3. Pszenżyto ozime oprac. mgr inż. Iwona Michalska Pszenżyto ozime ma znaczący udział w strukturze zasiewów, dzięki dużemu potencjałowi plonowania oraz dobrej wartości pokarmowej, staje się coraz bardziej konkurencyjne dla innych gatunków zbóż. Ziarno pszenżyta zawiera więcej białka niż ziarno żyta, jest bardziej strawne od ziarna pszenicy oraz ma w składzie bardziej korzystne aminokwasy (duży udział lizyny). W 2018 roku do Krajowego Rejestru dopisano dwie odmiany Belcanto i Toro, obecnie w rejestrze znajduje się 49 odmian pszenżyta ozimego. Dzięki opracowanym wynikom z doświadczeń woj. łódzkiego rolnik ma możliwość indywidualnego określenia preferencji przy wyborze odmiany do możliwości swojego gospodarowania. Wyniki doświadczeń wskazują na zróżnicowanie odmian pod względem plonowania. W doświadczeniach porejestrowych w sezonie 2016/2017 badano 17 odmian pszenżyta ozimego. W opracowaniu wykorzystano wyniki z doświadczeń dwuczynnikowych z ZDOO Lućmierz, SDOO Sulejów i HR Strzelce. Doświadczenia prowadzono na dwóch, zróżnicowanych poziomach agrotechniki: podstawowym (a 1 ) i intensywnym (a 2 ). Poziom a 2 różnił się od a 1 zastosowaniem nawożenia azotowego wyższego o 40 kg/ha, fungicydów (2 zabiegi) wraz z nawozami dolistnymi i regulatora wzrostu (1 zabieg). Na poziomie a 1 zastosowano 98-123 kg/ha, natomiast na poziomie a 2 odpowiednio 40 kg/ha więcej. Wielkość dawek nawożenia fosforem i potasem ustalono w oparciu o zasobność gleby. Plon ziarna określa wartości komponentów jego struktury, wyznacznikiem tych parametrów są warunki siedliska oraz agrotechnika. W tabeli 4 przedstawiono plonowanie pszenżyta ozimego w roku 2017 dla poszczególnych miejscowości. Plon ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniósł średnio dla miejscowości od 73,6 dt/ha do 101,5 dt/ha. Efekt zastosowania intensywnej technologii w sezonie 2016/2017 wyniósł od 90,2 dt/ha w Lućmierzu do 129,4 dt/ha w Strzelcach. Plon ziarna pszenżyta ozimego w % wzorca, z trzech miejscowości, na dwóch poziomach agrotechniki uwzględniono w tabeli 5. Średni plon badanych odmian w 3-leciu wyniósł 82,2 dt/ha na przeciętnym poziomie a 1 i 98,4 dt/ha na wysokim a 2 poziomie agrotechniki. W sezonie 2015-2017 na obu poziomach agrotechniki dobrze plonowała odmiana Borowik i Meloman, średni plon z dwóch lat najlepszy był u odmiany Lombardo i Panteon. W tabeli 6 zestawiono porażenie odmian ważniejszymi rolniczo chorobami. Szczegółową ocenę nasilenia chorób przeprowadzono na przeciętnym a 1 poziomie agrotechniki. Największe różnice odmianowe występowały w odporności na mączniaka prawdziwego, rdzę brunatną i septoriozę liści. Dużą wrażliwością na grzyba Blumeria graminis charakteryzowała się odmiana Fredro, Witon i Lombardo. Odmiana Trefl i Meloman wykazały największą odporność na tego patogena. Rdza brunatna i septorioza liści uwidoczniła się u odmiany Fredro i Witon. Wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej i przed zbiorem, wysokość roślin i masę tysiąca ziaren określono dla dwóch poziomów agrotechnicznych, liczbową charakterystykę przedstawiono w tabeli 7. W ocenie laboratoryjnej masa tysiąca ziaren odmian Borowik, Avokado i Subito charakteryzowały się ziarnem najbardziej dorodnym, zaś odmiana Witon, Tomko i Panteon posiadały ziarno drobniejsze. System PDO to transfer wiedzy o odmianach do praktyki rolniczej oraz inicjowanie i prowadzenie badań odmianowych, uwzględniających bieżące wyzwania rolnictwa i sektora hodowlano-nasiennego. Oszczędności na materiale siewnym to elementarny błąd agrotechniczny, bowiem rezygnacja z wymiany materiału siewnego przynosi często skutek przeciwny niż zamierzona oszczędność. Dzięki odnawianiu materiału siewnego zwyżki plonów mogą sięgać kilkunastu procent, poza tym należy pamiętać, że materiał siewny ma parametry jakościowe, niezbędne do wykorzystania w paszy. Błędu związanego z wyborem odmiany łatwo uniknąć korzystając z Listy Odmian Zalecanych (LOZ), w woj. łódzkim kreacjami pszenżyta ozimego zalecanymi do uprawy są: 1. Avokado R 4. Meloman 7. Subito 2. Borowik 5. Panteon 8. Trapero 3. Lombardo 6. Rotondo 9. Trefl R - odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie dwuletnich wyników doświadczeń rejestrowych oraz wyników PDO z roku zbioru 2017.
Tabela 1. Pszenżyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2017 Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LOZ Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Fredro 2010 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 2 Borowik 2011 2013 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 3 Subito 2012 2014 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 4 Tomko 2012 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 5 Meloman 2014 2016 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 6 Rotondo 2014 2017 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 7 Witon 2002 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 8 Lombardo 2015 2017 Syngenta Polska sp. z o.o., ul. Szamocka 8, 01-748 Warszawa 9 Panteon 2015 2017 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 10 Trapero 2015 2017 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 11 Trefl 2015 2017 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 12 Avokado 2016 2018 R DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 13 Festino 2016 Syngenta Polska sp. z o.o., ul. Szamocka 8, 01-748 Warszawa 14 Kasyno 2016 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 15 Rufus 2016 Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 100 Wągrowiec 16 Sekret 2016 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 17 Temuco 2016 Syngenta Polska sp. z o.o., ul. Szamocka 8, 01-748 Warszawa R - odmiana wstępnie rekomendowana.
Tabela 2. Pszenżyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2017 Miejscowość Lućmierz Sulejów Strzelce Powiat Zgierski Piotrkowski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni dobry pszenny dobry pszenny bardzo dobry Klasa bonitacyjna gleby IV b III b III b ph gleby w KCl 5,9 6,0 6,5 Przedplon groch siewny rzepak ozimy jęczmień jary Data siewu (dzień, m-c, rok) 27.09.16 22.09.16 20.09.16 Obsada nasion (szt/m 2 ) 400 350 350 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 05.08.17 01.08.17 03.08.17 Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 98 123 110 N na poziomie a 2 (kg/ha) 138 163 150 P 2 O 5 (kg/ha) 21 55 45 K 2 O (kg/ha) 106 82 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 (l/ha) Agroleaf Crop 5 kg Plonvit Opty 4 l Tytanit 0,3 l Plonvit Kali 2 kg Basfoliar 6 l Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Domnic 060 FS Domnic 060 FS Kinto Duo 080 FS Herbicyd Komplet 560 SC 0,5 l Mustang 306 SE + Atlantis 12 OD 0,45 l Legato Plus 600 SC 1,5 l Axial 50 EC 0,6 l + 0,9 l Mustang 306 SE 0,6 l Insektycyd Fury 100 EW 0,1 l Pyrinex 480 EC 0,6 l Pyrinex 480 EC 0,7 l (tylko na poziomie a 2 ) Fungicyd pierwszy zabieg Soligor 425 EC 0,8 l Soligor 425 EC 0,7 l Capalo 337,5 SE 1,5 l Fungicyd drugi zabieg Falcon 460 EC 0,6 l Prosaro 250 EC 1 l Osiris 65 EC 1,5 l Regulator wzrostu Cerone 480 SL 1 l Cerone 480 SL 1 l Medax Top 350 SC 0,4 l Moddus 250 EC 0,4 l
Tabela 3. Pszenżyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2017 Lućmierz Sulejów Strzelce Lp. Cecha a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Stan roślin przed zimą (skala 9 o ) 8,8 8,6 9,0 2 Stan roślin po zimie (skala 9 o ) 7,7 8,6 9,0 3 Martwe rośliny (%) 0,0 0,0 4 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 25.05 26.05 25.05 28.05 28.05 01.06 5 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 11.07 13.07 07.07 09.07 29.07 20.07 6 Wysokość roślin (cm) 97 86 114 107 114 109 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości 7 (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 mlecznej 8 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 9,0 9,0 7,8 8,3 9,0 9,0 9 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 7,1 9,0 6,2 8,4 6,1 8,8 10 Porażenie przez rdzę brunatną (skala 9 o ) 7,4 9,0 7,7 9,0 9,0 9,0 11 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 6,6 7,3 6,3 7,9 7,1 7,8 12 Porażenie przez septoriozę plew (skala 9 o ) 8,0 9,0 8,3 8,9 13 Masa 1000 ziaren (g) 45,0 46,9 44,9 46,9 42,0 47,5 14 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 13,0 13,3 11,9 12,6 13,6 13,6 15 Plon ziarna (dt z ha) 73,6 90,2 94,6 117,3 101,5 129,4 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian. a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki. Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny.
Tabela 4. Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: 2017 Lp. Odmiana Poziom a 1 Poziom a 2 Lućmierz Sulejów Strzelce Lućmierz Sulejów Strzelce Wzorzec, dt z ha 73,6 94,6 101,5 90,2 117,3 129,4 1 Fredro 94 92 90 97 97 104 2 Borowik 100 96 100 100 94 104 3 Subito 92 101 115 98 97 102 4 Tomko 90 93 89 94 95 100 5 Meloman 108 106 116 105 104 103 6 Rotondo 100 102 80 105 101 95 7 Witon 94 101 98 96 104 96 8 Lombardo 99 99 99 108 110 109 9 Panteon 96 102 93 94 101 103 10 Trapero 107 101 94 104 95 95 11 Trefl 97 102 108 96 99 102 12 Avokado 104 102 113 102 102 108 13 Festino 105 97 93 94 94 80 14 Kasyno 100 101 100 101 99 89 15 Rufus 103 100 98 102 105 101 16 Sekret 103 102 103 102 96 99 17 Temuco 106 104 111 103 106 110 Wzorzec wszystkie badane odmiany.
Tabela 5. Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2017, 2016, 2015, 2015 2017 Plon ziarna w % wzorca Poziom a Lp. Odmiana Mrozoodporność 1 Poziom a 2 Średnia 2017 2016 2015 2017 2016 2015 2015-2017 Średnia 2015-2017 Wzorzec, dt z ha 89,9 71,7 85,0 82,2 112,3 81,1 101,8 98,4 1 Fredro 4,5 92 95 97 94 100 95 98 98 2 Borowik 5 99 91 107 99 100 99 103 100 3 Subito 5,5 104 102 97 101 99 94 98 97 4 Tomko 6 91 98 91 93 97 102 93 97 5 Meloman 5,5 110 102 110 108 104 105 111 106 6 Rotondo 5,5 93 106 98 99 100 103 98 100 7 Witon 5,5 98 97 98* 99 103 101* 8 Lombardo 5 99 101 100* 109 101 105* 9 Panteon 6 97 105 101* 100 104 102* 10 Trapero 6 100 101 101* 97 96 97* 11 Trefl 5 103 101 102* 99 101 100* 12 Avokado 5,5 107 104 13 Festino 4 97 89 14 Kasyno 5,5 100 96 15 Rufus 4,5 100 103 16 Sekret 5,5 103 99 17 Temuco 4,5 107 107 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 3 3 3 9 Wzorzec wszystkie badane odmiany * - średnia z dwóch lat.
Tabela 6. Pszenżyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2017, 2015 2017 Liczba Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Septorioza plew Lp. Odmiana lat badań 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 Wzorzec, (skala 9 o ) 6,5 6,8 8,0 8,4 7,5 7,2 8,2 8,5 1 Fredro 3-3,3-1,8-0,7-0,1-1,2-0,6 0,8 0,3 2 Borowik 3 0,0-0,2 0,1-0,2 0,5 0,4-0,9-0,7 3 Subito 3-0,8-0,3 0,1-0,1-1,0-0,7-0,4-0,1 4 Tomko 3 0,0-0,5 0,5 0,1 0,3 0,1 0,3 0,4 5 Meloman 3 1,4 1,1 0,6 0,4 0,8 0,5-0,2 0,1 6 Rotondo 3 0,4 0,6 0,5 0,1 0,0 0,0 0,8 0,5 7 Witon 2-1,8-1,7* -0,9-0,3* -0,7 0,0* -0,9-0,8* 8 Lombardo 2-1,1-0,5* -1,5-0,7* -0,7 0,0* 0,6 0,4* 9 Panteon 2 0,9 0,5* 0,1-0,1* -0,7-0,4* -0,7-0,7* 10 Trapero 2 0,4 0,1* 0,3 0,2* 1,0 0,6* -0,7-0,5* 11 Trefl 2 1,5 1,2* 0,3 0,2* 0,8 0,7* 0,8 0,6* 12 Avokado 1 0,7 0,5-0,7 0,8 13 Festino 1 0,5 0,3 0,0-0,2 14 Kasyno 1 0,9 0,0 0,3-0,2 15 Rufus 1-1,3-0,5-0,5-0,4 16 Sekret 1 0,9 0,3 1,3 0,6 17 Temuco 1 0,5 0,3 0,5-0,2 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 8 2 6 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Wzorzec - wszystkie badane odmiany. * średnia z dwóch lat.
Tabela 7. Pszenżyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2017, 2015 2017 Wyleganie (skala 9 o ) Liczba Wysokość roślin Masa 1000 ziaren w fazie Lp. Odmiana lat przed zbiorem (cm) (g) dojrzałości mlecznej badań 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 Wzorzec Poziom agrotechniki a 1 9,0 8,7 8,6 7,9 108 108 44,0 43,9 1 Fredro 3 0,0 0,0 0,1-0,2-1 2 0,1-0,2 2 Borowik 3 0,0-0,5 0,4-0,2 13 13 7,2 6,8 3 Subito 3 0,0 0,1-0,4-0,3 2 2 1,9 0,7 4 Tomko 3 0,0 0,2 0,4 0,6-2 -2-3,4-2,9 5 Meloman 3 0,0 0,1-0,1 0,0 0 0-0,5 0,7 6 Rotondo 3 0,0 0,3-0,1 0,5-6 -8-0,4 0,8 7 Witon 2 0,0 0,3* 0,1 0,4* 2 0* -5,3-5,0* 8 Lombardo 2 0,0-0,1* -0,3 0,1* -5-6* 0,0 1,0* 9 Panteon 2 0,0-0,5* -0,1-0,6* 4 4* -2,6-1,5* 10 Trapero 2 0,0 0,2* -0,1-0,1* 7 5* -1,2-2,0* 11 Trefl 2 0,0 0,3* -0,1-0,1* 3 2* 2,4 2,4* 12 Avokado 1 0,0-0,3-0,3 5,6 13 Festino 1 0,0 0,4 0,4-0,6 14 Kasyno 1 0,0-0,3-0,3 4,4 15 Rufus 1 0,0-0,3-0,3-2,4 16 Sekret 1 0,0 0,4 0,4-4,4 17 Temuco 1 0,0 0,4 0,4-3,2 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9
cd tabeli 7 Lp. Odmiana Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) w fazie przed zbiorem dojrzałości mlecznej Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 Wzorzec Poziom agrotechniki a 2 9,0 8,8 8,8 8,2 100 101 47,1 44,7 1 Fredro 3 0,0 0,2 0,2 0,1 0 2 1,9 0,5 2 Borowik 3 0,0-0,4 0,2-0,1 13 12 6,8 6,6 3 Subito 3 0,0 0,2-0,4-0,1 0 3 0,6 0,8 4 Tomko 3 0,0 0,2-0,1 0,2-2 -4-3,8-2,7 5 Meloman 3 0,0 0,0-0,3 0,1-3 -1-1,5 0,0 6 Rotondo 3 0,0 0,2-0,1 0,2-3 -7 1,8 1,3 7 Witon 2 0,0 0,2* 0,1 0,3* 0-1* -3,3-3,9* 8 Lombardo 2 0,0 0,0* 0,1-0,2* -7-5* 3,1 3,5* 9 Panteon 2 0,0-0,2* -0,1 0,0* 5 5* -0,9-0,6* 10 Trapero 2 0,0 0,2* -0,3-0,2* 4 4* -1,5-2,3* 11 Trefl 2 0,0 0,2* 0,1 0,1* 1 0* 1,2 0,5* 12 Avokado 1 0,0-0,1 11 6,0 13 Festino 1 0,0 0,2-4 -3,6 14 Kasyno 1 0,0-0,1-5 5,4 15 Rufus 1 0,0-0,1-5 -3,4 16 Sekret 1 0,0 0,2 2-3,7 17 Temuco 1 0,0 0,2-8 -5,1 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Wzorzec - wszystkie badane odmiany. * średnia z dwóch lat.