Jak doskonalić percepcję wzrokową na starcie szkolnym?

Jak doskonalić percepcję wzrokową na starcie szkolnym? Dziecko sześcioletnie rozpoczyna naukę czytania i pisania. W tym okresie po raz pierwszy podejmuje również wiele innych zadań, w wykonywaniu których ogromną rolę odgrywa prawidłowe funkcjonowanie analizatora wzrokowego. mgr Ka ta rzy na Nad row ska Uni wer sy tet Ja na Ko cha now skie go w Kiel cach Per cep cja wzro ko wa jest zdol no ścią do roz po zna wa nia i roz ró żnia nia bodź - ców wzro ko wych, a ta kże do ich in ter pre - to wa nia przez od nie sie nie do po przed - nich do świad czeń. Per cep cja wzro ko wa nie jest wy łącz nie zdol no ścią do do kład - ne go spo strze ga nia. In ter pre ta cja bodź - ców wzro ko wych do ko nu je się nie na siat ków ce, lecz w mó zgu. Wra że nie wzro ko we po wsta je na siat ków ce, ale roz - po zna nie te go, co się spo strze ga, do ko nu - je się w mó zgu 1. Na le ży więc za dać so bie py ta nie, co wa run ku je pra wi dło wy prze - bieg spo strze ga nia wzro ko we go, a co za tym idzie roz wi nię cie in nych umie jęt - no ści wy ma ga nych od sze ścio lat ka w trak cie na uki szkol nej. Ana li za tor wzro ko wy zbu do wa ny jest z czę ści re cep - to rycz nej ana li za to ra wzro ko we go (od- bie ra ją cej bodź ce wzro ko we i prze kła da - ją cej je na po bu dze nia ner wo we), ner wu do pro wa dza ją ce go po bu dze nia do mó zgu oraz ko ro wej czę ści ana li za to ra znaj du ją - ce go się w mó zgu. I to wła śnie w ko ro wej czę ści ana li za to ra do ko nu je się in ter pre - ta cja bodź ców wzro ko wych. We wcze snym dzie ciń stwie spo strze ga - nie przed mio tów ma cha rak ter po li sen so - rycz ny, stop nio wo prze kształ ca się w spo - strze ga nie mo no sen so rycz ne, głów nie wzro ko we. Po cząt ko wo ma cha rak ter glo - bal ny, to zna czy, że dziec ko uj mu je przed - miot ja ko ca łość, nie wy od ręb nia jąc je go po szcze gól nych czę ści, a z ko lei za czy na spo strze gać nie tyl ko naj bar dziej cha rak - te ry stycz ne ce chy przed mio tu, jak wiel - kość, ogól ny za rys kształ tu lub bar wę, ale i po zo sta łe ele men ty 2. Per cep cja wzro ko - wa u więk szo ści dzie ci osią ga nie zbęd ną w na uce szkol nej doj rza łość w wie ku oko ło sze ściu lat. Roz wi ja się pod wpły - wem na ra sta ją cej ostro ści wzro ku, do sko - na le nia się pro ce sów ana li zy i syn te zy po - przez do świad cze nia zdo by wa ne w śro - do wi sku i ucze nie się. Dla pra wi dło we go prze bie gu pro ce su spo strze ga nia wzro ko - we go ko niecz ne jest, aby dziec ko sze ścio - let nie cha rak te ry zo wa ło się: 1 M. Fro stig, D. Hor ne, Wzo ry i ob raz ki. Pro gram roz wi ja ją cy per cep cję wzro ko wą. Po ziom pod sta wo wy (pod- ręcz nik), War sza wa 1989, s. 4. 2 H. Nar tow ska, Opóź nie nia i dys har mo nie roz wo ju dziec ka, War sza wa 1980, s. 44. 56

l spraw nym pod wzglę dem ana to micz - nym i funk cjo nal nie spraw nym ana li - za to rem wzro ko wym i je go współ dzia - ła niem z in ny mi ana li za to ra mi, l szyb kim prze pro wa dza niem ana li zy i syn te zy bo dźców wzro ko wych, l umie jęt no ścią spo strze ga nia i ró żni co - wa nia kształ tów, ich za pa mię ty wa nia i od twa rza nia, l umie jęt no ścią re je stra cji po ło że nia prze - strzen ne go li ter wo bec sie bie oraz usy tu - owa nia ele men tów we wnątrz li te ry 3. Jak wy ni ka z ba dań wielu au to rów, wy - ró żnia się pięć aspek tów per cep cji wzro - ko wej, któ re ma ją naj więk sze zna cze nie dla roz wo ju zdol no ści ucze nia się u dzie - ci. Są to: ko or dy na cja wzro ko wo -ru cho - wa, spo strze ga nie fi gu ry i tła, sta łość spo - strze ga nia, spo strze ga nie po ło że nia przed mio tów w prze strze ni, spo strze ga nie sto sun ków prze strzen ny ch 4. Ja kie są prze ja wy za bur zeń per cep cji wzro ko wej? Pra wi dło wy prze bieg spo strze ga nia wzro ko we go za kłó ca uszko dze nie re cep to - rycz nej czę ści ana li za to ra wzro ko we go. Wa dli wa bu do wa gał ki ocznej po wo du je wa dy wi dze nia, ta kie jak m.in. krót ko - wzrocz ność, da le ko wzrocz ność, astyg ma - tyzm. Przy te go ro dza ju wa dach ro la na - uczy cie la ogra ni cza się do zwró ce nia ro dzi com uwa gi na ko niecz ność zba da nia wzro ku naj póź niej przed roz po czę ciem na uki szkol nej. Zda rza się bo wiem, iż do - pie ro w pierw szej kla sie, kie dy to dziec ko za sia da w ław ce szkol nej, od kry wa, że nie wi dzi te go, co jest na pi sa ne na ta bli cy. Wsta je więc i pod cho dzi bli żej, aby móc prze pi sać to, o co pro si na uczy ciel. Trud no ściom i nie po wo dze niom szkol - nym wy ni ka ją cym z uszko dze nia re cep to - ra mo żna za po biec po przez do bór od po - wied nie go ro dza ju so cze wek. Ko niecz na jest tu in ge ren cja oku li sty. Na le ży rów nież zwró cić uwa gę na fakt, że wśród dzie ci, u któ rych przez dłu gi cza s nie wy kry to wad wzro ku, za uwa ża się wy so ki pro cent osób z za bu rze nia mi ana li zy i syn te zy wzro ko wej. Złe wie dze nie utrud nia bo - wiem do sko na le nie pro ce sów ana li tycz no - -syn te tycz ny ch 5. Jak wie my z wcze śniej - szych roz wa żań, in ter pre ta cja bodź ców wzro ko wych do ko nu je się nie na siat ków - ce, lecz w mó zgu. Wra że nie wzro ko we po - wsta je na siat ków ce, ale roz po zna nie te go, co się spo strze ga, do ko nu je się w mó zgu. Dla te go też wśród dzie ci, któ re nie wy ka - zu ją uszko dzeń re cep to rycz nej czę ści ana - li za to ra wzro ko we go, spo ty ka my ta kie, u któ rych wy stę pu je ob ni że nie po zio mu spo strze ga nia wzro ko we go lub prze ja wy znie kształ ceń od bie ra ne go ob ra zu. Prze ja wy ob ni że nia roz wo ju funk cji wzro - ko wych u dzie ci w wie ku sze ściu lat, któ re mo że my za ob ser wo wać pod czas pi sa nia, czy ta nia, ry so wa nia, jak rów nież w in nych przed mio tach szkol nych, są na stę pu ją ce 6 : l trud no ści w od wzo ro wy wa niu z kloc - ków we dług wzo ru, bu dow le pry mi - tyw ne ogra ni cza ją ce się do ste reo ty po - wych ukła dów, l trud no ści z ró żni co wa niem wzro ko wym ob raz ków oraz z ich za pa mię ty wa niem, l nie chęć do hi sto ry jek ob raz ko wych, ukła da nek i lo te ry jek wy ma ga ją cych kla sy fi ka cji opar tej na po do bień stwie ob raz ków, l trud no ści ro zu mie nia i wnio sko wa nia na ma te ria le ob ra zo wym, 3 Po rów naj: H. Ski biń ska, Pra ca ko rek cyj no -kom pen sa cyj na z dzieć mi z trud no ścia mi w czy ta niu i pi sa niu, Byd goszcz 1996, s. 48 49. 4 Po szcze gól ne aspek ty per cep cji wzro ko wej zo sta ły zde fi nio wa ne w pod ręcz ni ku M. Fro stig, D. Hor ne, Wzo ry i ob raz ki. Pro gram roz wi ja ją cy per cep cję wzro ko wą. Po ziom wy ższy, War sza wa 1989. 5 Po rów naj: H. Nar tow ska, Opóź nie nia i dys har mo nie w roz wo ju dziec ka, War sza wa 1980. 6 Po rów naj: E. M. Sko rek (red.), Te ra pia pe da go gicz na, t. I, Kra ków 2007, s. 46 47. 57

l ni ski po ziom ry sun ku do wol ne go ry - sun ki ubo gie w szcze gó ły, w któ rych na pierw szy plan wy su wa ją się za kłó - co ne pro por cje i sto sun ki prze strzen ne, pro ble my z wy obra że niem ry so wa ne go przed mio tu, ścią ga nie po my słów od ko le gów, sto so wa nie roz wią zań naj - prost szych gra ficz nie, mo zol ne wy ko - ny wa nie ry sun ków, l kło po ty w ró żni co wa niu, za pa mię ty - wa niu i od twa rza niu fi gur geo me trycz - nych i li ter, trud no ści w od wzo ro wy - wa niu ukła dów fi gur geo me trycz nych, l wa dli we od zwier cie dla nie kształ tu li ter prze ja wia ją ce się my le niem po dob - nych li ter, ró żnią cych się drob ny mi ele - men ta mi gra ficz ny mi np. m n, l t, e c, l brak umie jęt no ści ukie run ko wa nia czę ści skła do wych li ter wzglę dem po - zio mu i pio nu, wza jem ne go po ło że nia tych czę ści, łu ków i okrę gów wy ni ka ją - cych z te go po ło że nia, l gu bie nie drob nych ele men tów i opusz - cza nie li ter lub czą stek wy ra zów, l za bu rze nia kie run ko we go aspek tu spo - strze ga nia prze ja wia ją ce się w my le niu li ter i cyfr asy me trycz nych, ró żnią cych się po ło że niem wzglę dem osi pio no wej np. p g, czy tez po zio mej np. d g, l złe roz pla no wa nie pi sa ne go tek stu lub dzia łań aryt me tycz nych w li nia tu rze i na stro nie ze szy tu, l sła ba pa mięć wzro ko wa, l zbyt dłu ga kon cen tra cja nad roz po zna - wa niem li ter i syn te zą wy ra zów unie - mo żli wia ją ca opa no wa nie tech ni ki czy ta nia i pi sa nia w prze wi dzia nym cza sie, roz wią zy wa nie za dań tek sto - wych z ma te ma ty ki, l trud no ści w kształ to wa niu się po ję cia licz by i aryt me tycz ne go my śle nia. Ja kie są me to dy ba da nia per cep cji wzro ko wej? Orien ta cyj ny po ziom roz wo ju per cep cji wzro ko wej po zwa la ją okre ślić me to dy, ta - kie jak: wy wiad, ana li za wy two rów, wy - wiad z ro dzi ca mi, pró by eks pe ry men tal ne czy te sty doj rza ło ści szkol nej. Dzię ki in for - ma cjom uzy ska nym w wy ni ku za sto so wa - nia me tod słu żą cych po zna wa niu dziec ka na uczy ciel jest w sta nie re gu lo wać wy ma ga - nia oraz za kres udzie la nej po mo cy. W przy - pad ku za uwa żo nych u sze ścio lat ków opóź - nień roz wo ju w oma wia nej sfe rze dziec ko po win no być skie ro wa ne na spe cja li stycz ne ba da nia psy cho lo gicz ne ce lem zwe ry fi ko - wa nia spo strze żeń na uczy cie la. Do oce ny per cep cji wzro ko wej słu żą na stę pu ją ce me to dy: l Wy wiad z opie ku na mi dziec ka, któ ry po wi nien do star czyć in for ma cji o chę - ci dziec ka do ry so wa nia, wie ku, w któ - rym dziec ko umia ło od two rzyć ko ło, kwa drat, umie jęt no ści ukła da nia we - dług wzo ru ukła dan ki, mo zai ki, orien - ta cji w sche ma cie cia ła i prze strze ni. l Ob ser wa cja dziec ka oce nia jąc błę dy, spo sób pra cy i trud no ści dziec ka pod - czas wy ko ny wa nia po le ceń, za baw kon struk cyj nych, dy dak tycz nych wy - ma ga ją cych re pro du ko wa nia go to wych wzo rów ma my mo żli wość wy kry cia symp to mów wska zu ją cych na ist nie nie opóź nień per cep cji wzro ko wej, mo że - my po znać dziec ko w to ku je go dzia - łal no ści w na tu ral nych sy tu acjach. Ja - sny ob raz pra wi dło wo roz wi nię te go 6-lat ka sta no wi tło, na któ rym ła two do strzec opóź nie nia roz wo jo we. l Ana li za wy two rów cen nych da nych do star cza ana li za ry sun ków, bu dow li z kloc ków za rów no we dług wzo ru, jak i do wol nych struk tur prze strzen nych. l Ba da nia te sto we i eks pe ry men ty: Od twa rza nie pro stych fi gur geo me - trycz nych sze ścio la tek po wi nien wy - ka zać się umie jęt no ścią na ry so wa nia krzy ża, szyn, re gu lar nie za okrą glo ne - go ko ła, kwa dra tu, trój ką ta, rom bu. Od wzo ro wy wa nie zło żo nych fi gur asy me trycz nych oraz cią gów ta kich sa mych fi gur, lecz ró żnie uło żo nych w prze strze ni oce na uj mo wa nia 58

sto sun ków prze strzen nych mie dzy spo strze ga ny mi ele men ta mi. Wy ko ny wa nie po le ceń ty pu: po każ pra we oko, wskaż ścia nę na le wo, prze - kreśl na ry sun ku pra wy gór ny róg, wskaz na ry sun ku przed mio ty znaj du - ją ce się nad sto łem, obok lam py it p. 7 Oce na roz wo ju orien ta cji w sche ma - cie wła sne go cia ła i prze strze ni. Za da nia ba da ją ce ana li zę i syn te zę wzro ko wą oraz orien ta cję w prze - strze ni z te stu B. Wil goc kiej-oko ń 8. Pró by od wzo ro wy wa nia fi gur geo - me trycz nych H. Spio ne k 9. Test L. Ben der E. Kop pitz i L. Ben - der H. San tuc ci 10. Test per cep cji wzro ko wej M. Fro sti g 11. Test ma tryc J. C. Ra ve na 12. Test ukła dan ko wy Koh sa 13. Jak wspo ma gać ana li zę i syn te zę wzro ko wą dziec ka sze ścio let nie go? Do sko na le nie per cep cji wzro ko wej sze - ścio lat ka ma na ce lu za po bie ga nie trud no - ściom w na uce czy ta nia i pi sa nia i uspraw - nia nie ty chże umie jęt no ści. W do bo rze ćwi czeń uwzględ nia my po ziom ogól ne go roz wo ju dziec ka, roz wój sfe ry emo cjo nal - no -uczu cio wej, mo ty wa cję, kon cen tra cję uwa gi, męcz li wość, po ziom zdo by tych przez dziec ko umie jęt no ści, jak rów nież sto pień ewen tu al ne go za bu rze nia funk cji wzro ko wej. Roz po czy na my od ćwi czeń ła - twiej szych (na ma te ria le ob raz ko wym), prze cho dząc stop nio wo do co raz trud niej - szych za dań (na ma te ria le geo me trycz nym, li te ro wym). Roz wój pro ce su spo strze ga nia prze bie ga od glo bal ne go i po li sen so rycz ne - go uj mo wa nia przed mio tów do spo strze ga - nia ana li tycz ne go. Okre sy przej ścio we cha - rak te ry zu ją się tym, że glo bal ne uję cie przed mio tu współ ist nie je z po ja wia ją cym się spo strze ga niem ana li tycz ny m 14. H. Nar - tow ska uwa ża, iż sty mu lu jąc roz wój pro ce - sów ana li zy i syn te zy bodź ców wzro ko - wych, dzie ci po win ny wy ko ny wać za da nia po le ga ją ce na po rów ny wa niu i od twa rza - niu zło żo nych ukła dów prze strzen nych o cha rak te rze abs trak cyj nym bądź kon kret - nych przed mio tów po wią za nych tre ścio wo. Pro po nu ję więc za ba wy i ćwi cze nia ja ko par tie re ali zo wa ne w na stę pu ją cych po so - bie eta pa ch 15 : l ca ło ścio we spo strze ga nie eks po no wa - ne go ma te ria łu kon kret ne go (ob raz ki, przed mio ty); l wy biór cze po strze ga nie ma te ria łu kon - kret ne go; l ca ło ścio we spo strze ga nie pre zen to wa - ne go ma te ria łu abs trak cyj ne go (sym - bo le gra ficz ne, fi gu ry geo me trycz ne); l ana li za i syn te za (zda nio wo -wy ra zo - wa, sy la bo wo -li te ro wa). Za ba wy i ćwi cze nia na ma te ria le ob raz ko wym: l kie ro wa nie spo strze że nia mi wzro ko - wy mi dziec ka pod czas do kład nej ob - ser wa cji bli ższe go i dal sze go oto cze nia, l roz po zna wa nie ob raz ków i ich ele men - tów (we dług pro po zy cji E. Wasz kie - wi cz 16 ) (rys. 1, 2), 7 Po rów naj: M. Bog da no wicz, Psy cho lo gia kli nicz na dziec ka w wie ku przed szkol nym, War sza wa 1985, s. 146. 8 B. Wil goc ka -Okoń, Go to wość szkol na dzie ci sze ścio let nich, War sza wa 2003, za da nia 13 24. 9 Spio nek H., Za bu rze nia psy cho ru cho we go roz wo ju dziec ka, War sza wa 1965, ta bli ca XXI. 10 R. Zaz zo, Me to dy psy cho lo gicz ne go ba da nia dziec ka, War sza wa 1974. 11 M. Fro stig, Test per cep cji wzro ko wej, War sza wa 1993. 12 J. C. Ra ven, Test ma tryc. Wer sja ko lo ro wa. 13 R. Zaz zo, Me to dy psy cho lo gicz ne go ba da nia dziec ka, War sza wa 1974. 14 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem. Po rad nik dla na uczy cie li i ro dzi ców, War sza wa 1996, s. 46. 15 Po rów naj: A. Fran czyk, K. Kra jew ska, Pro gram psy cho sty mu la cji dzie ci w wie ku przed szkol nym z de fi cy ta - mi i za bu rze nia mi roz wo ju, Kra ków 2002, s. 126. 16 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem..., op.cit., s. 29, 25. 59

l do bie ra nie ta kich sa mych ob raz ków pa ra mi, do bie ra nie ob raz ków ró żnią - cych się, ale pa su ją cych pod ja kimś wzglę dem do sie bie (we dług pro po zy - cji E. Wasz kie wi cz 17 ) (rys. 3, 4), l od naj dy wa nie ta kich sa mych i tych sa - mych przed mio tów na ob raz kach, l po rów ny wa nie ob raz ków, od naj dy wa nie szcze gó łów ró żnią cych ob raz ki (we dług pro po zy cji E. Wasz kie wi cz 18 ) (rys. 5, 6), Rys. 1. Roz po zna wa nie ta kie go sa me go kształ tu Rys. 4. Spo strze ga nie sto sun ków prze strzen nych Rys. 2. Spo strze ga nie fi gu ry i tła Rys. 5. Znaj do wa nie ob raz ka po ło żo ne go tak sa mo jak fi gu ra wzor co wa Rys. 3. Do bie ra nie pa su ją cych do sie bie par ob raz ków Rys. 6. Do sko na le nie spo strze ga nia po ło że nia przed - mio tów w prze strze ni 17 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem..., op.cit., s. 34, 36. 18 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem..., op.cit., s. 40, 51. 60

l wy od ręb nia nie z gru py przed mio tów te - go, któ ry nie pa su je do po zo sta łych (we - dług pro po zy cji J. Cie szyń skie j 19 ) (rys. 7), l bu do wa nie ka te go rii te ma tycz nych, (we dług pro po zy cji J. Cie szyń skie j 20 ) (rys. 8), l wska zy wa nie bra ków na ob raz ku, l roz po zna wa nie na ob raz ku miej sca, w któ rym na ry so wa ne jest to sa mo, co na po ło żo nym obok frag men cie ob raz - ka (we dług pro po zy cji E. Wasz kie - wicz) 21 (rys. 9, 10), l uzu peł nia nie se kwen cji te ma tycz nej, (we dług pro po zy cji J. Cie szyń skie j 22 ) (rys. 11), l kon ty nu owa nie se kwen cji te ma tycz nej, (we dług pro po zy cji J. Cie szyń skie j 23 ) (rys. 12), Rys. 7. Co nie pa su je do po zo sta łych przed mio tów? Rys. 9. Gdzie jest wska za ny przed miot? Rys. 10. Od szu kaj ta kie sa me czę ści Rys. 11. Wstaw bra ku ją cy ob ra zek Rys. 8. Któ re przed mio ty pa su ją do sie bie? Rys. 12. Po ukła daj ob raz ki we wska za nej ko lej no ści 19 J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja te ra peu tycz na. Sty mu la cja roz wo ju dziec ka od no wo rod ka do szó ste go ro ku ży cia, Kra ków 2007, s. 119. 20 J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja..., op.cit., s. 111. 21 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem..., op.cit., s. 7, 37. 22 J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja..., op.cit., s. 114. 23 J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja..., op.cit., s. 114. 61

l ukła dan ki ob raz ko we (rys. 13) po - cząt ko wo do syć du że ry sun ko we ob - raz ki o wy raź nym kon tu rze, na stęp nie bo gat sze w szcze gó ły i wy ko na ne tech ni ką fo to gra ficz ną, jak rów nież przed sta wia ją ce kra jo bra zy oraz kom - po zy cje kwia to we, sto pień trud no ści uza le żnia my rów nież od licz by czę ści i ich kształ tu, l ukła dan ki z kloc ków prze strzen nych, l hi sto ryj ki ob raz ko we (rys. 14) po - cząt ko wo dzie ci ukła da ją we wła ści wej ko lej no ści 2 ob raz ki, na stęp nie zwięk - sza my licz bę ob raz ków do 5, a zmia ny w sy tu acji przed sta wia ne są w co raz mniej wy raź ny spo sób, pro si my o opo - wie dze nie uło żo nej hi sto ryj ki i uza sad - nie nie ta kiej, a nie in nej ko lej no ści uło żo nych ob raz ków. Za ba wy i ćwi cze nia na ma te ria le geo me trycz nym: l ukła dan ki mo zai ko we po cząt ko wo bę dą to ukła dy pro ste li nio we, na stęp - nie ukła dy li ne ar ne z fi gur geo me trycz - nych jed no barw nych, gdzie wpro wa - dza my rów nież zmien ność kie run ków po ło że nia w sto sun ku do osi pio no wej bądź po zio mej. Mo że my rów nież za - pro po no wać dzie ciom od two rze nie wzo ru li nio we go dwu rzę do we go oraz ukła du kon cen trycz ne go, l ukła dan ki i bu dow le z kloc ków roz po - czy na my od wzo ru uło żo ne go przez na - uczy ciel kę, na stęp nie prze cho dzi my do wzo rów ry sun ko wych. Pro po nu je my dzieciom kloc ki ró żnią ce się kształ tem, wiel - ko ścią, stop nio wo wpro wa dza jąc kloc ki co raz bar dziej zró żni co wa ne oraz za stę pu - jąc go to wy wzór in struk cją słow ną, l roz po zna wa nie ta kie go sa me go kształ tu, (we dług pro po zy cji E. Wasz kie wi cz 24 ) (rys. 15, 16), l do bie ra nie jed na ko wych par fi gur, Rys. 13. Ułóż po ko lei ob raz ki Źródło: E. Waszkiewicz, Pracuję z sześciolatkiem, Warszawa 1996, s. 75. Rys. 14. Opo wiedz hi sto ryj kę Źródło: J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja te - ra peu tycz na. Sty mu la cja roz wo ju dziec ka od no wo rod ka do szó ste go ro ku ży cia, Kra ków 2007, s. 115 l bu do wa nie, uzu peł nia nie zbio rów pod wzglę dem kształ tu, wiel ko ści, ko lo ru, gru bo ści), l wy klu cza nie ele men tu ze zbio ru ate - ma tycz ne go, l uzu peł nia ne ele men tu w sze re gu ate - ma tycz nym (wg pro po zy cji J. Cie szyń - skie j 25 ) (rys. 17), 24 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem..., op.cit., s. 28, 53. 25 J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja..., op.cit., s. 113. 62

Rys. 15. Od naj dy wa nie na ob raz ku ma łych i du żych trój ką tów Rys. 16. Do sko na le nie spo strze ga nia po ło że nia przed - mio tów w prze strze ni l uzu peł nia nie, kon ty nu owa nie se kwen - cji ate ma tycz nej (wg pro po zy cji J. Cie - szyń skie j 26 ) (rys. 18), l za pa mię ty wa nie cią gów wzo rów (we dług pro po zy cji E. Wasz kie wi cz 27 ) (rys. 19). Za ba wy i ćwi cze nia na ma te ria le li te ro wym: l roz po zna wa nie, ró żni co wa nie i na zy - wa nie pra wi dło wo na pi sa nych li ter, sy - lab, wy ra zów, do bie ran ki ob ra zo wo - -wy ra zo we, l od czy ty wa nie ze sta wów sy lab, wy ra - zów i pro stych zdań, l wy szu ki wa nie wy ra zów, sy lab, li ter se gre go wa nie ich, pod kre śle nie, za - kre śla nie w pę tel kę, ukła da nie wg po - le ceń na uczy cie la, l za pa mię ty wa nie cią gów sy lab, li ter. Za sa dy, któ rych na le ży prze strze gać pod czas pro po no wa nia dzie ciom sze ścio - let nim ćwi czeń w za kre sie wspo ma ga nia per cep cji wzro ko wej: l Wy bie ra jąc no we ćwi cze nia, trze ba pa - mię tać o funk cjach, ja kie na le ży za an - ga żo wać w wy ko ny wa nie za da nia i o trud no ściach, ja kie mo że spo tkać sze ścio la tek. Rys. 17. Uzu peł nij bra ku ją ce frag men ty Rys. 18. Wstaw bra ku ją cy ele ment Rys. 19. Na ry suj fi gu ry, któ re wi dzia łeś na kart ce l Upew nia my się, czy dziec ko zro zu mia ło in struk cję do ćwi cze nia. W przy pad ku źle wy ko na ne go za da nia nie kry ty ku je - my, sta ra my się na pro wa dzić dziec ko 26 J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja..., op.cit., s. 114. 27 E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem..., op.cit., s. 63. 63

Rys. 20. Ró żni co wa nie sa mo gło se k Źródło: T. Da nie le wicz, E. Han ter, A. Ko źmiń ska, J. Ma gnu - ska, Te ra pia uspo ka ja ją ca i roz wi ja ją ca dla dzie ci. Po mo ce dy - dak tycz ne do na uki czy ta nia i pi sa nia, Kiel ce 2010, s. 54 Rys. 21 Po rów ny wa nie i se gre go wa nie li te r Źródło: T. Da nie le wicz, E. Han ter, A. Ko źmiń ska, J. Ma gnu - ska, Te ra pia uspo ka ja ją ca i roz wi ja ją ca dla dzie ci. Po mo ce dy - dak tycz ne do na uki czy ta nia i pi sa nia, Kiel ce 2010, s. 108 na wła ści wą dro gę po stę po wa nia. Nie wy ko nu je my za dziec ko żad nych czyn - no ści, któ re sa mo mo że wy ko nać. l Uroz ma ica my za da nia dla dzie ci, bio - rąc pod uwa gę sto pień trud no ści, jak i struk tu rę dzia ła nia. l Je że li za da nie prze kra cza in dy wi du al ne mo żli wo ści dziec ka, na le ży roz ło żyć je na kil ka spo tkań, zmniej szyć tem po. l Sta raj my się, aby spo strze że niom wzro - ko wym to wa rzy szy ło dzia ła nie oraz mo wa. l Pa mię taj my o stwo rze niu mi łej, ser - decz nej at mos fe ry. W przy pad ku bra ku chę ci dziec ka do wy ko ny wa ne go za da - nia, nie kon cen tro wa nia się na wy ko - ny wa nym ćwi cze niu czy bra ku mo ty - wa cji su ge ru je my odło że nie pra cy na czas póź niej szy. l Ni gdy nie zo sta wia my dziec ka sa me go przy wy ko ny wa niu za dań, wpro wa - dza my ko rek tę i ukie run ko wu je my je - go dzia ła nia, nie do pusz cza jąc do utrwale nia się nie pra wi dło wych na wy ków, za wsze do pro wa dza my do wy ko na nia za da nia. Bio rąc pod uwa gę ró żno rod ność błę - dów po peł nia nych przez dzie ci w po cząt - ko wym eta pie na uki czy ta nia i pi sa nia w na stęp stwie za bu rzeń per cep cji wzro - ko wej, nie ule ga wąt pli wo ści, że ka żdy sze ścio la tek po wi nien być oto czo ny szcze gól ną opie ką w za kre sie sty mu lo wa - nia ana li za to ra wzro ko we go. Pa mię taj my, że do świad cze nia spo strze że nio we dziec - ka wpły wa ją na do sko na le nie pro ce sów ana li tycz no -syn te tycz nych w ob rę bie ko - ry mó zgo wej. W li te ra tu rze do stęp nych jest wie le ma te ria łów, któ re z pew no ścią przy czy nią się do uatrak cyj nie nia za jęć z sze ścio lat ka mi. n 64