Badanie OACT (OsteoArthritis Combination Treatment) Ocena leczenia ChZS za pomocą terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną

Badanie OACT (OsteoArthritis Combination Treatment) Ocena leczenia ChZS za pomocą terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną Nieinterwencyjny program badawczo-obserwacyjny Warszawa 2014

1. Założenia wstępne programu... 5 1.1. Wprowadzenie... 5 1.2. Cel programu... 5 2. Materiał i metoda... 6 2.1. Zbiorowość i próba badana... 6 2.2. Schemat realizacji programu... 6 2.3. Zakres czasowo-przestrzenny programu... 7 2.4. Narzędzie badawcze... 7 2.5. Analiza statystyczna... 7 3. Kwestionariusz badania dane pacjenta... 9 3.1. Płeć pacjenta... 9 3.2. Struktura uczestników programu według wieku...10 3.3. Masa ciała pacjenta...11 3.4. Wzrost pacjenta...12 4. Kwestionariusz badania - wizyta pierwsza...13 4.1. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)...13 4.2. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale)...14 4.3. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)?...15 4.4. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny...16 5. Kwestionariusz badania - wizyta druga...17 5.1. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale)...17 5.2. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych przez pacjenta...18 5.3. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny...19 5.4. Zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną przez następujący okres czasu...20 6. Dodatkowe analizy...21 6.1. Odstęp między wizytami (w dniach)...21 6.2. Porównanie oceny dolegliwości bólowych w skali VAS między wizytami...22 7. Korelacja pytań z wizyty I i wizyty II względem płci pacjenta...23 1

7.1. Płeć pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)...23 7.2. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty...24 7.3. Płeć pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych...25 7.4. Płeć pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny...26 7.5. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty...27 7.6. Płeć pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych...28 7.7. Płeć pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny...29 7.8. Płeć pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną...30 8. Korelacja pytań z wizyty I i wizyty II względem wieku pacjenta...31 8.1. Wiek pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)...31 8.2. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty...32 8.3. Wiek pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych...34 8.4. Wiek pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny...35 8.5. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty...36 8.6. Wiek pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych...37 8.7. Wiek pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny...38 8.8. Wiek pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną...39 9. Korelacja pytań z wizyty I i wizyty II względem występowania choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa...40 9.1. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty...40 9.2. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a przyjmowanie leków przeciwbólowych...41 9.3. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny...41 9.4. horoba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty...42 2

9.5. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych...43 9.6. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny...44 9.7. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną...45 9.8. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa w ujęciu ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas obu wizyt...47 10. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa- wizyta pierwsza...48 10.1. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)...48 10.2. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale)...49 10.3. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)?...50 10.4. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny...51 11. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa - wizyta druga...52 11.1. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale)...52 11.2. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych przez pacjenta...53 11.3. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny...54 11.4. Zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną przez następujący okres czasu...55 12. Podsumowanie...56 3

Wykaz skrótów używanych w opracowaniu CI Me Mo Min Max p NS SD Q25 Q75 Confidence Interval przedział ufności Mediana to miara centralnej tendencji, która określa wartość cechy mierzalnej, występującą pośrodku uszeregowanych wartości próby (połowę próby cechuje wartość mniejsza bądź równa, a połowę większa bądź równa) Modalna (moda, dominanta) to miara centralnej tendencji, która określa wartość pojawiającą się najczęściej Wartość minimalna Wartość maksymalna p-value poziom istotności statystycznej, określa maksymalne ryzyko błędu dla ustalonego werdyktu Not Significant różnica/zależność nieistotna statystycznie Standard Deviation odchylenie standardowe, klasyczna miara zmienności wskazująca na rozrzut wartości empirycznych wokół średniej Kwartyl I dzieli uporządkowaną niemalejąco zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 25% jednostek zbiorowości ma wartości zmiennej mniejsze lub równe kwartylowi pierwszemu Q 25, a 75% równe lub większe od tego kwartyla. Kwartyl III dzieli uporządkowaną niemalejąco zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 75% jednostek zbiorowości ma wartości zmiennej mniejsze lub równe kwartylowi trzeciemu Q 75, a 25% równe lub większe od tego kwartyla Legenda do wykresów typu boxplot: 4

1. Założenia wstępne programu 1.1. Wprowadzenie Choroba zwyrodnienia stawów powstaje na skutek działania czynników biologicznych i mechanicznych. Jej objawami są przede wszystkim ból stawów, trzeszczenia, ograniczenia ruchomości oraz zmiany zapalne (np. obrzęki). Rozwija się w wyniku zaburzenia ilości i jakości chrząstki stawowej, której zadaniem jest umożliwienie przesuwania się powierzchni stawowych oraz amortyzowanie ruchów stawu. Z biegiem czasu uszkodzeniu ulegają również inne struktury kość pod chrząstką stawową, torebka stawowa, otaczające staw więzadła, ścięgna oraz mięśnie 1. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła lata 2000-2010 dekadą kości i stawów, jednocześnie uznając, że choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi poważny problem zdrowotny w XXI wieku. Szacuje się, że w Polsce cierpi na nią ok. 8-9 mln ludzi. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami wielu Towarzystw Naukowych, suplementacja glukozaminą z chondroityną jest wskazana u osób po 50 r. ż. oraz u chorych z dolegliwościami bólowymi stawów i rozpoznaną chorobą zwyrodnieniową stawów. Siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny należą do tzw. wolno działających leków objawowych stosowanych w ChZS. Są one składnikami substancji podstawowej chrząstki stawowej i płynu stawowego. Obie substancje są dobrze tolerowane przez pacjentów i wywołują niewiele działań niepożądanych. Dostępne badania wskazują na łagodzenie przez siarczan glukozaminy i chondroityny objawów choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i hamowanie zwężania szpary stawowej przez siarczan glukozaminy 2. 1.2. Cel programu Głównym celem programu badawczo-obserwacyjnego było poznanie opinii lekarzy ortopedów na temat leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów przy jednoczesnym podawaniu siarczanów glukozaminy i chondroityny. 1 Guła Z., Korkosz M., Choroba zwyrodnieniowa stawów, www.reumatologia.mp.pl/choroby/show.html?id=65000 2 T.S. Gaździk, List intencyjny Badania OACT 2013 5

2. Materiał i metoda 2.1. Zbiorowość i próba badana 3 Program realizowano na terenie całej Polski. W Badaniu OACT (OsteoArthritis Combination Treatment) Ocena leczenia ChZS za pomocą terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną, zgodnie z założeniami przewidywano udział 161 lekarzy ortopedów. Finalnie uczestniczyło w nim 158 specjalistów z tej dziedziny. Zakładana liczba pacjentów wynosiła 8050. W efekcie udział wzięło łącznie 5032 pacjentów, co stanowiło 62,51% realizacji. Obserwacji poddano pacjentów spełniających następujące kryteria włączenia: Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów Pacjenci do 75 roku życia 2.2. Schemat realizacji programu Program został zrealizowany w ramach dwóch wizyt każdego pacjenta, gdzie wymagany odstęp między wizytami wynosił 4-9 tygodni. Plan obserwacji przedstawiał się następująco: Wizyta pierwsza: 1. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS). 2. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale). 3. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)? 4. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny. Wizyty druga: 1. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale). 2. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych przez pacjenta. 3. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. 4. Zalecona kontynuacja leczenia glukozaminą i chondroityną przez następujący okres czasu. 3 Dane liczbowe dotyczące poziomu realizacji obejmują materiały dostarczone do biura MMS do dnia 31.01.14r. 6

2.3. Zakres czasowo-przestrzenny programu Program realizowany był na terenie całej Polski w okresie od 16 września 2013 roku do 17 stycznia 2014 roku. 2.4. Narzędzie badawcze W trakcie realizacji programu badawczo-obserwacyjnego wykorzystano standardowe narzędzie badawcze w postaci dwuwizytowego kwestionariusza. Wzór oryginalnego narzędzia znajduje się w załączniku nr 1. 2.5. Analiza statystyczna W ramach analizy opisowej zmiennych niemierzalnych (jakościowych) wyniki prezentowano w postaci odsetka, który obliczano na podstawie wzoru: Gdzie: współczynnik (odsetek), liczba osób posiadająca daną, analizowaną cechę, liczebność próby badanej. Cechy ilościowe (mierzalne) opisywano za pomocą miar tendencji centralnej wartości średniej, mediany (Me) i modalnej (Mo), oraz miar dyspersji i zróżnicowania odchylenia standardowego (SD) i przedziału ufności dla średniej (Cl) oraz wartości minimalnej i maksymalnej zmiennej. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, w ramach której zastosowano następujące testy istotności: Test niezależności χ 2, Test WILCOXONA, Test ANOVA Kruskala-Wallisa. 7

Brakujące dane usuwano przypadkami (casewise deletion of missing data). Przedział ufności przyjęto na poziomie 95% (95% confidence interval, 95%CI). Wyniki odpowiednich testów jako znamienne (istotne) statystycznie uznawano wtedy, gdy poziom istotności był mniejszy od 5 punktów procentowych (p<0,05). 8

3. Kwestionariusz badania dane pacjenta Opis struktury demograficznej uczestników programu obejmował: płeć wiek (w latach) masę ciała (w kg) wzrost (w cm). 3.1. Płeć pacjenta W programie badawczo-obserwacyjnym 54,57% pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów stanowiły kobiety. Mężczyźni stanowili natomiast pozostałe 45,43% badanej grupy. Rysunek 1. Płeć pacjenta mężczyzna 45,43% kobieta 54,57% 9

3.2. Struktura uczestników programu według wieku Średni wiek badanych pacjentów wyniósł 59,72 lat (SD=10,46; 95% Cl: 59,23 60,22; Me=61,00; Mo=70,00). Najmłodszy pacjent miał 18 lat, a najstarszy 75 lat. Dane te obrazuje pionowa skala. Grupa osób poniżej 68 lat stanowiła wszystkich pacjentów, którzy wzięli udział w badaniu. Wartość mediany (Me=61 lat) wskazuje, iż połowa pacjentów biorących udział w programie miała co najmniej 61 lat, zaś pozostała połowa co najwyżej 61 lat. Wartość modalna (Mo=70 lat) oznacza, że największy odsetek pacjentów stanowiły osoby w wieku 70 lat. Rysunek 2. Wiek pacjenta 10

3.3. Masa ciała pacjenta Przeciętna (mediana) masy ciała pacjenta biorącego udział w badaniu to 77 kg. Co 4 pacjent ważył przynajmniej 86 kg. Grupa analogicznej wielkości ważyła 68 kg lub mniej. Rysunek 3. Masa ciała pacjenta 11

3.4. Wzrost pacjenta Połowa uczestników badania miała 169 cm wzrostu lub więcej. Wartości kwartyli I i III wyniosły odpowiednio 162 cm i 175 cm. Rysunek 4. Wzrost pacjenta 12

4. Kwestionariusz badania - wizyta pierwsza 4.1. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) Podczas pierwszej wizyty należało podać umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS). U 55,70% ogółu choroba zwyrodnieniowa dotknęła stawu kolanowego. Staw biodrowy został wskazany przez 28,95% grupy objętej badaniem. Niemal co 5 pacjent wskazał stawy kręgosłupa jako miejsce wystąpienia choroby zwyrodnieniowej. Stawy rąk dokuczają 13,55% ogółu omawianej grupy. 15 osób zaznaczyło odpowiedź inne, przy czym tej grupy sprecyzowało swoją odpowiedź wpisując staw barkowy. Rysunek 5. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) staw kolanowy 55,70% staw biodrowy 28,95% stawy kręgosłupa 24,49% stawy rąk 13,55% inny 0,87% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) 13

4.2. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale) W dalszej części kwestionariusza poproszono pacjentów o ocenienie swoich dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale). Określanie natężenia bólu za pomocą wizualnej skali analogowej polegało na podaniu przez badanego jednej wartości naturalnej, gdzie wartości 0 przypisuje się całkowity brak bólu, a 10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić. Najczęściej wskazywaną oceną była wartość 5 i 6 (zostały zaznaczone przez odpowiednio 24,48% i 23,90% ogółu). Jedna osoba wskazała wartość 1, z kolei wartość 0 nie została wskazana w badanej grupie. Średnia ocena dolegliwości bólowych w omawianej grupie to 5,88 (SD=1,54; 95% Cl: 5,81 5,95; Me=6,00; Mo=5,00. osób, które wzięły udział w badaniu oceniło swój ból na co najmniej 5. Rysunek 6. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 10 0,58% 9 3,71% 8 11,25% 7 18,56% 6 5 23,90% 24,48% 4 11,37% 3 5,22% 2 1 0,87% 0,06% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 14

4.3. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)? Następne pytanie kwestionariusza weryfikowało czy pacjent przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ). Niemal 3 z 4 badanych pacjentów przyjmowało leki przeciwbólowe. Dane te zostały przedstawione na wykresie poniżej, gdzie 74,5% pacjentów potwierdziło zażywanie leków przeciwbólowych, z kolei 25,5% potwierdziło, że nie zażywało leków przeciwbólowych. Rysunek 7. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)? Nie 25,5% Tak 74,5% 15

4.4. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny Ostatnie pytanie kwestionariusza podczas pierwszej wizyty dotyczyło zaleconego dawkowania siarczanu glukozaminy oraz siarczanu chondroityny. 7 na 10 pacjentom zalecono stosowanie 2 tabletek siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny w ciągu dnia. Natomiast pozostałe osoby miały stosować 3 tabletki ww. siarczanów. Rysunek 8. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny 3 tabletki dziennie 30,0% 2 tabletki dziennie 70,0% 16

5. Kwestionariusz badania - wizyta druga Odstęp między pierwszą a drugą wizytą wynosił średnio 38,43 dni (SD=7,18; 95% Cl: 38,09 38,77; Me=36,00; Mo=35,00). Najdłuższa przerwa między wizytami wynosiła 63 dni (9 tygodni), najkrótsza zaś 28 dni (4 tygodnie) wyniki spełniały założenia badania. 5.1. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale) Na samym początku drugiej wizyty Badania OACT ponownie poproszono pacjentów o określenie dolegliwości bólowych wykorzystując wizualną skalę analogową, czyli określanie natężenia bólu przez wskazanie wartości naturalnej z przedziału od 0 do 10, gdzie wartości 0 przypisuje się całkowity brak bólu, a 10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić. Najczęściej wskazywaną wartością była 4 i 3 (zostały zaznaczone przez odpowiednio 26,09% i 20,41% ogółu). 15 osób wskazało wartość 0, z kolei wartość 10 nie została wskazana w badanej grupie. Średnia ocena dolegliwości bólowych w omawianej grupie to 4,14 (SD=1,67; 95% Cl: 4,07 4,22; Me=4,00; Mo=4,00. osób, które wzięły udział w badaniu oceniło swój ból na co najmniej 3. Rysunek 9. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0,75% 2,26% 5,74% 4,58% 0,87% 10,14% 9,16% 20,00% 20,41% 26,09% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 17

5.2. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych przez pacjenta W dalszej części kwestionariusza odnotowano opinię pacjentów dotyczącą oceny redukcji stosowania leków przeciwbólowych. Największa część omawianej grupy (38,3% wskazań) zażywała o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii. 22,3% pacjentów zażywało sporadycznie leki przeciwbólowe, a 20,2% nie robiło tego w ogóle. W przypadku 19,2% badanych ilość zażywanych leków przeciwbólowych nie uległa zmianie w porównaniu z początkiem terapii Rysunek 10. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych pacjent zażywa sporadycznie leki przeciwbólowe 22,3% pacjent nie przyjmuje leków przeciwbólowych 20,2% pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii 38,3% pacjent zażywa leki przeciwbólowe w ilości jak na początku terapii (bez zmian) 19,2% 18

5.3. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny Następne pytanie kwestionariusza dotyczyło oceny stanu chorego stawu od momentu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. Oceny dokonano w oparciu o 7-mio stopniową skalę, gdzie 1 oznaczało znaczne pogorszenie, a 7 znaczne polepszenie. Najczęściej wskazywano na skali wartość 5 oraz 6 (odpowiednio 38,78% i 25,97% wskazań). Ocenę znaczne pogorszenie wystawił najmniejszy procent omawianej grupy. Średnia ocena poprawy stanu chorego stawu w omawianej grupie to 4,92 (SD=1,13; 95% Cl: 4,86 4,97; Me=5,00; Mo=5,00. W przypadku osób, które wzięły udział w badaniu, wskazywało co najmniej wartość 4, a więc brak zmian lub polepszenie stanu chorego stawu. Rysunek 11. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 7 5,04% 6 25,97% 5 38,78% 4 19,48% 3 7,71% 2 2,49% 1 0,52% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 19

5.4. Zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną przez następujący okres czasu Podczas drugiej wizyty zalecono pacjentom kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną, która w większości przypadków wynosiła okres 2 miesięcy (42,6% badanych). W ponad jednym na cztery przypadki zalecono kontynuację terapii ww. substancjami przez okres 3 miesięcy. Wśród pozostałych pacjentów kontynuacja leczenia glukozaminą i chondroityną miała trwać 1 miesiąc (dla 14,3% badanych) oraz powyżej 3 miesięcy (dla 14,1% badanych). Nie zalecono kontynuacji leczenia w przypadku 3,1% ogółu. Rysunek 12. Czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną 2 miesiące 42,6% 3 miesiące 26% 1 miesiąc 14,3% >3 miesięcy 14,1% brak 3,1% 20

6. Dodatkowe analizy 6.1. Odstęp między wizytami (w dniach) Średni odstęp czasu między wizytami to 38,43 dnia (SD=7,19; 95% Cl: 38,09 38,77; Me=36,00; Mo=35,00). Najmniejszy odstęp czasowy między pierwszą a drugą wizytą to 28 dni, czyli 4 tygodnie, a największy 63 dni, czyli 9 tygodni. Odstęp między wizytami dla osób, które wzięły udział w badaniu wynosił co najmniej 35 dni. Rysunek 13. Odstęp między wizytami (w dniach) 21

6.2. Porównanie oceny dolegliwości bólowych w skali VAS między wizytami Zarówno podczas pierwszej jak i drugiej wizyty programu badawczo-obserwacyjnego dotyczącego oceny leczenia ChZS za pomocą terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną poproszono pacjentów o ocenę poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS z przedziału od 0 do 10, gdzie wartości 0 przypisuje się całkowity brak bólu, a 10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić. Na zakończenie pierwszej wizyty zalecono Pacjentom stosowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny. Ocena dolegliwości bólowych była znacznie niższa podczas drugiej wizyty (po zastosowaniu terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną). Średnia ocena tych dolegliwości bólowych wyniosła 4, a 75,0% badanej grupy osób oceniło swój ból na co najwyżej 5. Podczas gdy na wizycie pierwszej oceny te wynosiły odpowiednio 6 i 7. Istotność zmian w odczuwaniu bólu przez pacjentów na poszczególnych wizytach potwierdzono testem Wilcoxona dla p-value = 2.2e-16 < 0,001. Istotność statystyczna dla podanego zestawienia występuje. Rysunek 14. Porównanie oceny dolegliwości bólowych w skali VAS między wizytami 22

7. Korelacja pytań z wizyty I i wizyty II względem płci pacjenta 7.1. Płeć pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) Występowanie choroby zwyrodnieniowej stawów rąk odnotowano częściej u kobiet, niż u mężczyzn. Pozostałe stawy są dotykane przez chorobę zwyrodnieniową równie często bez względu na płeć. Zależność pomiędzy płcią pacjentów a występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów rąk jest istotna statystycznie, co potwierdzono testem χ 2 dla p<0,001. Rysunek 15. Płeć pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) 0,76% 22,96% mężczyzna 6,20% 22,09% 47,99% 0,67% 23,71% kobieta 14,64% 18,14% 42,85% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% inny staw biodrowy stawy rąk stawy kręgosłupa staw kolanowy 23

7.2. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty Zbadano zależność między płcią pacjenta a oceną dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty. Test U Manna-Whitneya nie odnotował istotnych różnic w ocenie dolegliwości bólowych między kobietami, a mężczyznami (wartość p-value = 0.07164). Istotność statystyczna dla podanego zestawienia nie występuje ponieważ wartość p-value>0.05. W obu grupach kwartyle mają tę samą wartość. Rysunek 16. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty 24

7.3. Płeć pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych W badanej grupie 76,02% kobiet i 72,81% mężczyzn przyjmowało leki przeciwbólowe. Test χ2 nie wykazał istotnej zależności między płcią pacjenta a przyjmowaniem przez niego leków przeciwbólowych. Rysunek 17. Płeć pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych mężczyzna 27,19% 72,81% kobieta 23,98% 76,02% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% Tak Nie 25

7.4. Płeć pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny Mężczyznom częściej niż kobietom lekarze ortopedzi przepisywali dawkowanie większej ilości tabletek siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny. Zależność pomiędzy płcią pacjentów a zaleconym dawkowaniem siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny jest istotna statystycznie, co potwierdzono testem χ 2 dla p<0,05. Rysunek 18. Płeć pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny mężczyzna 32,43% 67,57% kobieta 27,60% 72,40% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 3 tabletki dziennie 2 tabletki dziennie 26

7.5. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty Zbadano zależność między płcią pacjenta a oceną dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty. Test U Manna-Whitneya nie odnotował istotnych różnic w ocenie dolegliwości bólowych między kobietami, a mężczyznami (wartość p-value = 0.2167). Istotność statystyczna nie występuje ponieważ wartość p-value>0.05. W obu grupach kwartyle mają tę samą wartość. Rysunek 19. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty 27

7.6. Płeć pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych Bez względu na płeć badanych przy ocenie redukcji stosowania leków przeciwbólowych najczęściej wskazywaną odpowiedzią było stwierdzenie, że pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii. Test χ2 nie wykazał istotnej zależności między płcią pacjenta a oceną redukcji stosowania leków przeciwbólowych. Rysunek 20. Płeć pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych mężczyzna 21,31% 20,41% 20,80% 37,48% kobieta 18,44% 19,61% 22,94% 39,01% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% pacjent zażywa sporadycznie leki przeciwbólowe pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii pacjent zażywa leki przeciwbólowe w ilości jak na początku terapii (bez zmian) pacjent nie przyjmuje leków przeciwbólowych 28

7.7. Płeć pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny Zbadano zależność między płcią pacjenta a poprawą stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. Test U Manna-Whitneya nie odnotował istotnych różnic w ocenie poprawy stanu chorego stawu od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny między kobietami, a mężczyznami. W obu grupach kwartyle mają tę samą wartość. Rysunek 21. Płeć pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 29

7.8. Płeć pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną Bez względu na płeć badanych, najczęściej zalecanym czasem kontynuacji leczenia glukozaminą i chondroityną były 2 miesiące. Test χ2 nie wykazał istotnej zależności między płcią pacjenta a czasem na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną. Rysunek 22. Płeć pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną mężczyzna 2,70% 12,45% 13,35% 26,70% 44,80% kobieta 3,42% 15,90% 14,83% 25,40% 40,45% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% brak 3 miesiące 2 miesiące 1 miesiąc >3 miesięcy 30

8. Korelacja pytań z wizyty I i wizyty II względem wieku pacjenta 8.1. Wiek pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) W dalszej części zbadano wpływ wieku pacjenta na miejsce występowania choroby zwyrodnieniowej. Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego częściej wystąpiła u osób przeciętnie starszych, których wiek wyniósł 61 lat. Z kolei I i III kwartyl wynosiły odpowiednio 53 i 68 lat. (zależność ta została potwierdzona testem U Manna-Whitneya dla p<0,05). Z kolei zwyrodnienie stawu kręgosłupa oraz stawu biodrowego zdecydowanie częściej dotykało osób starszych (odpowiednio 64 versus 60 lat oraz 65 lat versus 60 lat) (p<0,001 ). Rysunek 23. Wiek pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów 31

8.2. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty Najwyższe wartości ocen dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty odnotowano w przypadku osób przeciętnie starszych (powyżej 46 roku życia - mediana ocen wyniosła 6). Dolegliwości bólowe najniżej zostały ocenione przez osoby z przedziału wiekowego 26-35 oraz 18-25 (mediana wyniosła odpowiednio 4 oraz 4,5). Istotność różnic w ocenie dolegliwości bólowych w zależności od wieku potwierdzono testem Anova Kruskala-Wallisa dla p-value = 2.2e-16 <0,001. Istotność statystyczna dla podanego zestawienia występuje. 32

Rysunek 24. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty 33

8.3. Wiek pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych Pacjenci przyjmujący leki przeciwbólowe byli statystycznie starsi od tych, którzy nie przyjmowali leków tego typu. Istotność różnicy w rozkładach przyjmowania leków przeciwbólowych przez pacjentów względem ich wieku potwierdzono testem U Manna-Whitneya dla p<0,001. Rysunek 25. Wiek pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych 34

8.4. Wiek pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny Test U Manna-Whitneya nie odnotował istotnych różnic pomiędzy rozkładem wieku pacjentów, a zaleconym dawkowaniem siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny. W obu grupach wartość mediany uwzględnia tę samą wartość. Rysunek 26. Wiek pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny 35

8.5. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty Najwyższe wartości ocen dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty odnotowano w przypadku osób przeciętnie starszych (powyżej 46 roku życia - mediana ocen wyniosła 4). Dolegliwości bólowe najniżej zostały ocenione przez osoby z przedziału wiekowego 26-35 oraz 18-25 (mediana wyniosła odpowiednio 2 oraz 2,5). Istotność różnic w ocenie dolegliwości bólowych w zależności od wieku potwierdzono testem Anova Kruskala-Wallisa dla p-value = 2.2e-16 <0,001. Istotność statystyczna dla podanego zestawienia występuje. Rysunek 27. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty 36

8.6. Wiek pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych Badając zależność między wiekiem pacjenta a jego oceną redukcji stosowania leków przeciwbólowych, zastosowano następujące oznaczenia: A - pacjent nie przyjmuje leków przeciwbólowych, B - pacjent zażywa sporadycznie leki przeciwbólowe, C -pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii, D - pacjent zażywa leki przeciwbólowe w ilości jak na początku terapii (bez zmian). Przeciętnie młodsi (Q 1 =48 lat, Q 3 =65 lat) pacjenci nie przyjmowali leków przeciwbólowych, z kolei u najstarszych (Q 1 =58 lat, Q 3 =69 lat) najczęściej nie zaobserwowano zmiany w ilości stosowanych leków przeciwbólowych. Ilość stosowanych leków przeciwbólowych rosła wraz z wiekiem. Istotność różnic w ocenie redukcji stosowania leków przeciwbólowych w zależności od wieku potwierdzono testem Anova Kruskala-Wallisa dla p<0,001. Rysunek 28. Wiek pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych 37

8.7. Wiek pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny Zbadano zależność między wiekiem pacjenta a poprawą stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. Ocenę wyrażano w oparciu o 7-mio stopniową skalę, gdzie 1 oznaczało znaczne pogorszenie stanu chorego stawu od czasu wdrożenia terapii, a 7 znaczne polepszenie. Znaczne pogorszenie wskazywały najczęściej osoby najstarsze (mediana wyniosła 70 lat). Natomiast pacjenci przeciętnie młodsi (mediana wyniosła 58 lat) najczęściej wskazywali znaczne polepszenie. Zależność tę potwierdzono testem Anova Kruskala-Wallisa dla p<0,001. Rysunek 29. Wiek pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 38

8.8. Wiek pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną Lekarze zalecali kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną na dłużej niż 3 miesiące najmłodszym pacjentom (mediana wyniosła 59 lat). Starszym pacjentom zalecano krótszy okres kontynuacji leczenia glukozaminą i chondroityną. Zależność tę potwierdzono testem Anova Kruskala-Wallisa dla p<0,001. Rysunek 30. Wiek pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną 39

9. Korelacja pytań z wizyty I i wizyty II względem występowania choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa Dodatkowej analizie poddano 423 pacjentów, u których choroba zwyrodnieniowa dotyczyła stawów kręgosłupa. Grupa osób, u których ten typ schorzenia nie występował, stanowiła 1304 przypadków. 9.1. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty Zbadano zależność między chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa a oceną dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty. Test U Manna-Whitneya wykazał istotne różnice w ocenie dolegliwości bólowych między osobami, u których występuje ten rodzaj schorzenia, a pozostałymi pacjentami (p<0,001). Istotność statystyczna dla podanego zestawienia występuje. Osoby ze schorzeniami stawów kręgosłupa częściej zaznaczały wyższe wartości nasilenia dolegliwości bólowych. Rysunek 31. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0,70% 0,50% 6,60% 2,80% 9,80% 8,00% 12,50% 7,30% 4,50% 0,50% 1,00% 0,20% 0,00% 15,80% 19,60% 18,20% 18,00% 23,20% 24,10% 26,60% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% ChZS kręgosłupa występuje ChZS kręgosłupa nie występuje 40

9.2. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a przyjmowanie leków przeciwbólowych W badanej grupie 79,86% pacjentów, u których występuje choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa i 72,73% osób nie cierpiących na ten typ schorzenia, przyjmowało leki przeciwbólowe. Zależność pomiędzy występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa a przyjmowaniem przez niego leków przeciwbólowych jest istotna statystycznie, co potwierdzono testem χ2 dla p<0,05. Rysunek 32. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a przyjmowanie leków przeciwbólowych ChZS kręgosłupa występuje 20,14% 79,86% ChZS kręgosłupa nie występuje 27,27% 72,73%,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% Tak Nie 9.3. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny Pacjentom, u których występuje choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa częściej niż osobom, u których ten rodzaj schorzenia nie występuje lekarze ortopedzi przepisywali dawkowanie większej ilości tabletek siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny. Test χ2 nie wykazał istotnej zależności między występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa a oceną redukcji stosowania leków przeciwbólowych. 41

Rysunek 33. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny ChZS kręgosłupa występuje 30,3% 69,7% ChZS kręgosłupa nie występuje 29,9% 70,1%,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 3 tabletki dziennie 2 tabletki dziennie 9.4. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty Zbadano zależność między występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa u badanych a oceną dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty. Test U Manna-Whitneya wykazał istotne różnice w ocenie dolegliwości bólowych między osobami, u których występuje ten rodzaj schorzenia, a pozostałymi pacjentami (p<0,001). Istotność statystyczna dla podanego zestawienia występuje. Osoby z schorzeniami stawów kręgosłupa częściej zaznaczały wyższe wartości nasilenia dolegliwości bólowych. 42

Rysunek 34. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0,2%,9% 2,4% 2,2% 1,7%,0% 1,2% 4,7% 5,5% 9,0% 8,7% 7,8% 9,6% 14,5% 17,1% 21,0% 19,9% 20,6% 27,5% 25,6%,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% ChZS kręgosłupa występuje ChZS kręgosłupa nie występuje 9.5. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych Bez względu na fakt czy choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa występuje u badanych czy nie, przy ocenie redukcji stosowania leków przeciwbólowych najczęściej wskazywaną odpowiedzią było stwierdzenie, że pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii. Jednakże pacjenci, u których to schorzenie nie występuje znacznie rzadziej stosowali leki przeciwbólowe lub stosowali je sporadycznie. Zależność pomiędzy występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa a oceną redukcji stosowania leków przeciwbólowych jest istotna statystycznie, co potwierdzono testem χ2 dla p<0,05. 43

Rysunek 35. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych ChZS kręgosłupa występuje 12,3% 19,7% 23,5% 44,5% ChZS kręgosłupa nie występuje 17,8% 23,1% 22,8% 36,3%,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% pacjent zażywa sporadycznie leki przeciwbólowe pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii pacjent zażywa leki przeciwbólowe w ilości jak na początku terapii (bez zmian) pacjent nie przyjmuje leków przeciwbólowych 9.6. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny Zbadano zależność między występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa u badanych a poprawą stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. Pacjenci, u których występuje ten typ schorzenia częściej przyznają niższe oceny poprawy stanu chorego stawu. Istotność różnicy w ocenie poprawy stanu chorego stawu od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny względem występowania choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa potwierdzono testem U Manna-Whitneya dla p<0,01. 44

Rysunek 36. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 7 6 5 4 3 2 1 4,5% 5,2% 9,2% 7,2% 2,6% 2,5%,2%,6% 18,3% 21,6% 23,2% 27,4% 38,6% 38,8%,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% ChZS kręgosłupa występuje ChZS kręgosłupa nie występuje 9.7. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną Bez względu na fakt czy choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa występuje u badanych czy nie, najczęściej zalecanym czasem kontynuacji leczenia glukozaminą i chondroityną były 2 miesiące. Jednakże osobom, u których to schorzenie występuje, częściej niż pozostałym pacjentom zalecano leczenie 3-miesięczne. Zależność pomiędzy występowaniem choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa a czasem na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną jest istotna statystycznie, co potwierdzono testem χ2 dla p<0,05. 45

Rysunek 37. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną 3,10% ChZS kręgosłupa występuje 13,70% 33,30% 36,90% 13,00% 3,10% ChZS kręgosłupa nie występuje 14,50% 14,50% 23,50% 44,40% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% brak 3 miesiące 2 miesiące 1 miesiąc >3 miesięcy 46

9.8. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa w ujęciu ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas obu wizyt Zbadano zależność między oceną dolegliwości bólowych w skali VAS podczas kolejnych wizyt w grupie osób z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa. Test Wilcoxona wykazał istotne różnice w ocenie dolegliwości bólowych podczas kolejnych wizyt (p<0,001). Istotność statystyczna dla podanego zestawienia występuje. Wystąpiła istotna poprawa w kwestii dolegliwości bólowych występujących u pacjentów z schorzeniem stawów kręgosłupa w okresie pomiędzy kolejnymi wizytami. Ocena bólu była zdecydowanie niższa podczas drugiej wizyty. Rysunek 38. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa w ujęciu oceny dolegliwości bólowych w skali VAS podczas obu wizyt 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1,7%,2% 2,4%,5%,2% 1,7% 6,6% 9,0% 8,0% 7,3% 7,8% 15,8% 19,6% 14,5% 18,0% 17,1% 19,9% 23,2% 27,5%,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% Wizyta 1 Wizyta 2 47

10. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa - wizyta pierwsza Poniższa statystyka opisowa została przeprowadzona na grupie 423 pacjentów, u których występuje choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa. 10.1. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) Podczas pierwszej wizyty należało podać umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS). U 30,02% grupy z schorzeniem stawów kręgosłupa choroba zwyrodnieniowa dotknęła również stawu kolanowego. Staw biodrowy został wskazany przez 26,24% tej grupy. Stawy rąk dokuczają 15,37% ogółu omawianej grupy. 1 osoba zaznaczyła odpowiedź inny, wskazując jako odpowiedź staw skokowy. Rysunek 39. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) staw kolanowy staw biodrowy 26,24% 30,02% stawy rąk 15,37% inny 0,20% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS) 48

10.2. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale) Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa oceniali poziom dolegliwości bólowych w skali VAS, gdzie wartości 0 przypisuje się całkowity brak bólu, a 10 najsilniejszy ból. Najczęściej wskazywaną oceną była wartość 6 i 7 (zostały zaznaczone przez odpowiednio 23,17% i 19,62% ogółu). Jedna osoba wskazała wartość 1, z kolei wartość 0 nie została wskazana w badanej grupie. Średnia ocena dolegliwości bólowych w omawianej grupie to 6,15 (SD=1,68; 95% Cl: 5,99 6,31; Me=6,00; Mo=6,00. Ponad osób, które wzięły udział w badaniu oceniło swój ból na co najmniej 5. Rysunek 40. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 10 0,71% 9 6,62% 8 15,84% 7 19,62% 6 23,17% 5 17,97% 4 3 8,04% 7,33% 2 1 0,47% 0,24%,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 49

10.3. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)? Następne pytanie kwestionariusza weryfikowało czy pacjent przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ). Ponad 3 z 4 badanych pacjentów przyjmowało leki przeciwbólowe. Dane te zostały przedstawione na wykresie poniżej, gdzie 79,9% pacjentów potwierdziło zażywanie leków przeciwbólowych, z kolei 20,1% potwierdziło, że nie zażywało leków przeciwbólowych. Rysunek 41. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)? Nie 20,1% Tak 79,9% 50

10.4. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny Ostatnie pytanie kwestionariusza podczas pierwszej wizyty dotyczyło zaleconego dawkowania siarczanu glukozaminy oraz siarczanu chondroityny. Niemal 7 na 10 pacjentom z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa zalecono stosowanie 2 tabletek siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny w ciągu dnia. Natomiast pozostałe osoby miały stosować 3 tabletki ww. siarczanów. Rysunek 42. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny 3 tabletki dziennie 30,3% 2 tabletki dziennie 69,7% 51

11. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa - wizyta druga W dalszym ciągu wyniki dotyczą 423 pacjentów z schorzeniem stawów kręgosłupa. Odstęp między pierwszą a drugą wizytą dla tej grupy wynosił średnio 38,38 dni (SD=7,64; 95% Cl: 37,65 39,11; Me=36,00; Mo=35,00). Najdłuższa przerwa między wizytami wynosiła 63 dni (9 tygodni), najkrótsza zaś 28 dni (4 tygodnie) wyniki spełniały założenia badania. 11.1. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale) Na samym początku drugiej wizyty Badania OACT ponownie poproszono pacjentów chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa o określenie dolegliwości bólowych, gdzie wartości 0 przypisuje się całkowity brak bólu, a 10 najsilniejszy ból. Najczęściej wskazywaną wartością była 4 i 3 (zostały zaznaczone przez odpowiednio 27,49% i 19,91% ogółu). 7 osób wskazało wartość 0, 1 osoba wartość 9, z kolei wartość 0 lub 10 nie została wskazana w badanej grupie. Średnia ocena dolegliwości bólowych w omawianej grupie to 4,43 (SD=1,57; 95% Cl: 4,28 4,38; Me=4,00; Mo=4,00. Rysunek 43. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 9 8 0,24% 2,37% 7 9,00% 6 5 14,45% 17,06% 4 27,49% 3 19,91% 2 1 1,66% 7,82%,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS 52

11.2. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych przez pacjenta W dalszej części kwestionariusza odnotowano opinię pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów dotyczącą oceny redukcji stosowania leków przeciwbólowych. Największa część omawianej grupy (44,5% wskazań) zażywała o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii. W przypadku 23,5% badanych ilość zażywanych leków przeciwbólowych nie uległa zmianie w porównaniu z początkiem terapii, 19,7% pacjentów zażywało sporadycznie leki przeciwbólowe, a 12,3% nie robiło tego w ogóle. Rysunek 44. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych pacjent zażywa sporadycznie leki przeciwbólowe 19,7% pacjent nie przyjmuje leków przeciwbólowych 12,3% pacjent zażywa o połowę mniej leków przeciwbólowych w porównaniu z początkiem terapii 44,5% pacjent zażywa leki przeciwbólowe w ilości jak na początku terapii (bez zmian) 23,5% 53

11.3. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny Następne pytanie kwestionariusza dotyczyło oceny stanu chorego stawu od momentu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów. Oceny dokonano w oparciu o 7-mio stopniową skalę, gdzie 1 oznaczało znaczne pogorszenie, a 7 znaczne polepszenie. Najczęściej wskazywano na skali wartość 5 oraz 4 (odpowiednio 38,63% i 23,22% wskazań). Ocenę znaczne pogorszenie wystawił najmniejszy procent omawianej grupy. Średnia ocena poprawy stanu chorego stawu w omawianej grupie to 4,80 (SD=1,11; 95% Cl: 4,69 4,91; Me=5,00; Mo=5,00. W przypadku niespełna 9 na 10 osób, które wzięły udział w badaniu, wskazywało co najmniej wartość 4, a więc brak zmian lub polepszenie stanu chorego stawu. Rysunek 45. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 7 4,50% 6 21,56% 5 38,63% 4 23,22% 3 9,24% 2 2,61% 1 0,24%,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny 54

11.4. Zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną przez następujący okres czasu Podczas drugiej wizyty zalecono pacjentom kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną, która w większości przypadków wynosiła okres 2 miesięcy (36,9% badanych). W jednym na trzy przypadki zalecono kontynuację terapii ww. substancjami przez okres 3 miesięcy. Wśród pozostałych pacjentów kontynuacja leczenia glukozaminą i chondroityną miała trwać 1 miesiąc (dla 13,7% badanych) oraz powyżej 3 miesięcy (dla 13,0% badanych). Nie zalecono kontynuacji leczenia w przypadku 3,1% ogółu. Rysunek 45. Czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną brak 3,1% 3 miesiące 33,3% >3 miesięcy 13,0% 1 miesiąc 13,7% 2 miesiące 36,9% 55

12. Podsumowanie Głównym celem programu zatytułowanego Badanie OACT (OsteoArthritis Combination Treatment). Ocena leczenia ChZS za pomocą terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną było poznanie opinii lekarzy ortopedów na temat leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów przy jednoczesnym podawaniu siarczanów glukozaminy i chondroityny. Program adresowany był do pełnoletnich pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, przy czym górna granica wieku wynosiła 75 lat. Wzięło w nim udział 5032 pacjentów oraz 158 lekarzy ortopedów. Każdy lekarz wypełnił kwestionariusz, w którym zawarł dane metryczne pacjenta oraz informacje na temat: umiejscowienia choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS), oceny poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS (Visual Analogue Scale) na pierwszej i drugiej wizycie, przyjmowania leków przeciwbólowych, zaleconego dawkowania siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny, oceny redukcji stosowania leków przeciwbólowych przez pacjenta, poprawy stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny, czasu na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną. Na podstawie zebranych danych przy użyciu kwestionariusza opracowano materiał w postaci niniejszego raportu końcowego, który pomoże odpowiedzieć na wiele pytań dotyczących właściwej terapii ChZS. W toku przeprowadzonej analizy zaobserwowano, że ocena dolegliwości bólowych (mierzona w oparciu o dziesięciostopniową skalę VAS) była znacznie niższa podczas drugiej wizyty (po zastosowaniu terapii skojarzonej glukozaminą i chondroityną). Średnia ocena tych dolegliwości bólowych wyniosła 4, a 75,0% badanej grupy osób oceniło swój ból na co najwyżej 5. Tymczasem na wizycie pierwszej oceny te wynosiły odpowiednio 6 i 7. Otrzymane wyniki w ramach programu sugerują, iż kobiety częściej niż mężczyźni chorują na zwyrodnienie stawów rąk. Pozostałe stawy są dotykane przez choroby zwyrodnieniowe równie często bez względu na płeć. Większą ilość tabletek siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny (trzy zamiast dwóch) częściej przepisywano mężczyznom. 56

Osoby starsze częściej cierpią na chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa oraz chorobę stawu biodrowego. Natomiast choroba zwyrodnieniowa kolan częściej występuje u osób młodszych. Najwyższe wartości ocen dolegliwości bólowych w skali VAS odnotowano (podczas I i II wizyty) w przypadku osób przeciętnie starszych (powyżej 46 roku życia), co za tym idzie ta grupa osób częściej przyjmowała leki przeciwbólowe. Wykazano również zależność między wiekiem pacjenta a poprawą stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. Ocenę wyrażano w skali 7-mio stopniowej, gdzie 1 to znaczne pogorszenie stanu chorego stawu od czasu wdrożenia terapii, a 7 to znaczne polepszenie. Znaczne pogorszenie wskazywały najczęściej osoby najstarsze (mediana wyniosła 70 lat). Natomiast pacjenci przeciętnie najmłodsi (mediana wyniosła 58 lat) najczęściej wskazywali znaczne polepszenie. Lekarze zalecali kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną na dłużej niż 3 miesiące najmłodszym pacjentom. Starszym pacjentom zalecano krótszy okres kontynuacji leczenia tymi substancjami. Osoby cierpiące na chorobę zwyrodnieniową stawów kręgosłupa częściej zaznaczają wyższe wartości bólu w ocenie jego nasilenia według skali VAS. Odnotowano również, że w grupie osób z tym schorzeniem częściej stosowane są leki przeciwbólowe. Osobom tym zwykle zalecany jest dłuższy czas terapii glukozaminą i chondroityną. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów kręgosłupa gorzej oceniają swój stan zdrowia niż pozostałe osoby. Dodatkowo wystąpiła istotna poprawa w kwestii dolegliwości bólowych występujących u pacjentów z schorzeniem stawów kręgosłupa w okresie pomiędzy kolejnymi wizytami, gdyż ocena bólu była zdecydowanie niższa podczas drugiej wizyty. 57

Spis ilustracji Rysunek 1. Płeć pacjenta... 9 Rysunek 2. Wiek pacjenta... 10 Rysunek 3. Masa ciała pacjenta... 11 Rysunek 4. Wzrost pacjenta... 12 Rysunek 5. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)... 13 Rysunek 6. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS... 14 Rysunek 7. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)?... 15 Rysunek 8. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy... 16 Rysunek 9. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS... 17 Rysunek 10. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych... 18 Rysunek 11. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny... 19 Rysunek 12. Czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną... 20 Rysunek 13. Odstęp między wizytami (w dniach)... 21 Rysunek 14. Porównanie oceny dolegliwości bólowych w skali VAS między wizytami... 22 Rysunek 15. Płeć pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)... 23 Rysunek 16. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty... 24 Rysunek 17. Płeć pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych... 25 Rysunek 18. Płeć pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny... 26 Rysunek 19. Płeć pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty... 27 Rysunek 20. Płeć pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych... 28 Rysunek 21. Płeć pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny... 29 Rysunek 22. Płeć pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną... 30 Rysunek 23. Wiek pacjenta a umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów... 31 Rysunek 24. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty... 33 Rysunek 25. Wiek pacjenta a przyjmowanie leków przeciwbólowych... 34 Rysunek 26. Wiek pacjenta a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny... 35 Rysunek 27. Wiek pacjenta a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty... 36 Rysunek 28. Wiek pacjenta a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych... 37 Rysunek 29. Wiek pacjenta a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny... 38 Rysunek 30. Wiek pacjenta a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną... 39 Rysunek 31. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty... 40 Rysunek 32. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a przyjmowanie leków przeciwbólowych... 41 Rysunek 33. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a zalecone mu dawkowanie siarczanu glukozaminy i siarczanu chondroityny... 42 58

Rysunek 34. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas drugiej wizyty... 43 Rysunek 35. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych... 44 Rysunek 36. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny... 45 Rysunek 37. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną... 46 Rysunek 38. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa a ocena dolegliwości bólowych w skali VAS podczas pierwszej wizyty... 47 Rysunek 39. Umiejscowienie choroby zwyrodnieniowej stawów (ChZS)... 48 Rysunek 40. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS... 49 Rysunek 41. Czy chory przyjmuje leki przeciwbólowe (np. NLPZ)?... 50 Rysunek 42. Zalecone dawkowanie siarczanu glukozaminy... 51 Rysunek 43. Ocena poziomu dolegliwości bólowych w skali VAS... 52 Rysunek 44. Ocena redukcji stosowania leków przeciwbólowych... 53 Rysunek 45. Poprawa stanu chorego stawu w ocenie pacjenta od czasu wdrożenia terapii skojarzonej siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny... 54 Rysunek 46. Czas na jaki zalecono kontynuację leczenia glukozaminą i chondroityną... 55 59

Załącznik nr 1 KWESTIONARIUSZ BADANIA 60