Ocenianie kształtujące to dawanie informacji pomagającej w uczeniu się
Prezentacja została przygotowana na podstawie materiałów pozyskanych ze stron: Centrum Edukacji Obywatelskiej www.ceo.org.pl Portalu edukacyjnego Szkoła z klasą www.szkolazklasa.pl
Ocenianie kształtujące na nowo odkryty sposób oceniania ucznia Jest to sposób oceniania od dawna znany w pedagogice, ale zapomniany. Na nowo został odkryty w Polsce, gdy przywędrował do nas z Zachodu. Tam za prekursorów oceniania kształtującego uważani są Black i Wiliam, którzy w 1998 roku opublikowali dwie broszurki pod tytułem Wewnątrz czarnej skrzynki". Ocenianie kształtujące zostało wprowadzone w szkołach w Anglii, a badania nad skutecznością tej metody są nadal prowadzone w różnych regionach świata.
Ocenianie kształtujące 1. Cele 2. Kryteria oceniania 3. Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące 4. Praca z rodzicami 5. Pytania kluczowe 6. Informacja zwrotna 7. Ocena koleżeńska 8. Samoocena uczniowska
Atmosfera sprzyjająca uczeniu się Uczniowie są zaangażowani w proces uczenia się Uczniowie mają poczucie własnej wartości Uczniowie uczestniczą w planowaniu procesu uczenia się Nauczyciel zachęca uczniów do samodzielności Uczniowie współpracują ze sobą Nauczyciel dzieli się z uczniami odpowiedzialnością za proces uczenia się Uczniowie świadomie uczestniczą w procesie uczenia się
Cele Zastanowić się: Po co tego uczę? i Co moi uczniowie już na ten temat wiedzą? Zaplanować, dokąd się zmierza i co się chce osiągnąć Podzielić się tajemnicą celów z uczniami Sprawdzić, czy cele zostały osiągnięte
Temat: Określanie czasu na zegarze z dokładnością do 5 minut po pełnej godzinie CELE NAUCZYCIELA: - opanowanie przez uczniów umiejętności odczytywania godziny z dokładnością do 5 minut po pełnej godzinie. CELE W JĘZYKU UCZNIA: - umiem powiedzieć, ile minut minęło po pełnej godzinie.
Temat: Swobodne wypowiedzi dzieci na temat zmian w przyrodzie późną jesienią na podstawie własnych obserwacji i wiersza Danuty Wawiłow pt. "Drzewo" CELE NAUCZYCIELA: Uczeń potrafi: - uważnie słuchać czytanego przez n-la tekstu i wypowiedzi innych, - dostrzegać charakterystyczne cechy późnej jesieni, - wypowiadać się pełnymi zdaniami na temat zmian w przyrodzie, - porównać swoją wypowiedź. CELE W JĘZYKU UCZNIA: - umiem uważnie słuchać czytanego testu i wypowiedzi kolegów, - wiem, jakie zmiany zaszły w przyrodzie późną jesienią, - wypowiadam się na temat zmian w przyrodzie pełnymi zdaniami, - rozumiem wypowiedź poetki, - wiem, że poetka inaczej niż ja mówi o zmianach w przyrodzie.
Temat: Poznajemy tył i przód jednostki centralnej CELE NAUCZYCIELA: - Uczniowie rozróżniają gniazda służące do połączenia różnych urządzeń zewnętrznych. Obsługują stację dyskietek i napęd CD-ROM. Prawidłowo reagują na sytuację zawieszenia komputera. CELE W JĘZYKU UCZNIA: - Będziesz wiedział: Jak bezpiecznie podłączyć zestaw komputerowy. Jak obsługiwać stację dyskietek i napęd CD-ROM. Dowiesz się, co zrobić kiedy komputer się zawiesi.
Fizyka Temat: Masa, a ciężar ciała Cele: uczeń - rozróżnia pojęcia masa i ciężar, wyznacza ciężar ciała znając masę Cele dla ucznia: nauczysz się rozróżniać masę i ciężar i będziesz poprawnie używał tych słów. Będziesz umiał obliczyć ciężar ciała na powierzchni Ziemi. Temat: Pierwsza zasada dynamiki Cele: uczeń zna i rozumie treść pierwszej zasady dynamiki Cele dla ucznia: dowiesz się, co dzieje się z ciałem, gdy nie działają na nie siły lub gdy działające siły się równoważą. Będziesz wiedział, co to jest bezwładność.
Matematyka Temat: Wzory skróconego mnożenia Cele: uczeń zna i stosuje wzory skróconego mnożenia Cele dla ucznia: dowiesz się, jak można sobie ułatwić obliczanie dzięki wzorom skróconego mnożenia Temat: Wykres funkcji liniowej y=ax+b Cele: uczeń zna pojęcie funkcja liniowa, potrafi narysować wykres funkcji liniowej Cele dla ucznia: po tej lekcji zrozumiecie, dlaczego funkcja liniowa nazywa się liniowa, nauczycie się rysować wykres takiej funkcji
Kryteria oceniania NACOBEZU Ustalenie, na co będziemy zwracać uwagę przy ocenianiu Określenie - faktów, dowodów, które pokażą nauczycielowi i uczniowi, czy cel lekcji został osiągnięty
o NaCoBeZU czyli na co będę zwracać uwagę to dokładnie i w języku ucznia sformułowane kryteria oceny, prezentowane uczniom przez nauczyciela przed wykonaniem zadania, na początku lekcji. o Kryteria te pokazują, co nauczyciel będzie sprawdzał i oceniał, ale też informują, o czym będzie lekcja. o NaCoBeZU określamy na podstawie celów sformułowanych w sposób zrozumiały dla uczniów. Cele te powinny być możliwie konkretne i realistyczne, a kryteria pokazywać zakres ich realizacji. o Kryteriów nie powinno być zbyt wiele. Przy zbyt dużej liczbie kryteriów zwłaszcza słabsi uczniowie gubią się i tracą wiarę w możliwość spełnienia wszystkich wymagań. o NaCoBeZU powinny być przez nauczyciela każdorazowo dopasowywane do możliwości danej klasy i wymogów konkretnego zadania.
o Doraźne NaCoBeZU to kryteria ustalane każdorazowo do konkretnego zadania, tematu czy pracy. Są one określane na podstawie celów lekcji. o Stałe NaCoBeZU to kryteria ustalone raz na zawsze na początku pracy z klasą, roku szkolnego, omawiania danego bloku tematycznego. Te ostatnie mogą zostać wywieszone w klasie i tylko przypominane. Nie należy się jednak obawiać rezygnowania z niektórych oczywistych kryteriów, gdy zależy nam na nauczeniu i sprawdzeniu pewnych określonych umiejętności.
Cel, sformułowany dla uczniów, brzmiał: Po tej lekcji będziesz potrafił: 1. rozpoznać i narysować ostrosłupy proste, 2. obliczyć pole powierzchni i objętość ostrosłupów prostych, 3. rozwiązać zadania tekstowe dotyczące ostrosłupów. NaCoBeZU doraźne: 1. Rozpoznanie i nazwanie ostrosłupów prostych 2. Narysowanie ich 3. Znajomość wzorów i umiejętność ich zastosowania 4. Umiejętność rozwiązania zadań tekstowych NaCoBeZU stałe: 1. Umiejętność wypisania danych i szukanych z zadania w formie matematycznej 2. Napisanie odpowiedzi 3. Schludność pracy
Cel brzmiał: Po tej lekcji będziesz potrafił napisać rozprawkę. Zadanie dla uczniów: napisać rozprawkę na temat Ksiądz Robak człowiek, który zwyciężył samego siebie. NaCoBeZU doraźne: 1. Zachowanie struktury rozprawki (wstęp, teza, argumenty, potwierdzenia/obalenie tezy, zakończenie); 2. Umiejętność przytoczenia co najmniej czterech istotnych argumentów w sposób spójny i uporządkowany (w kolejności od najważniejszych do najmniej istotnych); 3. Logiczność wywodu (czy przytoczone argumenty rzeczywiście potwierdzają/obalają tezę). NaCoBeZU stałe: 1. Schludność pracy; 2. Ładny styl; 3. Terminowe oddanie pracy.
Korzyści dla nauczającego z NACOBEZU Dokładnie wiem, dokąd zmierzam i mam pomysł, jak to sprawdzić, Porządkuję i kontroluję proces nauczania, Wzmacniam motywację uczniów, Lepiej współpracuję z uczącymi się
Korzyści dla uczącego się Mam poczucie sensowności lekcji Jestem sprawiedliwie oceniany Mam motywację wiem, czego się będę uczył i czego się ode mnie wymaga
Pytania kluczowe Pytania ukazujące uczniom szerszy kontekst, zachęcające ich do poszukiwania odpowiedzi, angażujące w naukę
Pytania kluczowe Prowokują uczniów do myślenia, Poprawne odpowiedzi udzielone na nie przez uczniów świadczą o zrozumieniu problemu postawionego na lekcji, nie tylko o wysłuchaniu i zapamiętaniu materiału (taksonomia Blooma)
Temat lekcji: Pola wielokątów Cele lekcji: - zamiana jednostek miar pola powierzchni, - obliczanie pól powierzchni figur płaskich. Pytania kluczowe: 1. Czy możemy obliczyć pole powierzchni liścia? 2. W jaki sposób obliczyłbyś obwód liścia? 3. Zastanówcie się czy istnieje inny sposób obliczenia powierzchni liści, niż ten podany przez waszego kolegę? 4. Zastanówcie się, czy otrzymamy w ten sposób oszacowane pole z nadmiarem, czy niedomiarem?
Temat: Skład i budowa atmosfery Cele: Poznanie składu i budowy atmosfery; uświadomienie zagrożeń wywołanych zanieczyszczeniem atmosfery. Pytania kluczowe: Jak zakończyłaby się historia mitycznego Ikara w świetle dzisiejszej wiedzy o atmosferze? Jakie cechy muszą posiadać materiały, z których buduje się obiekty wysyłane w kosmos?
Temat: Pomyślmy o przyszłości. Cele: uczeń wyjaśnia, co należy brać pod uwagę, podejmując decyzję dotyczącą kierunku kształcenia i przyszłego zawodu; wyjaśnia podstawowe reguły rządzące lokalnym i krajowym rynkiem pracy; uzasadnia stawianie sobie celów życiowych oraz stałego doskonalenia własnych umiejętności. Pytania kluczowe: - Co trzeba brać pod uwagę, wybierając szkołę? - Jakie reguły rządzą rynkiem pracy? - Jakie znaczenie ma stawianie sobie celów życiowych i ciągłe doskonalenie własnych umiejętności?
Temat lekcji: Pola wielokątów Cele: po lekcji będziesz potrafił obliczyć pola powierzchni figur płaskich Pytanie kluczowe: W jaki sposób znajomość wzorów na pola figur płaskich jest przydatna w życiu codziennym?
Małgosia, biologia Pytania kluczowe muszą być dobrze przemyślane, zgodne z celami i treścią lekcji, powinny mieć związek z życiem, szeroko ujmować zagadnienie i zawierać intrygującą myśl. Tak sformułowane rzeczywiście wzbudzą ciekawość poznawczą uczniów i potrafią czynić cuda: zamieniają zwyczajną lekcję w spektakl z kolejnymi odsłonami, w których uczniowie usiłują znaleźć odpowiedź nie tylko na te pytanie, ale także na szereg szczegółowych pytań prowadzących do zaspokojenia ich potrzeby wiedzy. Pytania kluczowe świetnie nadają się jako zadanie na początek lekcji, ponieważ próba odpowiedzi na nie uświadamia uczniom (i nauczycielowi), ile wiedzą na dany temat i jak potrafią z tej wiedzy korzystać. Refleksja nad rolą pytań kluczowych jest dla mnie odkryciem nowych możliwości świadomego kierowania uczeniem się młodzieży w szkole.
Lidia, historia Pytania kluczowe zmuszają do myślenia, są okazją do udzielania dłuższych i bogatszych odpowiedzi. Dają możliwość dyskusji, wymiany zdań wśród uczniów, uczą odwagi w przedstawianiu swoich poglądów a jednocześnie rozwijają cenną umiejętność słuchania, przyjmowania racji innych i szacunku dla nich. Dobre pytanie kluczowe odwołujące się do zainteresowań uczniów i otaczającej ich rzeczywistości zachęca uczniów do aktywnych poszukiwań.
Techniki zadawania pytań czas oczekiwania na odpowiedź ucznia uczenie się na błędach ustalanie odpowiedzi w parach niepodnoszenie rąk >5 sek
Informacja zwrotna Cztery elementy: wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia [++], co zrobiłeś dobrze odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia [-], co ci się nie udało wskazówki w jaki sposób uczeń powinien poprawić pracę [D], dlaczego ci się nie udało wskazówki w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej [f], co możesz zrobić dalej
Informacja zwrotna nie jest oceną ucznia, tylko oceną efektów jego pracy. Warunkiem koniecznym przyjęcia krytyki jest przekonanie ucznia, że nauczyciel go akceptuje i zależy mu na nim.
Informacja zwrotna musi być ściśle związana z ustalonym wcześniej NACOBEZU. Najczęstsze pytania nauczycieli: 1. Jak znaleźć czas na IZ? 2. W jaki sposób formułować IZ, aby pomagała uczniowi w nauce? 3. Jak przekonać uczniów do IZ i ograniczonej liczby stopni? 4. Jak archiwizować IZ?
Ocena koleżeńska Uczniowie na podstawie ustalonych wcześniej kryteriów oceniania wzajemnie recenzują swoje prace. Nauczyciel powinien pracować z uczniami nad: ustaleniem kryteriów oceniania (co?) umiejętnością dawania informacji zwrotnej (jak?)
Samoocena Jeśli uczeń potrafi ocenić, ile się nauczył i ile musi się jeszcze uczyć, aby osiągnąć wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie uczenia się i czyni z niego aktywnego uczestnika tego procesu.
ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące stosuje również ocenę sumującą. Nie rezygnuje ze stopni.
Różnice pomiędzy ocenianiem kształtującym a sumującym Ocenianie kształtujące zwykle oznacza, że ocenianie jest procesem ciągłym i planujemy je razem z planowaniem nauczania (Black&Wiliam, 1999) wymaga informacji zwrotnej kierowanej do uczniów, która pomaga im rozpoznać ich braki i sukcesywnie je uzupełniać...jest patrzeniem w przyszłość (Harlen, 1998) łączy dawanie informacji zwrotnej i samoocenę (Sadler, 1989) Stwarza możliwość rozpoznania, w jakim miejscu w procesie uczenia się danego tematu (zagadnienia, sprawności itp.) jest uczeń. Może i powinno być podstawowym narzędziem, służącym modyfikowaniu programu i indywidualizacji nauczania. Sprzyja poprawie jakości metodycznej nauczania, ponieważ wymaga od nauczyciela dokładnego planowania i określania celów, a następnie głębokiej zindywidualizowanej refleksji nad ich realizacją. Ocenianie sumujące jest potrzebne przy ocenie rezultatów nauczania i podsumowaniu ich (Black&Wiliam, 1999) jest skierowane na badanie przeszłych osiągnięć... wykorzystuje procedury testowania i punktowania za wykonane w przeszłości zadania... polega na podawaniu wyników (stopni, punktów)... może funkcjonować niezależnie od procesu nauczania (Harlen, 1998) Koncentruje się na ocenie wykonania planu i jest oczywiste przy rozliczaniu ucznia z poziomu osiągnięć, nauczyciela i szkoły z wykonania założeń programu. Nie daje pełnego obrazu umiejętności, bo nie może uwzględniać oceny procesu i zgromadzonych doświadczeń.
Ocenianie kształtujące Ocenianie sumujące Jest procesem ciągłym Pomaga rozpoznawać braki i sukcesywnie je uzupełniać Jest integralnym elementem procesu Informuje, gdzie w procesie jest uczeń Sprzyja poprawie jakości nauczania Służy podsumowaniu procesu Mówi o przeszłych osiągnięciach Może funkcjonować niezależnie od procesu Służy rozliczaniu z wykonania założeń Jest wygodniejsze przy porównywaniu
Praca z rodzicami Uczniowie i rodzice muszą być świadomymi uczestnikami procesu oceniania kształtującego. OK wymaga współpracy Uczeń - ocena kształtująca pomoże ci się uczyć Rodzice dzięki ocenianiu kształtującemu możecie pomóc swojemu dziecku, możecie stać się jego sojusznikiem
Zasada 1. Ocenianie kształtujące powinno być powiązane z dobrym planowaniem nauczania i uczenia się Plan opracowany przez nauczyciela uwzględnia informacje na temat postępów uczniów i ocenę stopnia realizacji zamierzonych celów. Nauczyciel elastycznie reaguje i modyfikuje plan w zależności od uzyskanych informacji na temat postępów uczniów. Plan, cele i kryteria według których będzie oceniana praca ucznia są znane uczniowi. Zadaniem nauczyciela jest opracowanie sposobu poinformowania uczniów, który pozwoli uczniom zrozumieć stojące przednimi cele i zadania. Planuje także, w jaki sposób uczniowie otrzymywać będą informację zwrotną, jaka będzie ich rola w sprawdzaniu własnych osiągnięć i jaką pomoc uzyskają w swojej dalszej nauce. Zasada 2. Ocenianie kształtujące koncentruje się na tym, w jaki sposób uczniowie się uczą Uczniowie są równie świadomi tego, czego, jak i tego, jak się uczą. I nauczyciel i uczniowie koncentrują się na procesie, a nie na samym wyniku końcowym.
Zasada 3. Ocenianie kształtujące jest istotne podczas realizacji całego procesu dydaktycznego od planowania po ocenę osiągnięć Podczas lekcji uczniowie wykonując zadania, odpowiadając na pytania nauczyciela pokazują w jaki sposób myślą, jakie mają umiejętności i czego się już nauczyli. Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, ocenia ich postępy i na tej podstawie planuje dalsze zadania. Ten proces stanowi zasadniczą część codziennej pracy na lekcji, skłania nauczyciela i uczniów do refleksji, dialogu i podejmowania dalszych decyzji. Zasada 4. Ocenianie kształtujące należy traktować jako kluczową umiejętność dydaktyczną nauczyciela Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące umie planować, obserwować proces uczenia się, analizować i interpretować uzyskane informacje o przebiegu procesu i jego wynikach, przekazywać uczniom informację zwrotną istotną dla ich rozwoju. Nauczyciel pomaga i uczy samooceny. W przygotowaniu do zawodu i późniejszym doskonaleniu należy pomagać nauczycielom rozwijać te umiejętności.
Zasada 5. Ocenianie kształtujące powinno być konstruktywne i przeprowadzane z dużym wyczuciem, bowiem jak każde ocenianie jest nieobojętne emocjonalnie. Nauczyciel zdaje sobie sprawę, jaki wpływ na ucznia, jego wiarę we własne siły i zapał mają komentarze, oceny i opinie. Informacje zwrotne kierowane do uczniów są w najwyższym możliwym stopniu konstruktywne i dotyczą nie osoby lecz rezultatów jej pracy. Zasada 6. Ocenianie kształtujące musi służyć motywowaniu uczniów do nauki. Ocenianie skupiające się na postępach i osiągnięciach, a nie na podkreślaniu niepowodzeń, zachęca uczniów do uczenia się. Porównywanie osiągnięć poszczególnych uczniów z osiągnięciami ich kolegów oraz tworzenie wszelkiego rodzaju rankingów, nie motywuje, a często zniechęca do uczenia się. Ocenianie może motywować uczniów do nauki, jeśli chroni autonomię ucznia, dostarcza konstruktywnej informacji zwrotnej, daje mu możliwość wyboru i ułatwia kierowanie własną nauką.
Zasada 7. Ocenianie kształtujące kieruje uwagę na kryteria sukcesu (Na co będę zwracał uwagę?) już na etapie planowania. Nauczyciel, aby uczenie się było bardziej efektywne, ustala z uczniami, co i w jaki sposób chcą osiągnąć. Uczniowie mają wpływ na wybór celów i ustalanie kryteriów sukcesu. Kryteria sukcesu powinny być podane w języku zrozumiałym dla ucznia, tak aby mogły one służyć też samoocenie i ocenie koleżeńskiej. Zasada 8. Uczniowie otrzymują konstruktywne wskazówki, jak mogą poprawić swoje wyniki i jak mają się rozwijać. Uczniom potrzebne są informacje i wskazówki, by mogli zaplanować następny krok w uczeniu się. Nauczyciel wskazuje silne strony ucznia i doradza, jak je rozwijać; wyraźnie i konstruktywnie informuje o stronach słabych i o tym, jak można je eliminować; stwarza uczniom możliwość poprawienia własnej pracy.
Zasada 9. Ocenianie kształtujące powinno rozwijać uczniowską zdolność do samooceny tak, by służyło refleksji i samodzielnemu decydowaniu o własnej nauce. Samodzielny uczeń potrafi kształtować swój proces uczenia się: zdobywać nowe umiejętności i wiedzę, zastanawiać się nad tym, w jaki sposób to robi i jakie osiąga wyniki oraz zaplanować dalsze etapy doskonalenia się. Droga do samodzielności prowadzi przez rozwijanie umiejętności samooceny. Nauczyciel zachęca do niej i wyposaża ucznia w stosowne umiejętności. Zasada 10. Ocenianie kształtujące odnosi się do wszystkich kategorii osiągnięć uczniów. Ocenianie kształtujące można stosować na wszystkich polach objętych nauczaniem. Powinno mieć ono na celu umożliwienie każdemu uczniowi osiągnięć na najwyższym dostępnym dla niego poziomie. Nauczyciel zauważa i docenia osiągnięcia uczniów.
Więcej o ocenianiu kształtującym www.ceo.org.pl/ok forum OK - www.ceo.org.pl/akademia Centrum Edukacji Obywatelskiej