkoleñ, pozwoli pracodawcy spe³niæ obowi¹zek informowania pracowników o ryzyku zawodowym zwi¹zanym z wykonywan¹ prac¹. Zakres dokumentacji Informowanie pracownika sierpień

18 WZÓR Rozdzia³ 5/1. Wzór karty dokumentowania oceny ryzyka zawodowego KARTA OCENY RYZYKA NA STANOWISKU PRACY Data... Numer Karty... Sporz¹dzi³ zespó³ Stanowisko pracy... Charakterystyka stanowiska pracy: Wykorzystywane urz¹dzenia, maszyny i narzêdzia:... Stosowane œrodki ochrony: Lp. Zagro enie ród³o zagro enia Wyniki pomiarów Liczba nara onych... Ciê koœæ Prawdopodobieñstwo Oszacowanie ryzyka Uwagi: Dokumenty odniesienia:...,...,...,...,..., Dzia³ania profilaktyczne Zatwierdzi³:... 18