ZASTOSOWANIE KOMPUTERA W NAUCZANIU Grayna Napieralska W podstawach programowych pierwszego etapu nauczania edukacji wczesnoszkolnej wród rónych rodzajów umiejtnoci i kompetencji, jakie ucze powinien zdoby, wymienia si take zagadnienia zwizane z edukacj medialn. Komputer jest urzdzeniem atrakcyjnym dla uczniów i wietnie nadaje si jako rodek dydaktyczny. W niniejszym artykule poruszyłam dwa zagadnienia. Najpierw starałam si przedstawi róne moliwoci wykorzystania komputera w praktyce szkolnej, a nastpnie zaprezentowa jeden z najpopularniejszych programów do tworzenia prezentacji multimedialnych, jakim jest PowerPoint. Tym sposobem chc zachci nauczycieli do samodzielnego przygotowywania pomocy naukowych na wybrane przez siebie tematy.
1 Moliwoci wykorzystania komputera w praktyce szkolnej We współczesnej fazie rozwoju technologii kształcenia due znaczenie przypisuje si nowoczesnym rodkom dydaktycznym. Mog one słuy do realizacji takich zada, jak: - przekazywanie nowego materiału dydaktycznego - utrwalanie przekazanego materiału - kontrola, samokontrola i ocena stopnia opanowania materiału - uzupełnianie braków i luk w materiale - kształtowanie umiejtnoci teoretycznych i praktycznych. W wymienionych zadaniach dydaktycznych funkcj maszyny dydaktycznej spełnia komputer. W edukacji wczesnoszkolnej dziki zastosowaniu komputera mona przyspieszy przygotowanie materiału liczbowego do porówna i korelacji ronych procesów i faktów. Dziki komputerowi jestemy w stanie przedstawi na ekranie wiele przestrzennych obrazów, których nie mona obserwowa bezporednio w terenie. Komputer ma zdolno przechowywania wielu informacji, które w toku lekcji mog by szybko odszukane i podane uczniom. Komputer wykorzystuje si take do przyspieszenia procesu sprawdzania stopnia opanowania materiału przez ucznia 1. Wykorzystanie komputerów i elementów informatyki stanowi dla młodych uczniów du atrakcj. Kształcenie wspomagane komputerem staje si bardziej skuteczne. Zwiksza si efektywno procesu nauczania. Dzieci ucz si formułowania problemu i analizowania moliwoci uzyskania jego optymalnego rozwizania. Z komputera mona korzysta na wszystkich niemal rodzajach zaj. Na lekcjach plastyki, dziki odpowiednim narzdziom dostpnym w programie, komputer moe zastpi przybory potrzebne do malowania, a projektowanie rysunku uczyni przyjemniejszym. Na lekcjach muzyki mona na ekranie monitora graficznie zapisa melodi, zaprezentowa wysoko dwików i warto nut. Komputer multimedialny (z zainstalowanym napdem CD-ROM oraz kartami: muzyczn i wideo) moe słuy jako generator barw i brzmie rónych instrumentów, których tonacj i tempo melodii ucze moe zmienia oraz jako wzorzec poprawnego artykułowania zarówno dwików jak i poprawnej wymowy niektórych wyrazów. Taki komputer mona wykorzysta w terapii pedagogicznej 2. 1 Kowolik P., Lekcje rodowiska społeczno-przyrodniczego w klasie III z wykorzystaniem komputera, ycie Szkoły 1991, nr 3, s.149-150. 2 Juszczyk S., Gruba P., Komputer w edukacji wczesnoszkolnej, ycie Szkoły 1996, nr 2, s.96-97. 1
2 Sposoby wykorzystania komputera w procesie dydaktycznowychowawczym s róne. Nauczyciel moe skorzysta z edytorów tekstowych i graficznych. Te pierwsze słu do redagowania tekstu. Ich zalet jest łatwe poprawianie błdów i wprowadzanie zmian, nadawanie tekstowi eleganckiej postaci poprzez rónorodno czcionek, krojów pisma, moliwo wprowadzania rysunków i tabel. Teksty mog by drukowane lub przekazywane innym na przykład poprzez sie. Samodzielnie napisane, ozdobione i wydrukowane przez uczniów prace mog by eksponowane w rónych miejscach szkoły lub gazetkach dostarczajc wykonawcom dodatkowych satysfakcji. Przydatne i interesujce dla uczniów jest take korzystanie z programów graficznych. Edytory graficzne mog stanowi ródło ciekawych wicze usprawniajcych percepcj wzrokow i sprawno manualn. Poprzez rysunki pod dyktando mona rozwija orientacj przestrzenn. Innym sposobem wykorzystania komputera jest moliwo korzystania z zasobów internetowych. Nauczyciele szkół posiadajcych Internet maj moliwo wykorzystania go do pogłbiania własnej wiedzy i kompetencji jak i w pracy z uczniami. Biorc pod uwag fakt, e prowadzenie lekcji z wykorzystaniem Internetu na ywo moe by kłopotliwe ze wzgldu na pojawiajce si czasem problemy z połczeniem, lepiej wczeniej wyszuka i zapisa potrzebne do zaj strony internetowe w załoonych w tym celu folderach. Korzystanie z Internetu podczas zaj powinno przebiega zawsze pod kontrol nauczyciela. Komputer multimedialny, wraz ze specjalnym programem jest doskonałym narzdziem do opracowania prezentacji multimedialnych. Zastosowanie programu prezentacyjnego pozwala na przygotowanie i sterowanie ekspozycj slajdów zawierajcych tekst, obrazy lub ich kombinacje. Mona równie dołczy podkład muzyczny, komentarz słowny, sekwencje animowane lub wideo. Kolejne ekrany mona wywoływa za pomoc myszki lub klawiatury, prezentacja moe przypomina projekcj filmow. Prezentacje multimedialne daj moliwo przekazywania informacji równoczenie poprzez obrazy, słowa, dwiki, i działanie. W ten sposób umoliwiaj przeywanie i wielozmysłowe poznanie fragmentu otaczajcej rzeczywistoci. W obecnych czasach nauczyciel klas I-III ma moliwo korzystania z dostpnego na rynku bogatego oprogramowania edukacyjnego. Taki program powinien by przez nauczyciela starannie dobrany i powizany z treciami nauczania. Zalet programów multimedialnych jest tematyka bliska dziecku, atrakcyjno graficzna i dwikowa, zawarto ciekawych i zrónicowanych pod wzgldem trudnoci zada z elementami zabawy, stosowanie rónych form nagradzania za wykonan prac. Ucze korzystajc z właciwie wybranego 2
3 programu edukacyjnego nie musi by dodatkowo aktywizowany, poniewa programy potrafi znacznie dłuej ni inne rodki dydaktyczne przycign uwag dziecka 3. Do godnych polecenia programów naley multimedialny elementarz Klik uczy czyta wydany przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne przeznaczony dla dzieci w wieku przedszkolnym, uczniów klas pierwszych, dzieci majcych problemy z analiz i syntez wyrazów oraz dla dzieci dyslektycznych. Do nauki matematyki w klasach I -III polecany jest program MAT-MI umoliwiajcy doskonalenie techniki rachunkowej w obrbie czterech podstawowych działa i prostych równa z jedn niewiadom oraz program MAT - 1-2-3 4. PowerPoint, jako jeden z programów do tworzenia prezentacji multimedialnych Najbardziej rozpowszechnionym w szkołach programem do tworzenia prezentacji multimedialnych jest PowerPoint. Program ten jest czci pakietu biurowego Microsoft Office. Ten typ oprogramowania dostarcza narzdzi umoliwiajcych tworzenie i formatowanie slajdów składajcych si z takich elementów jak: listy wypunktowane, tabele numeryczne, schematy organizacyjne, wykresy i inne. Slajdy mog by wyposaone w elementy graficzne wykonane samodzielnie lub pobrane z galerii ClipArtów, czy te innych programów. Program daje moliwo zaprezentowania przygotowanego materiału na trzy sposoby: - na ekranie, jako pokaz slajdów z pełnym zestawem efektów specjalnych - na papierze - na 35-milimetrowych slajdach. PowerPoint posiada odpowiednie narzdzia do organizacji prezentacji. Widok konspektu przedstawiajcy schemat prezentacji daje moliwo modyfikacji i reorganizacji slajdów. Widok sortowania slajdów pozwala na obejrzenie schematu prezentacji i zmian organizacji slajdów 1. Aby prezentacja była ciekawsza i bardziej profesjonalna mona wyposay j w efekty przejcia, czyli okreli sposób wywietlania slajdów na ekranie. Obiekty umieszczone na slajdzie mona take podda animacji. Do prezentacji mona doda dwik. Prezentacje multimedialne maj wiele zalet. Daj moliwo jednoczesnego oddziaływania na róne zmysły. Odbiorca prezentacji ma moliwo decydowania o tempie i sposobie wykorzystania zawartego w niej 3 Hassa A., Komputer w edukacji wczesnoszkolnej. Moliwoci i ograniczenia, ycie Szkoły 2000, nr 9, s.542-545. 4 Tamberg S., CD-ROM dla dzieci, Edukacja Multimedialna 1997, nr 2, s. 48-49. 1 Altman R. B., Po prostu PowerPoint, Gliwice1997, s. 2-27. 3
4 materiału. Moe go take wymienia lub aktualizowa. Uczenie si za pomoc multimediów jest bardziej atrakcyjne. Własne opracowania wybranych tematów wykonane przez nauczyciela w postaci prezentacji urozmaicaj zajcia i poprawiaj efektywno nauczania 2. Prezentacje wykonane w programie PowerPoint dziki sekwencjom animowanym, efektom akustycznym, kolorom i obrazom mog by atrakcyjne szczególnie dla uczniów klas I-III. Cenne w nauczaniu s prezentacje wykonane samodzielnie przez nauczyciela dotyczce potrzebnego mu do zaj materiału. Taka prezentacja wykonana przez osob majc cigły kontakt z dziemi pozwala na jak najlepsze dostosowanie jej do moliwoci intelektualnych i rozwojowych uczniów. Przygotowanie dobrych prezentacji wymaga przestrzegania okrelonych zasad. Zdaniem B. Siemienieckiego 3 nauczyciel przygotowujcy program prezentacyjny powinien uwzgldnia cel programu, warunki w jakich program bdzie wykonywany, osoby nauczane, treci nauczania, moliwoci jakimi dysponuje szkoła i nauczyciel. Według tego autora, nauczyciel projektujcy prezentacj, powinien uwzgldnia trzy zasady: - dotyczc doboru i układu wiadomoci - dotyczc czynnoci uczenia si - dotyczc motywacji uczcych si. Pierwsza zasad mona najkrócej scharakteryzowa zdaniem - Dobór treci programu komputerowego powinien by dostosowany do moliwoci intelektualnych uczcych si 4. Aby to osign, B. Siemieniecki 5 proponuje nauczycielowi nastpujcy sposób postpowania: 1. Wyodrbnij podstawowe wiadomoci z programu nauczania. Wybierz najpierw te, które s nadrzdne wobec nastpnych. Wybierz do programu (prezentacji) te treci, które s istotne dla procesu kształcenia. 2. Okrel wiadomoci, które uczcym si przypuszczalnie s znane. W przypadku, gdy nie jest to moliwe, poszukaj poj, z jakimi zetknli si oni w procesie kształcenia lub w yciu. 3. Wyszukaj wiadomoci, które łcz dotychczasow wiedz z now. 4. Dokonaj analizy wiadomoci pod ktem zasady stopniowania trudnoci w przejciu od wiadomoci znanych do nowych. Autor radzi posługiwa si w programie jzykiem bliskim i zrozumiałym dla uczcego si, uwzgldnia wiek rozwojowy uczcego si i jego indywidualne cechy, uwzgldnia dwie sfery działaniowe - merytoryczn i metodyczn. 2 Kołodziejczyk K., Prezentacje multimedialne w edukacji, http://www.wom.lublin.pl/rozma/infor/arty/prezen.htm 3 Siemieniecki B., Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii informacyjnej, Toru 1997, s. 123. 4 Ibidem, s. 124. 5 Ibidem, s. 124-125. 4
5 W obszarze czynnoci uczenia si autor 6 radzi wykorzystywa w szkole programy: - stymulujce uczniów do pracy i wzbogacajce ich wiedz - dajce warunki do czynnego wykorzystywania wiadomoci - umoliwiajce róne sposoby wiczenia tych samych czynnoci - dostarczajce konkretnej demonstracji wspartej grafik - zapewniajce samodzielne utrwalanie wiedzy - pokazujce poszczególne etapy rozwizywania zada - rozwijajce abstrakcyjne mylenie - wymagajce dodatkowego wysiłku intelektualnego przed i po wykonaniu pracy na komputerze - pozwalajce stosowa wiedz w sytuacjach nowych - rónice si w sposobie rozwizywania problemów. Aby przygotowany przez nauczyciela program komputerowy wytwarzał sytuacj dydaktyczn motywujc do uczenia si, naley podczas projektowania go uwzgldnia nastpujce reguły 7 : 1. Tre zada realizowanych w trakcie programu komputerowego, warunki ich wykonania oraz decyzja o postawieniu zadania, powinny utwierdza uczcego si w przekonaniu, e to on poszukuje i rozwizuje problemy. 2. Program powinien wyrabia pozytywny stosunek uczcego si do zada w nim zawartych. 3. Pobudza ciekawo poznawcz uczcego si. Sukces kadej prezentacji zaley zarówno od umiejtnoci prelegenta, jak i dobrego przygotowania pokazu. Zwraca na to uwag K. Kołodziejczyk 8 proponujc zasady, których powinien przestrzega autor prezentacji. Chcc przygotowa dobr prezentacj naley: 1. Przygotowa plan uwzgldniajcy: cel prezentacji, czas trwania, znajomo tematu, oczekiwania słuchaczy, sposób prowadzenia pokazu. 2. Napisa konspekt prezentacji zawierajcy takie informacje jak: zawarto slajdów, sposób przejcia do nastpnego tematu. 3. Stron tytułow zaprojektowa tak, aby zaciekawiła słuchaczy. 4. Uywa tekstu czytelnego z oddali. 5. Najlepiej uywa jasnych kolorów na ciemnym tle lub na odwrót. Kolory stosowa z umiarem. Dobiera odcienie barw, które pasuj do siebie. 6. Zadba o przejrzysto slajdów. Nie umieszcza na nich zbyt wielu słów i rysunków. Kady slajd powinien zawiera tylko jedn myl. 7. Nie stosowa wicej ni 5-6 pozycji listy wypunktowanej. 8. Umiejtnie dobiera efekty animacji i efekty dwikowe. 6 Ibidem, s. 126-130. 7 Ibidem, s. 130-131. 8 Kołodziejczyk K., op. cit. 5
6 9. Podczas prezentowania przygotowanego materiału uywa prostych, zrozumiałych słów, mówi wyranie, posiada dogłbn wiedz na dany temat. Dla potrzeb nauczania zintegrowanego mona przygotowa prezentacje na nastpujce tematy: - Krajobrazy Polski - Najwiksze miasta Polski - Moje miasto - Historyczne stolice Polski - Legendy zwizane z rónymi miejscami Polski - Autorzy literatury dziecicej - Wielcy Polacy - Stroje i zwyczaje ludowe - Warstwowa budowa lasu - Zwierzta i roliny chronione - Budowa rolin - Budowa kwiatu - Rozwój roliny od nasienia do nasienia - Ryby ich budowa i rodzaje - rodki transportu - Pory roku - Urzdzenia techniczne w domu - Wielokty - Ułamki. Podana lista tematów to tylko propozycja. Kady nauczyciel uzupełni j własnymi, ciekawymi pomysłami. Pozycje zwarte: Bibliografia 1. B.Siemieniecki, Komputer w edukacji. Podstawowe problemy technologii informacyjnej, Toru 1997 2. R.B. Altman, Po prostu PowerPoint, Gliwice1997 Czasopisma: 1. Hassa A., Komputer w edukacji wczesnoszkolnej. Moliwoci i ograniczenia, ycie Szkoły 2000, nr 9 6
7 2. Tamberg S., CD-ROM dla dzieci, Edukacja Multimedialna 1997, nr 2 3. P. Kowolik, Lekcje rodowiska społeczno-przyrodniczego w klasie III z wykorzystaniem komputera, ycie Szkoły 1991, nr 3 4. Juszczyk S., Gruba P., Komputer w edukacji wczesnoszkolnej, ycie Szkoły 1996, nr 2 Adresy internetowe: 1. K. Kołodziejczyk, Prezentacje multimedialne w edukacji, http://www.wom.lublin.pl/rozma/infor/arty/prezen.htm 7