Rynki Energii Polska i świat
Zima (24.11.06) Lato (lipiec 07) Jesień (pazdz. 07)
Wytwarzanie prognoza (Moce w systemie po planowanych wycofaniach oraz zapotrzebowanie na moc) 50000 Moc osiągalna brutto [MW] 45000 40000 35000 30000 25000 000 15000 10000 5000 4 Węgiel Kamienny Ec Przemysłowe 29 30 28 26 25 27 3 24 2 22 21 18 17 19 16 14 13 15 2 Węgiel Brunatny Elektrownie wodne 1 11 09 10 08 06 07 05 0 Gaz ziemny Ministerstwo Zapotrzebowanie mocy Gospodarki
Struktura polskiego rynku elektroenergetycznego Udział rynkowy trzech największych graczy pod względem zainstalowanej mocy 15% Grupa 1 (PGE) Dolna Odra PGE 45% 29% BOT Ł2 Grupa 2 (TAURON) L5 + RZE 17% 26% PKE Energia Pro Stalowa Wola Enion 11 % 11 % Grupa 3 (ENEA) Enea Kozienice Grupa 4 (ENERGA) Energa 10% 14% 2% 15% Wytwórca Udział w rynku wytwarzania* *Mierzony produkcją Ostrołęka 11 % Udział w rynku dystrybucji Francja 97% Łotwa 96% Belgia 94% Estonia 94% Irlandia 92% Litwa 91% Słowacja 87% Słowenia 87% Luksemburg 87% Czechy 75% Niemcy 73% Hiszpania 70% Holandia 68% Węgry 67% Włochy 65% Polska 60% Austria 55% Kraje Skandynawskie 40% Wielka Brytania 40%
Nowoczesny koncern w warunkach polskich Struktura podstawowa Spółka wydzielona
Rynek hurtowy Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Rynek Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon)
Koncepcja zmiany w kierunku konkurencji hurt detal Sieć PSE Operator Sieć spółek (ZE) Wydzielone!
Regulacja światowe (1) USA początek otwierania rynków ok. 1996 Europa analogicznie
Regulacja światowe (2) Europa Dyrektywa 03/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (26 czerwca 03) wspólne zasady dot. rynku wewnętrznego zasada TPA Rozporządzenie WE 1228/03 Parlamentu Europejskiego i Rady warunki dostępu do sieci wymiana transgraniczna Dyrektywa 01/77/WE zalecenia dotyczące ilości energii odnawialnej (PL 7.5 %) 25.X.03 - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 03/87/WE z dnia 13.X.03 ustanawiająca w ramach Wspólnoty System Handlu Uprawnieniami Do Emisji Gazów Cieplarnianych (SHE) obszar sprzedaży (supplies dostawy) konkurencyjny obszar przesyłu regulowany Oddzielenie przesyłu od obrotu Rewizje i szczegółówe limity emisyjne dla poszczególnych krajów (8 mln t PL) Program -- (Rada Europy 07) % red CO2, % podniesienie ef. Energetycznej, % źródła odnawialne
Ceny energii Europa
Zatrudnienie w energetyce
Rynek Energii Europa Raport KE (4th Benchmarking) Tylko na rynku nordyckim i brytyjskim otwarcie rynku jest efektywne nie występują bariery rozwoju konkurencji) > 50 % (Anglia / Norwegia) dużych odbiorców (large consumers) zmieniło dostawcę (sprzedawcę) > 50 % (Anglia / Norwegia) małych odbiorców (innych niż gospodarstwa domowe) (small consumers utility) zmieniło sprzedawcę Pełen rozdział przesyłu od obrotu (fizyczne rozdzielenie przedsiębiorstw) brak kontroli cen dla odbiorców komunalno-bytowych
Regulacje RE Polska 10 kwietnia 1997 Prawo Energetyczne (+ 26 nowelizacji) Kwiecień 1999 pierwszy harmonogram działań RE Grudzień Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów zasady działania rynku energii w Polsce w roku 00 i latach następnych) Oddzielenie produkcji od przesyłu Oddzielenie przesyłu od obrotu Mechanizmy konkurencyjne na rynku Zasada TPA Nowelizacja 4 marca 05 dostosowanie do wymogów unijnych (Dyrektywa RE) Uruchomiono rynek Instrukcje.(zasady rynku energii) nowelizacje praktycznie co rok Polityka energetyczna Polski. dokumenty strategiczne każdego z rządów (1990, 95, 00, 02, 05, 06, 08)
Model Rynku Energii Rynek hurtowy sieć przesyłowa Hurtownik (OH, OHT) Rynek detaliczny dystrybucja sieć rozdzielcza odbiór
KDT (przed 07) - Rynek konkurencyjny i regulowany
Rynek hurtowy Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Rynek Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon)
Rynek regulowany Prezes Urzędu regulacji Energetyki (Prezes URE) udzielanie koncesji zatwierdzanie taryf paliw (i innych wielkości kosztów) służących do wyliczania taryf (kosztów energii elektrycznej) zatwierdzanie instrukcji eksploatacji sieci i rynku bilansującego Inne (..)
Problemy RE Polska Kontrakty długoterminowe (KDT) (rozwiązane 07) Energia kolorowa zielona energia odnawialna (Dyrektywa Unii i rozporządzenie ministerstwa) czerwona - energia z kogeneracji (elektrociepłownie) (rozporządzenie ministerstwa) Bezpieczeństwo energetyczne (nadwyżka podaży i nowe inwestycje) Problem CO2 regulacje UE Ceny energii Ceny paliw Taryfy dla rynku detalicznego Słaba konkurencja na rynku
Skróty OHT Operator Handlowo-Techniczny (handluje ale też fizycznie produkuje) OH Operator Handlowy tylko handluje (dokonuje transakcji sprzedaży / zakupu ale nie wprowadza sam fizycznie energii do systemu) OSP Operator Systemu Przesyłowego Usługi przesyłowe Zapewnienie bilansowania Rozliczanie OSR Operator Sieci Rozdzielczej (110 kv i poniżej)
Handel terminy Obecnie tzw. Rynek Dnia Następnego Handluje się energia z wyprzedzeniem 1 dniowym (dziś umowy, jutro dostawa) W przygotowaniu (obecne w innych krajach europy rozwiązania) bardziej dynamiczne formy handlu (Intra-day) 6 godzin, 1 godzina, 15 minut
Trzy możliwości sprzedaży (rynek hurtowy) Kontrakt dwustronny (dostawa z wyprzedzeniem) Giełda Energii (RDN) Rynek Bilansujący (RDN) Handluje się wolumenami z granulacją 1 kwh (od 07)
Giełda Energii Giełda Rynek Dnia Następnego System cen krańcowych (bilansowanie popyt- podaż, preferuje dużych producentów o niskich cenach) Małe obroty (poniżej 1 % całkowitej produkcji)
Rynek Bilansujący Konieczność bilansowania produkcji i zużycia (popyt podaż) przez Operatora Systemu Przesyłowego System cen ofertowy Wprowadzony jako mechanizm uzupełniający rynek w Polsce znacznie większe obroty niż na Giełdzie
cena [zł/mwh] Rynek bilansujący: zgłoszenie oferty pasma redukcyjne płaci wytwórca minimum produkcji pasma przyrostowe płaci OSP pozycja kontraktowa energia [MWh] maksimum produkcji
Rynkowe ceny energii (URE)
st y m 04 ar m 04 aj 0 lip 4 wr 04 z 0 lis 4 0 st 4 y m 05 ar m 05 aj 0 lip 5 wr 05 z 0 lis 5 0 st 5 y m 06 ar m 06 aj 0 lip 6 wr 06 z 0 lis 6 0 st 6 y m 07 ar m 07 aj 0 lip 7 wr 07 z 0 lis 7 0 st 7 y m 08 ar m 08 aj 0 lip 8 08 Ceny na rynku hurtowym w Polsce Giełdowa cena hurtowa base-load [zł/mwh] 450 400 350 300 36 Cena zaczyna odzwierciedlać potrzeby inwestycyjne 250 0 150 100 50
Procentowe udziały rynku energii elektrycznej w latach 02-05 (Źródło: URE Strukturalna charakterystyka rynku (05 rok) )
Kierunki sprzedaży energii elektrycznej dla dziesięciu wytwórców systemowych (w TWh) (Źródło: URE Strukturalna charakterystyka rynku (05 rok) ) Rok Ogółem W KDT W kontraktach dwustronnych Na rynku spot Na rynku bilansującym (łącznie z tzw. generacja wymuszoną względami systemowymi) 03 109,56 TWh 51,12 TWh (46,66%) 49,55 TWh (45,23%) 0,74 TWh (0,68%) 8,15 TWh (7,44%) 04 1,52 TWh 54,48 TWh (45,%) 53,81 TWh (44,65%) 1,10 TWh (0,91%) 11,13 TWh (9,23%) 05 124,25 TWh 39,45 TWh (31,75%) 71,75 TWh (57,75%) 1,05 TWh (0,85%) 12,01 TWh (9,67%) KDT 31,75% Rynek Bilansujący 9,67% KDT Kontrakty dwustronne Spot Spot 0,85% Rynek Bilansujący Kontrakty dwustronne 57,74%
Rysunek 2. Średnie ceny energii elektrycznej uzyskiwane przez 12 największych wytwórców w poszczególnych kwartałach 04 r.(w zł/mwh)
Ocena stanu rynku Pozytywne W ogóle JEST (!) Unboundling Postępujące zmiany w kierunku liberalizacji Negatywne problemy z cenami (wpływ cen paliw i konieczności inwestycji) Minimalne ilości transakcji na segmentach czysto rynkowych (giełda) Niewielkie wykorzystanie zasady TPA Zmiany powierzchowne i blokowane przez elektrownie i spółki dystrybucyjne Nie ma wpływu na cenę dla klienta!!! Wciąż taryfowanie (09) przez URE
Średnie ceny ropy z uwzględnieniem inflacji (w latach 1946 07 oraz prognoza do 30) 110,00 Prognoza DOE USA 100,00 USD(XII-07)/boe 90,00 80,00 Prognoza ateńska 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00,00 10,00 0,00 1940 47 1960 1980 00 40 Ministerstwo Gospodarki
Cena ropy naftowej ostatnie 3 lata (paźdz. 06-08)
Cena węgla 2 158 Polska 08 09
Dziękuje
Rynki Energii Polska i świat 1
Zima (24.11.06) Lato (lipiec 07) Jesień (pazdz. 07) 2
3
Wytwarzanie prognoza (Moce w systemie po planowanych wycofaniach oraz zapotrzebowanie na moc) 50000 Moc osiągalna brutto [MW] 45000 40000 35000 30000 25000 000 15000 10000 5000 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 05 0 Węgiel Brunatny Elektrownie wodne 4 Węgiel Kamienny Ec Przemysłowe Gaz ziemny Ministerstwo Zapotrzebowanie mocy 4 Gospodarki
5
6
7
Struktura polskiego rynku elektroenergetycznego Udział rynkowy trzech największych graczy pod względem zainstalowanej mocy 15% Grupa 1 (PGE) Dolna Odra PGE 45% 29% BOT Ł2 Grupa 2 (TAURON) L5 + RZE 17% 26% PKE Energia Pro Stalowa Wola Enion 11 % 11 % Grupa 3 (ENEA) Enea Kozienice Grupa 4 (ENERGA) Energa 10% 14% 2% 15% Wytwórca Udział w rynku wytwarzania* *Mierzony produkcją Ostrołęka 11 % Udział w rynku dystrybucji Francja 97% Łotwa 96% Belgia 94% Estonia 94% Irlandia 92% Litwa 91% Słowacja 87% Słowenia 87% Luksemburg 87% Czechy 75% Niemcy 73% Hiszpania 70% Holandia 68% Węgry 67% Włochy 65% Polska 60% Austria 55% Kraje Skandynawskie 40% Wielka Brytania 8 40%
Nowoczesny koncern w warunkach polskich Struktura podstawowa Spółka wydzielona 9
Rynek hurtowy Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Rynek Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik 10
Koncepcja zmiany w kierunku konkurencji hurt detal Sieć PSE Operator Sieć spółek (ZE) Wydzielone! 11
Regulacja światowe (1) USA początek otwierania rynków ok. 1996 Europa analogicznie 12
13
Regulacja światowe (2) Europa Dyrektywa 03/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (26 czerwca 03) wspólne zasady dot. rynku wewnętrznego zasada TPA Rozporządzenie WE 1228/03 Parlamentu Europejskiego i Rady warunki dostępu do sieci wymiana transgraniczna Dyrektywa 01/77/WE zalecenia dotyczące ilości energii odnawialnej (PL 7.5 %) 25.X.03 - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 03/87/WE z dnia 13.X.03 ustanawiająca w ramach Wspólnoty System Handlu Uprawnieniami Do Emisji Gazów Cieplarnianych (SHE) obszar sprzedaży (supplies dostawy) konkurencyjny obszar przesyłu regulowany Oddzielenie przesyłu od obrotu Rewizje i szczegółówe limity emisyjne dla poszczególnych krajów (8 mln t PL) Program -- (Rada Europy 07) % red CO2, % podniesienie ef. Energetycznej, % źródła odnawialne 14
Ceny energii Europa 15
Zatrudnienie w energetyce 16
Rynek Energii Europa Raport KE (4th Benchmarking) Tylko na rynku nordyckim i brytyjskim otwarcie rynku jest efektywne nie występują bariery rozwoju konkurencji) > 50 % (Anglia / Norwegia) dużych odbiorców (large consumers) zmieniło dostawcę (sprzedawcę) > 50 % (Anglia / Norwegia) małych odbiorców (innych niż gospodarstwa domowe) (small consumers utility) zmieniło sprzedawcę Pełen rozdział przesyłu od obrotu (fizyczne rozdzielenie przedsiębiorstw) brak kontroli cen dla odbiorców komunalno-bytowych 17
Regulacje RE Polska 10 kwietnia 1997 Prawo Energetyczne (+ 26 nowelizacji) Oddzielenie produkcji od przesyłu Oddzielenie przesyłu od obrotu Mechanizmy konkurencyjne na rynku Zasada TPA Nowelizacja 4 marca 05 dostosowanie do wymogów unijnych (Dyrektywa RE) Kwiecień 1999 pierwszy harmonogram działań RE Grudzień Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów zasady działania rynku energii w Polsce w roku 00 i latach następnych) Uruchomiono rynek Instrukcje.(zasady rynku energii) nowelizacje praktycznie co rok Polityka energetyczna Polski. dokumenty strategiczne każdego z rządów (1990, 95, 00, 02, 05, 06, 08) 18
Model Rynku Energii Rynek hurtowy sieć przesyłowa Rynek detaliczny dystrybucja sieć rozdzielcza odbiór Hurtownik (OH, OHT) 19 Jeżeli mówi się o Rynku Energii odnosi się to do rynku hurtowego (HREE Hurtowy Rynek Energii Elektrycznej). Zgodnie z zasadą TPA, w rynku tym uczestniczyć może każdy, kto chce i spełni pewne warunki określone w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej (IRiESP) lub Sieci Rozdzielczej (IRiESR). Zasada TPA mówi o tym, że każdy z UR może uzyskać swobodny dostęp do sieci a co za tym idzie może sprzedawać bądź kupować energię od dowolnego odbiorcy lub dostawcy. Czyli elektrownia z południa Polski (np. Łaziska) może swobodnie sprzedawać energię odbiorcy z północy Polski, którym może być Pan Kowalski z Suwałk. To, czy ją wyprodukuje to już zupełnie inne zagadnienie. Ze względu na poziomy napięć sieć elektroenergetyczna została podzielona na sieć przesyłową (napięcia 2 kv), pozostającą w gestii OSP i sieci rozdzielcze (napięcia 110 kv,z małymi wyjątkami) pozostające w gestii Operatorów Sieci Rozdzielczej OSR (w Polsce są to 33 Zakłady Energetyczne aczkolwiek ilość OSR będzie maleć wraz z konsolidacją Zakładów Energetycznych np. grupa ENEA). W dalszych rozważaniach ograniczymy się tylko do rynku hurtowego awansując Pana Kowalskiego z Suwałk na nieistniejącego dystrybutora Kowalski sp. z.o.o. 19
KDT (przed 07) - Rynek konkurencyjny i regulowany
Rynek hurtowy Koncerny Koncerny Koncerny Wytwórcy (elektrownie) Rynek Odbiorcy (dystrybutorzy) Zakłady energetyczne Spółki handlowe (np. ATEL, PKP energetyka, Eon) Spółki handlowe wytwórców Elektrownie (wytwórcy pozostali) PAK, Połaniec, Rybnik 21
Rynek regulowany Prezes Urzędu regulacji Energetyki (Prezes URE) udzielanie koncesji zatwierdzanie taryf paliw (i innych wielkości kosztów) służących do wyliczania taryf (kosztów energii elektrycznej) zatwierdzanie instrukcji eksploatacji sieci i rynku bilansującego Inne (..) 22
Problemy RE Polska Kontrakty długoterminowe (KDT) (rozwiązane 07) Energia kolorowa Bezpieczeństwo energetyczne (nadwyżka podaży i nowe inwestycje) Problem CO2 regulacje UE Ceny energii zielona energia odnawialna (Dyrektywa Unii i rozporządzenie ministerstwa) czerwona - energia z kogeneracji (elektrociepłownie) (rozporządzenie ministerstwa) Ceny paliw Taryfy dla rynku detalicznego Słaba konkurencja na rynku 23
24
25
Skróty OHT Operator Handlowo-Techniczny (handluje ale też fizycznie produkuje) OH Operator Handlowy tylko handluje (dokonuje transakcji sprzedaży / zakupu ale nie wprowadza sam fizycznie energii do systemu) OSP Operator Systemu Przesyłowego Usługi przesyłowe Zapewnienie bilansowania Rozliczanie OSR Operator Sieci Rozdzielczej (110 kv i poniżej) 26
Handel terminy Obecnie tzw. Rynek Dnia Następnego Handluje się energia z wyprzedzeniem 1 dniowym (dziś umowy, jutro dostawa) W przygotowaniu (obecne w innych krajach europy rozwiązania) bardziej dynamiczne formy handlu (Intra-day) 6 godzin, 1 godzina, 15 minut 27
Trzy możliwości sprzedaży (rynek hurtowy) Kontrakt dwustronny (dostawa z wyprzedzeniem) Giełda Energii (RDN) Rynek Bilansujący (RDN) Handluje się wolumenami z granulacją 1 kwh (od 07) 28
29
Giełda Energii Giełda Rynek Dnia Następnego System cen krańcowych (bilansowanie popyt- podaż, preferuje dużych producentów o niskich cenach) Małe obroty (poniżej 1 % całkowitej produkcji) 30
31
32
Rynek Bilansujący Konieczność bilansowania produkcji i zużycia (popyt podaż) przez Operatora Systemu Przesyłowego System cen ofertowy Wprowadzony jako mechanizm uzupełniający rynek w Polsce znacznie większe obroty niż na Giełdzie 33
cena [zł/mwh] Rynek bilansujący: zgłoszenie oferty pasma redukcyjne płaci wytwórca minimum produkcji pasma przyrostowe płaci OSP pozycja kontraktowa energia [MWh] maksimum produkcji 34
Rynkowe ceny energii (URE) 35
st y m 04 ar m 04 aj 0 lip 4 wr 04 z 0 lis 4 0 st 4 y m 05 ar m 05 aj 0 lip 5 wr 05 z 0 lis 5 0 st 5 y m 06 ar m 06 aj 0 lip 6 w 06 rz 0 lis 6 0 st 6 y m 07 ar m 07 aj 0 lip 7 wr 07 z 0 lis 7 07 st y m 08 ar m 08 aj 0 lip 8 08 Ceny na rynku hurtowym w Polsce Giełdowa cena hurtowa base-load [zł/mwh] 450 400 350 300 36 Cena zaczyna odzwierciedlać potrzeby inwestycyjne 250 0 150 100 50 36
Procentowe udziały rynku energii elektrycznej w latach 02-05 (Źródło: URE Strukturalna charakterystyka rynku (05 rok) ) 37
38
39
40
Kierunki sprzedaży energii elektrycznej dla dziesięciu wytwórców systemowych (w TWh) (Źródło: URE Strukturalna charakterystyka rynku (05 rok) ) Rok Ogółem W KDT W kontraktach dwustronnych Na rynku spot Na rynku bilansującym (łącznie z tzw. generacja wymuszoną względami systemowymi) 03 109,56 TWh 51,12 TWh (46,66%) 49,55 TWh (45,23%) 0,74 TWh (0,68%) 8,15 TWh (7,44%) 04 1,52 TWh 54,48 TWh (45,%) 53,81 TWh (44,65%) 1,10 TWh (0,91%) 11,13 TWh (9,23%) 05 124,25 TWh 39,45 TWh (31,75%) 71,75 TWh (57,75%) 1,05 TWh (0,85%) 12,01 TWh (9,67%) KDT 31,75% Rynek Bilansujący 9,67% KDT Kontrakty dwustronne Spot Spot 0,85% Rynek Bilansujący Kontrakty dwustronne 57,74% 41
42
Rysunek 2. Średnie ceny energii elektrycznej uzyskiwane przez 12 największych wytwórców w poszczególnych kwartałach 04 r.(w zł/mwh) 43
44
Ocena stanu rynku Pozytywne W ogóle JEST (!) Unboundling Postępujące zmiany w kierunku liberalizacji Negatywne problemy z cenami (wpływ cen paliw i konieczności inwestycji) Minimalne ilości transakcji na segmentach czysto rynkowych (giełda) Niewielkie wykorzystanie zasady TPA Zmiany powierzchowne i blokowane przez elektrownie i spółki dystrybucyjne Nie ma wpływu na cenę dla klienta!!! Wciąż taryfowanie (09) przez URE 45
46
Średnie ceny ropy z uwzględnieniem inflacji (w latach 1946 07 oraz prognoza do 30) 110,00 Prognoza DOE USA 100,00 USD(XII-07)/boe 90,00 80,00 Prognoza ateńska 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00,00 10,00 0,00 1940 47 1960 1980 00 40 Ministerstwo 47 Gospodarki
Cena ropy naftowej ostatnie 3 lata (paźdz. 06-08) 48
Cena węgla 2 158 Polska 08 09 49 Ceny węgla też znacznie rosną trend ostatnich lat 49
Dziękuje 50