Scenariusz godziny wychowawczej: Stereotypy płci Godzina wychowawcza - scenariusz Temat: Stereotypy płci w społeczeństwie. Adresaci: uczniowie klas I II szkoły ponadgimnazjalnej. Czas trwania zajęć: 135 minut (3 godziny lekcyjne). Zajęcia można podzielić na trzy samodzielne jednostki lekcyjne przy poszczególnych ćwiczeniach podaliśmy orientacyjny czas ich trwania. Formy zajęć: dyskusja, burza mózgów, praca indywidualna, praca grupowa i z całą klasą. Pomoce: marker, dwa duże arkusze papieru,) do powieszenia, samoprzylepne karteczki dla każdego ucznia. Cele zajęć : zwiększenie wśród uczniów świadomości istnienia nierówności płci, uwrażliwienie na istnienie stereotypów płci, zwrócenie uwagi na to, że każdy człowiek jest inny i stereotypy często nie mówią prawdy o kimś, kto przynależy do danej grupy, wprowadzenie pojęć płeć biologiczna (ang. sex) oraz płeć kulturowa (ang. gender), refleksja nad stereotypami związanymi z płcią, uwrażliwienie na problem dyskryminacji kobiet, zapoznanie z faktami, statystykami dotyczącymi dyskryminacji kobiet, wzmacnianie wrażliwości na tematykę równości płci. UWAGA! Przed zajęciami ustaw krzesła w okrąg. Przebieg zajęć Przywitanie i wprowadzenie Powiedz uczennicom i uczniom, że dziś będziecie rozmawiać o stereotypach płci. O tym, czy są jakieś czynności, zawody, które mogą wykonywać tylko mężczyźni lub tylko kobiety. Na początku spiszcie kontrakt, który wyznaczy zasady współpracy podczas lekcji. Spisanie kontraktu 10 minut Na dużym arkuszu papieru (może być na flipcharcie) nauczyciel zapisuje zasady kontraktu, które podają uczniowie. Pod kontraktem podpisuje się nauczyciel/ka oraz uczniowie/nice Kontrakt jest umową między grupą, a osobą prowadzącą. Określi najważniejsze zasady wspólnej pracy np.: zaczynamy punktualnie, mówi jedna osoba, nie przerywamy sobie, oceniamy i krytykujemy poglądy nie ludzi, zasada dobrowolności (jeśli ktoś nie chce z jakiegoś powodu brać udziału w konkretnym ćwiczeniu, to nie musi, ale nie przeszkadza pozostałym osobom), zasada dyskrecji - żadne wątki osobiste, jeśli takie się pojawią na zajęciach, nie powinny wyjść poza grono osób uczestniczących w warsztacie. Zawiązanie kontraktu jest istotne by uczniowie i uczennice czuli/ły się swobodnie i dobrze na zajęciach. Każda osoba powinna mieć prawo do wygłoszenia swojego zdania bez poczucia, że jest za to oceniana (może się zdarzyć, że klasa będzie miała do tematyki zajęć stosunek bardzo osobisty, emocjonalny, dlatego ważne jest zapewnienie jej poczucia bezpieczeństwa) Ważne, aby zasady kontraktu wychodziły głównie od uczniów i uczennic, wtedy na pewno będą ich przestrzegać. Nie dopuszczalne jest by nauczyciel/ka łamał/a zasady kontraktu np. jeśli zapiszemy zasadę punktualnego przychodzenia po przerwie i nauczyciel/ka się spóźni, to może być pewien/pewna, że uczniowie i uczennice zaczną łamać inne zasady.
Ćwiczenie 1. Uwielbiam gotować i oglądać mecze piłki nożnej 20 minut Poproś uczennice i uczniów o powiedzenie o sobie trzech rzeczy: czegoś typowego dla swojej płci, co lubi robić; czegoś typowego dla swojej płci, czego nie lubi robić; czegoś typowego dla płci przeciwnej, co lubi robić. Zacznij od siebie. Jeśli jesteś kobietą możesz powiedzieć np.: Lubię gotować, nie lubię sprzątać i interesuję się sztukami walki. Jeśli jesteś mężczyzną możesz powiedzieć np.: Lubię majsterkować, nie lubię piłki nożnej i uwielbiam zajmować się dziećmi. Bardzo ważne żebyś zaczęła/zaczął od siebie, jesteś swego rodzaju autorytetem dla młodzieży i w ten sposób dajesz dobry przykład, pokazujesz, że można być pełnowarościowym/ą mężczyną/kobietą mając zainteresowania nie zgodne ze stereotypami płci. To ćwiczenie jest dobrym wstępem do tematyki zajęć. Gdy już cała klasa opowie o sobie i swoich zainteresowaniach możesz chwilę podyskutować z klasą o tym, jakie są społeczne oczekiwania wobec kobiet i mężczyzn, o tym, że te oczekiwania i wyobrażenia często nie odzwierciedlają prawdy o nas. Ćwiczenie 2. Pielęgniarze i hydrauliczki 20 do 30 minut Podziel tablicę na dwie kolumny. Jedną zatytułuj męskie, drugą kobiece. Poproś młodzież, żeby wymieniła zawody i czynności, które tradycyjnie przypisywane są do określonej płci. Wpisuj zawody do odpowiednich kolumn. Postaraj się, żeby wśród czynności kobiecych znalazło się rodzenie dzieci i karmienie piersią. Uczniowie i uczennice powinni wymienić przynajmniej 10 czynności uznawanych za kobiece oraz 10 uznawanych za męskie. Zamień nazwy kolumn. Zajęcia i zawody, które dotychczas były podpisane jako męskie podpisz kobiece i odwrotnie. Poproś uczestników i uczestniczki, żeby przyjrzeli się teraz obu kolumnom i skomentowali efekt. Przykładowe pytania do dyskusji Czy na tej liście są zajęcia, których nie mogą wykonywać kobiety? Czy na tej liście są zajęcia, których nie mogą wykonywać mężczyzn? Jeśli na tej liście są czynności, których nie mogą wykonywać kobiety lub mężczyźni, to jaki jest tego powód? Poprowadź dyskusję tak, aby uczniowie i uczennice doszli/ły do tego, że jedynymi czynnościami, które są przypisane wyłącznie do jednej płci i wynikają z uwarunkowań biologicznych są: rodzenie dzieci i karmienie piersią. Może się tak zdarzyć, że część klasy będzie się upierać, że mężczyźni nie nadają się do wychowywania dzieci, lub że kobiety nie powinny wykonywać niebezpiecznych zawodów np. pracować w kopalni. Możesz odpowiedzieć, że faktycznie kiedyś było tak, że wyłącznie kobiety zajmowały się dziećmi, ale czasy się zmieniły i coraz więcej mężczyzn chce partycypować w wychowaniu dzieci oraz że czynności związane z pielęgnowaniem dzieci są wyuczalne i każdy/a może się nauczyć przewijania, kąpania, karmić niemowlęcia butelką. Co do niebezpiecznych zawodów - to np. praca w kopalni jest niebezpieczna i niezdrowa dla każdego niezależnie od płci. Możesz przy okazji poddać pod dyskusję, czy nie jest formą dyskryminacji mężczyzn fakt, że społeczeństwo wymusza na nich pracę zagrażającą życiu i zdrowiu. To ćwiczenie służy wprowadzeniu pojęć płeć kulturowa (ang. gender) i płeć biologiczna (ang. sex). Pierwsze pojęcie oznacza według WHO stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty, jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet. Natomiast płeć biologiczna odnosi się do różnic anatomicznych wynikających z dymofizmu płciowego. Podsumowując to ćwiczenie podkreśl, że różnice w traktowaniu kobiet, mężczyzn i ocenianie ich predyspozycji, co do określonych czynności, zawodów wynikają najczęściej ze stereotypów. Ćwiczenie 3. Gender quiz 25 min (razem z dyskusją) Rozdaj uczniom i uczennicom kserokopię quizu załącznik nr 1. Rozwiązanie quizu znajdziesz w załączniku nr 2. Nie ma znaczenia, czy będą go rozwiązywać samodzielnie, w parach czy w grupach. Ważne jest, by każda osoba miała swoją kserokopię. Podkreśl, że ćwiczenie nie ma na celu sprawdzenia ich wiedzy. Poproś by zakreślali odpowiedzi, które
wydają im się najbardziej prawdopodobne. Gdy już wszyscy rozwiążą test, odczytaj prawidłowe odpowiedzi. Zapytaj ich, co ich najbardziej zdziwiło itp. Gdy zdarzy się, że jakieś osoby będą poddawały pod wątpliwość przytoczone fakty, podkreśl, że są to wyniki badań przeprowadzonych przez międzynarodową organizację Oxfam, która zajmuje się walką z głodem na świecie. Ćwiczenie 4. Telenowela/komiks/plakat dotyczące równości płci 40 minut (razem z dyskusją) Podziel uczniów i uczennice na kilka grup 3-, 4- osobowych. Rozdaj markery oraz papier od flipcharta lub stare plakaty, których tylna strona może być wykorzystana do pisania. Poproś ich żeby sobie wyobrazili, że są słynnymi reżyserami i reżyserkami, i mają napisać scenariusz serialu, który promowałby równość płci. Zamiast pisania scenariusza możesz zaproponować im zaprojektowanie plakatu, narysowanie komiksu o takiej samej tematyce itp. Po skończonej pracy poproś każdą grupę żeby przedstawiła efekt swoich działań. Możesz zrobić wystawę prac. Na koniec podyskutuj z młodzieżą o tym, co można robić, by przeciwdziałać dyskryminacji ze względu na płeć. Być może młodzież wpadnie na pomysł jakiejś inicjatywy na terenie szkoły. Uwaga! To ćwiczenie jest ważne, bo zamyka w pozytywny sposób zajęcia. Ewaluacja zajęć Podziel tablicę na dwie kolumny, na jednej napisz Co mi się podobało, na drugiej Co mi się nie podobało. Rozdaj uczniom i uczennicom samoprzylepne karteczki - post-ity w dwóch kolorach. Poproś, żeby na jednej napisali/ły, co im się podobało, a na drugiej, co im się nie podobało podczas zajęć. Potem poinstruuj, żeby na odpowiedniej stronie tablicy przykleili/ły określone karteczki. Nie odczytujesz tego na głos, to informacja zwrotna dla Ciebie. Na zakończenie poproś żeby każdy/a powiedział/a, z jaką myślą wychodzi z zajęć. Warto przeczytać: Graff, Świat bez kobiet, WAB., Warszawa 2005. E. Majewska, E. Rutkowska (red.), Równa szkoła edukacja wolna od dyskryminacji, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice 2007. S. de Beauvoir, Druga płeć, Jacek Santorski & CO, Warszawa, 2003. Gender - kulturowa tożsamość płci. Podręcznik dla trenerów, Amnesty International, Warszawa 2005. R. Siemieńska (red.), Portrety kobiet i mężczyzn w środkach masowego przekazu oraz podręcznikach szkolnych, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 1997. Załącznik nr 1 Gender quiz Przeczytaj pytania i zaznacz właściwe odpowiedzi. 1. Ile procent spośród 1,3 miliarda ludzi na świecie, żyjących w skrajnej nędzy, stanowią kobiety? a. 50 proc. b. 60 proc. c. 70 proc. d. 80 proc. 2. Jaką część godzin pracy przepracowywanych na świecie stanowią godziny przepracowane przez kobiety i dziewczęta? a. jedną czwartą b. połowę c. dwie trzecie d. trzy czwarte 3. Jaka jest najczęstsza przyczyna zranień i śmierci kobiet? a. nieszczęśliwe wypadki w domu b. poród c. konflikty d. przemoc domowa 4. W skali światowej, jaki procent własności znajduje się w posiadaniu kobiet? a. 1 proc. b. 5 proc. c. 10 proc.
d. 50 proc. 5. Jaki jest procentowy stosunek wynagrodzeń kobiet i mężczyzn w Polsce? a. wynagrodzenia kobiet i mężczyzn są równe b. przeciętne wynagrodzenie kobiet jest o 17% niższe od przeciętnego wynagrodzenia mężczyzn c. przeciętne wynagrodzenie kobiet jest o 12% niższe od przeciętnego wynagrodzenia mężczyzn d. przeciętne wynagrodzenie kobiet jest o 8% niższe od przeciętnego wynagrodzenia mężczyzn 6. Jaki procent wśród dorosłych analfabetów na świecie stanowią kobiety? a. 50 proc. b. 55 proc. c. 65 proc. d. 75 proc. 7. Ile kobiet rocznie umiera w wyniku ciąży i połogu? a. 100 tysięcy b. 250 tysięcy c. 500 tysięcy d. 750 tysięcy 8. Ile krajów na świecie osiągnęło zakładany przez ONZ cel: 30 proc. kobiet w krajowych ciałach decyzyjnych? a. 17 b. 27 c. 37 d. 47 9. Ile kobiet przypada w Chinach na 100 mężczyzn? a. 91 b. 94 c. 98 d. 101 10. Jaki procent wśród młodych osób żyjących z wirusem HIV w Afryce Subsaharyjskiej stanowią dziewczęta? a. 20 proc. b. 40 proc. c. 60 proc. d. 80 proc. Załącznik nr 2 Rozwiązanie quizu Pytanie 1. c. Kobiety stanowią około 70% spośród tych, którzy żyją za mniej niż jednego dolara dziennie. Są zamknięte w pułapce nędzy także dlatego, że doświadczają dyskryminacji, pozbawione są możliwości korzystania w pełni z praw człowieka. Pytanie 2. d. W skali światowej kobiety przepracowują średnio trzy czwarte godzin, jednak przypada na nie jedynie 10 proc. światowego dochodu. Dzieje się tak, ponieważ kobiety są pracują w obszarach, które na ogół pozostają nieopłacane, a często nawet nie są postrzegane, jako praca; wykonują zadania, takie jak opieka nad dziećmi, gotowanie i sprzątanie. Szacuje się, że w samej tylko Wielkiej Brytanii kobiety wykonują bezpłatnie pracę, która powinna przynieść wykonującej ją osobie ok. 34 tysiące funtów rocznie. Pytanie 3. d. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na świecie 52 proc. kobiet doświadcza przemocy domowej, a jedna na pięć kobiet doświadcza gwałtu. Pytanie 4. a. Wydaje się niewiarygodne, ale kobiety mają tylko 1 proc. własności. W wielu krajach kobietom odmawia się prawa dziedziczenia i prawa własności. Np., kiedy. umiera mąż, wdowa może zostać wygnana przez
krewnych z należącej do rodziny farmy, która często stanowi jedyne źródło dochodów i jedyne zabezpieczenie, i pozbawiona swoich rzeczy. Pytanie 5. b. Według danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności w Polsce w 2002 r. przeciętne wynagrodzenie kobiet było o 17 proc. niższe od przeciętnego wynagrodzenia mężczyzn. Dane dla Unii Europejskiej pokazują, że kobiety otrzymują wynagrodzenie średnio o 15 proc. niższe, niż mężczyźni; nierówność ta zmniejsza się wolniej, niż dysproporcje w sferze zatrudnienia. Dane pokazują, że w Polsce w najwyżej opłacanych zawodach kobiety zarabiały w 2002 r. mniej niż mężczyźni. Pytanie 6. d. Kobiety stanowią ok. 75 proc. światowej liczby dorosłych nieumiejących czytać i pisać. W wielu krajach uważa się edukację dziewcząt i kobiet za zbędną lub niewłaściwą. Tymczasem w społecznościach, w których zwiększa się dostęp kobiet do edukacji, obserwuje się wzrost produktywności społeczeństwa, spada śmiertelność matek i dzieci, zmniejsza się liczba urodzeń, zwiększa troska o środowisko. Pytanie 7. c. Około 99 proc. przypadków śmierci kobiet ciężarnych lub śmierci w połogu ma miejsce w krajach rozwijających się; średnio z tego powodu umiera jedna kobieta na minutę (czyli pół miliona kobiet rocznie). Niemal wszystkim tym przypadkom śmierci można by zapobiec, zapewniając kobietom opiekę doświadczonych położnych i dostęp do skutecznej pomocy na wypadek komplikacji. Pytanie 8. a. W siedemnastu krajach na świecie kobiety stanowią przynajmniej 30 proc. we władzach. Te kraje to: Rwanda, Szwecja, Norwegia, Finlandia, Dania, Holandia, Kuba, Hiszpania, Kostaryka, Mozambik, Belgia, Austria, Argentyna, RPA, Niemcy, Gujana i Islandia. Wielka Brytania zajmuje 49 miejsce: ma jedynie 18,1 proc. polityczek. Pytanie 9. b. W większości krajów na 100 mężczyzn przypada 107 kobiet (jest to uwarunkowane biologicznie). W Chinach natomiast te proporcje są zaburzone - tam na 100 mężczyzn przypadają 94 kobiety. Preferowanie synów staje się problemem globalnym, zwłaszcza w niektórych krajach Azji Południowej i Wschodniej, gdzie dochodzi czasem do zabijania lub zaniedbywania dzieci płci żeńskiej. Szacuje się, że w światowej populacji brakuje 100 milionów kobiet; w samych Indiach brakuje ich około 23 miliony. Pytanie 10. d. Dziewczęta są z wielu powodów bardziej narażone na zakażenie się wirusem HIV. Niskie poczucie własnej wartości, położenie społeczne czy obawa przed przemocą mogą sprawić, że dziewczętom trudno odmówić seksu, jeśli proponują go np. starsi mężczyźni lub jeśli dzięki temu mogą uzyskać protekcję. Dziewczęta częściej zmuszone są sprzedawać swoje usługi seksualne, są bardziej narażone na wykorzystywanie i przemoc.