PROMOCJA ZDROWIA I EDUKACJA ZDROWOTNA Leo Barić, Halina Osińska NOWY MODEL PROMOCJI ZDROWIA I EDUKACJI ZDROWOTNEJ Podręcznik metodologiczny dla personelu medycznego i paramedycznego Wydanie I Warszawa 2010
SPIS TREŚCI Streszczenie książki... 11 O nowym podejściu... 12 Korzyści dla personelu służby zdrowia... 12 Korzyści dla pacjentów... 13 Wstęp do polskiego wydania... 15 Wprowadzenie... 17 Nowe Zdrowie Publiczne... 19 Sytuacja międzynarodowa... 19 CZĘŚĆ 1. Podejście oparte na wbudowaniu... 21 Wstęp... 23 Rys historyczny... 25 Model PZ/EZ oparty na projekcie... 26 Model zintegrowanej PZ/EZ... 27 Model wbudowania PZ/EZ do zadań personelu medycznego i paramedycznego... 28 Podstawy konceptualne... 29 Jak wbudować PZ/EZ?... 30 Dlaczego powinno się wbudować PZ/EZ?... 31 Podejście systemowe... 32 Koncepcja badań operacyjnych... 34 Definicja systemu... 35 Konstruowanie modelu... 36 Analiza w badaniach operacyjnych... 39 Analiza statystyczna... 39 Programowanie liniowe... 39 Teoria gier... 40 Teoria kolejki... 42 Metoda symulacji... 44 Wnioski... 46 Zachowania zdrowotne... 46 Typy zachowań zdrowotnych... 47 Zachowania wynikające z uzależnienia i nawyków... 47 Zachowanie normatywne i decyzyjne... 48 Zachowanie powiązane ze zdrowiem i ukierunkowane na zdrowie... 48 3
4 Zachowanie normatywne... 49 Społeczne aspekty choroby i zdrowia... 51 Zmiany w teoriach behawiorystyki zdrowotnej... 52 Specjaliści PZ/EZ... 54 Inni specjaliści... 55 Choroba, ryzyko i zdrowie: trzy oddzielne stany połączone systemem wartości... 55 Wybory i decyzje... 57 Personel medyczny i zachowanie zdrowotne... 59 Podejmowanie decyzji w sprawie zachowań dotyczących zdrowia... 61 Stan zdrowia: drugi czynnik w procesie podejmowania decyzji... 62 Społeczne wsparcie w chorobie i zdrowiu... 63 Podejście systemowe... 64 Teorie wsparcia społecznego... 65 Pomiary... 67 Aspekt wartości dodanej... 69 Interwencje... 69 Aspekt środowiskowy... 70 System opieki zdrowotnej... 70 Zarządzanie ryzykiem w systemie ochrony zdrowia... 71 Czym jest zarządzanie ryzykiem... 71 Co to jest zaangażowanie... 73 Obszary działań... 75 Przetwarzanie informacji... 76 Analiza danych... 78 Implikacje dla wbudowanej PZ/EZ... 78 Zdarzenia niepożądane w narodowym systemie ochrony zdrowia w Wielkiej Brytanii... 79 Szpitale... 81 Działalność szpitali... 81 Zakażenia szpitalne... 83 Higiena szpitalna... 88 Przewodnik po szpitalach... 92 Funkcjonowanie personelu... 93 Postrzeganie ryzyka pacjenta... 96 CZĘŚĆ 2. Metody... 101 Wprowadzenie... 103 Definiowanie problemu... 105 Wprowadzenie... 105
Samodiagnoza... 107 Szukanie pomocy lekarskiej... 109 Ścieżka pacjenta... 109 Interakcja między lekarzem i pacjentem... 109 Rola chorego... 111 Status i rola osoby zagrożonej... 114 Rola prawie chorego... 115 Diagnoza różnicowa w eukacji zdrowotnej... 116 Zmienne w obszarze edukacji zdrowotnej... 117 Wiedza (świadomość)... 117 Postawy... 118 Umiejętności... 119 Kompetencje... 119 Normy... 120 Korzystanie z usług medycznych... 121 Diagnoza różnicowa w promocji zdrowia... 122 Zakład opieki zdrowotnej jako środowisko... 122 Indywidualne przystosowanie do środowiska... 123 Indywidualne reakcje na środowisko społeczne... 124 Rozwiązania w zakresie promocji zdrowia... 125 Metody edukacji zdrowotnej... 127 Wprowadzenie... 127 Osobowościowe podejście do pacjenta... 127 Uczenie się... 127 Komunikacja... 131 Modele... 132 Przykład: proces komunikacji lekarz - pacjent... 136 Podejście ogólne... 137 Modele pojęciowe... 140 Niektóre ze zbadanych barier... 141 Przykład: Zarządzanie konfliktem/gniewem... 144 Wywiady... 147 Rodzaje wywiadów... 147 Przeprowadzanie wywiadów... 148 Podsumowanie wywiadu... 148 Interpretacja zebranych informacji... 149 Doradztwo (Counselling)... 149 Doradztwo w ramach wbudowanej PZ/EZ... 152 Przegląd zagadnień związanych z doradztwem... 154 Wyuczenie określonych umiejętności. Coaching... 160 5
6 Coaching/mentoring... 163 Rzecznictwo... 164 Podejście grupowe... 167 Duże grupy... 168 Małe grupy... 169 Grupy dyskusyjne... 169 Grupy rodzinne... 174 Grupy nastolatkowe... 175 Grupy pracownicze... 176 Kręgi zdrowia... 178 Komisje, rozwiązywanie problemów i grupy kreatywne... 179 Grupy treningowe (T-grupy) i grupy terapeutyczne... 180 Grupy wsparcia... 180 Grupy fokusowe... 183 Poradnie modyfikacji zachowań... 184 Grupy udzielające informacji na temat zdrowia... 185 Gry zespołowe... 186 Socjalizacja... 186 Instytucje... 186 Cele socjalizacji... 187 Rzeczywistość... 189 Proces socjalizacji... 191 Podbudowa biologiczna... 193 Internalizacja norm... 194 Przedstawiciel... 196 Podsumowanie... 197 Metody promocji zdrowia... 200 Wprowadzenie... 200 Lobbing... 201 Podejście... 201 Lobbing PZ/EZ... 203 Marketing społeczny... 203 Różnice międzybranżowe... 203 Marketing... 204 Branża usługowa... 205 Marketing społeczny... 208 PZ/EZ i marketing... 209 Wbudowana PZ/EZ i marketing społeczny... 211 Podejście medialne... 211 Podbudowa teoretyczna... 211
Reklama... 224 Media... 227 Podejście społecznikowskie... 229 Udział wspólnotowy... 230 Koncept uczestnictwa społeczności lokalnej... 231 Uczestnictwo społeczności lokalnej... 232 Środki własne społeczności... 233 Wskazania do wbudowanej PZ/EZ... 234 CZĘŚĆ 3. Ocena... 235 Wstęp... 237 Struktura pojęciowa... 238 Działania różnicujące... 239 Koncept wartości dodanej... 240 Wartość dodana w edukacji... 240 Wartość dodana wbudowanej PZ/EZ... 244 Ewaluacja... 247 Wstęp... 247 Ogólne ramy pojęciowe... 247 Benchmarking... 249 Cele/standardy... 250 Pomiar... 251 Wskaźniki... 252 Ocena jakości... 268 Audyt... 270 Audyt ewaluacyjny... 270 Audyt właściwy... 270 Ocena wpływu... 272 Etapy procedury... 273 Etap 1: Ogólna analiza... 274 Etap 2: Analiza systemu - weryfikacja... 274 Etap 3: Scoping... 276 Etap 4: Ocena wpływu... 281 Etap 5: Podejmowanie decyzji... 282 Monitoring i ewaluacja... 283 Literatura... 285 7
ZAŁĄCZNIK 1. Projekt badawczy: Popr oprawa a skuteczności leczenia enia przez z wbudowanie promocji zdro drowia i edukacji zdro drowotnej otnej do podstawowy wych zadań personelu medyczneg cznego i paramed amedyczneg cznego... 1 Wprowadzenie... 2 Wbudowanie PZ/EZ... 2 Procedura oceny wpływu... 4 Opis projektu badawczego... 4 Sposób 1. Potencjalna ocena wpływu... 6 Wdrażanie... 7 Sposób 2. Badanie przypadku... 14 Jak zmierzyć poprawę zdrowia pacjentów?... 21 ZAŁĄCZNIK 2. Program szkolenia w zakresie wbudowania promocji z drowia i edukacji zdro drowotnej otnej do podstawowy wych zadań personelu medyczneg cznego i paramed amedyczneg cznego... 1 Wprowadzenie... 2 Wbudowanie PZ/EZ w chirurgii... 7 Opracowywanie programu szkolenia... 10 Konsultacje dla interesariuszy i menedżerów... 14 Warsztaty dla trenerów... 21 Warsztaty dla personelu... 30 8