W S Y T U A C JI S E D E P L E N A W K P K Z 1983 R O K U

R O C Z N IK I N A U K P R A W N Y C H T om IX. zeszyt 2-1999 KS. M IROSŁAW SITARZ Lublin Z A D A N IA K O L E G IU M K O N S U L T O R Ó W W S Y T U A C JI S E D E P L E N A W K P K Z 1983 R O K U W kościołach partykularnych, z których składa się jeden i jedyny K ościół katolicki, istnieją struktury hierarchiczne jednoosobow e i kolegialne. Strukturą jednoosobow ą jest biskup diecezjalny pozostający w łączności z B iskupem R zymu. Strukturam i kolegialnym i na szczeblu K ościoła partykularnego są: synod, rada kapłańska, kolegium konsultorów, rada duszpasterska, rada do spraw ek onom icznych. K ażda z tych struktur służy na sw ój sposób dobru w spólnem u, jakim jest zapew nienie w iernym należytej opieki pasterskiej. Z agw arantow anie opieki duszpasterskiej w iernym, zarów no z teologicznego, jak i z praw nego punktu w idzenia, spoczyw a przede w szystkim na biskupach. W odniesieniu do diecezji zadanie to spełnia biskup diecezjalny. Jednakże nie jest on w stanie osobiście i w każdej sytuacji udźw ignąć troski o w szystkich w iernych, którzy zostali pow ierzeni jego pasterskiej pieczy, dlatego dzieli ją, w zależności od potrzeb, z biskupam i pom ocniczym i i kapłanam i w chodzącym i w skład prezbiterium danego K ościoła partykularnego. Sobór W atykański II uznał, że w złożonych w arunkach realizacja m isji, jaka została pow ierzona K ościołow i, w ym aga now ych form kolegialnego działania i w spólnotow ej odpow iedzialności za życie Ludu Bożego, którego dobro w inno być najw yższą zasadą w zarządzaniu K ościołem (K K 25). Nowy KPK, prom ulgow any przez Jana Paw ła II 25 stycznia 1983 roku dla uspraw nienia w spółodpow iedzialności w kierow aniu Ludem Bożym na szczeblu K ościoła partykularnego, nakazuje biskupom ustanow ienie now ego organu kolegialnego, zw anego kolegium konsultorów (kan. 502), który w pew nej m ierze ma pełnić zadania, jakie do tej pory pełniły kapituły katedralne. G eneza kolegium konsultorów sięga X V III wieku. Instytucja ta pow stała w K ościołach partykularnych w Stanach Z jednoczonych oraz w innych krajach m isyjnych, podległych kom petencji K ongregacji R ozkrzew iania W iary, w których

nie było w arunków do utw orzenia kapituł katedralnych. K ryzys kapituł katedralnych i system u beneficjalnego spraw ił, że w now ym K PK kolegium konsultorów pow ierzone zostały w szystkie pożaliturgiczne funkcje kapituły k atedralnej1. I. ZADANIA KOLEGIUM KONSULTORÓW W EDŁUG KPK Z 1983 R. W kan. 502 1 praw odaw ca postanaw ia, że kolegium konsultorów spełnia zadania określone przez p raw o, o których kodeks w spom ina w różnych m iejscach. N a zadania te składają się obow iązki praw ne o charakterze kolegialnym, a także obow iązki poszczególnych jego członków, które m ają wykonać z przepisu praw a pow szechnego lub zlecenia biskupa diecezjalnego. Zadania te są zróżnicow ane w zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się stolica biskupia, a m ianow i cie: sede p lena, sede im pedita i sede vacante. N iniejszy artykuł ogranicza się do ukazania zadań kolegium konsultorów, w yznaczonych przez prawo powszechne, w sytuacji zw yczajnej {sede plena). W zw yczajnych w arunkach funkcjonow ania stolicy biskupiej zadania kolegium konsultorów obejm ują: udzielanie rady, w yrażanie zgody, zastępow anie funkcji rady kapłańskiej i asystencję przy objęciu urzędu przez biskupa koadiutora. Nadto poszczególni członkow ie kolegium m ogą być obow iązani do w yrażenia opinii Stolicy A postolskiej w kw estii kandydata na urząd biskupa koadiutora. 1 L iteratu ra nau k o w a na tem at kolegium konsu lto ró w przedstaw ia się stosunkow o skrom nie. P o za k om entarzam i d o K P K /1983, które z a w ierają o g ólne uw agi o instytucji kolegium konsultorów, d o n ieliczn y ch p u blikacji zag ran iczn y ch, które u kazały się po prom ulgacji now ego kodeksu, należą: p u b lik acja k siążk o w a J. R. P u n d erso n a (D io cesa n consu lio rs develo p m ent a n d p re sen t leg isla tio n, R zym 1988) i rozp raw a F. B o n etta (11 co lleg io d e i consultori, F erara 1984) oraz artykuły: J. I. A rriety (La co n fig u ra cio n ju rid ic a d e I co leg io de co n su lto res, łu s C anonicum. 24(1984), s. 783-793); L. M artineza S istach a (E l co leg io de co n su lto res en el nuevo codigo. R evista espafiola de d erech o can o n ic o, 39 (1983), s. 291-3 0 5 ) i E. P iacen tin ieg o (Le com petenze d e l collegio dei c o n su lto ri, M onitor ecclesiasticu s, 110(1985), s. 401-410). W Polsce na tem at kolegium konsultorów u kazały się tylk o trzy artykuły: J. K r u k o w s k i (K o leg iu m konsultorów. N o w y organ w ła d zy w stru ktu rze K ościo ła p a rty ku la rn eg o, S tu d ia S an d o m iersk ie". 5(1985-1989), s. 21-30); W. G ó r a 1 s k i (S tru ktu ry sy n o d a ln e i ko leg ia ln e w edług n ow ego K o d eksu P raw a K anonicznego, S tu d ia P ło ck ie, 14(1986), s. 6 1-69); J. D u d z i a k, K oleg iu m K onsultorów, je g o struktura o rg a n iza cyjn a i zadania, [w:] T a rn ow skie Studia T eologiczne, t. X, cz. 2, T arnów 1992, s. 389-401).

1. U dzielanie rady Z natury kolegium konsultorów w ynika, że jego podstaw ow ym obow iązkiem jest udzielanie rady biskupow i diecezjalnem u, ilekroć w ym agają tego okoliczności czasu i m iejsca. N ajogólniej m ów iąc, zadanie to sprow adza się do w yrażania opinii, zw łaszcza w kw estiach trudnych lub wątpliw ych. Biskup diecezjalny m oże 0 nią poprosić w różnych spraw ach. W niektórych w ypadkach biskup jest praw nie zobow iązany zasięgnąć rady tegoż grem ium. KPK/1983 zobow iązuje biskupa diecezjalnego do zasięgnięcia opinii kolegium konsultorów w trzech w ypadkach: 1. przed ustanow ieniem ekonom a diecezjalnego (kan. 494 1); 2. przed usunięciem go z piastow anego urzędu (kan. 494 2); 3. przed podjęciem aktów zarządzania o w iększym znaczeniu ze w zględu na m aterialny stan diecezji (kan. 1277)2. K orelatem tego obow iązku biskupa diecezjalnego jest obow iązek udzielenia opinii przez kolegium konsultorów 3 w każdym z w ym ienionych przypadków. a) U stanow ienie ekonom a diecezjalnego (kan. 494 1) W edług kan. 494 1 biskup diecezjalny m a obow iązek m ianow ania w sw ojej diecezji ekonom a, który pow inien być rzeczyw iście biegły w spraw ach gospodarczych i odznaczać się praw ością. D ecyzję tę biskup m a podjąć po w ysłuchaniu zdania kolegium konsultorów oraz rady do spraw ekonom icznych. Z treści kan. 494 1 w ynika, że opinia, której pow inno udzielić w tym przypadku kolegium konsultorów, nie dotyczy kw estii, czy biskup ma lub nie m a pow ołać ekonom a diecezjalnego, poniew aż na biskupie ciąży obow iązek pow ołania go, lecz kw estii, kogo biskup ma mianow ać na ten urząd kościelny. Pod w zględem m erytorycznym rada kolegium m oże zatem odnosić się zarów no do w skazania kandydatów, jak 1 oceny ich profesjonalnych i m oralnych kw alifikacji. W w ypadku, gdyby biskup sam w skazał kandydata lub kandydatów, rada kolegium konsultorów m a ograniczać się jedynie do w spom nianej oceny. Z pew nością nie byłaby ona szczera, gdyby istnieli lepsi kandydaci od w skazanych przez biskupa, a kolegium konsultorów, na skutek fałszyw ie pojętej uległości, utw ierdziłoby biskupa w jego przekonaniu. N ależy przy tym pam iętać, że rada, której kolegium konsultorów udziela 2 Z ob. A. V i a n a, O rganización d el g o b iern o en la Iglesia, P am p lo n a 1995, s. 2 61-262; F. B ol o g n i n i, Lineam enti di diritto canónica, T orino 1996, s. 198-199. 3 J. I. A r r i e t a, D iritto d cll organizzcizione ecclesiastica, M ilano 1997, s, 435-436.

biskupow i, nie jest jedynie obow iązkiem tylko praw nym, lecz m oralno-praw nym i w iąże konsultorów w sum ieniu4. C hociaż kan. 494 1 nie zobow iązuje biskupa do postępow ania zgodnie z radą udzieloną m u przez kolegium konsultorów, naw et jeżeli jest ona jednom yślna, biskup nie pow inien z m oralnego i praw nego punktu widzenia odstępow ać od w yrażonego przez nich zdania bez racji, któ rą uzna za przew ażającą5. b) U sunięcie ekonom a diecezjalnego z urzędu (kan. 494 2) K an. 494 2 postanaw ia, że biskup nie pow inien usuwać ekonom a z urzędu w czasie jego pięcioletniej kadencji bez pow ażnej przyczyny, której w ażność sam ocenia i po w ysłuchaniu na ten tem at zdania kolegium konsultorów oraz rady do spraw ekonom icznych. Z dyspozycji przepisu kan. 494 2 w ynika, że rada, której w inno udzielić kolegium konsultorów, m a dotyczyć m erytorycznej oceny przyczyny, uznanej przez biskupa za pow ażną na tyle, że jest ona wystarczająca do usunięcia ekonom a z piastow anego urzędu, i podanej do wiadom ości zarówno kolegium konsultorów, jak i radzie do spraw ekonom icznych. Jakkolw iek rady w tym w zględzie m ają udzielić obydw a w ym ienione grem ia, to każde z nich może jej udzielić niezależnie. N ależy zauw ażyć, że obow iązek w yrażenia opinii na tem at usunięcia ekonom a z zajm ow anego urzędu przed upływ em przew idzianej praw em pięcioletniej kadencji spoczyw a na kolegium konsultorów jedynie w przypadku, gdy ekonom ma być usunięty w drodze dekretu adm inistracyjnego6. Tego rodzaju rada nie jest w ym a gana do deklaracji usunięcia, o której w zm iankuje kan. 194 2, tzn. jeżeli usunięcie z urzędu ekonom a nastąpiłoby z m ocy sam ego prawa. W ypadki takiego usunięcia w odniesieniu do każdego urzędu kościelnego zostały taksatyw nie w yliczone w kan. 194 1. W edług tego kanonu m ocą sam ego praw a zostaje usunięty z urzędu kościelnego: 1. kto utracił stan duchow ny; 2. kto publicznie odstąpił od w iary katolickiej lub w spólnoty z Kościołem; 3. duchow ny, który usiłow ał zaw rzeć m ałżeństw o, choćby tylko cywilne. 4 P ra w o d aw ca kościelny zazn acza w kan. 127 3 K P K /1983, że: w szyscy, których zgoda lub rad a je s t w y m ag an a, o b o w iązani są szczerze w yrazić sw o je stanow isko, a także, gdy dom aga się tego w ażność spraw y, pilnie zachow ać tajem nicę. 5 K an. 127 2, n. 2. 6 Z ob. kan. 192.

c) Podjęcie aktów zarządzania o w iększym znaczeniu (kan. 1277) Biskup diecezjalny przed podjęciem aktów dotyczących zarządu o w iększym znaczeniu ze względu na m aterialny stan diecezji pow inien w ysłuchać zdania rady do spraw ekonom icznych i kolegium konsultorów (kan. M i l ) 1. Podobnie zatem jak w poprzednio om ów ionym w ypadku do biskupa d iecezjalnego należy ocena, czy podejm ow any przez niego akt praw ny dotyczący doczesnych dóbr diecezji jest aktem o w iększym znaczeniu czy też nie. W konsekw encji do niego też, po uw zględnieniu ustaleń konferencji biskupów, należy decyzja o zaciągnięciu rady kolegium konsultorów, gdy uzna on w sum ieniu, że dany akt w świetle stanu ekonom icznego diecezji m a w iększe znaczenie8. G dyby jednak statuty diecezjalne określały tego rodzaju akty w iększej wagi pod w zględem finansow ym, biskup m iałby w ów czas bezw zględny obow iązek praw ny w ysłuchania zdania kolegium konsultorów przed podjęciem decyzji. W praktyce rada, jakiej udziela kolegium konsultorów, m oże dotyczyć określonych aktów alienacji m ajątku diecezjalnego, czyli przeniesienia praw a w łasności (sprzedaż, zam iana, darow izna) lub aktów, które nakładają pew ne zobow iązania na diecezję bądź narażają trw ałość jej m ajątku (zam iana, hipoteka, w ieczysta dzierżaw a). N ależy zauważyć, że w ym óg zasięgnięcia opinii kolegium konsultorów, jaki stawia kan. 1277, jest now ym elem entem. K PK /1917 w ym óg takiej rady w iązał bowiem w yłącznie z diecezjalną radą adm inistracyjną9. Jest rzeczą znam ienną, że najw yższy praw odaw ca kościelny nie staw ia żadnych specjalnych w ym agań, gdy chodzi o sposób uzyskania rady od członków kolegium konsultorów we wskazanych przypadkach. W stosunku do nich należy więc zastosow ać zasady ogólne podane w kan. 119, 2 ; 127 1 i 166 K PK /1983. Priorytetow e znaczenie m a pod tym w zględem kan. 127 1, który określa sposób postępow ania zm ierzający do uzyskania opinii w danej spraw ie od kom petentnych grem iów kościelnych. W m yśl jego przepisu, gdy praw o postanaw ia, że przełożony do podjęcia czynności potrzebuje zgody lub rady jakiegoś kolegium lub zespołu osób, pow i nien zw ołać to kolegium lub zespół, zgodnie z postanow ieniem kan. 166, chyba 7 W m yśl kan. 1277 K o nferencja E p isk o p atu p o w in n a określić, które akty n ależą d o kategorii zarządu o w iększym znaczeniu. 8 J. V ernay zauw aża, że ze w zględu na ten relaty w n y ch arak ter w sp o m n ia n eg o aktu ad m in istra cyjnego do realnej sytuacji ek o n o m iczn ej dan ej d iecezji m o że on m ieć w ielkie znaczen ie w jak iejś m alej diecezji i nie m ieć go w d iecezji d użej. Z ob. L e d ro it d a n s l E glise C atholique. In itia tio n au d ro it canonique, P aris 1995, s. 121. 9 Z ob. kan. 1520 3 K PK /1917.

że - gdy chodzi o uzyskanie rady - inaczej zastrzega prawo partykularne lub w łasne. Zasadniczo więc należy zastosow ać przew idziany prawem pow szechnym sposób uzyskania rady od kolegium konsultorów, czyli zwołać je na posiedzenie. Jednakże załączona do norm y kan. 127 1 klauzula stw arza m ożliw ość zastosow ania innych sposobów, jeżeli przew idziane zostały w praw ie partykularnym. Tak w ięc statuty synodalne diecezji lub statuty kolegium konsultorów m ogą przew idyw ać, aby rady udzielane przez konsultorów były przekazyw ane indyw idualnie, np. pocztą. 2. W yrażanie zgody W niektórych przypadkach biskup diecezjalny m usi uzyskać zgodę kolegium konsultorów na podjęcie określonych aktów praw nych10. KPK/1983 przew iduje następujące przypadki, w których biskup diecezjalny potrzebuje zgody kolegium konsultorów do w ażności sw oich aktów praw nych: 1. Przy w ydaw aniu pozw oleń na alienację dotyczącą dóbr stanow iących stały praw nie nabyty m ajątek publicznej osoby praw nej podległej biskupow i diecezjalnem u lub fundacji diecezjalnej, których w artość przekracza sumę, określoną w praw ie (zob. kan. 1277 i 1291); 2. Przy alienacji dóbr, których w artość m ieści się w granicach dolnej i górnej sum y ustalonej przez konferencję biskupów, należących do publicznej osoby praw nej, nie podlegającej danem u biskupow i diecezjalnem u, gdy statuty tej osoby nie w skazują kom petentnego autorytetu kościelnego, jak rów nież w w ypadku alienacji dóbr diecezji (kan. 1292 1); 3. Przy alienacji jakichkolw iek dóbr, których wartość przekracza najw yższą sum ę ustaloną przez konferencję biskupów lub gdy chodzi o rzeczy darowane K ościołow i na podstaw ie ślubu, a także rzeczy kosztow ne z racji artystycznych lub historycznych (kan. 1292 2); 4. Przy podejm ow aniu jakiejkolw iek transakcji, na skutek której m ajątek osoby praw nej m oże się znaleźć w gorszej sytuacji (kan. 1295). W szystkie z w ym ienionych przypadków dotyczą zarządzania m ajątkiem kościelnym, nazyw anym w praw ie zarządzaniem nadzw yczajnym (adm inistratio 10 Z ob. na ten tem at R. P a r a 1 i e u, G uide p ra tiq u e du C ode de D roit C anonique. N otes p a sto ra les, B ourges 1985, s. 171; J. T. M a r t i n de A g a r, E lem en ti di D iritto C anónico. R o m a 1996, s. 92; P. E r d ö, E g yh a zjo g. B u d a p est 1991, s. 285-286; F. J. R a ni o s, L e D ioecesi n et C ódice di D iritto Canónico. S tu d io g iu rid ico -p a sto ra le sulla o rganizzazione ed i raggruppam enti delle Chiese particolari, R om a 1997; A r r i e t a, D iritto de II organizzazione ecclesiaslica, s. 436.

extraordinaria), z którym w iąże się szczególna odpow iedzialność biskupa diecezjaln eg o ". a) Pozw olenie na alienację dóbr określonych w kan. 1277, 1291 W myśl przepisu kan. 1291 alienacji podlega tylko stały m ajątek publicznej osoby p raw n ej12 (patrim onium stabile). O bejm uje on dobra, które nie są b e z pośrednio przeznaczone na potrzeby życia codziennego i nie podlegają obrotow i, gdyż stanow ią ogólną podstaw ę egzystencji i funkcjonow ania danej osoby praw nej. Na tak rozum iany m ajątek stały m ogą się składać dobra ruchom e i nieruchome (zob. kan. 1285). Identyczny pogląd w tej spraw ie mają: T. P aw lu k 13 i W. W ójcik14. Biskup diecezjalny nie potrzebuje zatem zgody kolegium konsultorów w w ypadku, gdyby chodziło o dobra, którym i publiczna osoba praw na ro z porządza na bieżąco, jak rów nież w tedy, gdy w artość alienow anych dóbr nie przekraczałaby sumy w ym ienionej w zapisach fundacji, czyli praw ie fundacyjnym. Z aw sze do biskupa diecezjalnego będzie jednak należał akt nadzw yczajnego zarządzania, którego w yznacznikiem jest najniższa sum a ustalona dla aktów n ad zw yczajnego zarządzania w danym kraju przez konferencję biskupów. G dyby natom iast, zw ażyw szy na treść kan. 1292 2, sum a ta przew yższała najw yższą sum ę ustaloną przez konferencję biskupów dla aktów nadzw yczajnego zarządzania, biskup diecezjalny, oprócz zgody kolegium konsultorów i rady do spraw ekonom icznych, m usiałby do w ażności podejm ow anego aktu uzyskać także z e zw olenie (licentiam ) Stolicy A postolskiej. b) A lienacja dóbr o w artości określonej przez konferencję biskupów (kan. 1292 2) Gdy w artość dóbr, których alienacja jest zam ierzona, m ieści się w granicach najniższej i najw yższej sum y ustalonej przez konferencję biskupów dla danego kraju, kom petentny autorytet do jej dokonania, jeżeli chodzi o osoby praw ne nie 11 Z ob. kan. 1277; C. R e d a e d 1 1 i, La re sp o sa b ilitd d el V escovo d io cesa n o nei co n fro n ti dci beni ecclesia stici, Q uadem i di D iritto E cclesiale, 3(1991), nr 3, s. 232. 12 Jej definicję podaje kan. 116 1 K P K /1983. Je st ona n astępująca: P ubliczn y m i o sobam i praw nym i są zespoły osób lub rzeczy, które są ustanow io n e przez k o m p eten tn ą w ład zę kościeln ą, by w ykonyw ały w im ieniu K ościoła, w o znaczonym dla nich zak resie, zgodnie z p rzepisam i praw a, w łasne zadania im zlecone dla publicznego dobra. 13 Zob. P raw o kanoniczne według K odeksu Ja n a P aw ła Ił, t. IV, O lsztyn 1990, s. 50. 14 Zob. K om entarz do K odeksu P raw a K anonicznego, t. IV, L ublin 1987, s. 87.

podlegające biskupow i diecezjalnem u, ustalają w łasne statuty. Gdyby biskup diecezjalny byl w skazany w statutach jako podm iot odpow iedzialny za dokonanie alienacji dóbr osoby praw nej, w stosunku do której nie posiada władzy rządzenia, nie m usiałby w takim przypadku uzyskać zgody kolegium konsultorów. Gdy natom iast publiczna osoba praw na podlega biskupow i diecezjalnem u, tenże z m ocy praw a jest kom petentny do dokonania alienacji jej dóbr, jeżeli zachodzą w spom niane w arunki, co do w ielkości sum y objętej pojęciem zarządzania nadzw yczajnego. W tym w ypadku biskup diecezjalny m oże dokonać aktu alienacji dóbr stanow iących stały m ajątek publicznej osoby praw nej za zgodą kolegium konsultorów, rady do spraw ekonom icznych i zainteresow anych osób. T akże w ów czas, gdy zachodzi w ypadek nadzw yczajnego zarządzania stałymi dobram i diecezjalnym i, biskup diecezjalny m usi przed dokonaniem aktu ich alienacji uzyskać zgodę na jego dokonanie od w ym ienionych wyżej grem iów i osób zainteresow anych (zob. kan. 1292 1). W. W ójcik w yjaśnia, że osobą zainteresow an ą m oże tu być fundator, proboszcz, rektor kościoła lub posiadacz praw personalnych lub rea ln y ch 15. D la dokonania alienacji, której w artość przekracza najniższą sum ę określoną przez konferencję biskupów, w ym aga się ponadto: - słusznej przyczyny, takiej jak nagląca potrzeba, w yraźna korzyść, pobożność, m iłość lub inna pow ażna racja duszpasterska; - oceny rzeczy alienow anej, dokonanej na piśm ie przez rzeczoznaw ców; - zachow ania innych środków ostrożności, które m ają na celu zabezpieczenie K ościoła przed ew entualnym i szkodam i, przepisanych przez kom petentny autorytet kościelny (kan. 1293). O koliczności te pow inny być dokładnie rozw ażone przez kolegium konsultorów przed w yrażeniem przez nich zgody na zam ierzony przez biskupa diecezjalnego akt alienacji. c) A lienacja dóbr przekraczających w artość ustaloną przez konferencję biskupów (kan. 1292 2) Jeżeli w artość dóbr alienow anych osoby praw nej podległej biskupow i diecezjalnem u przekracza sum ę najw yższą ustaloną przez konferencję biskupów, praw o daw ca w ym aga, aby oprócz zgody kolegium konsultorów, rady do spraw ekonom icznych i zainteresow anych osób, biskup diecezjalny uzyskał zezw olenie Stolicy 15 Z ob. dz. cyt., s. 89.

A postolskiej, a konkretnie zezw olenie K ongregacji ds. D uchow ieństw a16. Z goda ta i zezw olenie w ym ienionej K ongregacji są potrzebne biskupow i diecezjalnem u także w w ypadku alienacji rzeczy darow anych K ościołow i na podstaw ie ślubu albo rzeczy o w ielkim w alorze artystycznym lub historycznym. Gdy chodzi o rzeczy stanow iące dar dla K ościoła, to m ożna uw zględnić orzeczenie K ongregacji Soboru z dnia 141 1921 r. K ongregacja ta określiła, że darem dla K ościoła jest to, co zostało złożone na ołtarzu lub na pośw ięconym obrazie, gdy nic nie w skazuje na w olę przeciw ną darczyńcy17. Gdy natom iast w grę w chodzą rzeczy o w ielkim w alorze artystycznym lub historycznym, należy uw zględnić postanow ienie K ongregacji ds. D uchow ieństw a z dnia 11 IV 1971. K ongregacja ta postanow iła, że do w ażności ich alienacji, zwłaszcza, jeżeli stanow ią one dar dla Kościoła, konieczna jest opinia kom isji ds. sztuki sakralnej i kom isji liturgicznej oraz rzeczoznaw ców 18. Ponadto kolegium konsultorów powinno pam iętać, że nie wolno m u także w yrażać zgody na alienację dóbr kościelnych, które są przedm iotem kultu ze strony w iernych. W yraźne postanow ienie w tym w zględzie zaw iera kan. 1190 1 i 2. W edług przepisów podanych w tym że kanonie nie m ogą być w ażnie alienow ane w jakikolw iek sposób ani relikw ie, ani też obrazy otaczane w ielk ą czcią w iernych. d) T ransakcja pogarszająca sytuację m ajątkow ą osoby praw nej (kan. 1295) Z woli praw odaw cy kościelnego w ym ogi dotyczące alienacji pow inny być zachowane przy podejm ow aniu jakiejkolw iek transakcji, na skutek której m ajątek osoby praw nej m oże się znaleźć w gorszej sytuacji (zob. kan. 1295). O znacza to, że biskup diecezjalny potrzebuje zgody kolegium konsultorów rów nież na d oko nanie jakiegokolw iek innego aktu nadzw yczajnego zarządzania m ajątkiem publicznej osoby praw nej lub m ajątkiem diecezjalnym, np. na zaw arcie um ow y o w ieczystą dzierżaw ę. W świetle pow yższej dyspozycji w e w szystkich przypadkach nadzw yczajnego zarządzania biskup diecezjalny m usi także uzyskać zgodę rady do spraw ekonomicznych. W zw iązku z tym nasuw a się pytanie, dlaczego praw o w ym aga zgody aż dw óch organów kolegialnych w tego rodzaju spraw ach? Zdaniem J. K rukow skiego racja tego w ym ogu leży w w ieloaspektow ości oceny propozycji dotyczących adm inistracji m ajątku kościelnego. K ażde z tych kolegiów m a ocenić propo 16 Zob. art. 98 konst, apost. P astor bonus z 28 VI 1988, A A S 80(1988), s. 841-923. 17 Zob. AA S 14(1922), s. 159. 18 A A S 63(1971), s. 313.

zycję biskupa z innego punktu w idzenia. R ada do spraw ekonom icznych pow inna ustosunkow ać się do propozycji z punktu w idzenia kryteriów ekonom icznych, czyli opłacalności. K olegium konsultorów zaś pow inno wziąć pod uwagę kryteria duszpasterskie, takie jak pożytek lub konieczność przeprow adzenia transakcji dla dobra duchow ego K ościo ła19. W tych przypadkach biskup m usi zw ołać konsultorów zgodnie z przepisam i kan. 166 oraz do w ażności podejm ow anych aktów uzyskać zgodę bezw zględnej w iększości tych, którzy są obecni (kan. 127 1). Stosow nie do przepisu kan. 166 1 przew odniczący kolegium konsultorów, z zasady biskup diecezjalny, pow inien zw ołać w szystkich członków. Sposób zw ołania tego zebrania pozostaw iony został a d libitum przew odniczącego. P raw o daw ca zaznacza jedynie, że w w ypadku osobistego w ezwania, jest ono ważne, jeżeli zostało dokonane w m iejscu stałego lub tym czasow ego zam ieszkania lub w m iejscu pobytu. N ic w ięc nie stoi na przeszkodzie, aby przew odniczący kolegium konsultorów poinform ow ał konsultorów o ich zebraniu, np. na posiedzeniu rady kapłańskiej czy poprzez ogłoszenie w prasie diecezjalnej. Fakt pozostaw ienia tej spraw y otw artą daje praw odaw cy partykularnem u m ożliwość jej szczegółow e go uregulow ania w statutach kolegium konsultorów. G dyby przew odniczący kolegium konsultorów w ybrał drogę osobistego pow iadom ienia lub taką zastosow ał ze w zględu na postanow ienie statutu tegoż grem ium, a któryś z konsultorów nie został pow iadom iony o m ającym odbyć się zebraniu i w wyniku tego niedopatrzenia nie m ógł być obecny, w olno m u dom agać się ponow nego zebrania konsultorów. D la osiągnięcia zam ierzonego celu m usi udow odnić, że jego nieobecność była spow odow ana brakiem zaw iadom ienia i dokonać tego w ciągu trzech dni od otrzym ania inform acji o odbytym posiedzeniu kolegium. Skutkiem takiego rekursu zgoda udzielona biskupow i diecezjalnem u na w cześniejszym posiedzeniu kolegium konsultorów traci sw oją moc w iążącą, a akt praw ny biskupa dokonany w oparciu o n ią jest niew ażny. T ak sam o niew ażny jest akt prawny podjęty przez biskupa diecezjalnego, jeżeli nie zaw iadom iono więcej niż połow y tych, którzy pow inni być w ezw ani, chyba że ci, którzy są niezbędni do quorum, byli obecni m im o braku pow iadom ienia (kan. 119, 2 ). W yrażenie zgody jest aktem kolegialnym. Stąd też jedynie takie w yrażenie zgody m a skutek praw ny, za którym przy w iększości tych, którzy powinni być w ezw ani, opow iada się bezw zględna w iększość obecnych (czyli ponad połowa). C hociaż kan. 119, 2 przew iduje, że w spraw ach innych niż w ybory, gdy po dw óch głosow aniach liczba głosów je st rów na, przew odniczący m oże przew ażyć 19 P or. art. cyt., s. 25.

kolegialną decyzję swoim głosem, to jednak przepis ten nie znajdzie zastosow ania w wypadku zgody, którą biskup diecezjalny m usi uzyskać do w ażności swoich aktów. Nie pozw ala na to dyspozycja kan. 127 1 K PK. Praw odaw ca postanaw ia w nim, że przełożony, który potrzebuje do podjęcia niektórych aktów praw nych zgody jakiegoś kolegium lub zespołu, m usi uzyskać do ich w ażności zgodę bezw zględnej w iększości tych, którzy są obecni. 3. Zastępow anie fu n k c ji rady kapłańskiej Istnieje problem, czy kolegium konsultorów przejm uje z m ocy praw a zadania rady kapłańskiej w sytuacji sede plena, gdy biskup diecezjalny dokonał jej ro z wiązania na podstaw ie kan. 501 3. Przepis tego kan. jest następujący: Jeżeli rada kapłańska nie w ypełnia zadania pow ierzonego jej dla dobra diecezji albo pow ażnie go nadużyw a, biskup diecezjalny m oże ją rozw iązać, po konsultacji z m etropolitą albo - gdy chodzi o m etropolię - z biskupem sufraganem najstarszym prom ocją. Jednakże w ciągu roku pow inien ją ustanow ić na now o. Z pow yższego przepisu nie w ynika w prost, że kolegium konsultorów jest obow iązane do przejęcia funkcji rozw iązanej rady kapłańskiej. N a taką jed n ak konsekw encję decyzji biskupa diecezjalnego co do rozw iązania rady kapłańskiej w ydaje się wskazywać zapis 2 cytow anego kan. 501. Czytam y tam: Podczas w akansu stolicy, ustaje rada kapłańska, a jej funkcje są w ypełniane przez kolegium konsultorów Problem tkwi w tym, czy kolegium konsultorów jest obow iązane zastąpić radę kapłańską tylko w w ypadku jej ustania z m ocy sam ego praw a w sytuacji sede vacante, czy też w każdym w ypadku braku tej rady. W kanonistyce zdania na ten tem at są podzielone. W edług R. Page kolegium konsultorów przejm uje funkcje rady kapłańskiej ilekroć jej nie m a i dlatego, że jej nie ma, bez w zględu na okoliczności, także w ówczas, gdy zachodzi jej rozw iązanie przew idziane w kan. 501 320. Tego samego zdania są: F. D aneels21 i L. M artinez Sistach22. Inni kanoniści w ydają się podzielać pogląd, że kolegium konsultorów jest upraw nione i obow iązane z 20 Por. L es E glises p a rticu lières, t. I, P aris 1985, s. 165: [...] lo rsq u 'il n y a pas e t tant q u il n y a pas de conseil presbytéral, c 'e s t le college des co n su lte u rs qui en assu re les functions, quelles que soient les circonstances, incluant le cas de d isso lu tio n p rév u p a r 3 d u m êm e canon 501. Si l'e veque dissout le conseil presbytéral, le collège de consulteurs continue et en assure les fu n c tions. 21 Zob. D e dioecesians corresponsabilitatis organis, P eriodica de re m orali, canónica et litúrgica, 74(1985), s. 314. 22 Zob. art. cyt., s. 291.

m ocy praw a do w ykonyw ania funkcji rady kapłańskiej tylko w czasie wakatu stolicy biskupiej, czyli zgodnie z brzm ieniem kan. 501 2. Do grupy tych kanoni- stów n ależą E. Piacentini23 i T. Paw luk24. Sądzę, że ze w zględu na potrzebę w łaściw ego zarządzania diecezją także w sytuacji rozw iązania rady kapłańskiej należy przyjąć rozszerzającą interpretację kan. 501 2. C hociaż najlepiej by się stało, gdyby w tej kwestii w ypow iedziała się Papieska R ada do Spraw Interpretacji T ekstów Praw nych. Przy założeniu, że kolegium konsultorów przejm uje zadania rady kapłańskiej w w ypadku je j rozw iązania przez biskupa diecezjalnego, do jego obow iązków należeć b ęd ą w szczególności: a) udzielanie rad biskupow i diecezjalnem u w w ażniejszych spraw ach (kan. 495 D; b) w yrażenie sw ojego zdania w sprawie: - zw ołania synodu diecezjalnego (kan. 461 1); - erekcji albo zniesienia parafii lub dokonania w niej pow ażnych zmian (kan. 515 2); - norm dotyczących przeznaczenia ofiar w iernych z okazji nabożeństw parafialnych oraz w ynagrodzenia duchow nych spełniających parafialne funkcje (kan. 531); - ustanow ienia parafialnej rady duszpasterskiej (kan. 536 1); - zezw olenia na budow ę kościoła (kan. 1215 2); - zezw olenia na p rzeznaczenie kościoła do celów św ieckich (kan. 1222 2); - nałożenia na publiczne osoby praw ne podległe biskupowi diecezjalnem u um iarkow anego podatku na potrzeby diecezji oraz nadzw yczajnego podatku na ten sam cel w stosunku do osób fizycznych i pozostałych osób prawnych (kan. 1263); c) ustanow ienie rady proboszczów w ystępującej przy usuwaniu i przenoszeniu proboszczów (kan. 1742 1); d) w ybranie i w ysłanie dw óch delegatów spośród członków kolegium na synod prow incjalny (kan. 443 5); e) uczestnictw o w synodzie diecezjalnym (kan. 463 1, 4 ). 23 Z ob. art. cyt., s. 409. 24 Z ob. dz. cyt., t. II, s. 242.

4. Asystencja przy objęciu urzędu p rzez biskupa koadiutora Praw odaw ca kościelny postanaw ia w kan. 404 1, że: Biskup koadiutor obejm uje swój urząd przez okazanie nom inacyjnego pism a apostolskiego - osobiście lub przez pełnom ocnika - biskupow i diecezjalnem u oraz kolegium konsultorów, w obecności kanclerza kurii, który w inien spisać protokół. Biskup pom ocniczy zaś obejm uje swój urząd przez okazanie nom inacyjnego pism a apostolskiego biskupow i diecezjalnem u, w obecności kanclerza kurii, który rów nież w tym w ypadku sporządza odnośny protokół (kan. 404 2). Z treści przytoczonych przepisów kan. 404 1 i 2 w ynika więc, że w sytuacji sede plena na kolegium konsultorów spoczyw a obow iązek praw ny asystencji w yłącznie przy objęciu urzędu biskupa koadiutora. Praw o pow szechne nie w ym a ga bow iem asystencji tego kolegium przy objęciu urzędu przez biskupa p o m ocniczego. Czynność objęcia urzędu biskupa koadiutora polega na okazaniu przez nom inata apostolskiego pism a nom inacyjnego - osobiście lub przez pełnom ocnika. K o nieczna asystencja kolegium konsultorów przy tego rodzaju czynności praw nej sprow adza się zatem do zapoznania się w obecności kanclerza z treścią ap o sto l skiego pism a nom inacyjnego biskupa koadiutora. 5. W yrażanie opinii w spraw ie kandydata na urząd biskupa koadiutora Zadanie rady spełniane przez członków kolegium konsultorów sede plena nie ogranicza się jednak tylko do niesienia rady biskupow i diecezjalnem u. K an. 377 3 przew iduje, że w przypadku m ianow ania biskupa koadiutora odnośnie do trzech kandydatów przedstaw ianych Stolicy Apostolskiej, legat papieski pow inien w ysłuchać między innymi zdania niektórych członków kolegium konsultorów 25. Celem tej konsultacji jest poznanie nie tylko zdatności kanonicznej kandydatów, o której m ówi kan. 378 1, lecz rów nież problem ów, które przyszły biskup diecezjalny będzie m usiał rozstrzygać. O form ie przeprow adzenia tej konsultacji decyduje sam legat26. M oże ona przybrać kształt konsultacji indyw idualnej i z zachow aniem tajem nicy lub zespołow ej i publicznej27. 25 Z ob. Page. Les É g lises p a rtic u liè res, t. I, s. 161; D u d z i a k, art. cyt., s. 397. 26 K an. 377 3. 27 J. B. d 'O il o r i o, La nom in a tio n des eveques. P ro céd u res canoniq u es et co n ven tio n s diplom atiques. Tard y 1986, s. 39.

II. ZA DANIA KOLEGIUM KONSULTORÓW W POLSCE Pierw szy zespół konsultorów diecezjalnych w Polsce został erygow any w diecezji opolskiej bezpośrednio po utw orzeniu adm inistracji kościelnej na ziem iach zachodnich. K onferencja E piskopatu Polski 21 m arca 1985 r. w ydała P ostanow ienia w spraw ie R ad K apłańskich i K olegium Konsultorów, które stały się podstaw ą praw n ą do tw orzenia kolegium konsultorów jako obligatoryjnego organu konsultacyjnego w poszczególnych diecezjach28. Rów nież K onstytucja Jana Paw ła II T otus Tuus P oloniae P opulus z dnia 25 m arca 1992 r. zobow iązyw ała biskupów polskich do utw orzenia quam p rim um kolegium konsultorów 29. O becnie we w szystkich diecezjach oraz w O rdynariacie Polow ym w Polsce zostało utw orzone kolegium konsultorów. Zadania kolegium konsultorów w polskim praw ie partykularnym określają diecezjalne statuty kolegium konsultorów i rad kapłańskich oraz statuty synodów diecezjalnych. W szystkie statuty diecezjalne kolegium konsultorów w ym ieniają następujące zadania, które spoczyw ają na tym że kolegium w sytuacji sede plena\ - w yrażenie zdania w spraw ie ustanow ienia w diecezji ekonom a oraz usunięcia go z zajm ow anego stanow iska (kan. 494 1 i 2); - przed podjęciem przez biskupa diecezjalnego decyzji w spraw ach m ajątkow ych o w iększym znaczeniu ze w zględu na stan m aterialny diecezji; - udzielenie zgody na podjęcie przez biskupa diecezjalnego decyzji w spraw ach z zakresu nadzw yczajnego zarządzania dobram i kościelnym i (kan. 1277)30. 28 Z ob. P O nr 26/86, s. 1-4; A kta K onferencji E piskopatu P olski" 1(1998), s. 139-142. 29 Z ob. J a n P a w e ł II, T otus Tuus P o lo n ia e P o p u lu s, B S K P 2(1992), s. 25. 30 Z ob. S ta tu t R a d y K a p ła ń sk ie j i K oleg iu m K o n su lto ró w te D iecezji G d a ń skiej z 2 8 IX 1985, K u ren d a 1985, nr 56; S ta tu t R a d y K a p ła ń skie j A rc h id ie c e zji G n ieźn ień skiej z I I X I 1985, A rch i w um K urii A rch id iecezji G n ieźn ień sk iej, N. 4 426/85/P R ; Statut R a d y K a p ła ń skiej D iecezji K osza- H ń sko-k ołohrzeskiej z 3 0 X I 1985 r., A rch iw u m K urii D iecezji K o szalińsko-k ołobrzeskiej; D ekret bp. K azim ierza M a jd ań sk ieg o R a d a K a p ła ń ska i K oleg iu m K o n su lto ró w D iecezji Szczecińsko-K a- m ie ń skie j z 28 I 1986, P rezb iteriu m. P ism o U rzędow e D iecezji S zczeciń sk o -K am ień sk iej, 14 (1986), n r 1-3, s. 8-15; S ta tu ty R a d y K a płańskiej i K olegium K onsultorów A rchidiecezji W arszaw sk ie j z 2 6 II 1986 roku, W iad o m o ści A rch id iecezjaln e W arszaw sk ie", 76(1986), n r 3-5, s. 70-76; S ta tu ty R a d y K a p ła ń skie j te D iecezji K ie le c k ie j z 3 IV 1986 r.. A rchiw um K urii D iecezji K ieleckiej, O R - 18/86; S ta tu t R a d y K a z a ń s k ie j D iecezji O p o lsk iej z 5 X II 9 8 6 r., W iadom ości U rzędow e D iecezji O p o lsk ie j, 4 2 (1 9 8 7 ), n r 7-8, s. 236-237; S ta tu ty R a d y K a p ła ń skiej D iecezji W arszaw sko- P ra sk ie j z 4 V 1992, W iad o m o ści W arsz aw sk o -P rask ie, 1(1992), n r 1, s. 38; S tatut R ady K a z a ń sk ie j D iecezji G liw ickiej z dnia 15 IX 1992 r., W iad o m o ści D iecezji G liw ickiej. P ism o U rzędow e, 1(1992), n r 3, s. 265-267; S ta tu ty R a d y K a Z a ń s k ie j i K o leg iu m K o n su lto ró w D iecezji Ł ow ickiej z 2 0 X 1992 r., W iad o m o ści D iecezji Ł o w ick iej", 1(1992), nr 1-3, s. 28-33; D ekret norm atyw ny bpa k alisk ieg o S tan isław a N apierały U praw nienia R a d y K a Z a ń s k ie j i K o leg iu m K o n su lto ró w z 3 0 X 1992 r., O kólnik K urii D iecezjalnej w K aliszu z 30 X 1992 r., s. 5-7; Statut R ady K a Z a ń skiej

W zw iązku z pow yższym należy dodać, że 277. K onferencja Plenarna E piskopatu Polski, obradująca w Szczecinie w dniach od 16 do 18 czerw ca 1995 roku, określa (w iększością 2/3 głosów ) rów now artość 500.000 dolarów U SA jak o najw yższą sum ę, powyżej której należy się zw racać z prośbą do Stolicy A postolskiej o zezw olenie na alienację dóbr kościelnych31 oraz jako najniższą sum ę w artości dóbr przeznaczonych do alienacji w w ysokości 100.000 dolarów U SA 32. P ow yższe postanow ienia zostały zatw ierdzone przez K ongregację ds. B iskupów 33. W ślad za Postanow ieniam i Konferencji Episkopatu Polski statuty diecezjalne nie w ym ieniają wśród zadań kolegium konsultorów sede plena obow iązku obecności kolegium konsultorów i zapoznania się z pism em apostolskim przy objęciu urzędu przez biskupa koadiutora (kan. 404 1) oraz przy objęciu urzędu przez biskupa pom ocniczego, gdyby biskup diecezjalny m iał niepokonalne przeszkody (kan. 404 3). K onsultorzy w funkcjonow aniu kierują się w zasadzie norm am i praw a p o w szechnego. Partykularne praw o polskie nie wnosi istotnych zm ian do praw a pow szechnego. T H E T A S K S O F T H E C O L L E G E O F C O N S U L T A N T S IN T H E S IT U A T IO N S E D E P L E N A IN T H E C O D E X JU R IS C A N O N IC I O F 1983. Summary H aving outlined the genesis o f the in stitution o f the colleg e o f co n su lta n ts, the au th o r w en t on to d iscuss its com petence, as they are included in the reso lu tio n s o f C JC /1983 and the Polish particu lar law, in the situation sede p le n a. U n d er norm al circu m stan ces o f the ep isco p al see, the tasks o f the college o f consu ltants are the follow ing: to give counsel and consen t, to rep lace the sacerdotal board and assist at taking the office by the b ishop coad ju to r. A rch id iecezji P rzem yskiej z dnia 5 V II 1993 r., K ronika A rch id iecezji P rz e m y sk ie j, 78(1 9 9 3 ), z. 4, s. 457-461; Statui R a d y K airtańskiej A rch id iecezji L u b e lsk ie j z 10 I 1994 r., W iad o m o ści A rchidiecezji L ubelskiej. 68(1994), nr 3, s. 73-78; S tatut R ady K ap ła ń skiej i K olegium K o n sultorów ir A rchid iecezji G d a ń skiej z 2 5 X I 1995 r., K u ren d a 1995, nr 70, s. 136-141; Statut R a d y K a p ła ń skiej D iecezji Ł o m ży ń skiej z 8 II 1997 r., A rch iw u m K urii D iecezji Ł o m żyńsk iej, N. 191/B/97. 31 Por. A kta K onferencji E piskopatu P o lsk i, 1(1998), s. 143. 32 Por. tam że, s. 146. 33 Por. tam że, s. 143 i 145.

T h e d io cesan b ish o p w as o b lig ed to seek advice in three cases: 1) before appointing a diocesan eco n o m ist (can. 494 1); 2) b efore his rem oval from the office (can. 4 9 4 2); 3) before taking acts o f m anagem ent of a greater im portance w ith regard to the m aterial state o f the diocese (can. 1277). T he d io cesan b ish o p is o b lig ed to obtain co n sen t from the college o f consu ltant before the follow ing acts: 1. B efore giving p erm issio n to alien atio n as regards the goods w hich co nstituted a perm anent acq u ired estate o f the legal p erso n su b ordinate to the dio cesan bishop or diocesan foundation. T heir v alues exten d s the sum d efin ed in th e law (can. 1277 and 1291); 2. T o start the act o f the alien atio n o f the goods w hose value is p laced w ithin the m inim um and m ax im u m o f the sum estab lish ed by the conferen ce o f bishops belonging to the legal public p erson. T h e latter is n o t su b o rd in ate to a given dio cesan bishop, w hen the statutes o f that person d o n o t p o in t at a co m p e te n t church auth o rity, and in the case o f the alienation o f the diocesan goods (can. 1292 1); 3. B efo re the alien atio n o f any goods w hose value ex tends the highest sum established by the co n feren ce o f bishops, o r w h en w e deal w ith the o bjects given to the C hurch by m eans o f a vow, and the v alu ab les due to artistic o r historical reasons (can. 1292 2); 4. B efore any tran sactio n d u e to w hich the estate o f the legal p erson m ay be in a w orse situ atio n (can. 1295). A ll the ab o v e m en tio n ed cases deal w ith the adm in istratio n o f the church estate, defined in the law as an extraordinary adm inistration (adm inistratif) extraordinaria). T his adm inistration is connected w ith a particular responsibility o f the archdiocesan bishop. In the P o lish p articu lar law the tasks o f the college o f consu ltants define the follow ing: T he R eso lu tio n s o f the C o n feren ce o f the E pisco p ate o f P oland as regards the Sacerdotal B oards and the C o lleg e o f C o n su ltan ts o f M arch 23, 1983, the d iocesan statutes o f the college o f consultants, sacerdotal boards and the statutes o f the diocesan councils. T ranslated by Jan Kłos