WPL YW UTRWALANIA NA WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ OBNÓŻY PYŁKOWYCH

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXIX, Nr l 1995 WPL YW UTRWALANIA NA WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ OBNÓŻY PYŁKOWYCH T e r e s a S z c z ę s n a, H e l e n a R y b a k - C h m i e l e w s k a, Wojciech Skowronek Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, 24-100 Puławy Streszczenie Celem badań było dokonanie fizykochemicznej charakterystyki świeżo zebranych przez pszczoły obnóży pyłkowych oraz określenie wpływu różnych sposobów utrwalania na wybrane składniki decydujące o jego wartości biologicznej. Materiał do badań stanowiły obnóża pyłkowe zbierane w różnych terminach. W doświadczeniu zastosowano następujące sposoby utrwalania obnóży: zamrożenie, suszenie w temp. około 40 C i liofilizację. Uzyskane wyniki badań nie wykazały istotnych różnic w podstawowym składzie chemicznym między poszczególnymi terminami pozyskiwania próbek obnóży pyłkowych z wyjątkiem zawartości sacharozy. Proces zamrażania nie powodował istotnych zmian w składzie chemicznym obnóży, liofilizacja istotnie obniżała zawartość witaminy C i prowitaminy A. Najbardziej niekorzystny wpływ miał proces suszenia w temp. około 40 C. Na 9 badanych składników zawartość 4: cukrów redukujących, białka ogółem, witaminy C, prowitaminy A, uległa istotnemu obniżeniu. Słowa kluczowe: produkty pszczele, obnóża pyłkowe, skład chemiczny, utrwalanie. WPROW ADZENIE Wysoce wartościowy produkt pszczeli, jakim jest pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły w postaci obnóży, staje się coraz częściej przedmiotem zainteresowania nie tylko ze strony żywieniowców ale także lekarzy. Posiada ogromne walory odżywcze, stanowiąc dla człowieka źródło łatwo przyswajalnych białek, aminokwasów, w tym także egzogennych, węglowodanów, tłuszczów, witamin, składników mineralnych, a także takich aktywnych związków jak: enzymy, hormony, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (B o s i, R i c c i a r d e 11 i D 'A l b o re - 1975; Y o u s s e f i wsp. - 1978; G i 11 i a m i wsp. - 1989; L o p e r i wsp. - 1980; S o l b e r g, R e ID e- d i o s - 1980; S t a n d i f e r i wsp. - 1980; S er r a B o n v e h i i wsp. - 1986; M u n i a t e g u i i wsp. - 1990; M u n i a t e g u i, L o p e z i wsp. - 1990). Większość zawartych w pyłku kwiatowym związków aktywnych biologicznie są związkami nietrwalymi, ulegającymi rozkładowi w czasie utrwalania i przechowywania. Wysoka zawartość wody oraz bogaty skład 177

chemiczny sprawiają, że obnóża pyłkowe w stanie naturalnym są idealną pożywką dla rozwoju wielu drobnoustrojów (G i I I i a m - 1979; G i I I i a m i wsp. - 1989; L e o n a r d i wsp. - 1983). Stąd też, produkt ten dla zachowania pełnego składu związków odżywczych i biologicznie aktywnych, wymaga odpowiedniego utrwalania i przechowywania. Mimo, że literatura dotycząca warunków utrwalania i przechowywania obnóży pyłkowych jest już dość obszerna, nie obejmuje jednak całości zagadnienia. Badano na przykład wpływ niskich temperatur, światła lub suszenia na zawartość związków aktywnych 01 a c h o n i n a, Jak o v l e v a - 1979; M a d z g a r a ~ v i- I i i wsp. - 1982; K o d u n i s - 1971, Y o u s s e f i wsp. - 1978). Brak natomiast zupełnie danych na temat zachowania aktywności biologicznej pyłku Iiofil izowanego. Badania realizowane w ramach w/w tematu miały na celu dokonanie fizykochemicznej charakterystyki świeżo zebranych obnóży pyłkowych oraz określenie wpływu takich sposobów utrwalania jak: zamrażanie, suszenie w temperaturze około 40 i liofilizacja, na ich wybrane składniki i na wartość biologiczną. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Materiał do badań stanowiły próby obnóży pyłkowych mieszanych, zebrane w latach 1987-1993 w pasiekach Oddziału Pszczelnictwa ISK w Puławach. Charakterystyka zebranych próbek obnóży pyłkowych Characterization of collected sampies of pollen loads Tabela 1 Termin zbioru Główne źródła pochodzenia pyłku Ilość próbek Time of collection Main sources of poilen origin Number of sampies 9-21 V mniszek, sady,rzepak dandelion, orchards, rape 6 malina, głogi, jarzębina, kruszyna 24-25 V raspberry, hawthorns, rowan, alder 3 buckthom 29 V - 18 VI 24 VI - lo VII robinia akacjowa. koniczyna biała, chwasty łąkowe i polne acacia. white clover, field and meadow weeds lipa, gryka, koniczyna czerwona linde n, buckwheat. red clover 10 5 178

Charakterystyki fizykochemicznej świeżo zebranych obnóży pyłkowych dokonano poprzez oznaczenie: wody, cukrów redukujących, sacharozy, białka ogółem, frakcji tłuszczowej, popiołu ogólnego, witaminy C, prowitaminy A oraz ph i kwasowości miareczkowej. Badania w/w składników pyłku wykonano także bezpośrednio po jego utrwaleniu. W doświadczeniu zastosowano następujące sposoby utrwalania obnóży: 1/ zamrożenie; 2/ suszenie w temp. około 40 C; 3/ liofilizację. Oznaczenie zawartości wody wykonano metodą suszenia do stałej wagi. Oznaczenie zawartości cukrów redukujących, sacharozy, białka ogółem, tłuszczu, popiołu ogółem, witaminy C i prowitaminy A (S-karotenu) oznaczono zgodnie z metodami załecanymi do oznaczeń w/w składników w produktach żywnościowych (Praca zb. - 1981). Kwasowość ogólna i ph oznaczono metodą miareczkowania potencjometrycznego (D r z a z g a-1980). Wyniki badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji, a istotność różnic oceniano testem Duncana przy poziomie et = 0,05. WYNIKI Uzyskane wyniki badań podstawowego składu chemicznego i niektórych właściwości (tab.2) pozwoliły stwierdzić, że świeże obnóża pyłkowe charakteryzowały się wysoką zawartością wody wynoszącą od 20,64 do 31,12%, średnio 25,24%. Wysoka była również zawartość cukrów redukujących, średnio 41,45% s.m. i białka ogółem, średnio 30,98% s.m. Zawartości pozostałych składników: sacharozy, tłuszczu, witaminy C, prowitaminy A (S-karotenu), popiołu oraz kwasowość ogólna i czynna (PH) były na poziomie średnim. Nie stwierdzono istotnych różnic w zawartości białka, witaminy C, kwasowości czynnej (PH) i kwasowości ogólnej między porównywanymi terminami (9 V-lO VII) pozyskiwania próbek obnóży (tab.3). Próbki obnóży pyłkowych zebrane w okresie kwitnienia małiny, głogów, jarzębiny, kruszyny (24-25 V) posiadały istotnie najwyższą zawartość sacharozy - średnio 5,16%. Natomiast próbki pozyskane w okresie kwitnienia lipy, gryki, koniczyny czerwonej (24 VI-10 VII) posiadały istotnie naj niższą zawartość tego składnika - średnio 3,66%. 179

Tabela 2 Skład chemiczny i niektóre właściwości obnóży pyłkowych (w przeliczeniu na s.rn.) Chemical composition and some properties of pollen collecred by bees (dry weight basis) Składnik Od - do Srednio Component From - to Average Odchylenie standardowe Standard deviation Woda (%) Water (%) Cukry redukujące (%) Reducing sugars (%) Sacharoza (%) Sucrose (%) Białko (N x 6,25) (%) Protein (N x 6,25) (%) Tłuszcz (%) Lipid (%) 20,64-31,12 25,24 2,87 35,94-49,01 41,45 3,46 3,14-6,25 4,47 0,95 25,03-40,81 30,98 3,55 6,46-22,38 12,10 3,97 ph 4,26-5,35 4,80 0,35 Kwasowość ogólna (mval/kg) Total acid (rneq/kg) Witamina C (mg%) Vitamin C (mg%) Prowitamina A (mg%) Proviiamin A (mg%) Popiół (%) Ash (%) 13,24-15,97 14,69 0,77 16,05-29,69 23,16 3,88 3,69-25,95 10,62 4,97 1,55-6,05 3,65 1,06 Zawartość cukrów redukujących była najwyższa dla próbek pozyskanych w okresie kwitnienia akacji, koniczyny białej, chwastów łąkowych i polnych (29 V - 18 VI) - średnio 42,46% i najniższa dla próbek pozyskanych w okresie kwitnienia lipy, gryki, koniczyny czerwonej (24 VI - 10 VII) - średnio 39,83%. Próbki obnóży pyłkowych pozyskane w okresie kwitnienia akacji, koniczyny białej, chwastów łąkowych i polnych (29 V - 18 VI) posiadały naj niższa zawartość frakcji tłuszczowej, wynoszącą średnio 10,32 %. Najwyższą zawartość prowitaminy A (fi-karotenu) posiadały obnóża pozyskane w okresie kwitnienia maliny, głogów, jarzębiny, kruszyny (24-25 V)- średnio 13,42 mg%, nieco mniej obnóża pozyskane w okresie kwitnienia mniszka, sadów, rzepaku (9-21 V) - średnio 11,51 mg % i najmniej obnóża pozyskane 180

Tabela 3 Skład chemiczny i niektóre właściwości obnóży pyłkowych w zależności od terminu zbioru (w przeliczeniu na s.m.) Chernical composition and some properties of pellen loads in dependence on time of coliection (dry weight basis) Składnik Component Termin zbioru Time of collcction 9-21 V 24-25 V 29 V - 18 Vł 24 VI - 10 VII (n = 6) (n = 3) (n = 10) (n = 5) Cukry redukujące (%) - Reducing sugars (%) 41,45 a 40,77 a 42,46 a 39,83 a Sacharoza (%) - Sucrose (%) 4,12 ab 5,16 c 4,88 be 3,66 a Białko (N x 6,25) (%) - Protein (N x6,25) (%) 31,83 a 29,99 a 30,70 a 32,79 a Tłuszcz (%) - Lipid (%) 12,73 a 13,81 a 10,32 a 13,17 a ph 4,60 a 4,30 a 4,68 a 4,69 a Kwasowość ogólna (mval/kg) - Total acid (rncq/kg) 18,81 a 17,88 a 18,47 a 18,35 a Witamina C (mg%) - Vitamin C (mg%) 22,76 a 23,68 a 23,31 a 23,29 a Prowitamina A (mg%) - Provitamin A (mg%) 11,51 a 13,42 a 10,29 a 9,79 a Popiół (%) - Ash (%) 3,54 a 4,33 a 3,58 a 3,37 a.. 00..

-00 N Skład chemiczny i niektóre właściwości obnóży pyłkowych świeżych i utrwalonych (w przeliczeniu na s.m.) Chemical composition and some properties of fresh and preserved pollen collected by bees (dry weight basis) Tabela 4 Składnik Component Obnóża pyłkowe utrwalone Obnóża pyłkowe Preserved pollen loads świeże Fresh pollen loads zamrożone suszone liofilizowane frozen dried Iiophilized Cukry redukujące (%) - Reducing sugars (%) 41,45 b 41,46 b 41,10 a 41,44 b Sacharoza (%) - Sucrose (%) 4,47 a 4,48 a 4,45 a 4,46 a Białko (N x 6,25) (%) - Protein (N x 6,25) (%) 30,98 b 30,98 b 30,76 a 30,91 b Tłuszcz (%) - Lipid (%) 12,10 a 12,08 a 12,05 a 12,10 a ph 4,61 a 4,61 a 4,61 a 4,61 a Kwasowość ogólna (mvallkg) - Total ac id (rneq/kg) 18,40 a 18,40 a 18,22 a 18,38 a Witamina C (%) - Vitamin C (mg%) 23,16 c 23,11 c 18,82 a 22,31 h Prowitamina A (%) - Provitamin A (mg%) 10,62 c 10,58 c 9,33 a 10,27 b Popiół (%) - Ash (%) 3,65 a 3,65 a 3,65 a 3,65 a

w okresie kwitnienia akacji, koniczyny białej, chwastów łąkowych i polnych (29 V - 18 VI) - średnio 10,29 mg% oraz w okresie kwitnienia lipy, gryki, koniczyny czerwonej (24 VI - 10 VII) - średnio 9,79 mg%. Próbki obnóży pyłkowych pozyskane w okresie kwitnienia maliny, głogu, jarzębiny, kruszyny (24-25 V) charakteryzowały się najwyższą zawartością popiołu - średnio 4,33 %. W próbkach obnóży pozyskanych w pozostałych trzech okresach zawartość tego składnika była na podobnym poziomie, ale niższa niż w obnóżach pozyskanych w okresie 24-25 V. W czasie utrwalania pyłku przez mrożenie, suszenie i liofilizację, jak widać z przedstawionych wyników (tab.4), zawartość sacharozy, frakcji tłuszczowej, popiołu, kwasowość czynna (PH) i kwasowość ogólna nie uległy zmianom. Zawartości białka ogólnego i cukrów redukujących w obnóżach pyłkowych suszonych, wynoszące odpowiednio 30,76 i 41,10%, były istotnie niższe od zawartości tych składników w obnóżach mrożonych i liofilizowanych. Największym zmianom w czasie utrwalania różnymi sposobami ulegała zawartość witaminy C i prowitaminy A (,B-karotenu). I tak zawartość witaminy C w obnóżach suszonych była najniższa, średnio wynosiła 18,82 mg% i istotnie różniła się od zawartości tej witaminy w obnóżach utrwalonych pozostałymi sposobami. Zawartość prowitaminy A w obnóżach suszonych wynosiła średnio 9,33 mg% i była niższa od zawartości w obnóżach liofilizowanych i zamrożonych. Obnóża liofilizowane posiadały istotnie niższą zawartość badanych witamin niż zamrożone. I tak zawartość witaminy C w obnóżach liofilizowanych wynosiła średnio 22,31 mg% podczas gdy obnóża mrożone zawierały 23,11 mg%. Zawartość prowitaminy A (,B-karotenu) w obnóżach liofilizowanych wynosiła średnio 10,27 mg%, a mrożonych 10,58 mg%. DYSKUSJA Uzyskane w naszych badaniach wyniki zawartości cukrów w obnóżach pyłkowych są zbliżone do tych, jakie stwierdzili S o l b e r g i R e m e d i o s (1980). Y o u s s e f i wsp. (1978) podają natomiast niskie zawartości cukrów w obnóżach pyłkowych. Ogólna zawartość cukrów redukujących wg tych autorów wahała się w granicach od 8,17 % do 12,72 %, natomiast ogólna zawartość cukrów nieredukujących wynosiła od 1,48 % do 4,24%, przy czym była ściśle związana z gatunkiem rośliny, z której pochodziły obnóża. S er r a B o n v e h i i wsp. (1986) i M u n i a t e g u i i wsp. (1990) podają prawie o połowę niższą zawartość białka ogółem w próbkach obnóży pyłkowych z Hiszpanii. Jedną z przyczyn uzyskiwania niższych zawartości omawianego składnika w obnóżach pyłkowych może być stosowanie w obliczeniach współczynnika 5,6, a nie 6,25 jak to ma miejsce w naszych badaniach. Niektórzy autorzy podają znacznie niższą zawartość tłuszczu w obnóżach 183

pyłkowych niż wykazały to nasze badania. I tak średnia zawartość lipidów wg H e r b e r t a i S h i m a n u k i (1978) wynosiła 4,9%, wg S o I b e r g a i R e m e d i o s a (1980) - 3,2%, a wg F a r a g a i wsp. (1978) od 2,2 do 4,4%, przy czym w dużym stopniu zależała od gatunku rośliny, z której zbierane były obnóża. S a p i r o i wsp. (1979, 1981) podają bardzo dużą rozpiętość w zawartości witaminy C w obnóżach pyłkowych pochodzących z różnych gatunków roślin - od 7,08 do 205,3 mg%. Natomiast oznaczona przez V a c h o - n i n ę i B o d r o v ą (1979) zawartość witaminy C w obnóżach pyłkowych mieszanych była bardzo niska, średnio z dwóch sezonów 10,24 mg%. Autorki te wykazały ponadto, że najwyższą zawartość witaminy C posiadały obnóża mieszane pozyskane w czerwcu - średnio 11,25 mg%, podczas gdy obnóża zebrane w sierpniu charakteryzowały się naj niższą zawartością tej witaminy - średnio 8,49 mg%. Nasze badania nie wykazały tej zależności. Uzyskane w naszych badaniach duże wahania w zawartości prowitaminy A w obnóżach pyłkowych są zgodne z danymi przedstawianymi przez S a p i r o i wsp. (1979, 1981) - od 0,12 do 50,46 mg% oraz przez M u n i a t e g u i, L o p e z i wsp. (1990) - od 0,042 do 24,89 mg%. Autorzy przypuszczają, że botaniczne pochodzenie pyłku wchodzącego w skład obnóży pyłkowych mieszanych jest przyczyną tak dużych różnic w zawartości karotenu między poszczególnymi próbkami. Zawartość (J-karotenu oznaczona przez V a c h o- n i n ę i B o d r o v ą (1979) w obnóżach pyłkowych mieszanych wykazywała mniejsze wahania i była wyższa dla obnóży pozyskanych na początku sezonu (6,53 mg%), a niższa w obnóżach zebranych w lipcu i sierpniu (3,32-4,58 mg%). Zależność tę potwierdziły nasze badania, aczkolwiek uzyskane przez nas wyniki były wyższe od uzyskanych przez te autorki. Średnia zawartość popiołu ogólnego w obnóżach pyłkowych wg naszych badań jest zgodna ze średnią zawartością tego składnika oznaczoną przez Z a I e w s k i e g o i S z y m a n i u k a (1985) - 3,15%. Nie mniej nasze wyniki charakteryzują większe różnice pomiedzy poszczególnymi próbkami obnóży. Natomiast S er r a B o n v e h i i wsp. (1986) wykazali znacznie mniej popiołu ogólnego w obnóżach pyłkowych mieszanych, bo tylko 1,85%. Zwracają uwagę nieliczne tylko badania wpływu różnych sposobów utrwalania na skład chemiczny obnóży pyłkowych. W badaniach V a c h o - n i n y i Jak o v l e v ej (1979) okazało się, że proces suszenia obnóży pyłkowych w temperaturze 37-42 "C nie powodował obniżenia zawartości substancji azotowych białkowych. Natomiast zawartość azotu niebiałkowego w obnóżach pyłkowych po suszeniu obniżyła się z 2,20 do 1,49 % i analogicznie obniżyła się zawartość azotu ogólnego z 5,30 do 4,67%, co w przeliczeniu na białko daje wartości odpowiednio 33,12 i 29,19%. Wyniki te potwierdzają nasze badania, w których także następował spadek zawartości białka ogółem (N x 6,25) podczas suszenia. M a d z g a r a ś v i I i i wsp. (1982) stwierdzili, że suszenie w temperaturze 37 C i w próżni w temperaturze 120 C obniżało zawartość frakcji 184

tłuszczowej w obnóżach pyłkowych. Uzyskane przez nas wyniki nie potwierdziły spadku zawartości tłuszczu ogólnego w obnóżach w procesie suszenia. WNIOSKI 1. Pyłek pozyskiwany w różnych terminach nie różni się w sposób istotny vi podstawowym składzie chemicznym, z wyjątkiem sacharozy. Istotnie najwyższa zawartość tego składnika występuje w obnóżach pozyskiwanych w okresie kwitnienia maliny, głogów, jarzębiny, kruszyny, a najniższa w obnóżach pozyskiwanych w okresie kwitnienia lipy, gryki, koniczyny czerwonej. 2. Proces zamrażania nie powoduje istotnych zmian w składzie chemicznym obnóży i metoda ta powinna być zalecana przy technologii utrwalania obnóży dla celów odżywczo-leczniczych. Liofilizacja natomiast istotnie obniża zawartość witaminy C i prowitaminy A. Najbardziej niekorzystny wpływ na zawartość cukrów redukujących, białka ogółem, witaminy C, prowitaminy A ma proces suszenie w temp. około 40 C. LITERATURA BN-89/9161-06 "Obnóża pyłkowe" B o s i G., R i c c i a r d e l l i D' A l b o re G. (1975): Quantitative determination of amino acids in some bee collected pollens. XXXV Int.Beekeep.Congr. Apimondia, GrenobI, s.459-464. D r z a z g a B. (1980): Analiza techniczna w przemyśle spożywczym. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa, s.318-323. F a r a g R. S.. Yo u s s e f A. M., E w i e s M. A., H a II a b o S. A. S. (1978): Longchain fatty acids of six pollens collected by honeybees in Egypt. JApic. Res. 17(2): 100-104. G i I I i a m M. (1979): Microbiology of pollen and bee bread: the yeasts. Apidologie, 100):43-53. G i I I i a m M., P r e s t D. B., L o r e n z B. J. (1989): Microbiology of pollen and bee bread: taxonomy and enzymology of molds. Apidology, 20: 53-ó8. H e r b e r t E. W., S h i m a n u k i H. (1978): Chernical composition and nutritive value of bee-collected and bee-stored pollen. Apidologie, 9(1):33-40. K o d u n i s M. (1971): Predloźenie po ispol'zovaniju novoj techniki opredelenija cveta meda i obezvoźivanija rnatoćnogo rnoloćka i pyl'cy. Apiacta. VI(I):19-20. L e o n a r d F. W., R e i c h e l d e r f e r C. F., S h i m a n u k i H. (1983): Pollen importation a possible route for pest introduction (1). Apidologie, 14(4):303-307. L o p erg. M.. S t a n d i f er L. N., T h o m p s o n M. J., G i II i a m M. (1980): 8iochemistry and microbiology of'bee-collected almond (Prunus dulcis) pollen and bee bread. I. Fatty acids, sterols, vitamins and minerais. Apidologie, 11(1):63-73. M a d z g a r a s v i I i G. D., N i kur a d z e D. L, C i t I i d z e B. S., V a c h o n i - n a T. V. (1982): Suśka i chranenie cvetoćnoj pyl'cy. Pćelovodstvo ; 1:29-30. 185

M u n i a t e g u i S., S a n c h o M. T., H u i d o b r o J. F., S i m a I J. (1990): Nota. Estudio del eontenido de proteina y prolina libre en muestras de polen apicola manufacturado. Rev.Agroquim. Tecnol.Aliment. 30(4):545-550. M u n i a t e g u i S., S a n c h o M. T., L o p e z I., H u i d o b r o I. F., S i m a I J. (1990): Determination of carotenes from bee-collected pollen by high performance liquid chromatography. J.Apic.Res. 29(3): 147-150. Praca zbiorowa pod red. U. Rutkowskiej (1981): Wybrane metody badania składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa, s. 41-42, 94-95, 129-139, 157-158,294-295,327-330. Serra Bonvehi J.,Gonell Galindo J.,Gomez Pajuelo A.(1986): Estudio de la composicion y caracteristicas fisico-quimicas del polen de abejas. Alimentaria, 23(176):63-67. S o l b e r g Y., R e m e d i o s G. (1980): Chemical composition of pure and bee-collected pollen. Meldinger fra Norges landbrukshogskole, 59(18):1-13. Standifer L. N., McCaughey W.F., Dixon S.E., Gilliam M., Lop erg. M. (1980): Biochemistry and microbiology of pollen collected by honey bees tapis mellijera L.) frorn almond, Prunus dulcis. II. Protein, amino acids and enzymes. Apidologie, 11(2):163-171. Sapiro D.K.,Semetkov M.F.,Anichimovskaja L.V.,Nariznaja T.N., GorodkoJ. S. (1979): O biologićeski aktivnych veśćestvach pyl'cy. Pćelovodstvo, 2:26-27. S a p i rod. K., S e m e t k o v M. F., A n i c h i m o vs k a j a L. V., N a r i z n aj a T. N., G o r o d k o J. S. (1981): Biochimićeskaja charakteristika obnoźki, Pćelovodstvo, 1:48-49. Yo u s s e f A. M., F a r a g R. S., E w i e s M. A., E I - S h a k a a S. M. A. (1978): Chernical studies on pollen collected by honeybees in Giza region, Egypt. J.Apic.Res. 17(3):110-113. V a c h o n i n a T. V., B o d r o v a R. N. (1979): O charakteristike pyl'cy. Pcelovodstvo, 2:27-28, 3:27-28. V a c h o n i n a T.V., Jak o v I e v a L.P. (1979): Kećestvo pyl'cy i ee proteiny. Pćelovodstvo, 8:26-28. Z a I e w s k i W., S z y m a n i u k J. (1985): Pierwiastki śladowe w obnóżach i w pierzdze zebranej w Polsce. V Międzynarodowe Sympozjum Apiterapii. Zagadnienia Wybrane, Kraków, Polska, s.171-174. THE EFFECT OF PRESERVATION ON THE BIOLOGICAL OF THE POLLEN LOADS QUALITY T. S z c z ę s n a, H. R Yb a k - C h m i e I e w s k a, W. S k o w r o n e k Summary The aim of the investigation was to establish the physico-chemical characteristic of the fresh pollen loads collected by bees and the estimation of the effect of different methods of preservation on the selected parameters attributed to the biological quality of pollen. Sarnples of pollen were collected in various periods. The physico-chemical characteristic of the fresh pollen was estimated by the determination of water, reducing sugars, saccharose, total proteins, fatty fraction, total ash, vitamin C, provitamin A, ph, and titration acidity. In addition, the examinations of pollen were made immediately after the preservation. The foliowing 186

techniques of the pollen loads preservation were used: freezing, drying at about 40 C and Iyophilization. The results obtained indicated that the chemical cornposition of the pollen collected in various period s revealed no substantial differences except saccharose contents. A sigrufieant inerease in the saccharose eontents was found in the pollen load collected during ruspberry, hawthom, rowan, and alder buckthom blooming. In contrast, the lowest eontent of saeeharose was noted in the pollen load during linden. buekwheat, and red clover blooming. Freezing eaused no substantial ehanges in the chemieal composition of the pollen loads, thus, this technique should be recommended when the technology of the pollen loads preservation for nutritive-therapeutie purposes is taken into aecount. Lyophilization markedly decreased vitamin C and provitamin A eontents. However, drying at 40 C revealed the most disadvantagous effect. The level of four out of nine examined eonstituents (reducing sugar, total proteins, vitamin C, and provitamin A) markedly decreased. Keywords: bee-products, pollen loads, ehemieal eomposition, preservation. 187