Z historii rozwoju gospodarczego i społecznego. Interpretacja Roberta Fogla Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź
Nobel 1993 R. W. Fogel D. C. North
Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm. 11 czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej - zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.
Motto Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)
Stopa wzrostu PKB per capita 1000-1500 1500-1820 1820-70 1870-1913 1913-50 1950-73 1973-98 Europa Zachodnia 0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33
Stopa wzrostu ludności świata i głównych regionów 1000-1500 1500-1820 1820-70 1870-1913 1913-50 1950-73 1973-2001 Europa Zachodnia 0,16 0,26 0,69 0,77 0,42 0,71 0,32 Zachód II 0,07 0,44 2,86 2,07 1,25 1,44 1,09 Japonia 0,14 0,22 0,21 0,95 1,32 1,14 0,55 Azja 0,09 0,29 0,15 0,55 0,92 2,19 1,80 Europa Wsch i ZSRR 0,15 0,35 0,89 1,19 0,33 1,31 0,47 Afryka 0,07 0,15 0,40 0,75 1,64 2,37 2,69 Świat 0,10 0,25 0,40 0,80 0,93 1,93 1,62
Liczba ludności: świat i Zachód (w mln.) 1000 1500 1820 1913 1950 1973 2001 Europa Zachodnia 25 57 133 261 350 358 392 Zachód II 2 3 11 111 176 251 340 Świat 268 438 1042 1791 2524 3916 6149 Zachód/Świat (w %) 13 17,2 16,8 23,7 22,4 18,3 14,0 Źródło: Maddison
Stopa wzrostu dochodu per capita 1820-1989 1870-1989 Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9
Godziny pracy i PKB ( w tys. $ z 1990) na 1 mieszkańca Rok W. Brytania USA Japonia Godziny pracy PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk. 1820 1153 1,70 968 1,30 1598 0,67 1870 1251 3,20 1084 2,45 1598 0,74 1913 1181 4,90 1036 5,30 1290 1,39 1950 904 6,90 756 9,56 925 1,92 1973 750 12,00 704 16,70 988 11,57 1998 657 18,71 791 27,30 905 20,40 Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215
Sekularne zmiany w wykorzystaniu czasu. Struktura doby ( w godzinach) przeciętnego mężczyzny głównego żywiciela rodziny w USA Rodzaj aktywności 1880 1995 2040 Sen 8 8 8 Posiłki i zabiegi higieniczne 2 2 2 Praca w domu 2 2 2 Dojazdy do pracy 1 1 1 Praca 8,5 4,7 3,8 Choroby 0,7 0,5 0,5 Czas wolny 1,8 5,8 7,2
Zmiany czasu pracy i czasu wolnego (R.W. Fogel, s. ) 1880 1995 2040? Roczny czas pracy w godzinach Tygodniowy czas pracy (w godz.) Ilość dni urlopu w roku Ilość dni choroby w roku 3109 1730 1400 64 37,5 30 7 28 30 18 14 12
Doba kobiety 1880 praca dłuższa i cięższa 3200 h rocznie, tzn. 8,75 dziennie 1995 gospodynie domowe 3,4 h dziennie w domu; Kobiety pracujące zawodowo 2,1h w domu i 4,6 h w zawodzie Zmniejszenie obciążeń kobiety związane jest mechanizacją prac domowych, mniej licznymi rodzinami, rozwojem produkcji żywności.
Tablica dobowego wykorzystania czasu nie odzwierciedla następujących faktów Moment rozpoczynania pracy w 1995 r. był przeciętnie o 5 lat późniejszy niż w r. 1880 Nastąpiło wydłużenie urlopów Okres życia po przejściu na emeryturę wzrósł o 11 lat
Skutki uwzględnienia czasu wolnego w rachunku zmian dochodu narodowego Znaczący wzrost szacunku dochodu per capita Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla Zmiana struktury konsumpcji
Średnia długość dnia pracy (w godz.) mężczyzn w USA w dochodowych grupach decylowych Źródło: Costa 2000 Decyl Wszyscy pracownicy Lata1890. 1973 1991 I 11 8,83 8,05 II 10,46 8,47 8,47 III 10,50 8,54 8,53 IV 10,62 8,38 8,61 V 10,31 8,34 8.59 VI 10 8,33 8,61 VII 10,29 8,33 8,47 VIII 10,07 8,32 8,66 IX 9,64 8,26 8.64 X 8,95 8,22 8,72 X/I 0,81 0,93 1,08
Średnia ilość chorób przewlekłych na 1 mężczyznę w USA Wiek 1900 1992-96 Średnioroczna stopa spadku 50-54 3,3 1,0 1,3 55-59 4,5 1,4 1,2 60-64 5,6 1,6 1,3 65-69 6,2 1,9 1,3
III-I w. p.n.e. Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison 1725 1750 1800 1850 1900 1950 1990 1999 W.Bryt. 32 37 36 40 48 69 76 77 Francja 26 33 42 46 67 77 78 USA 50 51 56 43 48 68 76 77 Egipt 24 42 60 India 27 39 59 61 Chiny 41 70 71 Japonia 61 79 81 Świat 30 66
Miary nierówności społecznej Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa zmian dochodów, płac realnych, współczynnik koncentracji (Gini) Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość życia
XX wiek - paradoksy Wzrost średniego trwania życia między 1890 a 1930 o 14 lat w W. Brytanii i o 16 lat w USA, podczas gdy miary koncentracji dochodów nie wskazywały istotnych zmian W latach 1930. ( Wielki Kryzys) średnia długość życia wzrosła o 4 lata, mężczyźni osiągający dojrzałość byli wyżsi o 1,6 cm. Próba wyjaśnienia: społeczne inwestycje w opiekę zdrowotną i technologie biomedyczne poczynione między po r. 1870.
Czas wolny Uwzględnienie czasu wolnego w rachunku zmian dochodu narodowego prowadziłoby do Znaczącego wzrostu szacunku dochodu per capita Znaczącej zmiany podziału na niekorzyść najbogatszego decyla
Zmniejszenie nierówności społecznych Gini w XX wieku - W. Brytania Różnica długości życia* Różnica wzrostu** 1800 1900 1973 1875 1990 1800 1990 XIX w. 0,65 0,55 0,35 17 lat 4 lata 5 cali 1 cal 10-20% Bezdomność Obec nie*** 0,4% *Różnica między długością życia elit a przeciętną długością życia w całym społeczeństwie brytyjskim **Różnica między średnim wzrostem mężczyzny z wyższych klas a wzrostem robotnika brytyjskiego ***USA
Sprzeczności między miarami ekonomicznymi i biomedycznymi USA 1820 1860 płace rosną a wzrost i przeciętna długość życia spadają Przeciętna długość życia ludzi z niższych klas w XIX w. pozostała niezmieniona, a w niektórych miejscach spadła, a ludzi z klas wyższych znacząco wzrosła, różnica wzrosła o 10 lat Biomedyczne dane sugerują, że różnice społeczne w XIX w. wzrosły, a w XX zmalały bardziej niż wynikałoby z danych ekonomicznych Wadliwość danych ekonomicznych wynika z tego, że rosnące koszty życia w skupiskach miejskich traktowane są jako przyrost dochodu
Teoria ewolucji technofizjologicznej @ Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne efekty @ W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich pokoleń. @ Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i zdolności @ Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.
Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki
Ewolucja techno-fizjologiczna Używam terminu ewolucja techno-fizjologiczna w odniesieniu do zmian ludzkiej fizjologii wywołanych w pierwszym rzędzie czynnikami środowiskowymi. Czynniki środowiskowe obejmują te czynniki, które wpływają na fizjologiczne i biochemiczne warunki macicy, w której rozwija się embrion i płód. Takie czynniki mogą działać jednocześnie z rozwojem płodu, albo mogą wystąpić przed poczęciem w życiu matki, bądź jej przodków ze strony matki (Fogel 2004, s. 129).
Dzienna ilość kalorii per capita Francja W. Brytania 1700-1705 1 657 2 095 1800-1812 1 846 2 237 1954 2 783 3 231 1989 3 465 3 149 Dzienne zapotrzebowanie kaloryczne przeciętnego Amerykanina ( wzrost 177 cm, waga 78 kg): podstawowa przemiana materii 1794 trawienie i higiena 485, razem 2 279 Człowiek w XVIII w. musiał być niski i szczupły, aby zminimalizować wydatek energii niezbędny do życia i pracy.
Struktura konsumpcji we Francji w końcu XVIII w. (wartość średnia 2 290 kcal) Decyle Dzienna konsumpcja kcal Narastająco w % 10 3 672 100 9 2 981 84 8 2 676 71 7 2 457 59 6 2 276 48 5 2 114 38 4 1 958 29 3 1 798 21 2 1 614 13 1 1 310 6
Średni wzrost mężczyzn od 1750 do 1975 Okres Wielka Brytania Norwegia Szwecja Francja Dania Węgry 1751-1775 165,9 163,9 168,1 169,1 1776-1800 167,9 166,7 163 165,7 167,2 1801-1825 168 166,7 164,3 165,4 166,7 1826-1850 171,6 168 165,2 166,8 166,8 1851-1875 169,3 168,6 169,5 165,6 165,3 1951-1975 175 178,3 177,6 174,3 176 170,9
Przewlekłe choroby wśród kombatantów armii amerykańskiej ( w %) Schorzenia układu: Mięśniowokostnego 1910 1983 1985-88 67,7 47,9 42,5 pokarmowego 84 49 18 Nerwowego 24,2 29,9 12,6 Krążenia 90,1 42,9 40 Oddechowego 42,2 29,8 26,5
Średnia ilość przewlekłych chorób na 1 mężczyznę wiek 1900 1992-96 50-54 3,3 1 55-59 4,5 1,4 60-64 5,6 1,6 65-69 6,2 1,9
Przyczyny wydłużenia ludzkiego życia Rozwój systemów państwowej opieki zdrowotnej Postęp w odżywianiu i innych warunkach życia Demokratyzacja edukacji Rozwój medycyny
Struktura konsumpcji gospodarstwa domowego (w dolarach bieżących i %) 1875 1995 $ % $ % Żywność 427 57 5 150 12 Ubranie 106 14 1 700 4 Mieszkanie 117 16 5 930 14 Zdrowie 12 1,6 9 600 23 Edukacja 8 1 4 900 12 Inne 77 10 15 060 36 Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń
Struktura konsumpcji z uwzględnieniem czasu wolnego Źródło: Fogel 2000 i 2004 1875 1995 $ % $ % Żywność 427 48,6 5 150 4,8 Ubranie 106 12,1 1 700 1,6 Mieszkanie 117 13,3 5 930 5,5 Zdrowie 12 1,4 9 600 8,9 Edukacja 8 0,9 4 900 4,6 Inne 48 5,5 7640 7,1 Czas wolny 161 18,3 72600 67,5 Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali ludzie korzystający z czasu wolnego
Długoterminowe trendy w strukturze konsumpcji (z uwzględnieniem czasu wolnego) i elastyczności dochodowej Udział w ogólnej konsumpcji (w %) 1875 1995 Elastyczność dochodowa Żywność 49 5 0,2 Ubranie 12 2 0,3 Mieszkanie 13 6 0,7 Zdrowie 1 9 1,6 Edukacja 1 5 1,6 Inne 6 7 1,1 Czas wolny 18 68 1,5
Możliwości samorealizacji 1880 człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie 1990 dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu
Przyszłość rok 2040 Prognoza 50 godzin tygodniowo na samorealizację Przejście na emeryturę ok. 55 roku życia??? Problemy? Jak wypełnić czas wolny?? Jak zapewnić opiekę zdrowotną i emerytury na dodatkowe 7 8 lat? Średnie trwanie okresu pracy zawodowej 35 lat???
Jeden z kierunków rozwiązań i optymistyczna teza Wykształcenie służące nie tylko działalności zawodowej, ale lepszemu rozumieniu nas samych i naszego świata W miarę wzrostu dochodu jednostki coraz więcej środków przeznaczają na usługi, które doskonalą zdrowie, rozszerzają wiedzę i służą doskonaleniu duchowemu.
Koszty opieki zdrowotnej w ciągu życia
Koszty opieki zdrowotnej w ostatnich 5 latach życia gwałtownie rosną 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 5 4 3 2 1 0 Wzgledne koszty opieki zdrowotnej w ostatnich latach życia
Koszty opieki zdrowotnej wg wieku 600 500 400 300 200 100 Względne koszty opieki zdrowotnej 0 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+ przedziały wiekowe
Znaczenie okresu prenatalnego i najwcześniejszego dzieciństwa Silny związek między nasileniem chorób przewlekłych a urazami i warunkami życia doświadczanymi w najwcześniejszym okresie życia Należy dokonać reformy systemu opieki zdrowotnej z powyższego punktu widzenia
Problem równości w dostępie do usług zdrowotnych Różne modele
Problemy # Ustalenie priorytetów i tym samym racjonowanie usług zdrowotnych # Czy ograniczony dostęp kryterium dochodowe??? # Wojna międzypokoleniowa????
Zasady proponowane przez Światową organizację Zdrowia (WHO) Fundusze na ochronę zdrowia powinny być gromadzone przez cały okres zarobkowania, niezależnie od ryzyka choroby. Zdrowi subsydiują chorych. Bogaci subsydiują biednych.
Ogólna zasada Powszechny dostęp do opieki zdrowotnej wymaga określenia najpilniejszych potrzeb i efektywnego systemu realizacji przyjętych zadań
Proponowane priorytety Edukacja i kontrolowanie stanu zdrowia. Opieka zdrowotna w szkołach Ułatwienie dostępu do służby zdrowia (stracony czas to koszt, który sprawia, że ludzie akceptują wyższy poziom ryzyka). Opieka prenatalna i postnatalna (badania dowodzą, że stan zdrowia dorosłych w ogromnych stopniu zależy od przebiegu ciąży i okresu niemowlęcego). Zwiększenie pomocy udzielanej przez kraje bogate krajom biednym.
Brak dostępu do szczepionek i innych produktów ratujących życie jest najbardziej rażącym przejawem nierówności i w dalszej perspektywie zagrożeniem dla zdrowia ludzi żyjących w bogatych krajach. Pomoc krajom biednym nie jest tylko kwestią moralności, ale także interesu własnego bogatych. Epidemie Trzeciego Świata mogą rozszerzyć się na kraje OECD
Kryzys, paradoks, czy postęp? Przyczyny problemów z dystrybucją usług zdrowotnych: wzrost dochodu per capita i postęp technologii medycznych. Ekonomiczne prawidłowości: Człowiek biedny zabiega bardziej o żywność niż wizytę u lekarza. Gdy rośnie dochód, rośnie zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną nie tylko w krajach OECD, ale także w krajach Trzeciego Świata. Wniosek: Wzrastający udział wydatków na służbę zdrowia nie jest katastrofą, lecz symptomem znaczącego postępu społecznego naszych czasów.
Podstawowe pozycje bibliograficzne Prace źródłowe The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000. Angus Maddison,The World Economy. Millenial Perspective, OECD 2001 Opracowania J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, C. H. Beck, Warszawa 2010.