NBP BILANS PŁATNICZY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ ZA 2002 ROK. Departament Statystyki

NBP N a r o d o w y B a n k P o l s k i Departament Statystyki BILANS PŁATNICZY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ ZA 2002 ROK Warszawa 2003

Spis treści Synteza... 5 1. Rachunek bieżący... 7 Poprawa salda rachunku bieżącego... 7 Wzrost wpływów z eksportu towarów... 8 Spadek wartości importu towarów... 12 Systematyczny wzrost udziału euro w strukturze płatności towarowych... 15 Stabilizacja deficytu płatności w usługach... 15 Pogłębienie ujemnego salda dochodów... 17 Niewielki wzrost dodatniego salda transferów bieżących... 20 Spadek nadwyżki niesklasyfikowanych obrotów bieżących... 21 2. Rachunek finansowy... 24 2. 1. Inwestycje nierezydentów w Polsce... 25 Dalsze obniżenie napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich... 25 Silny napływ kapitału portfelowego... 27 Ujemne saldo kredytów zagranicznych... 32 Spadek zagranicznych depozytów w bankach polskich... 35 2. 2. Inwestycje rezydentów za granicą... 35 Spadek inwestycji rezydentów za granicą... 35 2. 3. Pochodne instrumenty finansowe... 36 3. Wynik bilansu płatniczego a poziom rezerw walutowych... 37 4. Wskaźniki związane z bilansem płatniczym... 39 Aneks nr I Obroty handlu zagranicznego w ujęciu rzeczowym... 41 1. Eksport według statystyki celnej... 41 Wartość eksportu... 41 Wolumen eksportu... 42 Zmiany struktury geograficznej i rzeczowej eksportu wg statystyki celnej... 43 2. Import według statystyki celnej... 45 Wartość importu... 45 Wolumen importu... 46 Zmiany w strukturze geograficznej i rzeczowej importu wg statystyki celnej... 47 Aneks nr II Indeks makroekonomicznej podatności na kryzys... 51 Aneks nr III Nota metodyczna... 54 1. Bilans płatniczy RP na bazie płatności... 54 2. Obroty handlu zagranicznego według statystyki celnej... 58 2

Tablice TABL. I Składniki salda rachunku bieżącego...7 TABL. II Struktura geograficzna eksportu wg danych celnych...10 TABL. III Struktura towarowa eksportu wg danych celnych...11 TABL. IV Struktura geograficzna importu wg danych celnych...14 TABL. V Struktura walutowa płatności towarowych...15 TABL. VI Składniki salda usług...17 TABL. VII Rynkowe stopy procentowe dla EUR i USD (wartości średnie dla 2001 r. i 2002 r.)...18 TABL. VIII Dochody...19 TABL. IX Transfery bieżące...21 TABL. X Zagraniczne inwestycje w Polsce...25 TABL. XI Zagraniczne inwestycje bezpośrednie...26 TABL. XII Zagraniczne inwestycje portfelowe...28 TABL. XIII Kredyty otrzymane...34 TABL. XIV Inwestycje rezydentów za granicą...36 TABL. XV Saldo pochodnych instrumentów finansowych...36 TABL. XVI Stan oficjalnych aktywów rezerwowych (na koniec kwartału)...37 TABL. XVII Wybrane wskaźniki bilansu płatniczego...39 TABL. XVIII Struktura towarowa importu wg kierunków przeznaczenia...49 TABL. XIX Bilans płatniczy w...59 TABL. XX Bilans płatniczy w mln USD...60 TABL. XXI Bilans płatniczy w mln PLN...61 TABL. XXII Bilans płatniczy w latach 1999-2002...62 TABL. XXIII Usługi w latach 2000-2002...64 TABL. XXIV Dochody w latach 2000-2002...65 TABL. XXV Transfery bieżące w latach 2000-2002...66 TABL. XXVI Rachunek kapitałowy i finansowy w latach 2000-2002...67 TABL. XXVII Inwestycje dokonane przez nierezydentów w latach 2000-2002...68 TABL. XXVIII Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w latach 2000-2002...69 TABL. XXIX Zagraniczne inwestycje portfelowe w latach 2000-2002...70 TABL. XXX Wybrane wskaźniki bilansu płatniczego na bazie płatności w latach 2000-2002. (roczna suma ruchoma)...71 3

Wykresy WYKR. 1 Towary...7 WYKR. 2 Saldo rachunku bieżącego w relacji do PKB (kwartały netto)...8 WYKR. 3 Eksport, dane płatnicze dynamika...9 WYKR. 4 Eksport, dane płatnicze trend...9 WYKR. 5 Import, dane płatnicze - dynamika...12 WYKR. 6 Import, dane płatnicze - trend...13 WYKR. 7 Usługi...16 WYKR. 8 Dochody...17 WYKR. 9 Transfery bieżące...21 WYKR. 10 Saldo niesklasyfikowanych obrotów bieżących...22 WYKR. 11 Komponenty rachunku finansowego...24 WYKR. 12 Saldo zagranicznych inwestycji bezpośrednich...26 WYKR. 13 Saldo zagranicznych inwestycji portfelowych...27 WYKR. 14 Inwestycje w polskie papiery dłużne...29 WYKR. 15 Dysparytet stóp procentowych...30 WYKR. 16 Inwestycje w polskie papiery udziałowe...31 WYKR. 17 Kredyty otrzymane sektora rządowego...32 WYKR. 18 Saldo rachunków bieżących i depozytów...35 WYKR. 19 Stan oficjalnych aktywów rezerwowych...37 WYKR. 20 Zmiany stanu oficjalnych aktywów rezerwowych...38 WYKR. 21 Wskaźnik: oficjalne aktywa rezerwowe / import towarów i usług (średni, miesięczny)...40 WYKR. 22 Eksport w ujęciu rzeczowym - trend...41 WYKR. 23 Dynamika eksportu...42 WYKR. 24 Wolumen eksportu (analogiczny miesiąc roku poprzedniego = 100)...42 WYKR. 25 Struktura geograficzna eksportu...43 WYKR. 26 Import w ujęciu rzeczowym - trend...45 WYKR. 27 Dynamika importu...46 WYKR. 28 Wolumen importu...46 WYKR. 29 Struktura geograficzna importu...48 WYKR. 30 Struktura towarowa importu wg kierunków przeznaczenia...50 WYKR. 31 Indeks makroekonomicznej podatności na kryzys...51 4

Synteza Analiza danych bilansu płatniczego w ujęciu płatniczym w 2002 roku prowadzi do następujących wniosków: 1. W 2002 roku deficyt na rachunku bieżącym wyniósł 7 188, czyli obniżył się o 10,1% w porównaniu z 2001 rokiem. 2. W wyniku spadku deficytu obrotów bieżących poprawie uległa jego relacja do PKB z 3,9% w 2001 roku do 3,6% w 2002 roku. 3. Pozytywnie na saldo obrotów bieżących wpłynęło zmniejszenie deficytu obrotów towarowych. Poprawa salda obrotów towarowych nastąpiła w wyniku silniejszego wzrostu eksportu towarów niż importu. 4. Znacznie pogłębiło się ujemne saldo dochodów oraz zmniejszyła się nadwyżka niesklasyfikowanych obrotów bieżących. Pozostałe salda pozycji rachunku bieżącego, były podobne jak w poprzednim roku. 5. Wartość całego kapitału zainwestowanego w Polsce przez nierezydentów była o 16% niższa niż w 2001 roku. 6. Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich zmniejszył się o 45% w porównaniu z 2001 rokiem. Spadek był przede wszystkim konsekwencją zahamowania procesu prywatyzacji. 7. W rezultacie zmniejszył się wskaźnik finansowania deficytu obrotów bieżących przez inwestycje bezpośrednie. Spadł on w 2002 roku do poziomu 60,3% w porównaniu do 97,8% w 2001 roku. 8. Utrzymuje się tendencja wycofywania się nierezydentów z inwestycji w udziałowe papiery wartościowe. 9. Ponad 2,5-krotnie w porównaniu z 2001 rokiem zwiększyły się inwestycje nierezydentów w papiery dłużne. Nierezydenci nabywali głównie obligacje Skarbu Państwa oferowane na rynku zarówno krajowym jak i zagranicznym, co ma związek z dużymi potrzebami pożyczkowymi budżetu państwa. 10. Wzrostowi zagranicznego finansowania sektora rządowego w formie emisji papierów wartościowych towarzyszył spadek zobowiązań kredytowych. Ujemne finansowanie 5

zagraniczne w formie kredytów wyniosło -538, głównie w wyniku spłat wysokich rat kapitałowych wierzycielom zrzeszonym w Klubie Paryskim. 11. Nastąpiło ograniczenie skali finansowania potrzeb pożyczkowych za granicą przez polskie przedsiębiorstwa zarówno w formie kredytów zagranicznych, jak i emisji dłużnych papierów wartościowych na rynkach zagranicznych. W formie kredytów do przedsiębiorstw napłynęło w 2002 roku 489, czyli o 69,1% mniej niż w roku poprzednim. Jednocześnie swoje zadłużenie zmniejszył sektor bankowy. W 2002 roku saldo kredytów otrzymanych przez polskie banki za granicą wyniosło -486. 12. Zmniejszył się poziom inwestycji podmiotów krajowych za granicą, przede wszystkim w wyniku spadku lokat banków polskich w bankach zagranicznych o 3,2 mld EUR. 13. Analiza wskaźników bezpieczeństwa, takich jak: relacja deficytu obrotów bieżących do PKB, krotność miesięcznego importu finansowana aktywami rezerwowymi, a także indeksu makroekonomicznej podatności na kryzys wskazuje, że poziom bezpieczeństwa nie uległ pogorszeniu. Wskaźniki te jednak nie uwzględniają niekorzystnych zmian struktury napływającego kapitału zagranicznego, polegających na spadku zagranicznych inwestycji bezpośrednich i zwiększonym napływie inwestycji portfelowych. 6

1. Rachunek bieżący Poprawa salda rachunku bieżącego W 2002 roku nastąpiła poprawa salda obrotów bieżących bilansu płatniczego. Deficyt na rachunku bieżącym zmniejszył się o 804, tj. o 10,1% w porównaniu z 2001 rokiem, osiągając poziom -7 188. TABL. I SKŁADNIKI SALDA RACHUNKU BIEŻĄCEGO Wyszczególnienie 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) Saldo rachunku bieżących -7 992-7 188 804 Saldo płatności handlowych -14 117-12 040 2 077 Saldo płatności towarowych -13 025-10 966 2 059 Saldo usług -1 092-1 074 18 Saldo dochodów -1 027-1 681-654 Saldo transferów bieżących 2 237 2 299 62 Saldo niesklasyfikowanych 4 915 4 234-681 obrotów bieżących Główną przyczyną korzystnych zmian salda rachunku bieżącego była znaczna poprawa salda płatności towarowych (o 2 059, tj. o 15,8%). Mniejszy deficyt płatności towarowych był spowodowany wzrostem wpływów z eksportu o 2,7%, przy obniżeniu wypłat za import towarów o 2,4%. WYKR. 1 TOWARY 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000 I 2001 II III IV I 2002 II III IV -6 000 kwartał Eksport Import Saldo 7

Niewielka poprawa salda nastąpiła również w zakresie transferów bieżących (o 62 ) oraz obrotów usługowych (spadek deficytu o 18 ). Pozostałe salda pozycji rachunku bieżącego wykazywały pogorszenie w stosunku do poprzedniego roku. Dotyczy to przede wszystkim ujemnego salda dochodów, które uległo pogłębieniu z 1 027 do 1 681, czyli o 63,7%. Nadwyżka niesklasyfikowanych obrotów bieżących zmniejszyła się w stosunku do poprzedniego roku o 681, tj. o 13,9%. Przedstawione wyżej zmiany w zakresie kształtowania salda rachunku bieżącego wpłynęły na poziom wskaźnika relacji obrotów bieżących do produktu krajowego brutto (PKB). W ciągu II i III kwartału 2002 roku wartość tego wskaźnika poprawiała się, zaś w IV kwartale nastąpił spadek do poziomu -3,4% (wartość jak w analogicznym okresie roku ubiegłego). W całym 2002 roku wartość tego wskaźnika wyniosła -3,6%, co oznaczą poprawę o 0,3 punktu procentowego. WYKR. 2 SALDO RACHUNKU BIEŻĄCEGO W RELACJI DO PKB (KWARTAŁY NETTO) 0 2001 I II III IV 2002 I II III IV 0,0-500 -1 000-1 500-2 000-2 500-3 000-1,0-2,0-3,0-4,0-5,0-6,0-7,0-8,0 % PKB saldo obr.bież saldo obr.bież./pkb Wzrost wpływów z eksportu towarów W 2002 roku wartość eksportu towarów na bazie płatności wyniosła 34 746, czyli 32 945 mln USD. W porównaniu z 2001 rokiem dla danych w euro oznacza to wzrost o 923, tj. o 2,7%. W ujęciu dolarowym wzrost był silniejszy i wyniósł 2 670 mln USD, czyli 8,8%. W 2002 roku w eksporcie widać wyraźną tendencję wzrostową. Potwierdza to zarówno analiza dynamiki eksportu jak i analiza trendu za pomocą filtru Hodrick'a-Prescott'a. 8

Analiza dynamiki wskazuje na odwrócenie trendu spadkowego występującego w 2001 roku i pojawienie się trendu wzrostowego od II kwartału 2002 roku. WYKR. 3 EKSPORT, DANE PŁATNICZE DYNAMIKA 10 500 130 10 000 9 500 125,7 117,3 9 409 125 120 115 9 000 8 500 8 000 8 059 8 593 8 384 105,9 8 787 96,5 97,4 7 853 8 668 100,9 8 816 105,2 107,1 110 105 100 95 % 7 500 90 85 7 000 I 2001 II III IV I 2002 II III IV 80 kwartał Wpływy z eksportu towarów Dynamika wpływów z eksportu (analogiczny kwartał poprzedniego roku=100) Analiza trendu za pomocą filtru Hodrick'a-Prescott'a pokazuje, że tendencja do stabilizacji w eksporcie charakterystyczna dla 2001 roku uległa zmianie na wzrostową w 2002 roku. WYKR. 4 EKSPORT, DANE PŁATNICZE TREND 3 400 3 200 3 000 2 800 2 600 2 400 1 2001 3 5 7 9 11 1 2002 miesiąc 3 5 7 9 11 wpływ y z eksportu eksport, trend (Hodrick-Prescott, 400) Według danych statystyki handlu zagranicznego, sporządzonej na podstawie informacji celnych, wartość eksportu towarów w 2002 roku wyniosła 43 499, co w porównaniu z rokiem ubiegłym oznacza wzrost o 3 304, czyli o 8,2%. W ujęciu dolarowym w 9

2002 roku wartość eksportu ukształtowała się na poziomie 41 010 mln USD, a więc w porównaniu z rokiem ubiegłym wzrosła o 4 918 mln USD, tj. o 13,6%. TABL. II STRUKTURA GEOGRAFICZNA EKSPORTU WG DANYCH CELNYCH Nazwa ugrupowania 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) mln EUR Dynamika* (2002/2001) % Udział w eksporcie w 2002 r. % OGÓŁEM 40 195 43 499 3 304 108,2 100,0 Unia Europejska 27 822 29 914 2 092 107,5 68,8 w tym: Niemcy 13 819 14 070 251 101,8 32,3 EFTA 989 1 163 174 117,6 2,7 Pozostałe kraje rozwinięte 1 350 1 585 235 117,4 3,6 Kraje Europy Środkowo- Wschodniej 7 384 8 263 880 111,9 19,0 w tym: Czechy 1 595 1 737 141 108,9 4,0 w tym: Rosja 1 182 1 415 233 119,7 3,3 Kraje rozwijające się 2 649 2 573-76 97,1 5,9 Dane w tablicy zostały zaokrąglone do po uprzednim dokonaniu obliczeń w jednostkach EUR - przyczyna ewentualnych niezgodności w przedstawionych * analogiczny okres roku ubiegłego=100 Źródło: CIHZ Analizując strukturę geograficzną polskiego eksportu można zauważyć, że decydującą rolę w jego wzroście odegrał przyrost eksportu do Unii Europejskiej, który stanowił 63,3% przyrostu polskiego eksportu ogółem. Eksport do krajów Unii w porównaniu z rokiem 2001 zwiększył się o 2 092, tj. o 7,5%. Największy wzrost wartości eksportu dotyczył Francji (o 447, tj. o 20,6%), Szwecji (o 317, tj. o 29%), Niemiec (o 251, tj. o 1,8%), Wielkiej Brytanii (o 249, tj. o 12,4%) oraz Włoch (o 226, tj. 10,4%). Kolejną grupą krajów charakteryzującą się silnym wzrostem wartości sprowadzonych z Polski towarów są kraje Europy Środkowo Wschodniej (19% udziału w polskim eksporcie ogółem). W 2002 roku eksport do tych krajów wzrósł w porównaniu z poprzednim rokiem o 880, tj. o 11,9%. Największy wzrost wartości eksportu dotyczył: Rosji (o 233 mln EUR, tj. o 19,7%), Litwy, Czech i Węgier o około 140 (odpowiednio o 16,9%, o 8,9% i o 16,7%) oraz Ukrainy o 130 (o 11,8%). Spadek eksportu do krajów tej grupy dotyczył Białorusi (o 33, tj. o 10,8%). Istotne zmiany wartości eksportu do krajów należących do pozostałych grup w przekroju geograficznym dotyczyły wzrostu eksportu do Norwegii (o 317, tj. o 70%) oraz do Stanów Zjednoczonych (o 212, tj. o 22,3%). Natomiast spadek eksportu dotyczył głównie Islandii oraz krajów rozwijających się, w tym największy wartościowo dotyczył: Liberii, Indii, Meksyku i Algierii. 10

W strukturze towarowej polskiego eksportu dominują maszyny i urządzenia (22,1%) oraz sprzęt transportowy (15,9%), w zakresie których nastąpił wzrost eksportu (odpowiednio o TABL. III STRUKTURA TOWAROWA EKSPORTU WG DANYCH CELNYCH nr sekcji NAZWA SEKCJI 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) Dynamika* (2002/2001) % Udział w eksporcie w 2002 r. % I Zwierzęta żywe i produkty pochodzenia zwierzęcego 1 040 962-78 92,5 2,2 II Produkty pochodzenia roślinnego 815 913 98 112,1 2,1 III Tłuszcze i oleje 30 22-8 74,0 0,1 IV Przetwory spożywcze 1 492 1 568 75 105,0 3,6 V Produkty mineralne 2 440 2 347-93 96,2 5,4 VI Produkty przemysłu chemicznego 1 981 2 145 164 108,3 4,9 VII Tworzywa sztuczne i wyroby 1 893 2 215 322 117,0 5,1 VIII Skóry i wyroby 352 357 5 101,5 0,8 IX Drewno i wyroby z drewna 1 266 1 402 136 110,7 3,2 X Ścier drzewny, papier, tektura i wyroby 1 438 1 646 208 114,5 3,8 XI Materiały i wyroby włókiennicze 3 178 3 052-126 96,1 7,0 XII Obuwie, nakrycia głowy 336 341 5 101,5 0,8 XIII Wyroby z kamienia, ceramika, szkło 901 1 003 101 111,2 2,3 XIV Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i wyroby 225 249 24 110,6 0,6 XV Metale nieszlachetne i wyroby 4 713 4 957 244 105,2 11,4 XVI Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny 8 427 9 593 1 166 113,8 22,1 XVII Sprzęt transportowy 6 214 6 910 696 111,2 15,9 XVIII Przyrządy i aparaty optyczne, fotograficzne, pomiarowo-kontrolne 241 301 60 124,9 0,7 XIX Broń i amunicja 5 5 0 102,2 0,0 XX Różne wyroby gotowe - meble, pref budynków, zabawki 3 195 3 497 302 109,4 8,0 XXI Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie, antyki 8 9 1 110,1 0,0 0 Produkty gdzie indziej nie sklasyfikowane 4 4 0 100,0 0,0 EKSPORT OGÓŁEM 40 195 43 499 3 304 108,2 100,0 Dane w tablicy zostały zaokrąglone do po uprzednim dokonaniu obliczeń w jednostkach EUR - przyczyna ewentualnych niezgodności w przedstawionych obliczeniach * analogiczny okres roku ubiegłego=100 Źródło: CIHZ 1 166, tj. o 13,8% oraz o 696,tj. o 11,2%). Wzrost eksportu tych grup towarowych był wyższy niż eksportu ogółem (8,2%), a tym samym wzrósł ich udział w strukturze eksportu (odpowiednio o 1,1 oraz o 0,4 punktu procentowego). Najwyższy wartościowo wzrost eksportu w ww. sekcjach dotyczył następujących pozycji: części i akcesoriów samochodowych, pozostałych jednostek pływających, silników spalinowych, odbiorników telewizyjnych, samochodów ciężarowych, drutów, kabli i przewodów elektrycznych, (wzrost od 335 do 118 ). Natomiast znaczący spadek eksportu w zakresie towarów ww. sekcji dotyczył samochodów osobowych (o 96, tj. o 6,1%) oraz samolotów i śmigłowców (o 73, tj. o 51,9%). Poza wyżej wymienionymi najwyższe wartościowo wzrosty eksportu wystąpiły w zakresie następujących sekcji: - tworzyw sztucznych i wyrobów (wzrost o 322, tj. o 17%); w tym głównie opon pneumatycznych, - różnych wyrobów gotowych-mebli, budynków prefabrykowanych, zabawek (wzrost o 302, tj. o 9,4%), 11

- metali nieszlachetnych i wyrobów (wzrost o 244, tj. o 5,2%), w tym głównie konstrukcji i części konstrukcji ze stali. Natomiast najwyższe spadki wartości eksportu wystąpiły w zakresie następujących sekcji: - materiałów i wyrobów włókienniczych (spadek o 126, tj. o 3,9%), spowodowany głównie spadkiem odzieży i bielizny z tkanin (o 148, tj. o 9,7%), - produktów mineralnych (spadek o 93, tj. o 3,8%), zwłaszcza wskutek spadku eksportu węgla, brykietów i paliw stałych wytwarzanych z węgla (o 153, tj. o 15%), - zwierząt żywych i produktów pochodzenia zwierzęcego (spadek o 78, tj. o 7,5%), głównie w następstwie spadku eksportu mleka i śmietany (o 115, tj. o 45,2%. Spadek wartości importu towarów Według danych statystyki płatniczej w 2002 roku wypłaty za import towarów wyniosły 45 712, co w porównaniu z rokiem ubiegłym oznacza spadek o 1 136, czyli o 2,4%. Z kolei dla importu wyrażonego w dolarach amerykańskich w porównaniu z rokiem 2001 zarejestrowano wzrost o 1 347 mln USD, tj. o 3,2%, a wartość importu w 2002 roku ukształtowała się na poziomie 43 297 mln USD. Analiza dynamiki importu wskazuje na tendencję spadkową do połowy 2002 roku oraz na WYKR. 5 IMPORT, DANE PŁATNICZE - DYNAMIKA 13 000 130 12 500 12 158 12 497 125 120 12 000 11 500 11 000 10 500 10 000 11 784 111,2 111,7 11 453 11 453 98,7 97,2 10 847 94,7 11 109 94,3 11 259 98,3 102,8 115 110 105 100 95 90 85 % 9 500 I 2001 II III IV I 2002 II III IV 80 kwartał Wypłaty za import towarów Dynamika wypłat za import (analogiczny kwartał poprzedniego roku=100) tendencję wzrostową od III kwartału 2002 roku. Porównanie kwartałów lat 2001 2002 wskazuje, że w ciągu 3 kwartałów 2002 roku wartość importu była niższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku, zaś w IV kwartale nastąpił wzrost importu o 2,8%. 12

WYKR. 6 IMPORT, DANE PŁATNICZE - TREND 4 300 4 100 3 900 3 700 3 500 3 300 1 2001 3 5 7 9 11 1 2002 miesiąc 3 5 7 9 11 wypłaty za import import, trend (Hodrick-Prescott, 400) Analiza trendu za pomocą filtru Hodricka-Prescotta wskazuje również na spadkową tendencję importu od początku 2001 roku do połowy 2002 roku, po której nastąpił wzrost wypłat z tytułu importu. Według danych statystyki celnej w 2002 roku, w porównaniu z 2001 rokiem wartość importu wzrosła o 2 446, tj. o 4,4% i wyniosła 58 480. W ujęciu dolarowym import wzrósł o 4 838 mln USD, tj. o 9,6%, osiągając w 2002 roku 55 113 mln USD. Z analizy struktury geograficznej dostaw importowych w 2002 roku wynika, że o wzroście wartości importu w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku zadecydował w największym stopniu wzrost wartości towarów sprowadzonych z Unii Europejskiej (główny partner handlowy Polski 61,7% udziału w polskim imporcie ogółem) o 1 677, tj. o 4,9%. Wzrost importu z krajów Unii stanowił 68,6% wzrostu importu ogółem. Największy wzrost wartości importu zarejestrowano w obrotach z Niemcami (o 794, tj. o 5,9%) głównym dostawcą towarów do Polski (24,3% udziału w polskim imporcie ogółem), Włochami (o 262, tj. o 5,7%) oraz z Francją (o 258, tj. o 6,8%). Spadek importu z krajów Unii Europejskiej dotyczył w największym stopniu towarów sprowadzanych z Wielkiej Brytanii (o 55 ) oraz z Finlandii (o 36 ). Grupą państw, z której wartość zakupionych przez Polskę towarów zmniejszyła się w stosunku do odpowiedniego okresu ubiegłego roku (o 170, tj. o 1,7%), były kraje Europy Środkowo Wschodniej. Stało się tak głównie przez spadek importu z Rosji, trzeciego pod względem udziału polskiego importera 8% udziału w imporcie ogółem, (o 268 mln EUR, tj. o 5,4%), Litwy (o 106, tj. o 34,4%) oraz Czech (o 43, tj. o 2,2%). 13

Wzrósł natomiast import z Węgier (o 99, tj. o 11,2%) i Białorusi (o 78, tj. o 48,3%). Wśród najistotniejszych zmian wartości importu z krajów należących do pozostałych grup w przekroju geograficznym wymienić należy wzrost importu z Chin (o 393, tj. o 21,7%), Turcji (o 225, tj. o 50,5%), Norwegii (o 166, tj. o 30,4%) oraz spadek wartości towarów importowanych z Brazylii (o 178, tj. o 41,5%). Wzrost wartości importu ogółem w 2002 roku wynikał głównie ze zwiększenia dostaw dóbr inwestycyjnych (19,2% udziału w imporcie ogółem) oraz towarów konsumpcyjnych (21,5% udziału). Wzrost dóbr inwestycyjnych wyniósł 995, tj. 9,8%. Dotyczył on przede TABL. IV STRUKTURA GEOGRAFICZNA IMPORTU WG DANYCH CELNYCH Nazwa ugrupowania 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) mln EUR Dynamika* (2002/2001) % Udział w imporcie w 2002 r. % OGÓŁEM 56 034 58 480 2 446 104,4 100,0 Unia Europejska 34 401 36 079 1 677 104,9 61,7 w tym: Niemcy 13 427 14 220 794 105,9 24,3 EFTA 1 318 1 547 229 117,4 2,6 Pozostałe kraje rozwinięte 3 488 3 468-20 99,4 5,9 Kraje Europy Środkowo- Wschodniej 10 162 9 991-170 98,3 17,1 w tym: Czechy 1 937 1 895-43 97,8 3,2 w tym: Rosja 4 929 4 661-268 94,6 8,0 Kraje rozwijające się 6 666 7 396 730 110,9 12,6 Dane w tablicy zostały zaokrąglone do po uprzednim dokonaniu obliczeń w jednostkach EUR - przyczyna ewentualnych niezgodności w przedstawionych obliczeniach * analogiczny okres roku ubiegłego=100 Źródło: CIHZ wszystkim statków pasażerskich, towarowych i promów (wzrost o 593, tj. o 80,3%) oraz samochodów ciężarowych (wzrost o 257, tj. o 67%). Import towarów konsumpcyjnych wzrósł o 909, tj. o 7,8%. Główną przyczyną był wzrost importu samochodów osobowych o 461, tj. o 20,6%, produktów przemysłu chemicznego (wzrost o 160, tj. o 6,6%) oraz materiałów i wyrobów włókienniczych o 120 mln EUR, tj. o 20,9%. Z kolei import dominującej kategorii towarów, czyli dóbr zaopatrzeniowych (tzw. zużycie pośrednie - 59,3% udziału w imporcie ogółem) wzrósł o 570, tj. o 1,7%. Tak niewielki wzrost importu dóbr zaopatrzeniowych był efektem wzrostu importu pewnych towarów przy jednoczesnym silnym spadku importu gazu ziemnego i innych węglowodorów gazowych o 277, tj. o 23,3%, ropy naftowej i surowych kondensatów gazu naturalnego o 143, tj. o 4,4%. Warto zaznaczyć, że poziom cen ceny ropy zmniejszył się o 3,2%, a gazu o 29,8%. Wzrost importu dotyczył przede wszystkim 14

metali nieszlachetnych o 243, tj. o 5,9%, maszyn i urządzeń o 212, tj. o 4,8%, tworzyw sztucznych o 203, tj. o 6,9%, produktów przemysłu chemicznego o 176, tj. o 4,9%, ścieru drzewnego i papieru o 134, tj. o 7,8%. Systematyczny wzrost udziału euro w strukturze płatności towarowych W 2002 roku większość płatności towarowych w obrotach z zagranicą, tj. około 60%, realizowana była w euro. Udział euro w strukturze płatności towarowych systematycznie zwiększa się - w eksporcie o 5,6, a w imporcie o 5,4 punktu procentowego. Podkreślić jednak należy, że realny wzrost udziału euro w rozliczeniach towarowych wyniósł 3,1 punktu procentowego w eksporcie, natomiast 2 punkty procentowego w imporcie, zaś pozostały wzrost udziału euro w rozliczeniach płatniczych wynika z konwersji walut narodowych krajów tworzących strefę euro na ich wspólną walutę. TABL. V STRUKTURA WALUTOWA PŁATNOŚCI TOWAROWYCH EKSPORT 2001 r. 2002 r. zmiana udziału (2002-2001) IMPORT 2001 r. 2002 r. zmiana udziału (2002-2001) ogółem 100,0 100,0-100,0 100,0 - w tym: EUR 54,7 60,3 5,6 54,2 59,6 5,4 USD 33,7 29,8-3,9 31,8 28,5-3,3 PLN 4,1 4,9 0,8 4,6 6,5 1,9 GBP 2,1 2,3 0,3 2,0 1,7-0,3 SEK 1,0 0,9-0,1 1,1 1,1 0,0 DKK 1,0 0,8-0,2 0,9 0,7-0,2 CHF 0,5 0,4-0,1 1,1 0,9-0,2 Równolegle do wzrostu udziału euro następuje spadek udziału dolara amerykańskiego (o 3,9 punktu procentowego w eksporcie i 3,3 w imporcie), chociaż nadal znacząca cześć obrotów rozliczana jest w tej walucie (29,8% eksportu oraz 28,5% importu). Charakterystyczny jest również systematyczny wzrost udziału złotego w rozliczeniach polskiego handlu zagranicznego w % Stabilizacja deficytu płatności w usługach Saldo płatności usługowych w 2002 roku było tradycyjnie ujemne i wyniosło 1 074. W porównaniu z poprzednim rokiem nastąpiła niewielka poprawa salda płatności usługowych o 18, tj. o 1,6%. Był to wynik zmniejszenia wypłat z tytułu importu usług o 4,8%, przy jednoczesnym obniżeniu wpływów z eksportu usług o 5,5%. 15

WYKR. 7 USŁUGI 2 000 1 500 1 000 500 0-500 I 2001 II III IV I 2002 II III IV kwartał Wpływ y Wypłaty Saldo Analiza struktury rodzajowej płatności usługowych wskazuje, że poza dodatnim i wykazującym wzrost saldem usług transportowych oraz saldem podróży zagranicznych, salda pozostałych rodzajów usług były ujemne. Szczególnie wysoki poziom deficytu dotyczył pozostałych usług handlowych 1, których ujemne saldo wzrosło 4-krotnie, zarówno na skutek wzrostu importu o 11,2%, jak również spadku eksportu o 13,6%. Pogłębienie deficytu nastąpiło również w zakresie usług dla ludności, audiowizualnych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz ubezpieczeń i reasekuracji. Największą poprawę salda odnotowano w zakresie: usług finansowych, których ujemne saldo zmniejszyło się o 153 w wyniku zmniejszenia wypłat o 53,2%, przy spadku wpływów o 29,9 %; podróży zagranicznych, których saldo poprawiło się o 84. Był to wynik wzrostu o 2,8% wpływów oraz zmniejszenia o 5,3% wypłat z tytułu podróży zagranicznych, rozliczanych jako płatności polskiego systemu bankowego; usług budowlanych, których wpływy wzrosły o 7,5% przy spadku wypłat o 17,2%. W efekcie ujemne saldo zmniejszyło się o 59 ; usług transportowych, których dodatnie saldo wzrosło o 46 w wyniku spadku importu o 4,2% oraz wzrostu eksportu o 1,3%. 1 Kategoria Pozostałych usług handlowych obejmuje płatności dotyczące pośrednictwa handlowego, leasingu operacyjnego, usług inżynieryjnych, usług doradztwa prawnego, rachunkowego itp 16

TABL. VI SKŁADNIKI SALDA USŁUG 2001r. 2002r. Zmiana (2002-2001) Usługi ogółem -1 092-1 074 18 1. Usługi transportowe 425 471 46 2. Podróże zagraniczne -22 62 84 3. Usługi pocztowe, kurierskie i telekomunikacyjne -65-34 31 4. Usługi budowlane -210-151 59 5. Ubezpieczenia i reasekuracja -89-129 -40 6. Usługi finansowe -210-57 153 7. Usługi informatyczne i informacyjne -187-155 32 8. Patenty, prawa autorskie i opłaty -461-422 39 9. Pozostałe usługi handlowe -123-478 -355 10. Usługi dla ludności, audiowizualne, kulturalne i rekreacyjne -47-95 -48 11. Utrzymanie przedstawicielstw (rządowe) -103-88 15 12. Inne 0 2 2 Pogłębienie ujemnego salda dochodów W 2002 r. odnotowano ujemne saldo dochodów, wynoszące 1 681. Przed rokiem saldo to było o 38,9% mniejsze i wyniosło 1 027. Pogłębienie ujemnego salda było przede wszystkim wynikiem znacznie mniejszych wpływów z tytułu dochodów uzyskanych przez rezydentów od posiadanych przez nich aktywów zagranicznych. Łączne wpływy uzyskane przez polskie podmioty z tytułu dochodów od posiadanych WYKR. 8 DOCHODY 2 000 1 500 1 000 500 0-500 I 2001 II III IV I 2002 II III IV -1 000 kwartał Wpływ y Wypłaty Saldo 17

aktywów zagranicznych wyniosły w 2002 r. 2 158 i były o 27,0% niższe niż przed rokiem. Wyższe wpływy z tytułu dochodów zarejestrowane w poprzednim roku były m. in. wynikiem dokonanej przez Skarb Państwa w I kwartale 2001 r. jednorazowej operacji sprzedaży znacznego pakietu 30-letnich zerokuponowych obligacji rządu USA stanowiących zabezpieczenie wykupionych wcześniej obligacji Brady ego. Odsetki od tych obligacji rządu USA w kwocie 242 mln USD zostały zarejestrowane w kategorii dochodów od inwestycji portfelowych, podwyższając znacząco wartość wypłat z tytułu dochodów w 2001 r. Kolejną przyczyną spadku wpływów z tytułu dochodów w 2002 r. było postępujące obniżanie się rynkowych stóp procentowych związanych z głównymi walutami światowymi. Dla przykładu przeciętna wartość (średnia arytmetyczna) trzymiesięcznej stopy EURIBOR (związanej z euro) wynosiła w 2001 roku 4,26%, a w roku 2002 3,32%. Jeszcze wyraźniejszy spadek miał miejsce w przypadku stóp związanych z USD. Średnia wartość trzymiesięcznej stopy LIBOR spadła z 3,78% do 1,80%. Krótkoterminowe stopy LIBOR i EURIBOR są bardzo często stopami bazowymi dla obligacji zmiennokuponowych i dla lokat bankowych o oprocentowaniu zmiennym. W przypadku stóp długoterminowych średnia rentowność pięcioletnich obligacji rządowych krajów strefy euro zmniejszyła się z 4,36% do 4,29%, a podobnych obligacji emitowanych przez rząd USA z 4,50% do 3,79%. Zestawienie wartości średnich rynkowych stóp procentowych związanych z dolarem, euro i złotym zawiera tabela VII. Największe spadki wpływów dotyczyły kategorii o największych udziałach we wpływach, tj. dochodów od inwestycji portfelowych (58,1% całości wpływów w 2002 r.), przede wszystkim TABL. VII RYNKOWE STOPY PROCENTOWE DLA EUR I USD (WARTOŚCI ŚREDNIE DLA 2001 R. I 2002 R.) EURIBOR EUR T-BONDS LIBOR USD USD T-BONDS WIBOR PLN OBLIGACJE SKARBOWE PLN Źródło: Bloomberg, obliczenia własne 2001 r. 2002 r. Zmiana (pkt procentowe) 1M 4,332 3,306-1,026 3M 4,264 3,322-0,942 6M 4,157 3,358-0,799 2Y 4,028 3,677-0,350 5Y 4,356 4,289-0,067 10Y 4,819 4,808-0,012 1M 3,884 1,771-2,113 3M 3,782 1,802-1,981 6M 3,732 1,895-1,837 2Y 3,807 2,632-1,174 5Y 4,500 3,789-0,711 10Y 4,999 4,611-0,388 1M 17,070 9,309-7,761 3M 16,701 9,062-7,639 6M 16,238 8,810-7,428 2Y 14,814 8,213-6,601 5Y 12,564 7,994-4,570 18

dochodów od papierów dłużnych oraz dochodów od pozostałych inwestycji (26,1 % wpływów), głównie z lokat w bankach zagranicznych. Wysokość wpływów w obu tych kategoriach dochodów jest ściśle związana z poziomem stóp procentowych na rynkach zagranicznych. Znaczny udział we wpływach zarówno z tytułu dochodów od inwestycji portfelowych jak i dochodów od pozostałych inwestycji miały dochody uzyskiwane przez NBP z aktywów rezerwowych. Wypłaty z tytułu dochodów od inwestycji dokonanych przez nierezydentów w Polsce wyniosły w omawianym roku 3 839 i miały podobną wysokość jak w roku 2001 (były niższe zaledwie o 3,7%). Znaczny udział w wypłatach z tytułu dochodów miały odsetki zapłacone przez Skarb Państwa wierzycielom zrzeszonym w Klubie Paryskim (w ramach dochodów od pozostałych inwestycji) oraz nierezydentom posiadającym obligacje wyemitowane przez Skarb Państwa zarówno na rynkach zagranicznych, jak i na rynku krajowym (w ramach dochodów od inwestycji portfelowych). Spadek stóp procentowych związanych z głównymi walutami światowymi, jak i ze złotym, wpływał pomniejszająco na wysokość wypłat odsetek dla obu wymienionych wyżej kategorii dochodów. Z powyższego powodu wypłaty dochodów od pozostałych inwestycji zmniejszyły się o TABL. VIII DOCHODY 2001 r. 2002 r. Zmiany (2002-2001) Dynamika (2002/2001) % WPŁYWY 2 958 2 158-800 73,0 Wynagrodzenia pracowników 215 276 61 128,4 Dochody od inwestycji bezpośrednich 72 41-31 56,9 Dochody od inwestycji portfelowych 1 595 1 254-341 78,6 Dochody od pozostałych inwestycji 1 052 564-488 53,6 Inne dochody 24 23-1 95,8 WYPŁATY 3 985 3 839-146 96,3 Wynagrodzenia pracowników 222 234 12 105,4 Dochody od inwestycji bezpośrednich 982 1 211 229 123,3 Dochody od inwestycji portfelowych 1 184 1 083-101 91,5 Dochody od pozostałych inwestycji 1 567 1 268-299 80,9 Inne dochody 30 43 13 143,3 SALDO -1 027-1 681-654 Wynagrodzenia pracowników -7 42 49 Dochody od inwestycji bezpośrednich -910-1 170-260 Dochody od inwestycji portfelowych 411 171-240 Dochody od pozostałych inwestycji -515-704 -189 Inne dochody -6-20 -14 19

19,1%. Ich udział w ogólnej sumie wypłat wyniósł 33,0%. Kwota transferowanych przez zagranicznych inwestorów dochodów z inwestycji bezpośrednich wzrosła w porównaniu z 2001 r. o 23,3%. Przyczyną wzrostu tych wypłat był transfer zysków, które nie były reinwestowane w Polsce. Udział wypłat dochodów z inwestycji bezpośrednich w całkowitej wartości wypłat wyniósł w 2002 r. 31,5%. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż zmianie ulega struktura portfela obligacji Skarbu Państwa znajdujących się w posiadaniu nierezydentów. Zwiększeniu uległ udział obligacji nominowanych w złotych (z 45% na początku 2001 roku do 53% na koniec 2002 roku). Wartość portfela tych obligacji będących w posiadaniu nierezydentów zwiększyła się w porównaniu z rokiem 2001 o ok. 50%. Oprocentowanie obligacji złotowych, a zatem i wartość wypłacanych odsetek, mimo że niższe niż w 2001 r., są ciągle wyższe niż w przypadku obligacji nominowanych w walutach obcych. Wzrost wartości portfela i relatywnie wysokie kupony to główne przyczyny stosunkowo niewielkiego, wynoszącego 8,5% spadku wypłat z tytułu dochodów od inwestycji portfelowych, stanowiących kolejny istotny (28,2%) składnik całości wypłat z tytułu dochodów w 2002 r. Niewielki wzrost dodatniego salda transferów bieżących Transfery bieżące są pozycją bilansu płatniczego, której dodatnie saldo od wielu lat wpływa na poprawę salda obrotów bieżących. W 2002 roku nadwyżka w zakresie transferów bieżących wyniosła 2 299, co w porównaniu z 2001 rokiem oznacza niewielki wzrost salda o 62, czyli o 2,8%. Wpływy z tytułu transferów bieżących w 2002 roku wyniosły 3 028 i zwiększyły się w stosunku do ubiegłego roku o 60, czyli o 2,0%. Wpływy transferów bieżących sektora rządowego wyniosły 587, a więc w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego wzrosły o 138, tj. o 30,7%, głównie w wyniku otrzymanych darów i pomocy bezzwrotnej. Wśród tych transferów największą cześć stanowiły dary i pomoc bezzwrotna z instytucji oraz krajów Unii Europejskiej wynoszące 582. W transferach prywatnych (stanowiących 80,6% wpływów transferów bieżących) w porównaniu z rokiem ubiegłym zarejestrowano spadek wpływów o 78, tj. o 3,1%. Główną przyczyną obniżenia wpływów z tytułu transferów prywatnych był niższy napływ środków z tytułu odszkodowań za pracę przymusową Polaków w okresie II wojny światowej. W 2002 roku nastąpił napływ środków z tego tytułu w wysokości 243, co oznacza spadek w stosunku do 2001 roku o 94, tj. o 27,9%. 20

WYKR. 9 TRANSFERY BIEŻĄCE 1 200 1 000 800 600 400 200 0 I 2001 II III IV I 2002 II III IV kwartał Wpływ y Wypłaty Saldo Wypłaty transferów bieżących w 2002 roku wyniosły 729 i w porównaniu z poprzednim rokiem zmniejszyły się nieznacznie o 2, czyli o 0,3%. TABL. IX TRANSFERY BIEŻĄCE 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) mln EUR Dynamika (2002/2001) % WPŁYWY 2 968 3 028 60 102,0 Transfery rządowe 449 587 138 130,7 Transfery prywatne 2 519 2 441-78 96,9 WYPŁATY 731 729-2 99,7 Transfery rządowe 138 129-9 93,5 Transfery prywatne 593 600 7 101,2 SALDA 2 237 2 299 62 - Transfery rządowe 311 458 147 - Transfery prywatne 1 926 1 841-85 - Spadek nadwyżki niesklasyfikowanych obrotów bieżących Wartość salda niesklasyfikowanych obrotów bieżących 2 w 2002 roku wynosiła 4 234 mln EUR 3, co oznacza obniżenie kwoty nadwyżki o 681, tj. 13,9% w stosunku do poprzedniego roku. 2 Saldo niesklasyfikowanych obrotów bieżących odzwierciedla napływ netto środków w formie pieniędzy zagranicznych (banknotów i monet) do kas walutowych polskich banków z tytułu transakcji dokonanych 21

W 2002 roku jedynie w III kwartale saldo niesklasyfikowanych obrotów bieżących było wyższe (o 1,8%) niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. W pozostałych kwartałach saldo to kształtowało się na poziomie niższym niż w roku 2001 (w I kwartale o 30,2%, w II kwartale o 16,6%, w IV kwartale o 19,4%). WYKR. 10 SALDO NIESKLASYFIKOWANYCH OBROTÓW BIEŻĄCYCH 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 I 2001 II III IV I 2002 II III IV kwartał W rozszacowaniu salda niesklasyfikowanych obrotów bieżących istotną pozycję stanowi saldo obrotów z tytułu podróży zagranicznych. Jak wynika ze wstępnych szacunków Instytutu Turystyki wpływy z tytułu przyjazdów cudzoziemców do Polski kształtowały się w 2002 roku na poziomie niższym niż roku poprzednim. Jednak zahamowana została silna tendencja spadkowa występująca od kilku lat w zakresie wpływów z tytułu podróży zagranicznych. Według Instytutu Turystyki wydatki cudzoziemców w Polsce z tytułu podróży kształtowały się na poziomie 8,7 mld USD w roku 1997, 8,0 mld USD w roku 1998, 6,1 mld USD rocznie w latach 1999-2000 oraz 4,8 mld USD w roku 2001 i 4,5 mld USD w roku 2002. Poziom przychodów oraz rozchodów z tytułu podróży zagranicznych zależy w dużym stopniu od wielkości ruchu granicznego osób zarejestrowanego w danym okresie na granicach pomiędzy rezydentami a nierezydentami, które nie zostały sklasyfikowane według standardowych pozycji bilansu płatniczego. 3 Kwota ta zawiera korektę w wysokości 426, dokonaną w styczniu 2002 roku, polegającą na powiększeniu salda niesklasyfikowanych obrotów bieżących i pomniejszeniu salda błędów i opuszczeń. Celem tej korekty było wyeliminowanie wpływu operacji wymiany na euro walut narodowych krajów Unii Gospodarczej i Walutowej, tak, by saldo niesklasyfikowanych obrotów bieżących odzwierciedlało poziom transakcji z nierezydentami. Skala korekty z perspektywy całego 2002 roku wydaje się zbyt mała. 22

Polski. Według danych Straży Granicznej 4 w 2002 roku zmniejszyła się o 17,4% liczba odpraw cudzoziemców wjeżdżających do Polski, przy czym największy spadek (o 26,8%) odnotowano w I kwartale, zaś w IV kwartale spadek ten wyniósł 3,3%. Jednocześnie w 2002 roku nastąpił spadek o 15,2% liczby Polaków wyjeżdżających za granicę (11% w I kwartale, 10,5% w II kwartale, 13% w III kwartale oraz 26,1% w IV kwartale). Zmiany relacji między liczbą przyjazdów oraz liczbą wyjazdów pozwalają przypuszczać, że będą one miały korzystny wpływ na saldo obrotów z tytułu podróży zagranicznych, wpływając hamująco na spadek tego salda. Szacuje się, że w 2002 roku nastąpił spadek salda o około 0,1 mld USD. W poprzednich latach spadki były znacznie wyższe. Na obniżenie salda niesklasyfikowanych obrotów bieżących w roku 2002 w stosunku do poprzedniego roku znaczący wpływ miała duża ilość samochodów sprowadzonych do Polski w I kwartale przez osoby fizyczne. Zakupy te realizowane były głównie w formie gotówkowej, co oznacza zmniejszenie się nadwyżki niesklasyfikowanych obrotów bieżących związanej z obrotami towarowymi. Spadek nadwyżki spowodowany został również potrzebą odtworzenia części zapasów walut obcych wymienionych w 2001 roku na złote w związku z wycofywaniem z obiegu walut narodowych Unii Europejskiej. Dotyczyło to osób, które tradycyjnie część oszczędności posiadają w walutach obcych, jak również Polaków często wyjeżdżających za granicę. 4 Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju rok 2002 r., GUS, styczeń 2003. 23

2. Rachunek finansowy Saldo na rachunku finansowym w 2002 r. było dodatnie i wyniosło 6 935. W porównaniu z rokiem 2001 napływ inwestycji netto dokonanych przez nierezydentów w Polsce uległ zmniejszeniu. Saldo tych inwestycji wyniosło 6 330. Przed rokiem nierezydenci zainwestowali netto w Polsce 7 532. Mniejszy napływ środków inwestowanych przez nierezydentów w Polsce w 2002 roku wynikał przede wszystkim z postępującego obniżania się napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Równocześnie miał miejsce znaczny wzrost inwestycji portfelowych dokonywanych przez nierezydentów oraz obniżenie odpływu kapitału z tytułu kredytów otrzymanych, które jednak nie zrekompensowały ujemnego wpływu wspomnianej wcześniej kategorii. WYKR. 11 KOMPONENTY RACHUNKU FINANSOWEGO 8 000 6 000 4 000 2 000 0-2 000-4 000 2001 2002 ogółem inw estycje rezydentów za granicą inw estycje nierezydentów w Polsce pochodne instrumenty finansow e W przeciwieństwie do roku 2001 saldo inwestycji dokonanych przez rezydentów za granicą miało dodatni wpływ na saldo rachunku finansowego. W 2002 roku rezydenci zmniejszyli swoje inwestycje zagraniczne netto o 1 602. Wysokiemu tempu wycofywania się rezydentów z lokat w bankach zagranicznych, które miało decydujący wpływ na saldo inwestycji dokonanych przez rezydentów za granicą, towarzyszył wzrost inwestycji w zagraniczne papiery wartościowe. Saldo inwestycji w pochodne instrumenty finansowe było w ciągu 2002 roku ujemne i wyniosło -997. Saldo to pogłębiło się znacznie w porównaniu z 2001 r. gdy było również ujemne i wynosiło -351. 24

2. 1. Inwestycje nierezydentów w Polsce Saldo inwestycji nierezydentów dokonanych w Polsce w 2002 r. wyniosło 6 330. Napływ kapitału był o 16,0 % niższy niż przed rokiem, gdy wyniósł 7 532. Istotnej zmianie uległa struktura napływającego kapitału. W przeciwieństwie do 2001 roku, gdy zdecydowanie przeważały inwestycje o charakterze długookresowym (inwestycje bezpośrednie i kredyty długoterminowe), w 2002 r. udział inwestycji o charakterze krótkookresowym (inwestycje portfelowe, kredyty krótkoterminowe, rachunki bieżące i depozyty) niemal zrównał się z udziałem inwestycji długookresowych. Było to przede wszystkim wynikiem wysokiego udziału inwestycji portfelowych. Inwestycje nierezydentów o charakterze długookresowym wyniosły w 2002 r. 3 319 i stanowiły 52,4 % napływającego kapitału (w 2001 r. wskaźnik ten wyniósł aż 80,5 %). Pozostałą część stanowiły środki inwestowane krótkookresowo. TABL. X ZAGRANICZNE INWESTYCJE W POLSCE Zmiana 2001 r. 2002 r. (2002-2001) Inwestycje nierezydentów dokonane w Polsce 7 532 6 330-1 202 Inwestycje długookresowe 6 061 3 319-2 742 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w kraju 7 815 4 335-3 480 Kredyty otrzymane powyżej 1 roku -1 754-1 016 738 Inwestycje krótkookresowe 1 471 3 011 1 540 Zagraniczne inwestycje portfelowe w kraju (pasywa) 1 090 3 113 2 023 Kredyty otrzymane do 1 roku włącznie -96 479 575 Rachunki bieżące i depozyty 477-581 -1 058 Pozostałe zobowiązania 0 0 0 Dalsze obniżenie napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich Napływ kapitału netto z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich lokowanych w Polsce w 2002 r. wyniósł 4 335. Była to kwota o 3 480, czyli 44,5 % niższa niż przed rokiem. Mimo to napływ netto inwestycji bezpośrednich stanowił 68,5% salda zagranicznych inwestycji w Polsce. Napływ kapitału obniżał się z kwartału na kwartał (1 132 w I kwartale, 937 w II kwartale i 826 w III kwartale 2002 roku). Pewne odwrócenie tej tendencji nastąpiło w IV kwartale, w którym napływ kapitału wyniósł 1 440. 25

WYKR. 12 SALDO ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 I 2001 II III IV I 2002 II III IV kwartał Wartość napływającego kapitału przeznaczonego na powiększenie kapitałów własnych polskich przedsiębiorstw i banków (zakup akcji lub udziałów) wyniosła 3 220 i była niższa o 50,6 % w porównaniu z rokiem 2001. Zdecydowane obniżenie napływu kapitału było wynikiem zahamowania procesu prywatyzacji. Pod koniec 2002 r. miała miejsce prywatyzacja Stoenu, która wpłynęła dodatnio na saldo IV kwartału. Była to jedyna prywatyzacja dużego przedsiębiorstwa państwowego w 2002 r. Przyczyną spadku napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, związaną z globalnym spowolnieniem wzrostu gospodarczego, była również pogarszająca się kondycja (odnotowane straty) niektórych poważnych zagranicznych inwestorów bezpośrednich w sektorach: bankowym, telekomunikacyjnym i motoryzacyjnym. TABL. XI ZAGRANICZNE INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) Dynamika (2002/2001) % Kapitał własny i kredyty inwestorów 7 815 4 335-3 480 55,5 Kapitał własny 6 512 3 220-3 292 49,4 Kredyty inwestorów 1 303 1 115-188 85,6 26

Pozostałą część zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce, poza inwestycjami w kapitał własny przedsiębiorstw, stanowił kapitał napływający w postaci kredytów udzielanych przedsiębiorstwom i bankom przez nierezydentów. Wartość netto napływu kapitału z tego tytułu wyniosła 1 115 i była o 16,4% niższa niż przed rokiem. Wysoki wzrost finansowania kredytami od zagranicznych inwestorów bezpośrednich wystąpił w sektorze bankowym, gdzie w poprzednim roku wartość zaciągniętych kredytów była nieznaczna. W dalszym ciągu jednak napływ kredytów od bezpośrednich inwestorów był wyższy w sektorze przedsiębiorstw (sektor pozarządowy i pozabankowy), stanowiąc 55,9% całości napływu. Jednocześnie w tym sektorze finansowanie w postaci kredytów od inwestorów bezpośrednich uległo niemal dwukrotnemu zmniejszeniu w porównaniu z 2001 rokiem. Silny napływ kapitału portfelowego Bardzo istotny udział w napływie zagranicznych inwestycji do Polski miały inwestycje portfelowe. Kapitał netto zainwestowany w 2002 roku przez nierezydentów w polskie papiery wartościowe wyniósł 3 113. Stanowiło to połowę całkowitego napływu kapitału z tytułu inwestycji nierezydentów w Polsce w 2002 r. Była to wielkość niemal trzykrotnie wyższa niż w 2001 r., gdy wartość zagranicznych inwestycji portfelowych wyniosła 1 090 mln EUR. WYKR. 13 SALDO ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI PORTFELOWYCH 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0-500 I 2001 II III IV I 2002 II III IV -1 000-1 500 kwartał O wysokości salda zagranicznych inwestycji portfelowych zadecydował napływ kapitału inwestowanego przez nierezydentów w dłużne papiery wartościowe, przede wszystkim 27

wyemitowane przez Skarb Państwa. Napływ netto środków zainwestowanych w polskie papiery dłużne w 2002 r. wyniósł 3 706. Zainteresowanie nierezydentów w omawianym okresie, zwłaszcza od stycznia do maja 2002 r., skupiało się na dłużnych papierach skarbowych nominowanych w złotych, znajdujących się w obrocie na rynku krajowym. Zmianie uległa struktura portfela obligacji Skarbu Państwa znajdujących się w posiadaniu nierezydentów. Udział obligacji nominowanych w złotych w portfelu zagranicznych inwestorów zwiększył się z 45% na początku 2001 roku do 53% na koniec 2002 roku. Mimo obniżania stóp procentowych przez NBP, dalsze obniżanie się rynkowych stóp procentowych na głównych rynkach światowych powodowało, iż oferowane przez Skarb Państwa oprocentowanie złotowych obligacji pozostawało w pierwszej połowie roku relatywnie wysokie i atrakcyjne dla nierezydentów. Dodatkowo wysoki deficyt budżetowy, wywołując obawy co do przyszłej stabilności polskiej gospodarki, powodował konieczność oferowania relatywnie wysokich stóp procentowych w celu przyciągnięcia kapitału niezbędnego dla refinansowania długu publicznego i zapewnienia nabywcom obligacji premii za ryzyko inwestycyjne. Kolejną przyczyną wzrostu inwestycji w polskie papiery skarbowe była tendencja inwestorów instytucjonalnych do zmiany struktury portfela na korzyść papierów dłużnych związana z sytuacją panującą na światowych rynkach akcji. Największy napływ kapitału inwestowanego w polskie papiery dłużne miał miejsce na TABL. XII ZAGRANICZNE INWESTYCJE PORTFELOWE 2001 r. 2002 r. Zmiana (2002-2001) Dynamika (2002/2001) % WPŁYWY 69 463 116 346 46 883 167,5 Udziałowe papiery wartościowe 4 748 4 256-492 89,6 Dłużne papiery wartościowe 64 715 112 090 47 375 173,2 WYPŁATY 68 373 113 233 44 860 165,6 Udziałowe papiery wartościowe 5 101 4 849-252 95,1 Dłużne papiery wartościowe 63 272 108 384 45 112 171,3 SALDO 1 090 3 113 2 023 Udziałowe papiery wartościowe -353-593 -240 Dłużne papiery wartościowe 1 443 3 706 2 263 przełomie I i II kwartału. W marcu 2002 r. wyniósł on 1 354. Skarb Państwa wyemitował wówczas na rynkach zagranicznych euroobligacje nominowane w euro o wartości nominalnej 750. Również w kwietniu napływ kapitału netto osiągnął wysoką wartość, równą 820. Inwestorzy zagraniczni skorzystali wówczas z obniżenia popytu banków krajowych kupując papiery skarbowe po niższych cenach. 28

WYKR. 14 INWESTYCJE W POLSKIE PAPIERY DŁUŻNE 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0-500 -1 000 0 I 2001 II III IV I 2002 II III IV -1 500 kwartał Wpływ y Wypłaty Saldo (skala praw a) W III kwartale 2002 roku napływ netto inwestycji w polskie papiery dłużne utrzymał się na poziomie zbliżonym do II kwartału i znacznie niższym niż w I kwartale. Jednak głównym powodem napływu tych inwestycji nie był, w przeciwieństwie do II kwartału, zakup papierów dłużnych nominowanych w złotych, lecz nowe emisje euroobligacji Skarbu Państwa dokonane na rynkach zagranicznych. Pierwsza z emisji dokonanych w III kwartale, o wartości 1 000 mln USD, miała miejsce w lipcu, druga, o wartości 400 mln USD we wrześniu. Całkowity napływ kapitału inwestowanego w polskie papiery dłużne w lipcu 2002 r. wyniósł jedynie 249. Świadczyło to o skali odpływu kapitału wycofywanego przez nierezydentów z inwestycji w inne polskie papiery dłużne, przede wszystkim w obligacje skarbowe nominowane w złotych. Odpływ ten spowodowany był niepewnością inwestorów związaną ze zmianą na stanowisku ministra finansów i przyszłą polityką gospodarczą rządu. W następnych miesiącach III kwartału można było obserwować niewielki napływ inwestycji w papiery dłużne emitowane na rynku krajowym. W IV kwartale 2002 r. Saldo było ujemne i wyniosło -372. W październiku miał miejsce wcześniejszy wykup nominowanych w dolarach obligacji Brady ego o wartości nominalnej 1 300 mln USD, co spowodowało, że saldo było ujemne i wyniosło 850 mln EUR. W listopadzie Skarb Państwa wyemitował euroobligacje nominowane w funtach brytyjskich o wartości nominalnej 400 mln GBP. Jednak w tym miesiącu saldo wyniosło tylko 369, co oznacza, że wystąpił duży odpływ kapitału inwestowanego w papiery wartościowe nominowane w złotych. 29

Średnioterminową przyczyną widocznego w drugiej połowie roku zmniejszenia zainteresowania nierezydentów obligacjami skarbowymi nominowanymi w złotych był spadek ich rentowności, który dokonał się szybciej niż spadek rentowności porównywalnych obligacji rządu USA lub rządów krajów strefy euro. Dla przykładu: średni kwartalny dysparytet rentowności obligacji pięcioletnich Skarbu Państwa i rządów krajów strefy euro wyniósł w IV kwartale 2002 roku zaledwie 2,36%, podczas gdy w III kwartale wynosił 3,61%, w II kwartale 4,08%, zaś w pierwszym kwartale 4,84%. Odpowiednie wartości dla dysparytetu rentowności obligacji pięcioletnich Skarbu Państwa i porównywalnych obligacji rządu USA wynosiły 3,12%, 4,38%, 4,42% i 5,01%. Ryzyko inwestowania w polskie papiery dłużne zostało w III kwartale powiększone przez niektóre agencje ratingowe, które przejściowo obniżyły ocenę długu Skarbu Państwa. W IV kwartale dodatkowym czynnikiem ryzyka stał się wzrost zagrożenia konfliktem zbrojnym w Iraku, powiększający ryzyko inwestowania na większości rynków rządowych papierów dłużnych. Wartość zadłużenia z tytułu skarbowych papierów nominowanych w złotych, będących w posiadaniu nierezydentów na koniec 2002 roku zwiększyła się w porównaniu z rokiem 2001 o ok. 50%. WYKR. 15 DYSPARYTET STÓP PROCENTOWYCH 12 10 8 6 4 2 0 2001-01-01 2001-03-01 2001-05-01 pkt. % 2001-07-01 2001-09-01 2001-11-01 2002-01-01 2002-03-01 2002-05-01 2002-07-01 2002-09-01 2002-11-01 Dysparytet USD PLN 5Y Dysparytet EUR PLN 5Y Źródło: Bloomberg, obliczenia własne W roku 2002 wystąpił odpływ kapitału inwestowanego przez nierezydentów w polskie papiery udziałowe. Saldo w omawianym okresie było ujemne i wyniosło 593. Przed rokiem saldo tych inwestycji było również ujemne i wyniosło 353. W przeciwieństwie do dłużnych papierów wartościowych, wartość obrotów (wpływów i wypłat) związanych z inwestycjami w polskie papiery udziałowe jest stosunkowo niska i wykazuje powolną tendencję spadkową. 30