Strona1 Monika Płaziak Scenariusz zajęć edukacyjnych nr 1.3 Temat zajęć: Życie to teatr, czyli o rolach społecznych i rodzajach zachowań 1. Cele lekcji: Uczeń: definiuje pojęcie rola społeczna i charakteryzuje role, jakie człowiek odgrywa w życiu, rozróżnia role społeczne i organizacyjne oraz podaje ich przykłady, wyjaśnia, na czym polega konflikt ról i podaje sposoby rozwiązywania konfliktów, odróżnia asertywność od uległości i agresji, odnosi rodzaje zachowań do cech osoby przedsiębiorczej. 2. Metody i techniki: dyskusja, pogadanka, mapa myśli, ćwiczenia praktyczne. 3. Środki dydaktyczne: tablica lub flipchart, karta pracy dla każdego ucznia, kartki w formacie A4 dla każdej grupy.
Strona2 4. Typ lekcji: realizacja nowego materiału. 5. Formy organizacji pracy: praca: zbiorowa, grupowa i indywidualna. 6. Literatura, materiały źródłowe, strony internetowe: 1. Goffman E., 2011, Człowiek w teatrze życia codziennego, Wydawnictwo Aletheia. 2. Janowski A., 1995, Uczeń w teatrze życia szkolnego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa. 3. Puchalska J., 1997, Potęga osobowości. Trafne decyzje, Świat Książki, Warszawa. 4. Szacka B., 2003, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa. 5. Internetowa encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl/ (data odczytu: 09.05.2013). 7. Kontrola uczniów: Kontrola uczniów polega na: sprawdzeniu zadań z karty pracy. 8. Nawiązanie do lekcji: W ramach wprowadzenia nauczyciel odczytuje dwa fragmenty książki Ervina Goffmana Człowiek w teatrze życia codziennego (załącznik 1). Następnie inicjuje dyskusję dotyczącą tekstu, która prowadzi do konstatacji, że życie to teatr ze sceną, na której odgrywamy role, i kulisami, w których się do roli przygotowujemy. 9. Przebieg lekcji: 1. Czynności organizacyjne. 2. Nauczyciel, po nawiązaniu do lekcji, podaje za B. Szacką definicję roli społecznej:
Strona3 Termin rola społeczna związany jest z pojęciem pozycji społecznej (statusu). Pozycja społeczna to sposób usytuowania człowieka w zbiorowości. W społeczeństwie nowoczesnym każdy człowiek należy do wielu zbiorowości, a w każdej z nich zajmuje jakąś pozycję. W rodzinie może zajmować pozycje ojca bądź dziecka, w szkole nauczyciela, ucznia, woźnego, w szpitalu - lekarza, pielęgniarki, pacjenta, salowej. Każdy człowiek zajmuje jednocześnie, bądź kolejno w swoim życiu wiele pozycji - tyle, do ilu zbiorowości należy. Matka może być lekarką i członkiem związku zawodowego, a następnie posłanką na Sejm. Ojciec może zostać członkiem rady miasta i piłkarzem w klubie osiedlowym. Jakkolwiek wiele pozycji zajmowałby jednak dany osobnik, nigdy w toku swojego życia nie jest w stanie wyczerpać wszystkich możliwości, jakie stwarza dane społeczeństwo. 3. Uczniowie dyskutują o tym, jakie role sami odgrywają, na jakiej scenie występują, w jaki sposób grają (jakie zachowania są związane z ich rolą) i jakich rekwizytów bądź kostiumów używają. W trakcie dyskusji wybrani uczniowie lub nauczyciel wypełniają na tablicy tabelę (przykładowo wypełniona tabela załącznik 2): Moja rola Scena Rekwizyty/kostiumy Sposób gry Córka/syn Uczeń Kolega/przyjaciel 4. Nauczyciel pyta uczniów o to, które z ról są nam przypisane, a które zdobywamy sami lub są nam narzucane. Uczniowie podają przykłady, takie jak: role, przypisane: syn/córka, człowiek młody/dojrzały/stary, kobieta/mężczyzna (związane z biologią), role, które zdobywa się samemu: student, pracownik, przedsiębiorca (związane z edukacją, pracą pozycją społeczną), role, które są nam narzucane: więzień, świadek (wynikające np. z systemu społecznego).
Strona4 5. W drugiej części lekcji nauczyciel wprowadza pojęcie rola organizacyjna. Informuje uczniów, że jest to rola odgrywana najczęściej w miejscu pracy, nauki, związana z określonymi zachowaniami. 6. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy 3-4-osobowe, których zadaniem jest stworzenie na kartkach papieru A4 mapy myśli dotyczącej możliwych ról organizacyjnych w firmie i związanych z pełnieniem tych ról zachowań, czynności, obowiązków. Tworzenie mapy myśli ma spowodować wymianę informacji na zadany temat i pobudzić do dyskusji w obrębie grup (przykładowo uzupełniona mapa myśli załącznik 3). 7. Kolejna część lekcji dotyczy konfliktu między rolami społecznymi a rolami organizacyjnymi. Nauczyciel rozdaje karty pracy (załącznik 4). Uczniowie, pracując indywidualnie, wykonują zadanie 1. 8. W ostatniej części lekcji nauczyciel informuje o 4 typach zachowań ludzkich, które mogą występować w odpowiedzi na konflikt ról. Są to zachowania: bierne, manipulujące, agresywne, asertywne. Nauczyciel charakteryzuje każde z tych zachowań, a następnie inicjuje dyskusję o sytuacjach, w których przedsiębiorca może zachowywać się na każdy z tych sposobów. Uczniowie próbują porównać te zachowania z cechami osobowości przedsiębiorcy, które definiowali na lekcji pierwszej (mogą też skorzystać z tabeli z karty pracy ze scenariusza 1.1). Dyskusja ma doprowadzić, do wniosku, iż najbardziej pożądanym zachowaniem jest asertywność. 10. Zadanie domowe: Wykonaj zadanie 2 z karty pracy. Uczniowie zapoznają się zawartą w karcie pracy metodą PLANIT, którą w ramach zadania domowego mają zastosować do zaproponowanego rozwiązania problemu. Jest to jeden ze sposobów pomagających przyjmować asertywną postawę wobec skierowanych do nas próśb.
Strona5 Załącznik 1 Fragmenty książki Ervina Goffmana Człowiek w teatrze życia codziennego
Strona6 Załącznik 2 Przykładowo uzupełniona tabela Moja rola Scena Rekwizyty/kostiumy Sposób gry Córka/syn Dom Strój, który podoba się rodzicom. Zachowania, które powszechnie uważa się za właściwe w stosunku do rodziców posłuszeństwo i branie pod uwagę ich Uczeń Szkoła Strój, który podoba się nauczycielom i dyrekcji (np. mundurek szkolny). sugestii. Wykonywanie poleceń nauczycieli, stosowanie się do regulaminu szkoły.
Strona7 Kolega/przyjaciel Szkoła, klub, kawiarnia, podwórko, inne miejsca spotkań ze znajomymi Modne ubrania, które budzą wśród rówieśników podziw, zazdrość albo pomogą ukryć się w grupie. Zachowania, które podtrzymują dobre relacje z rówieśnikami uczestnictwo w imprezach, zajęciach, w których uczestniczą inni, itp. Załącznik 3 Przykładowo uzupełniona mapa myśli
Strona8 Załącznik 4 Karta pracy 1. Wypełnij poniższą tabelę, wypisując możliwe Twoim zdaniem zachowania i propozycje rozwiązania konfliktu ról. Konflikty ról Zachowania Propozycje rozwiązań konfliktów ról Matka żona pielęgniarka Szef kolega Koleżanka współpracownica Brat współwłaściciel firmy 2. Zapoznaj się z opisanym poniżej systemem PLANIT. Następnie zastanów się nad zastosowaniem opisanej metody w następującej sytuacji: sąsiadka pyta Czy możesz zająć się w środę popołudniu moją małą córeczką, ponieważ nie mam jej z kim zostawić, a umówiłam się ze znajomą do teatru. Wiem, że w środy wieczory masz wolne, bo wspominała mi o tym twoja siostra. Naucz się nie ulegać System PLANIT (opracowany przez behawiorystę Roberta Sharpa) pomoże Ci podejmować asertywne zachowania i samodzielne decyzje. PLANIT jest skrótem od słów: Pause, Listen, Analyze, Note Illogic, Target, czyli: zaczekaj, wysłuchaj, zanalizuj, znajdź nielogiczność, wyznacz cel. Przykład: kolega prosi cię: Pożycz mi trochę pieniędzy na weekend, wiem, że możesz, bo właśnie dostałeś od rodziców, rano mi mówiłeś. Stosując technikę PLANIT, wcale nie musisz się na prośbę kolegi zgodzić, podejmiesz decyzję taką, jaka będzie dla Ciebie najlepsza. A oto, w jaki sposób możesz dojść do własnych wniosków: Zaczekaj: Skup całą uwagę na prośbie. Nie mów nic na początku. Wysłuchaj dokładnie prośby i pozwól drugiej osobie wytłumaczyć wszystko, zanim się do czegoś zobowiążesz. Wysłuchaj: Zastanów się nad słowami kolegi. Może znajdziesz w nich coś, co będziesz mógł/mogła obrócić na swoją korzyść. Weź też pod uwagę to, co czujesz. Zanalizuj: Rozważ wszystkie informacje. Twój kolega wie, że posiadasz kwotę, która jest mu potrzebna. Jednak Ty masz już plany związane z wydaniem tych pieniędzy.
Strona9 Znajdź nielogiczność: Nie istnieje logiczny związek między posiadaniem pieniędzy a pożyczaniem ich. Poza tym, nie jesteś wcale do niczego zobowiązany. Wyznacz cel: Postanów najpierw, jaka będzie twoja decyzja, i zaplanuj formę swojej odpowiedzi. W przypadku odmowy będziesz mógł z większą pewnością siebie powiedzieć o tym koledze, nie wpadając w niepotrzebne poczucie winy. Na podstawie: J. Puchalska, Potęga osobowości. Trafne decyzje, Świat Książki, Warszawa.