Badania techniczne dokumentów przerobionych i podrobionych (badanie podłoża i środka kryjącego)
Dokument podrobiony- stworzony przez fałszerza, nazywany jest dokumentem fałszywym. Dokument przerobiony- dokument sfałszowany, gdy do dokumentu autentycznego wprowadzono nieuprawnione zmiany (dodanie treści, usunięcie i dodanie treści). Stwierdzenie autentyczności dokumentu jest możliwe dzięki badaniom podłoża i środka kryjącego.
Badanie podłoża i środka kryjącego- metody 1. Metody nieinwazyjne (nieniszczące) fizyko-optycznebadania przeprowadza się za pomocą lupy lub mikroskopu stereoskopowego w oświetleniu ukośnym lub przechodzącym, a w bardziej zaawansowanych badaniach wykorzystuje się podczerwień, promieniowanie ultrafioletowe, laser, miękkie promieniowanie rentgenowskie, a także badania elektrycznego oporu papieru. 2. Metody inwazyjne (niszczące) fizykochemiczne- niektóre wymagają pobrania próbki z dokumentu (np. środka kryjącego). Wykorzystuje się metodę chromatografii cienkowarstwowej, wysokosprawnej chromatografii cieczowej, elektroforezy kapilarnej.
Badania podłoża Papier- ciało porowate, produkowane z rozdrobnionych włókien pochodzenia roślinnego, rzadziej zwierzęcego, z dodatkiem wody, wypełniaczy, substancji klejących, barwników oraz innych substancji nadających specjalne właściwości (ogniotrwałość, odporność na zginanie, uszkodzenia mechaniczne). Są też papiery syntetyczne, termiczne.
Badania mające na celu ustalenie właściwości papieru przeprowadzane są za pomocą metod nieniszczących (fizyko-optycznych), dają możliwość ustalenia klasy, rozmiaru, grubości, stopnia wygładzenia, barwy, grammatury, przejrzystości, sztywności, kierunku przebiegu włókien i szczegółów mikroskopowej struktury powierzchni. Wykonywane są najczęściej względem dokumentów wprowadzanych do obiegu prawnego w przepisanej postaci.
Aktywność w ultrafiolecie lub jego brak wykazują włókna, wypełniacze, kleje, inne substancje. Luminescencję papieru można zaobserwować można również w podczerwieni. Do badań optycznych wykorzystywane są specjalne urządzenia np. VSC.
http://www.cepericcyj.com/en/labor atorio.html
- Jako uzupełnienie można stosować metody analityczne (chromatografia cienkowarstwowa, testy chemiczne)- metody inwazyjne- wymagają pobrania próbki. - W przypadku badania fragmentów papieru można dodatkowo wykorzystać ślady rozdzielnia. Sama zgodność właściwości papieru nie musi oznaczać, że fragmenty papieru stanowiły całość.
Badania ujawniające uszkodzenie podłoża Badania fizykooptyczne (nieniszczące) : Obserwacja w świetle skośnym, prostopadłym, przechodzącym, wiązką rozproszoną lub skoncentrowaną - daje możliwość ujawnienia drobin środka kryjącego, pozostałości po skrobaniu, ścieraniu, resztek barwnika przy wymywaniu zapisu, pozostałości po środkach chemicznych.
- Obserwacja w świetle przechodzącym uwidacznia cieńsze miejsca uszkodzone ; w powiększeniu mikroskopowym widać cienie odstających, uniesionych włókien. -Obserwacja w ultrafiolecie, w przypadku powierzchni wymytych, wytrawionych przybiera odmienny od reszty odcień. -Fotografia wykonana w powiększeniu, przy różnym kącie oświetlenia, może pokazać uszkodzone miejsca. -Do metod fizycznych zaliczyć można badania elektrycznego oporu papieru (różnice mogą wskazywać na jego uszkodzenie).
Badania chemiczne (metody inwazyjne): - metoda kropelkowa - sucha metoda z wykorzystaniem oparów jodu- uszkodzone miejsca zabarwiają się. - mokra metoda z wykorzystaniem roztworu jodu w jodku potasu- miejsca naruszone zabarwiają się.
Podłoże plastikowe- płytka poliwęglanowa, wykorzystywana w takich dokumentach, jak dowód osobisty, karty płatnicze, legitymacje itp. Badania takiego podłoża wykonywane są za pomocą metod fizyko-chemicznych.
Badanie środka kryjącego- materiały kryjące Materiały kryjące ( np. pasta długopisowa, atrament, żel, ) składają się z substancji nośnych ( żywic), rozpuszczalników, barwników. Ołówki zawierają grafit - mieszaninę sproszkowanego grafitu, bentonitu, spoiwa i tłuszczu lub wosku. Środkiem kryjącym są również tonery w drukarkach, kopiarkach ( proszek składający się z większych kulek szklanych i mniejszych zabarwionych kulek żywicy).
Badania środka kryjącego: - określenie techniki sporządzenia zapisu, nadruku (identyfikacja materiału kryjącego), - badanie w celu stwierdzenia, czy zapis mógł być wykonany określonym narzędziem pisarskim (badania porównawcze), - stwierdzenie dodania do pierwotnych zapisów nowego: ujawnienie różnic między środkami kryjącymi, różnic w rozłożeniu materiału kryjącego (rozpływy, przerwania), ujawnienie różnic w środkach pisarskich na podstawie śladów, jakie zostawia końcówka środka pisarskiego.
- odczytanie zapisu pierwotnego (wcześniej usuniętego), - ustalenie wieku dokumentu (wieku nałożenia środka kryjącego), - ustalenie kolejności powstawania linii poprzez analizę ich krzyżowania się.
Do badań rozróżniających materiały pisarskie wykorzystuje się metody nieniszczące wykorzystujące zjawisko absorbcji i luminescencji- promieniowania przez składniki tych materiałów. Badania mikroskopowe i w świetle UV pozwalają na ustalenie m.in. intensywności i odcieni danej barwy, stopnia wniknięcia środka kryjącego w głąb papieru, a także fluorescencji.
www.fbi.gov
Do badań rozróżniających środek kryjący stosowane są również metody analizy chemicznej, fizykochemicznej, które dają możliwość wykazania różnic w składzie chemicznym różnych substancji. Zazwyczaj wymagają pobrania próbki (metody niszczące).
. Badania porównawcze materiałów kryjących prowadzą do identyfikacji grupowej, a nie indywidualnej. Wnioski: - porównywane materiały są różne (różne środki kryjące), - porównywane materiały nie wykazują żadnych różnic (mogą pochodzić z jednego środka pisarskiego, mogą też pochodzić od różnych środków pisarskich o takim samym składzie).
Odczytywanie tekstu zakreślonego, wywabionego, częściowo usuniętego. Zapisy zamazane można odczytać stosując metody optyczne (gdy zapis wykazuje słabszą absorbcję lub silniejszą luminescencję niż linie zakrywające). Czasami trzeba zastosować kombinację oświetlenia różnego rodzaju, barwne filtry, dobrze skontrastowaną fotografię, oględziny dokumentu od strony rewersu. Metody chemiczne stosowane są do odczytywania zapisów wywabionych chemicznie lub mechanicznie usuniętych.
Badanie krzyżujących się linii w celu stwierdzenia kolejności powstania elementów zapisu (np. w przypadku wykorzystania podpisu in blanco lub dopisków). Techniki badań: - obserwacja pod mikroskopem analizuje się zmiany głębokości reliefów, strukturę i barwę linii, ich krawędzie, przebieg ciągłości połysku, występującego w przypadku nieprzerwanych linii długopisowych lub atramentowych,
- badanie obu stron dokumentu przy wykorzystaniu aparatu ESDA i analiza wzajemnej relacji przetłoczeń, które pozostawiło narzędzie pisarskie, - badanie w skaningowym mikroskopie elektronowym, umożliwiającym analizę przestrzennego obrazu miejsca skrzyżowania się linii, obserwowanego na monitorze.
Analiza pisma wgłębionego na podstawie reliefów, wgłębień pozostawianych podczas pisania na podkładce. - Obserwacja w oświetleniu skośnym, białym. - Badanie elektrostatyczne (np. ESDA)- wykorzystuje się zjawisko rozproszenia ładunków elektrostatycznych na cienkiej, plastycznej błonie, przylegającej do badanego dokumentu. Cząsteczki tonera, którym posypuje się błonę plastyczną, skupiają się w miejscach, w których na dokumencie występują wgłębienia. Obraz utrwala się na błonę sztywnej, przeźroczystej folii.
http://forensics4fiction.cm.
Badanie wieku dokumentów Badania wieku bezwzględnego (absolutnego) dokumentu polega na określeniu czasu jego sporządzenia liczonego od momentu badań. Przybliżony przedział czasowy powstania dokumentu określa się na podstawie: - cech podłoża (gatunek i skład papieru, rodzaj zastosowanych zabezpieczeń, oznaki starzenia i uszkodzeń dokumentu),
- cech nadruków i zapisów ręcznych (rodzaj zastosowanych technik drukarskich, farb, ich zabezpieczeń, właściwości fizykochemicznych zapisów odręcznych - metoda Agińskiego itp.), - cech graficznych pisma ręcznego, analizowanych na podstawie jego zmian ewolucyjnych związanych z wiekiem piszącego.
Do określenia wieku naniesienia środka kryjącego wykorzystywana jest metoda W. N. Agińskiego. Badanie wieku zapisów opiera się na pomiarach zaniku trudno lotnego rozpuszczalnika (2- fenoksyetanolu) występującego powszechnie jako składnik tuszów długopisowych. Ilość substancji w paście wraz z upływem czasu ulega zmniejszeniu.
Punktem granicznym dla możliwości określenia wieku dokumentu jest 18-24 miesięcy, wnioski formułowane są w ten sposób, że określa się, iż zapis jest starszy lub młodszy niż 18 miesięcy od momentu badania zapisu (a nie od momentu datowania dokumentu). Wnioski mają charakter prawdopodobny. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze, www.tamprawo.org)
Badania wieku względnego, tj. wskazanie, czy wszystkie zapisy występujące na jednym lub więcej dokumentów powstały w tym samym czasie oraz jaka była kolejność ich naniesienia na podłoże dokumentu (chronologia zapisu).
Badania zmierzające do ustalenia śladów zapisów pierwotnych w miejscach uszkodzonych. Takimi śladami są cząsteczki środka kryjącego, które wniknęły w głąb podłoża. - Badania optyczne (nieinwazyjne), polegające na wykorzystaniu powiększenia mikroskopowego, obserwacji w podczerwieni, dają możliwość stwierdzenia resztek środka kryjącego w głębszych warstwach papieru. - Chemiczne (niszczące), poprzez nawilżanie powierzchni wodą, spirytusem, zabarwiają się resztki środka kryjącego.
A. Feluś, Odchylenia materialne w piśmie osobniczym, Katowice 1979, A. Feluś, Podpisy. Studium z pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987, P. Horoszowski: Kryminalistyka. Warszawa 1958, Wójcik W., Badania porównawcze pisma ręcznego, Problemy Kryminalistyki 14/ 1958, E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka czyli rzecz o metodach śledczych, Warszawa 2008, T. Wróbel, Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, W-wa 1985, J. Widacki, Kryminalistyka, C.H. BECK 2008, P. Klempa, Techniki wytwarzania pieczęci i pieczątek oraz sposoby ich fałszowania (w:) Badania dokumentów. Pieczatki, pieczęcie, adresy, Zeszyty Metodyczne, wydawnictwo CLK, Warszawa 2009, J. Moszczyński, Subiektywizm w badaniach kryminalistycznych, Olsztyn 2011, M. Goc, B. Goc- Ryszawa, Nowoczesne metody i techniki badań pismoznawczych, Problemy wspólczesnej kryminalistyki, Warszawa 2013. Z. Czeczot, Badania identyfikacyjne pisma ręcznego, Warszawa 1972.