Soja nowe wyzwanie polskiego rolnictwa. prof. dr hab. Andrzej Kotecki dr Waldemar Helios

Soja nowe wyzwanie polskiego rolnictwa prof. dr hab. Andrzej Kotecki dr Waldemar Helios

200 gatunków uprawnych (1%), cechy wspólne: kwiat, owoc, symbioza z bakteriami korzeniowymi, Zalety: Fabaceae = Leguminosae 751 rodzajów, około 20 000 gatunków, - zalety: wiązanie N-atmosferycznego zróżnicowane wysoka zawartość wykorzystanie i wymagania miejsce środowiskowe białka w nasionach w zmianowaniu: brak nawożenia N, RS drobnonasienne pasza, nawóz, ograniczenie rozwoju chorób RS grubonasienne pokarm (n. i szkodników, świeże i suche), pasza, nawóz, ozdobne resztki pożniwne, przemieszczanie skł. pokarmowych.

Brodawki na korzeniach grochu (Pisum sativum L.) Biologiczne wiązanie azotu w skali świata wynosi w ciągu roku od 100 do 172 mln t. W syntezie przemysłowej wiązanie azotu w skali świata w ciągu roku wynosi około 80 mln t.

Powierzchnia uprawy roślin strączkowych w Polsce i na świecie (FAOSTAT 2018)* 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 mln ha 397 337 64,0 95,2 tys ha 1961 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2017 2018 świat Polska 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 * - bez soi i orzechów arachidowych

Plony roślin strączkowych w Polsce i na świecie (FAOSTAT 2018)* 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 dt ha -1 6,3 1961 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2014 2017 świat Polska 10,1 19,7 * - bez soi i orzechów arachidowych

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 mln t 40,8 422 Produkcja nasion roślin strączkowych w Polsce i na świecie (FAOSTAT 2018)* 1961 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2014 2017 96 624 tys. t 600 500 400 300 200 100 0 świat Polska * - bez soi i orzechów arachidowych

Produkcja roślin strączkowych* w Polsce i na świecie w 2017 roku (FAO 2018) Kraj Powierzchnia uprawy (tys. ha) Zbiory (tys. t) Plony (dt/ha) Świat 95167,1 95978,5 10,1 Europa 5299,5 11742,5 22,2 UE 2397,0 5588,4 23,3 Austria Belgia Dania Francja Grecja Holandia Hiszpania Irlandia Niemcy Włochy Wielka Brytania 22,9 1,7 20,6 271,5 33,7 2,2 521,4 13,7 164,3 111,7 214,0 50,1 6,9 89,1 820,9 58,1 8,7 426,1 90,2 556,6 208,4 742,8 21,9 39,7 43,3 30,2 17,2 40,2 9,1 65,8 33,9 18,7 34,7 Polska 316,2 623,8 19,7 * - Dane z 2017 r. bez soi i orzechów arachidowych

Powierzchnia uprawy roślin strączkowych na nasiona w Polsce w latach 2010-2018 [tys. ha] 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 407 337 300 316 211 216 173 163 173 91 73 71 44 37 35 40 53 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 ogółem konsumpcyjne

Zmiany w powierzchni uprawy roślin bobowatych w Polsce i na świecie w latach 1961-2010 - powierzchnia uprawy Polska (-54%), świat (+19%), 0,25 mln ha rok -1 - produkcja Polska (-23%), świat (+66%).

Program wieloletni pn. Ulepszenie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach 2011 2015. Obszar 2 Zwiększenie stabilności i jakości plonu wysokobiałkowych roślin strączkowych Obszar 3 Nowe trendy w agrotechnice roślin strączkowych i sposoby zwiększenia opłacalności uprawy.

Moda na rośliny bobowate w Polsce i na świecie Od 2010 do 2017 wzrosła: - powierzchnia uprawy Polska 83% (2015 rok 407 tys. ha), świat 25%, 2,5 mln ha rok -1, - produkcja Polska 93% (2017 rok 624 tys. t), świat 28%.

Struktura produkcji roślin strączkowych (2017) na świecie Świat 494,1mln t.

Struktura zasiewów w 2013 (%) Świat (1407,8 mln ha) USA (151,8 mln ha) strączkowe 5,8% orzech ziemny 1,7% okopowe 4,3% inne 9,7% oleiste 23,4% strączkowe 0,7% orzech ziemny 0,3% okopowe 0,3% inne 15,7% oleiste 20,3% soja 7,9% zboża 50,3% soja 20,4% zboża 39,2% UE (108,4 mln ha) Polska (10,8 mln ha) soja 0,5% oleiste 16,1% strączkowe 1,2% okopowe 1,7% inne 26,9% oleiste 8,7% soja 597 ha strączkowe 1,6% okopowe 3,2% inne 17,2% zboża 53,6% zboża 69,3%

Soja

Cesarz Sheng Nung 2737-2705 p. n. e. Ojciec medycyny i rolnictwa Opisał 375 ziół leczniczych Legendarny odkrywca herbaty Napisał księgę Pen ts ao Kang Mu (Materia Medica), W której opisał lecznicze właściwości soi i zaliczał ją do pięciu świętych roślin: SOJA, RYŻ, PSZENICA, JECZMIEŃ, PROSO Księga Cesarza Sheng Nung a została sfałszowana w okresie dynastii Han (220 206 p. n. e.), gdyż soja została udomowiona 1000 lat później.

Soja została udomowiona pomiędzy XVII a XI wiekiem p. n. e. Pierwsze centrum udomowienia soi północno-wschodnie Chiny Drugie centrum udomowienia soi Mandżuria Hymowith T. 1970. On the domestiction of the soybean. Economic Botany 24(4): 408-421.

Powierzchnia uprawy soi na świecie (FAOSTAT 2019) 140 120 mln ha 121,5 123,6 125,8 100 103,6 80 76,8 60 50,5 55,0 40 20 23,8 30,0 0 1961 1971 1981 1991 2001 2011 2016 2017 2018

AK1 W 2018 roku powierzchnia uprawy soi na świecie była o ponad 32% większa niż wszystkich uprawianych gatunków bobowatych.

Slajd 18 AK1 Andrzej Kotecki; 2019-01-26

Plony soi na świecie (FAOSTAT 2019) dt ha -1 35 30 25 23,2 25,3 27,6 28,5 28,6 20 15 10 11,3 15,2 17,5 18,8 5 0 1961 1971 1981 1991 2001 2011 2016 2017 2018

Produkcja soi na świecie (FAOSTAT 2019) 400 mln t 350 320 335 353 359 300 250 262 200 178 150 100 89 103 50 27 46 0 1961 1971 1981 1991 2001 2011 2015 2016 2017 2018

Uprawy GMO W 2017 rośliny GMO uprawiano na areale 189,8 mln, w tym: soja 94,1; kukurydza 59,7; bawełna 24,1; rzepak 10,2; łącznie (soja, kukurydza, bawełna i rzepak) 188,1 mln ha, co stanowi 99,1% światowej powierzchni upraw GMO.

76,1 % uprawianej w świecie soi to odmiany GMO, w latach 1961 1996 plony z 1ha wzrosły z 1,13 do 2,13 t co daje średnioroczny przyrost plonów 28,7 kg, w latach 1996 2018 plony z 1ha wzrosły z 2,13 do 2,86 t co daje średnioroczny przyrost plonów 33,2 kg, w latach 1996 2018 średnioroczny przyrost plonów soi był o 15,7% wyższy niż w latach 1961 1996.

AK1 W 2018 roku średnie plony soi na świecie były o ponad 183% większe w porównaniu z średnimi plonami bobowatych.

Slajd 23 AK1 Andrzej Kotecki; 2019-01-26

Według USAD 2018 roku soje uprawiano w 95 krajach. Prognoza z 8 lutego zakładała: powierzchnię uprawy 125, 8 mln ha, średni plon 2,76 t, produkcje 346,9 mln ton nasion. Prognoza z 16 lipca zakłada wzrost produkcji nasion do 359,5 mln ton i średniego plonu do 2,86 t.

Tymczasem Ray wraz ze współpracownikami prognozował w 2013 roku, że w 2050 roku powierzchnia uprawy soi wyniesie 91 mln ha, plony 3,8 t/ha, a globalna produkcja 346 mln ton. Plos One 2013 rok IF powyżej 3, ponad 30 000 opublikowanych artykułów.

Produkcja soi na suche nasiona na świecie w 2017 (FAOSTAT 2018) Kraj Powierzchnia uprawy (tys. ha) Zbiory (tys. t) Plony (dt ha -1 ) Świat* 125800,0 359500,0 28,6 Europa 5691,4 10714,7 18,8 Unia Europejska 891,1 2667,8 29,9 USA Brazylia Argentyna Indie Chiny Paragwaj Kanada Rosja Ukraina 36228,7 33936,2 17335,1 10600,0 7344,0 3380,0 2632,8 2573,3 1981,9 119518,5 114599,2 54971,6 10981,0 13152,7 10478,0 7716,6 3621,3 3899,4 33,0 33,8 31,7 10,4 17,9 31,0 29,3 14,1 19,7 Polska 9,3 20,3 21,7 * - dane z 2018

W 2018 roku, w porównaniu z 2011 rokiem, zanotowano wzrost powierzchni uprawy soi o 21,4%, plonów o 13% i produkcji o ponad 37%. W wartościach bezwzględnych średniorocznie przyrosty wyżej wymienionych wskaźników wynosiły odpowiednio; 3,17 mln ha, 47 kg. ha -1 i 13,9 mln t.

Powierzchnia uprawy soi w latach 2002-2017 [mln ha] 40 35 30 25 29,3 30,2 31,0 33,4 30,3 36,2 33,9 20 22,0 23,3 15 10 16,4 11,4 15,1 18,1 19,3 17,3 5 0 2002 2006 2010 2014 2017 USA Argentyna Brazylia

Uprawa soi w Europie Wyszczególnienie 2008 2010 2012 2014 2016 2017 Powierzchnia (mln ha) 1,7 2,7 3,4 4,5 5,0 5,7 Zbiory (mln t) 2,7 4,8 5,5 9,0 10,5 10,7 Średni plon (dt/ha) 16,1 17,5 16,0 20,0 20,8 18,8 Główni producenci to: Ukraina, Rosja, Serbia, Włochy, Rumunia, Mołdawia, Chorwacja, Węgry, Francja, Austria i Słowacja

Uprawa soi w Unii Europejskiej w 2018 r (EUROSTAT 2019) Kraj Powierzchnia uprawy (tys. ha) Zbiory (tys. t) Plony (dt ha -1 ) Unia Europejska 971,0 2935,1 30,2 Włochy Serbia Rumunia Francja Jugosławia Austria Węgry Słowacja Niemcy 258,9 196,5 172,9 154,1 84,0 67,6 63,0 45,8 24,1 908,1 645,6 518,6 373,5 235,0 186,5 178,2 116,7 61,9 35,1 32,9 30,0 24,2 28,0 27,6 28,3 25,5 25,7 Polska 16,5 33,0 20,0

Uprawa soi w Europie i UE w 2018 roku w stosunku do świata Udział Europy i UE w globalnej uprawie soi w %: powierzchnia uprawy 4,5; UE 0,77; produkcja 3,0; UE 0,8; plony (-34); UE (+10).

Produkcja roślin oleistych na świecie w 2018 r. (http://www.sopa.org/) 43,8 (7,3%) 50,4 (8,4%) 42,0 (7%) 70,9 (11,8%) 19,1(3,2%) 5,8(1%) soja rzepak orzechy arachidowe słonecznik Bawełna palma olejowa kopra 367,5 (61,3%) Świat=600 mln t

Najwięksi eksporterzy i importerzy nasion soi (mln t) Wyszczególnienie 2016/17 2017/18* eksport import eksport import Świat 147,50 144,37 153,16 153,54 Brazylia 63,14 0,25 76,20 0,18 USA 58,96 0,61 57,95 0,59 Argentyna 7,03 1,67 2,11 5,05 Paragwaj 6,13 0,01 6,20 0,01 Chiny 0,11 93,50 0,15 94,13 UE 0,22 13,44 0,28 14,58 Japonia 0,00 3,18 0,00 3,26 Meksyk 0,00 4,13 0,00 4,87 * - dane szacunkowe,

Najwięksi eksporterzy śruty sojowej (mln t) Rok USA Brazylia Argentyna Świat 2018-2019 12,5 15,2 29,8 66,2 2017-2018 13,5 16,1 25,4 64,3 2016-2017 10,5 13,8 31,3 64,5 2015-2016 10,8 15,4 30,3 65,5 2014-2015 11,9 14,3 28,6 64,4

Zużycie śruty sojowej na świecie w 2017/2018 Wyszczególnienie mln t Chiny 73,9 USA 31,1 UE 30,3 Brazylia 17,5 Wietnam 6,11 Meksyk 6,05 Indie 5,45 Indonezja 4,35 Tajlandia 4,60 Rosja 3,60 Japonia 3,52 Pozostałe kraje 36,87 Świat 233,6 https://www.soymeal.org/soy-meal-articles/world-soybean-production/

Produkcja oleju roślinnego na świecie w mln ton w latach 2016/2017 2001 2005 2006-2010 2011 2016 2016/2017 ogółem produkcja 105 136 169 187 olej palmowy 30,5 43,8 57,7 64,5 olej sojowy 31,5 38,1 46,5 54,2 olej rzepakowy 14,8 21,0 26,6 27,1 olej słonecznikowy 8,9 11,4 14,7 16,9 pozostałe oleje 19,2 21,5 23,8 24,3

Struktura produkcji oleju roślinnego na świecie w [%] w latach 2016/2017 Wyszczególnienie Udział w produkcji oleju na świecie [%] Olej palmowy 34,5 Olej sojowy 29,0 Olej rzepakowy 14,5 Olej słonecznikowy 9,0 Pozostałe oleje 13,0

Zużycie oleju roślinnego na świecie w mln ton w latach 2016/2017 2001 2005 2006-2010 2011 2016 2016/2017 zużycie ogółem 101 131 166 185 na cele żywnościowe 87,2 103,4 126,2 141,0 na cele przemysłowe 14,3 26,1 39,6 44,0 w tym na biopaliwa 1,9 13,6 28,7 34,7 w tym na pozostałe cele przemysłowe 12,4 12,5 10,9 9,3

Struktura zużycia oleju roślinnego na świecie w [%] w latach 2016/2017 Zużycie oleju na: Struktura zużycia oleju [%] żywność 76,2 biopaliwa 18,8 pozostałe cele przemysłowe 5,0

PRODUKCJA ŚRUT ROŚLIN OLEISTYCH W 2017 ROKU W MLN T SOJA 223,8 RZEPAK 34,2 SŁONECZNIK 18,8 BAWEŁNA 17,8 ŚWIAT RAZEM 315,0

STRUKTURA PRODUKCJI ŚRUT ROŚLIN OLEISTYCH W 2017 ROKU W % słonecznik 6,0% rzepak 10,9% bawełna 5,7% pozostałe 6,5% soja 70.9%

UNIKALNY SKŁAD CHEMICZNY NASION (ZAWARTOŚĆ W SUCHEJ MASIE ) BIAŁKO 33 45% TŁUSZCZ 18 22% BEZAZOTOWE ZWIĄZKI WYCIĄGOWE 26 34% LECYTYNA 1,5 2,5% TŁUSZCZU WŁÓKNO SUROWE 4 5% POPIÓŁ 6% IZOFLAWONY 427-2743 µg/g SOJA CUDOWNA ROŚLINA

zawartość aminokwasów w białku x strawność zawartość aminokwasów w normach FAO/WHO dla dzieci 2-5 letnich Białko jaja kurzego 1,0 Kazeina 1,0 Izolaty białka sojowego 1,0 Wołowina 0,92 Soja nasiona 0,91 Fasola 0,68 Groch 0,69 Ziarno pszenicy 0,40 Gluten pszenicy 0,24 Krishnan H. B. 2005. Engineering Soybean for Enhanced Sulfur Amino Acid Content. Crop Sci 45:454-461

LETYCYNA ŚREDNIA ZAWARTOŚĆ FOSFOLIPIDÓW W OLEJU SOJOWYM 1,5 2,5% EMULGATOR, ZWIĄZEK POWIERZCHNIOWO CZYNNY MARGARYNA (25-30%) CZEKOLADA, WYROBY CUKIERNICZE, LODY (25-30%) TECHNICZNE WYROBY (10-20%) KOSMETYKI 3-5% FARMACEUTYKI 3% Wu. Y., Wang T. Soybean lecithin fractionation and functionality. 2003 Journal of the American Oil Chemists Society 80(4):319-326

IZOFLAWONY GENISTEINA DAIDZEINA GLYCITINA MALONYLDAIDZINA MALONYLGENISTEINA MALONYLGLICYTYNA OBNIŻENIE RYZYKA ZACHOROWANIA NA: CHOROBY SERCA I NACZYŃ - REDUKCJA ZAWARTOŚCI SZKODLIWEJ FRAKCJI CHOLESTEROLU CHOROBY NOWOTWOROWE OSTEOPOROZĘ ZMNIEJSZENIE NIEKORZYSTNYCH OBJAWÓW MENOPAUZY Radzikowski i in. 2004. Postępy Hig. Med. Dosw. 58:128-139.

Dzieje uprawy soi w Polsce 1878 1893-99 Antoni Sempołowski Uprawiał w Żabikowie, w Szkole Rolniczej im. Haliny, chińskie odmiany soi otrzymane z Austrii od prof. Haberlanda, które w Wielkopolsce nie dojrzewały J. Owsiński wyhodował i uprawiał na Podolu odmiany: Podolska Wczesna Czarna Podolska Wczesna Brunatna

Dzieje uprawy soi w Polsce W latach: 1919 1939 wyhodowano 4 odmiany soi; 1950 2009 wyhodowano 22 odmiany soi. Łącznie w latach 1893 2009 wyhodowano 28 odmian soi w różnym stopniu dostosowanych do warunków klimatycznych występujących w Polsce.

Dzieje uprawy soi w Polsce Odmiana Wileńska Brunatna wyselekcjonowana w 1925 r., w Wilnie przez Wacława Strażewicza; Odmiana Puławska Wczesna wyselekcjonowana w 1930 r., w Puławach przez Bohdana Dzikowskiego.

Dzieje uprawy soi w Polsce 1933 r. w Polsce uprawiano 1 503 ha soi 2018 r. areał uprawy wynosił 16 445 ha

Szacunkowe zużycie wysokobiałkowych pasz w Polsce w 2017 roku [tys. ton] Wyszczególnienie Pasze Białko paszowe Udział w % Import Śruta sojowa 2365 1040 89,7 Śruta słonecznikowa 385 112 9,7 Mączki rybne 15 7 0,6 Razem 2765 1159 100,0 Produkcja własna Nasiona roślin strączkowych 444 133 27,8 Mączki rybne 25 12 2,5 Śruta i makuchy rzepakowe 912 333 69,7 Razem 1381 478 100,0 Łączne zużycie białka paszowego, w tym: 1637 100,0 Import 1159 70,8 Produkcja własna 478 29,2 Wartość zakupów śruty sojowej w 2017 r. wyniosła 3430

Odmiany soi znajdujące się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku Odmiana Pochodzenie Grupa wczesności Data wygaśnięcia Abelina Saatbau Austria średnio wczesna 00 31.12.2026 Aldana Hodowla Roślin Strzelce wczesna 000 01.11.2020 sp. z o.o. Grupa IHAR Polska Aligator Euralis Semences Francja późna 0 31.12.2025 Augusta UP Poznań Polska bardzo wczesna 000 31.12.2022 Coraline Agroscope Changings- Wädenswil ACW Francja bardzo późna 31.12.2028 Erica DANKO Hodowla Roślin wczesna 000 31.12.2027 sp. z o.o. ES Comandor Euralis Semences Francja późna 0 31.12.2028 GL Melanie Saatzucht Gleisdorf GmbH Austria późna 0 31.12.2027

Odmiana Pochodzenie Grupa wczesności Data wygaśnięcia Madlen Naukowo Badawcze Centrum późna 0 31.12.2025 Rozwoju Soi "AgeSoya sp. z o.o. Maja Naukowo Badawcze Centrum Rozwoju Soi "AgeSoya" sp. z o.o. średnio wczesna 00 31.12.2027 Mavka Odmiany soi znajdujące się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku Naukowo Badawcze Centrum Rozwoju Soi "AgeSoya" sp. z o.o. średnio wczesna 00 31.12.2023 Oressa Soya-North Co., Ltd. Kanada wczesna 000 31.12.2028 Paradis Agroscope Changings- wczesna 000 31.12.2027 Wädenswil ACW Francja Petrina University of Guelph Business Development Office USA bardzo późna 31.12.2027

Odmiany soi znajdujące się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku Odmiana Regina Sculptor Pochodzenie Universität Hohenheim Landessaatzuchtanstalt 720 Niemcy Norddeutsche Pflanzenzucht Hans-Georg Lembke KG Niemcy Grupa wczesności Data wygaśnięcia późna 0 31.12.2028 średnio wczesna 00 31.12.2027 Viola University of Guelph USA późna 0 31.12.2028 Liczba odmian soi znajdująca się w Krajowym Rejestrze w 2018 roku według kraju pochodzenia: Francja 4; Polska 3; Ukraina 3; Austria -2; Niemcy 2; USA 2; Kanada 1. Razem 17 odmian.

Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji bardzo wczesnych i wczesnych odmian soi w latach 2017-2018 według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: 120-131 Adsoy CCA 92 3,31 Bohemians CCA 94 3,38 Erica 2017 89 3,20 Augusta 2002 78 2,81 Oressa 2018 91 3,13* Paradis 2017 84 2,89* * - 2017 CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji średnio-wczesnych i średnio-późnych odmian soi w latach 2017-2018 według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: 128-137 Sirelia CCA 107 3,85 Obelix CCA 103 3,87** Abelina 2016 106 3,82 Moravians CCA 102 3,67 Merlin CCA 102 3,67 Silesia CCA 99 3,56 Sculptor 2017 93 3,35 Mavka 2013 97 3,49 SG Anser CCA 100 3,60 Mayrika CCA 91 3,42** Maja 2017 86 3,10 ** - 2018 CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji późnych odmian soi w latach 2017-2018 według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: 131-141 Acardia CCA 113 4,22 ES Comandor 2018 109 3,92 Lissabon CCA 107 3,85 Viola 2018 110 3,96 GL Melanie 2017 106 3,82 Regina 2018 107 3,85 Brunensis CCA 106 3,82 Aligator 2015 102 3,67 Sultana CCA 99 3,56 Protina CCA 96 3,46 Madlen 2015 87 3,13 CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

Średni plon nasion (t ha -1 ) i długość wegetacji bardzo późnych odmian soi w latach 2017-2018 według COBORU Odmiany Rok wpisu do KR % wzorca Plon nasion (dt ha -1 ) Liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej: 138-150 Coraline 2018 103 3,71 Kofu CCA 110 3,96 Naya CCA 107 3,85 Malaga CCA 104 3,89** RGT Shouna CCA 100 3,60 Petrina 2017 104 3,74 Korus CCA 101 3,64 Bettina CCA 115 3,96* * - 2017 ** - 2018 CCA Wspólnotowy katalog odmian roślin rolniczych

AK2 Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian soi według COBORU (średnie z lat 2017 2018) Odmiany (liczba) Plon nasion (t ha -1 ) Średnia długość okresu wegetacji (dni) białka ogółem Zawartość tłuszczu surowego g kg -1 Wysokość włókna surowego roślin osadzenia 1.go strąka cm wczesne (6) 3,12 125 390 231 76 80 10,2 średnie (11) 3,58 132 392 234 76 93 11,9 późne (11) 3,75 139 402 223 69 86 10,9 bardzo późne (8) Różnica 0,67 21 3,79 146 390 231 71 90 11,0 przyrost plonu na 1 dzień 0,032

Slajd 59 AK2 Andrzej Kotecki; 2019-01-26

Średni plon nasion w doświadczeniach w latach 2017-2018 według COBORU Rejon PN Rejon CN 3,50 Rejon CN 3,56

Dlaczego należy uprawić własne odmiany soi 1. Wprowadzenie do uprawy obcych genotypów soi w warunki klimatyczne Polski zmienia przebieg faz rozwojowych, w tym cech związanych z kwitnieniem i zawiązywaniem strąków. 2. Jedną z krytycznych faz wrażliwych na niekorzystne warunki pogodowe jest okres kwitnienia. W Polsce podczas kwitnienia soi często występują okresy niskich temperatur, dlatego znalezienie genotypów dobrze znoszących niekorzystne warunki pogodowe jest niezbędne dla dalszego postępu w pracach hodowlanych. Chłody w fazie początku kwitnienia powodują niższe osadzenie I. go strąka.

Dlaczego należy uprawić własne odmiany soi 3. Warunkiem koniecznym do wyhodowania nowych odmian soi jest dywersyfikacja genomu. 4. W warunkach klimatycznych Polski do uprawy przydatne są odmiany bardzo wczesne i wczesne 000 i 00 z: sumą efektywnych temperatur w okresie wegetacji <1500 o C, zerem fizjologicznym około 6 o C, okresem wegetacji 120-130 dni, i dojrzewające na przełomie sierpnia i września. 5. Przy długim dniu i wysokiej temperaturze większość odmian soi wykazuje podobną reakcje fizjologiczną, jak rośliny krótkiego dnia, a przy niskiej temperaturze i krótkim dniu, jak rośliny - długiego dnia.

PROGRAM WIELOLETNI 2016 2020 p.n. Zwiększenie wykorzystania krajowego białka paszowego dla produkcji wysokiej jakości produktów zwierzęcych w warunkach zrównoważonego rozwoju OBSZAR 3 p.n. Agrotechniczne sposoby zwiększenia wykorzystania potencjału biologicznego roślin strączkowych w aspekcie efektów produkcyjnych, środowiskowych I ekonomicznych.

Opracowanie technologii uprawy soi z uwzględnieniem warunków regionalnych kraju Dorota Bobrecka Jamro, Gabriel Fordoński, Krzysztof Gawęcki, Jerzy Księżak, Andrzej Kotecki, Janusz Prusiński, Jerzy Szukała

Cel i zakres badań Celem badań było określenie reakcji odmian soi na wybrane czynniki agrotechniczne: terminy siewu; szczepienie bakteriami i nawożenie azotem; zróżnicowana ilość wysiewu; systemy uprawy. Zakresbadańobejmowałprzeprowadzeniebadańpolowych ilaboratoryjnych. Zakresbadańobejmowałprzeprowadzeniebadańpolowych ilaboratoryjnych.

Wpływ terminów siewu i odmian na plonowanie i jakość nasion soi Terminy siewu: I. najwcześniejszy Bydgoszcz, Poznań, Puławy, Rzeszów, Wrocław: II dekada kwietnia, Olsztyn; połowa III dekady kwietnia, II. opóźniony o 10 dni, III. opóźniony o 20 dni. Odmiany: Lissabon, Merlin.

Wpływ terminów siewu na plonowanie soi i wydajność białka w różnych szerokościach geograficznych Polski (średnie z lat 2016 2018) Wrocław (S) Poznań Bydgoszcz Olsztyn (N) Termin nasiona białko nasiona białko nasiona białko nasiona białko siewu t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 I 2,77 844 1,81 539 3,04 1506 3,40 1039 II 2,72 830 2,21 632 3,24 1661 3,49 1100 III 2,46 717 2,48 751 3,40 1648 3,79 1207 NIR (α =0,05) 0,09 29 0,12 36 0,16 49 r.n. r.n Terminy siewu: I najwcześniejszy, II opóźniony o 10 dni, III opóźniony o 20 dni.

Wpływ terminów siewu na plonowanie soi i wydajność białka uprawianej w różnych długościach geograficznych Polski (średnie z lat 2016 2018) Wrocław (S) Puławy Rzeszów (E) Termin siewu nasiona białko nasiona białko nasiona białko t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 t ha -1 kg ha -1 I 2,77 844 2,35 711 4,13 1484 II 2,72 830 2,41 691 4,12 1522 III 2,46 717 2,28 685 4,29 1615 NIR (α =0,05) 0,09 29 r.n. r.n. r.n. r.n. Terminy siewu: I najwcześniejszy, II opóźniony o 10 dni, III opóźniony o 20 dni.

Wpływ terminów siewu na plonowanie soi i wydajność białka. Porównanie układu północ-południe i wschód-zachód (średnie z lat 2016 2018) Układ: S N* Układ: W E Termin siewu nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 I 2,75 1028 3,08 1013 II 2,98 1131 3,08 1014 III 3,22 1202 3,01 1006 NIR (α =0,05) 0,15 56 r.n. r.n. * bez Wrocławia Terminy siewu: I najwcześniejszy, II opóźniony o 10 dni, III opóźniony o 20 dni.

Wpływ czynnika genetycznego na plonowanie soi i wydajność białka w różnych długościach geograficznych Polski (średnie z lat 2016 2018) Wrocław (S) Puławy Rzeszów (E) Odmiany nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Lissabon 2,69 810 2,46 726 4,78 1775 Merlin 2,61 784 2,56 773 4,64 1721 NIR (α =0,05) r.n. r.n. r.n. r.n. r.n. r.n. r.n. różnica nieistotna.

Wpływ czynnika genetycznego na plonowanie soi i wydajność białka w różnych szerokościach geograficznych Polski (średnie z lat 2016 2018) Wrocław (S) Poznań Bydgoszcz Olsztyn (N) Odmiany nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Lissabon 2,77 844 2,47 754 2,92 1470 3,80 1204 Merlin 2,72 830 2,56 775 3,84 1631 4,12 1272 NIR (α =0,05) r.n. r.n. r.n. r.n. 0,26 81 0,22 56 r.n. różnica nieistotna.

Wpływ czynnika genetycznego na plonowanie soi i wydajność białka. Porównanie układu południe-północ i zachód-wschód (średnie z lat 2016 2018) Układ: S N Układ: W E Odmiany nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Lissabon 2,99 1068 3,31 1104 Merlin 3,31 1127 3,27 1093 NIR (α =0,05) 0,18 52 r.n. r.n. r.n. różnica nieistotna.

Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi średnie dla odmian i terminów siewu (średnie z lat 2016-2018) Lp. Wyszczególnienie 1. Plon [t ha -1 ] 1,81 2,41 4,29 2. Wartość produkcji 2444 3251 5792 2.1 Produkcja główna 3838 4645 7186 2.2. Jednolita płatność 460,93 obszarowa 2.3. Dopłata za uprawę roślin 586,02 wysokobiałkowych 2.4. Zazielenienie 206,62 2.5. Dopłata do materiału 140,77 kwalifik. 3. Koszty* 3251 3251 3251 4. Koszt produkcji 1 tony 1796 1350 758 5. Wydajność białka w kgha -1 539 831 1480 6. Koszt produkcji białka 1 kg 6,03 3,91 2,20 7. Dochód -808 0 2541 * Średnia z kosztów dla Bydgoszczy, Rzeszowa i Wrocławia

Ekonomia uprawy soi średni koszt uprawy 1 ha soi wynosił 3251 zł, plon 2,41 t ha -1, przy cenie 1 t nasion 1350 zł, bez dopłat, oznacza 0 dochód, średnio za 3 lata dotacje do upraw roślin bobowatych wyniosły 1394,34 zł, co odpowiada 1033 kg nasion soi przy cenie 1 t 1350 zł, wzrost plonów, w przedziale 1,81 4,29 t ha -1, o 1 dt ha -1, powodował, obniżkę kosztów produkcji 1 t o 39,7 zł i 1 kg białka o 12 gr.

Produkcyjność odmian soi w zależności od nawożenia azotem i szczepienia nasion (2016 2018) I. Odmiany soi: Aldana i Annushka II. Nawożenie azotem i szczepienie nasion: a. Kontrola, b. nawożenie azotem 30 kg N ha -1, c. nawożenie 60 kg N ha -1, d. szczepienie Hi Stick (BASF), e. szczepienie Nitragina (IUNG), f. nawożenie azotem 30 kg N ha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), g. nawożenie 60 kg kg N ha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), h. nawożenie azotem 30 kg N ha -1 + szczepienie Nitragina (IUNG), i. nawożenie azotem 60 kg N ha -1 + szczepienie Nitragina (IUNG).

Wpływ nawożenia azotem i szczepienia na plonowanie soi i wydajność białka w różnych szerokościach geograficznych Polski (średnie z lat 2016 2018) Nawożenie azotem i szczepienie nasion Wrocław 1) Poznań Bydgoszcz Olsztyn nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Kontrola 2,00 514 0,95 278 2,14-2,36 662 30 kg Nha -1 2,32 608 1,12 308 2,19-2,52 704 60 kg Nha -1 2,74 725 1,17 319 2,26-2,70 753 Hi Stick 2,65 698 1,61 506 2,39-3,30 1048 Nitragina 2,38 626 1,38 422 2,29-2,92 871 30 kg Nha -1 + Hi Stick 2,92 776 1,75 550 2,37-3,37 1041 60 kg Nha -1 + Hi Stick 2,83 773 1,73 532 2,34-3,40 1028 30 kg Nha -1 +Nitragina 2,41 633 1,40 435 2,33-2,98 896 60 kg Nha -1 +Nitragina 2,56 674 1,53 468 2,22-3,01 876 NIR (α = 0,05) 0,21 54 0,16 49 r.n. - 0,24 60 1) - średnia z lat 2016 2018 dla odmiany Annushka

Wpływ nawożenia azotem i szczepienia na plonowanie soi i wydajność białka w różnych długościach geograficznych Polski (średnie z lat 2016 2018) Nawożenie Wrocław 1) Puławy Rzeszów 4) azotem i szczepienie nasion nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona 2) t ha -1 białko 3) kg ha -1 nasiona t ha -1 białko kg ha -1 Kontrola 2,00 514 1,71 323 3,60 1237 30 kg Nha -1 2,32 608 1,95 422 3,90 1374 60 kg Nha -1 2,74 725 2,05 453 3,78 1306 Hi Stick 2,65 698 2,13 434 3,59 1214 Nitragina 2,38 626 2,00 368 3,94 1355 30 kg Nha -1 + Hi Stick 2,92 776 2,28 436 3,90 1315 60 kg Nha -1 + Hi Stick 2,83 773 2,48 510 3,71 1292 30 kg Nha -1 +Nitragina 2,41 633 2,43 486 3,96 1386 60 kg Nha -1 +Nitragina 2,56 674 2,54 503 3,90 1355 NIR (α = 0,05) 0,21 54 0,18 35 r.n. r.n. 1) średnia z lat 2016 2018 dla odmiany Annushka 2) średnia z lat 2017-2018 dla odmian Aldana i Annushka 3) średnia z 2017 roku dla odmian Aldana i Annushka 4) średnia z lat 2017 2018 dla odmian Aldana i Annushka

Wpływ nawożenia azotem i szczepienia na plonowanie soi i wydajność białka. Porównanie układu północ-południe i wschódzachód (średnie z lat 2016 2018) Nawożenie Układ: S N Układ: W E azotem i szczepienie nasion nasiona t ha -1 białko kg ha -1 nasiona 2) t ha -1 białko 3) kg ha -1 kontrola 1,86 485 2,44 691 30 kg Nha -1 2,04 540 2,72 801 60 kg Nha -1 2,22 599 2,86 828 Hi Stick 2,49 751 2,79 782 Nitragina 2,24 640 2,77 783 30 kg Nha -1 + Hi Stick 2,60 789 3,03 842 60 kg Nha -1 + Hi Stick 2,58 778 3,01 858 30 kg Nha -1 +Nitragina 2,28 655 2,93 835 60 kg Nha -1 +Nitragina 2,33 673 3,00 844 NIR (α = 0,05) 0,18 58 0,20 74

Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1ha uprawy soi (Wrocław: średnie z lat 2016-2018) Lp. Wyszczególnienie Nawożenie azotem i szczepienie nasion A B C D 1. Plon [t ha -1 ] 2,00 2,32 2,74 2,65 2. Wartość produkcji 4094,34 4526,34 5093,34 4971,84 2.1 Produkcja główna 2700,00 3132,00 3699,00 3577,50 2.2. Jednolita płatność obszarowa 460,93 2.3. Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 586,02 2.4. Zazielenienie 206,62 2.5. Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2789,92 2917,97 3016,97 2888,92 4. Koszt produkcji 1 tony 1394,96 1257,75 1101,08 1090,16 5. Wydajność białka w kgha -1 514 608 725 698 6. Koszt produkcji 1 kg białka 5,43 4,80 4,16 4,14 7. Dochód -89,92 214,03 682,03 688,58 A. kontrola, B. nawożenie 30 kg Nha -1, C. nawożenie 60 kg Nha -1, D. szczepienie Hi Stick (BASF).

Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi (Wrocław: średnie z lat 2016-2018) Lp. Wyszczególnienie Nawożenie azotem i szczepienie nasion E F G H I 1. Plon [t ha -1 ] 2,38 2,92 2,83 2,41 2,56 2. Wartość produkcji 4607,34 5336,34 5214,84 4647,84 4850,34 2.1 Produkcja główna 3213,00 3942,00 3820,50 3253,50 3456,00 2.2. Jednolita płatność obszarowa 460,93 2.3. Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 586,02 2.4. Zazielenienie 206,62 2.5. Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2846,24 3016,97 3115,97 2974,29 3073,29 4. Koszt produkcji 1 tony 1195,90 1033,21 1101,05 1234,15 1200,50 5. Wydajność białka w kgha -1 626 776 773 633 674 6. Koszt produkcji 1 kg białka 4,55 3,89 4,03 4,70 4,56 7. Dochód 366,76 925,03 704,53 279,21 382,71 E. szczepienie Nitroflorą (IUNG), F. nawożenie azotem 30 kg Nha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), G. nawożenie 60 kg Nha -1 + szczepienie Hi Stick (BASF), H. nawożenie azotem 30 kg Nha -1 + szczepienie Nitroflorą (IUNG), I. nawożenie azotem 60 kg Nha -1 + szczepienie Nitroflorą (IUNG).

Ekonomia uprawy soi W porównaniu z kontrolą doglebowe nawożenie azotem w dawce 30 kg N ha -1 połączone ze szczepieniem nasion soi Hi Stick powodowało przyrost na 1 ha: kosztów o 227 zł, plonu o 0,92 t, co przy cenie 1 t nasion 1350 zł, oznacza wzrost produkcji o 1232 zł, dochodu o 1005 zł.

Reakcja odmian soi na zmniejszoną ilość wysiewu (2017-2018) SDOO - GŁubczyce I. liczba wysianych na 1 m 2 nasion o pełnej wartości użytkowej: a. 30, b. 45, c. 60. II. Odmiany soi: a. Abelina, b. Aligator, c. Augusta, d. Lissabon, e. Mavka, f. Merlin, g. Oressa, h. SG Anser, i. Sultana.

Plony nasion, wilgotność nasion oraz wydajność białka ogółem i tłuszczu surowego SDOO Głubczyce (średnia dla czynników z lat 2017-2018) Liczba wysianych nasion na 1 m 2 Odmiany Plon nasion (tha -1 ) Wigotność nasion (%) Wydajność z nasion (kgha -1 ) białko ogółem tłuszcz surowy 30 3,49 11,5 1105 666 45 3,56 11,1 1128 690 60 3,70 10,9 1161 702 NIR (α = 0,05) 0,13-52 25 Abelina 3,75 10,7 1189 715 Aligator 3,69 11,4 1178 689 Augusta 2,82 11,6 819 497 Lissabon 3,71 11,4 1164 706 Mavka 3,85 10,8 1157 725 Merlin 3,62 11,5 1127 689 Oressa 3,53 10,4 1091 681 SG Anser 3,51 11,0 1072 662 Sultana 3,81 11,8 1191 705 NIR (α = 0,05) 0,26-81 50 2017 3,50 12,2 1059 652 2018 3,67 10,1 1203 720 NIR (α = 0,05) 0,11-49 23

Ekonomia uprawy soi Zwiększenie liczby wysianych nasion na 1 m 2 do 60, w porównaniu wysiewem na 1 m 2 30 nasion, powodowało: z punktu widzenie statystycznego, istotny przyrost plonu nasion o 0,24 t ha -1, wzrost nakładów poniesionych na zakup dodatkowego materiału siewnego (2 jednostki siewne średni koszt 380 zł ha -1 ) przyrostu wartości plonu 324 zł ha -1, co nie rekompensowało nakładów poniesionych na zakup materiału siewnego.

Systemy uprawy roli a plonowanie, jakość nasion i efekty ekonomiczne uprawy soi (2016-2018) TopFarms Głubczyce I. Systemy uprawy roli: a) tradycyjny (orkowy), b) uproszczony (bezorkowy), uprawa głęboka gruberem Horsch Tiger AS, c) siew bezpośredni w ściernisko. II. Odmiany soi: a) Lissabon, b) Mavka, c) Merlin.

Plony nasion, resztek pozbiorowych oraz wydajność białka ogółem i tłuszczu surowego z 1 ha (średnie z lat 2016-2018) Top Farms Głubczyce Wydajność z nasion Systemy Plon (kgha uprawy Odmiany nasion Razem resztki ) pozbiorowe i roli (tha -1 białka tłuszczu ) korzenie (tha -1 ) ogółem surowego A 3,08 972 588 3,42 B 3,07 965 594 3,62 C 2,49 806 478 3,68 NIR (α = 0,05) 0,05 15 9 0,11 Lissabon 2,83 908 528 3,59 Mavka 2,82 896 538 3,79 Merlin 3,01 940 594 3,33 NIR (α = 0,05) 0,14 46 28 0,32 2016 3,28 969 665 4,24 Lata 2017 3,13 1109 542 3,28 2018 2,24 666 454 3,20 NIR (α = 0,05) 0,05 15 9 0,11 Systemy uprawy roli: A) tradycyjny (orkowy), B) uproszczony (bezorkowy), uprawa głęboka gruberem Horsch Tiger AS, C) siew bezpośredni w ściernisko.

Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi (średnie dla systemów uprawy z lat 2016 2018) Lp. Wyszczególnienie Systemy uprawy roli A B C C-A 1 2 3 4 5 6 1. Plon [t ha -1 ] 3,08 3,07 2,50-0,58 2. Wartość produkcji 6132,89 6122,15 5193,53-939,36 2.1 Produkcja główna 4959,82 4949,08 4020,46-939,36 2.2. Jednolita płatność obszarowa 460,93 2.3. Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 364,75 2.4. Zazielenienie 206,62 2.5. Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2683,22 2643,62 2346,74-336,48 4. Koszt produkcji 1 tony 872,57 863,88 941,87 +69,30 5. Wydajność białka w kgha -1 972 965 806-166 6. Koszt produkcji 1 kg białka 2,77 2,75 2,92 +0,17 7. Dochód 2276,6 2305,46 1673,72-602,88

Kalkulacje kosztów i dochodów w zł na 1 ha uprawy soi (średnie dla odmian z lat 2016 2018) Lp. Wyszczególnienie Odmiany Lissabon Mavka Merlin 1 2 3 4 5 1. Plon [t ha -1 ] 2,83 2,81 3,01 2. Wartość produkcji 5730,30 5703,46 6014,80 2.1 Produkcja główna 4557,23 4530,39 4841,73 2.2. Jednolita płatność obszarowa 460,93 2.3. Dopłata za uprawę roślin wysokobiałkowych 586,02 2.4. Zazielenienie 309,35 2.5. Dopłata do materiału kwalifik. 140,77 3. Koszty 2570,89 2561,79 2540,89 4. Koszt produkcji 1 tony 914,55 910,00 853,77 5. Wydajność białka w kgha -1 908 896 940 6. Koszt produkcji 1 kg białka 2,83 2,86 2,70 7. Dochód 1986,34 1968,60 2300,84

Dostosowanie soi do wysokich temperatur i suszy Soja jest lepiej dostosowana do stresu spowodowanego niedoborem opadów i wysokimi temperaturami od rodzimych gatunków bobowatych. Soja ma silnie rozwinięty system korzeniowy, dlatego dobrze znosi suszę. Straty wody są ograniczane dzięki owłosieniu roślin oraz zdolności do zjawiska heliotropizmu. Polega ono na tym, że pojedyncze listki mogą poruszać się zależnie od zmieniającego się oświetlenia. Dzięki temu listki przyjmują różne położenie w zależności od nasłonecznienia, temperatury i pory dnia. Wyróżnia się trzy położenia liści soi: dzienne, nocne i południowe. W położeniu południowym listki przyjmują ustawienie równoległe w stosunku do oświetlenia i wystawiają się do niego jak najmniejszą powierzchnią. Taka pozycja liści występuje podczas wysokiej temperatury i dużego nasłonecznienia, przy jednoczesnym braku wody w glebie. W położeniu dziennym listki ustawiają się prostopadle do promieni słonecznych, w położeniu nocnym listki zwisają.

Plony nasion bobowatych w Polsce w latach 2017 2018 według COBORU Wyszczególnienie Plony nasion (t ha -1 ) 2017 2018 100-(2017/2018 100) (%) Bobik 4,75 3,75-26,7 Groch siewny 5,01 3,55-41,1 Łubin wąskolistny 2,92 2,50-16,8 Łubin żółty 1,83 1,54-18,8 Soja 3,44 3,75 8,3 Porównanie średnich plonów bobowatych w latach 2017 i 2018 z plonami soi Średnie plony bobowatych 3,63 2,84-27,8 Soja 3,44 3,75 9,0 100-(soja/bobowate 100) -5,2 32,0 -

Wnioski 1. Aktualnie uprawa soi w Polsce jest na takim etapie rozwoju jak kukurydza na początku lat 90. tych XX wieku. 2. Z badań COBORU wynika, że wczesne i średniowczesne odmiany soi można uprawiać na terenie całego kraju, a odmiany średniopóźne i późne na południu i w środkowej części Polski.

Wnioski 4. Ważnymi elementami prawidłowej agrotechniki soi są: terminy siewu, szczepienie aktywnymi szczepami bakterii brodawkowych, które będą łatwo wchodziły w symbiozę z roślinami oraz właściwa dla danej odmiany obsada roślin. 5. Termin siewu soi; na południowym zachodzie najkorzystniejszy jest siew w II lub III dekadzie kwietnia. Przesunięcie uprawy na północ powoduje, że najwyższe plony uzyskuje się z siewu w I dekadzie maja (Poznań, Bydgoszcz), a na północnym wschodzie (Olsztyn) w połowie II dekady maja. przesunięcie uprawy soi w układzie równoleżnikowym z zachodu na wschód nie wykazało reakcji odmian na termin siewu (II dekada kwietnia - I dekada maja).

Wnioski 6. Odmiany Lissabon i Merlin wykazywały, uprawiane w układzie: S-N interakcje genotypowo-środowiskową, W-E brak współdziałania ze środowiskiem. 7. Soja uprawiana w układzie: S-N nawożona doglebowo 30 kg Nha -1 i zaprawiana Hi Stick plonowała w porównaniu z kontrolą o 40% wyżej; E-W, w porównaniu z kontrolą: nawożona doglebowo 30 kg Nha -1 i zaprawiana Hi Stick w okolicach Wrocławia plonowała o 46% wyżej, w okolicach Puław nawożona doglebowo 60 kg Nha -1 i zaprawiana Nitraginą plonowała o 49% wyżej, w południowo-wschodniej Polsce nie wykazano istotnego wpływu nawożenia doglebowego azotem oraz szczepienia bakteriami brodawkowymi na poziom plonowania.

Wnioski 8. Wyniki dotychczasowych badań prowadzonych w latach 2017-2018 wykazały, że na południu Polski Głubczyce, w bardzo dobrych warunkach glebowych można zmniejszyć ilość wysiewu soi do 30 nasion na 1 m 2 i ograniczyć nakłady na materiał siewny od 350 do 400 złha -1. 9. W tradycyjnej uprawie soi, w porównaniu z siewem bezpośrednim, uzyskano wyższe plony nasion o 24%, białka ogółem o 21% i tłuszczu surowego o 23%. Czynnik genetyczny nie miał wpływu na plon nasion i wydajność białka, które kształtowało współdziałanie badanych czynników.

Wnioski 10. Analiza systemów uprawy wykazała, że w porównaniu z systemem orkowym, siew bezpośredni powodował obniżkę z 1 ha plonu nasion o 0,58 t (18,8%), kosztów o 336,48 zł (12,5%) i dochodu o 602,88 zł (26,5%) oraz wzrost kosztów 1 t nasion o 69,30 zł (7,9%) i 1 kg białka o 0,17 zł (5,6%). 11. Czynniki kształtujące w największym stopniu plon nasion to: odmiana liczba roślin na 1 m 2 przed zbiorem, liczba strąków na 1 roślinie, masa 1000 nasion (g). 12. Istnieją realne szanse zwiększenia areału uprawy soi w ciągu najbliższych lat do 150 tys. ha.

Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy, ponieważ wiedza jest ograniczona. Albert Einstein

Wnioski Plon= liczba roślin na 1 m 2 przed zbiorem* liczba strąków na roślinie*2*masa 1000 nasion*10-5 Liczba roślin na 1 m 2 przed zbiorem = 30 60 Liczba strąków na roślinie = 30 20 Masa 1000 nasion=150 200 g PLONY 2,7-3,6 t*ha -1 : 3,6-4,8 t*ha -1

Wnioski Sukces uprawy soi= G*A*E G genotyp A agrotechnika E ekonomia