LOGISTYKA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH Pojęcie i zadania logistyki cywilnej Andrzej Marjański R e f l e k s y j n i e 2 Misją działań logistycznych podejmowanych w sytuacjach kryzysowych jest ratowanie życia i zdrowia rannym i chorym oraz zapewnienie wszystkim osobom potrzebującym warunków niezbędnych do przetrwania w tych sytuacjach. 1
Logistyka cywilna 3 4 Logistyka cywilna Logistyka została przeniesiona ze sfery militarnej do gospodarczej na początku, a umocniona pod koniec lat sześćdziesiątych w USA, gdzie kolejne recesje powojenne zmusiły menedżerów do dokładniejszej analizy kosztów dystrybucji towarów. Już w 1960 roku powstało w Stanach Zjednoczonych Towarzystwo Logistyczne -CLM (Councilof Logistic Management), według którego logistyka to...proces planowania, sterowania i kontroli kosztów, przepływu i magazynowania oraz informacji -od źródeł wydobycia surowca aż do miejsca konsumpcji produktu. Zainteresowanie logistyką jako dziedziną wiedzy oraz obszarem i instrumentem kształtowania procesów gospodarczych ma w krajach Europy Zachodniej bogaty rodowód. 2
Misja logistyki Logistyka - jest terminem opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z miejsca pochodzenia do miejsca konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać: obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie. 5 (Council of Logistics Management USA) 6 Definicje logistyki cywilnej S. Abt -Logistyka to zintegrowane systemy planowania, organizowania, kierowania i kontrolowania procesów fizycznych obiegu towarów i ich informacyjnych uwarunkowań w aspekcie optymalizacji realizowanych działań i celów. S. Abt i H. Woźniak -Logistyka to dziedzina wiedzy, która na bazie systemów informatycznych zmierza ponad podziałami organizacyjnymi przedsiębiorstw ku ich interpretacji, by zapewnić optymalne kształtowanie łańcuchów zaopatrzeniowych od momentu pozyskiwania surowców, poprzez ich przerób, dystrybucję w różnych ogniwach handlu, aż do ostatecznego odbiorcy. P. Blaik-Logistyka to zintegrowany system zarządzania strukturą fizycznego obiegu towarów i jego informacyjnych uwarunkowań w skali przedsiębiorstwa i całego układu rynkowego -w aspekcie optymalizacji realizowanych działań i celów. 3
7 Definicje logistyki cywilnej R. Jiineman -Logistyka to naukowa teoria planowania, sterowania i kontroli przepływu materiałów, środków zaopatrzenia - E.N.J, osób, energii i informacji w systemach. H.Ch. Pfohl-Logistyka to suma wszystkich działań, dzięki którym dokonuje się kształtowanie, sterowanie i kontrola procesów ruchowych i procesów magazynowania w określonej sieci, w taki sposób, aby przestrzeń i czas mogły zostać efektywnie wykorzystane. * 8 Definicje logistyki cywilnej Do najbardziej uniwersalnych należy definicja logistyki opracowana przez brytyjski Instytut Logistyki i Zarządzania Dystrybucją: Logistyka jest procesem zarządzania całym łańcuchem dostaw. Łańcuch dostaw rozumiany jest jako wieloetapowy przepływ materiałów (zaopatrzenia) od źródła ich pochodzenia, poprzez wszystkie etapy pośrednie (związane z przetwarzaniem, składowaniem, kompletowaniem itp.), aż do ostatecznego odbiorcy (klienta, konsumenta). Łańcuch ten jest utożsamiany często z logistycznym łańcuchem dostaw. Jednak logistyczny łańcuch dostaw jest pojęciem szerszym (od łańcucha dostaw) i uwzględnia: źródła surowców i ich dostawców; strategię zakupu i gromadzenia surowców; fizyczne przepływy materiałów, w tym wewnątrz przedsiębiorstwa; przechowywanie produktów finalnych; ich dystrybucję; magazynowanie i transport, a także zagospodarowanie odpadów i ich utylizację. 4
Definiowanie logistyki cywilnej D.J. Bowersox -proces strategicznego zarządzania ruchem i składowaniem materiałów, części i wyrobów finalnych od dostawców, wewnątrz przedsiębiorstwa i do klientów G.B Ihde wszystkie działania związane z przygotowaniem dóbr realnych w sposób zgodny z popytem według rodzaju, ilości, przestrzeni i czasu w celu wykonania określonych zadań 9 Logistyka to planowanie, realizacja i kontrola przemieszczania i rozmieszczania ludzi i /lub dóbr oraz działań wspierających, związanych z tym przemieszczeniem i rozmieszczeniem, w systemie stworzonym dla osiągnięcia określonych celów. (Wg Komitetu Technicznego Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN/TC/273/LOGISTICS) Podstawowe zadania logistyki Koordynacja przepływu surowców, materiałów do produkcji i wyrobów gotowych do konsumentów Minimalizacja kosztów przepływu 10 Porządkowanie działalności logistycznej 5
11 Zakres zarządzania przepływami w logistyce Skala makroekonomiczna (np. gospodarka kraju) Skala mezoekonomiczna (procesy logistyczne w układach współdziałających ze sobą organizacji gospodarczych, najczęściej zorganizowanych w łańcuchy dostaw lub sieci logistyczne ) Skala mikroekonomiczna (skala przedsiębiorstwa lub innej organizacji) Logistyki szczegółowe Cechą logistyk szczegółowych jest wspólna (podobna) misja, wyrażająca się w maksymalizacji efektu działania poprzez stosowanie rozwiązań ograniczających koszty logistyczne główną ich składową są koszty: transportu, magazynowania, zapasów administracyjne 12 6
Logistyki szczegółowe Oprócz ogólnego postrzegania logistyki cywilnej, pojawiły się definicje logistyki odnoszące się do jej strony praktycznej. Powstały takie terminy, jak: logistyka zaopatrzenia, logistyka magazynowania, logistyka zapasów, logistyka produkcji, logistyka dystrybucji, Logistyka obsługi (rozumiana jako logistyka obsługi klienta logistyka obsługi odpadów). 13 14 Logistyka na początku XXI wieku Koniec ery produkcji i dominacji kapitału Rozpoczęcie: Ery zasobów wiedzy i jej posiadacza Ery komputera i Internetu (Cyberprzestrzeń) 7
Logistyka przedsiębiorstw światowe źródła zasobów surowców i środków produkcji stały się dostępne niemal we wszystkich miejscach naszego globu, otworzyły się rynki konsumentów, a towary i usługi stały się łatwo dostępne; technologie informatyczne, telekomunikacyjne, nośniki informacji i systemy ich zapisywania, gromadzenia i odczytu uczyniły z informacji główne źródło inspiracji dla rozwoju nowych strategii logistycznych, procesów integracyjnych, ułatwiły komunikację oraz wymianę danych i informacji. 15 Logistyka przedsiębiorstw Wykorzystywanie nowych metod zarządzania, takich jak: time based management (TBM), Total Quality Management, benchmarking, ciągłe doskonalenie (KAZEIN), reengineeringprocesów technologicznych (BPR) w celu doskonalenia operacji logistycznych; Rozszerzanie zakresu funkcji logistycznych -przechodzenie od koordynacji przepływów wewnątrz firmy do kooperacji więzi zewnętrznych Poświęcanie większej uwagi logistyce utylizacji oraz ochronie środowiska. 16 8
Trendy w rozwoju logistyki Racjonalizacjasystemów logistycznych- poprzez konsolidację produkcji. Proces integracji europejskiej przyspieszy lub opóźni te tendencje, lecz nie zmieni zasadniczych kierunków; Wykorzystywania wyspecjalizowanych operatorów logistycznych (third party logistics operators) do zlecania usług transportowych, magazynowych itp.; Ograniczanieliczby dostawców, tworząc w zamian silniejsze więzi z tymi, z którymi są nadal związani; Większy nacisk na logistyczne systemy i technologie informatyczne, systemy telekomunikacyjne w celu większej integracji zarządzania wewnętrznym i zewnętrznym przepływem towarów i usług; 17 Logistyka jako proces zarządzania łańcuchem dostaw Łańcuch dostaw jest to działalność związana z przepływem materiału (towaru) od pierwotnego źródła poprzez wszystkie pośrednie formy aż do postaci w której jest konsumowany przez ostatecznego klienta. Łańcuch logistycznyjest to technologiczne połączenie procesów przewozowych z magazynowymi oraz organizacyjne skoordynowanie wszystkich ogniw zewnętrznych i wewnętrznych obrotu towarowego. 18 9
19 Łańcuch dostaw 20 Sfery logistyki przedsiębiorstw Dostawy (zaopatrzenie) prognozowanie popytu sterowanie zapasami Produkcja planowanie potrzeb materiałowych Dystrybucja przewóz towarów w sieci logistycznej statystyczna kontrola jakości towarów planowanie potrzeb dystrybucji 10
Podstawowe fazy logistyki pozyskiwanie surowców z przyrody i ich produkcyjne zagospodarowanie procesy przetwarzania surowców w półfabrykaty i materiały, proces ich przepływu materiały i półfabrykaty są przetwarzane w wyroby popytu finalnego miarowości przepływu asortymentu utrzymanie zapasów, magazynowanie, manipulacja transportem przepływ dóbr rzeczowych utrzymanie zapasów i infrastruktura logistyczna eksploatacja środków pacy i artykułów konsumpcyjnych trwałego użytku 21 22 Klasyfikacja i zakres logistyki Aspekt przedmiotowy-organizacja przepływu (przemieszczania i składowania) dóbr i informacji wewnątrz firmy oraz pomiędzy firmą jej klientami i dostawcami (również: związana z czasem alokacja zasobów) Aspekt zarządzania -nowy sposób (filozofia) zarządzania" przedsiębiorstwami polegający na orientacji na: integrację (systemowość, łańcuch, sieć dostaw), rynek, czas, przepływy Aspekt naukowy: dziedzina (jeszcze nie dyscyplina lub nauka) wiedzy wykorzystująca elementy interdyscyplinarne: ekonomii, organizacji i zarządzania, informatyki, teorii systemów. 11
Czym jest logistyka? dyscypliną naukową o planowaniu i kontroli przepływu kadr i materiałów; teorią i praktyką produkcji, dystrybucji i przechowywaniu towarów dziedziną wiedzy zarządzania w sferze dostaw, produkcji i dystrybucji; zintegrowanym systemem kierowania, organizowania i kontroli procesów obiegu materiałów; działaniem mającym na celu kreowanie struktur w sferze działalności związanych z materiałami; zaopatrywaniem firmy w zasoby we właściwym miejscu, czasie i ilości. 23 Cele logistyki minimalizacja kosztów fizycznej dystrybucji dóbr, stosownie do żądanego poziomu usług, nadrzędność świadczenia usług nad maksymalizacją zysków i zwrotem nakładów kapitałowych. 24 12
Zadania logistyki 25 Koordynacja przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych do konsumentów, Minimalizacja kosztów tego przepływu, Podporządkowanie działalności logistycznej wymogom obsługi klienta Do podstawowych zadań logistyki przedsiębiorstwa należy: Usprawnienie zarządzania procesami przepływu produktu i w konsekwencji pełne zaspokojenie potrzeb uczestników procesu logistycznego Podporządkowanie czynności logistycznych wymogom kierownictwa Zwiększenie efektywności przepływu co wpływa na obniżenie kosztów procesu logistycznego. 26 13
27 Podział obszarów działalności logistyki Działalność kluczowa (zasadnicza) Działalność pomocnicza 28 Zadania kluczowej działalności logistycznej Standardy usług w kooperacji z marketingiem dla: określenia życzeń i potrzeb konsumenta określenie usługi jako odpowiedzi na żądanie klienta, podaży żądanego poziomu usług. Działalność transportowa, w tym: selekcja i unowocześniane usług transportowych, dróg kołowych, rozkładów jazdy środków transportu, dobór środka transportu, procesy zamówień, stawki przewozowe 14
Zadania kluczowej działalności logistycznej Zarządzanie zapasami w zakresie: polityki zapasów surowców i wyrobów gotowych, prognozowania sprzedaży, zróżnicowania produktów w punktach magazynowania, liczby, wielkości i lokalizacji punktów magazynowania, strategii napełniania i opróżniania magazynów oraz organizacji dostaw just in time Proces zamówień, a w tym: sprzedaż zamówionych zapasów stosownie do zróżnicowanej procedury dostaw, metody transmisji informacji w procesie zamówień, przepisów dotyczących zamówień. 29 Zadania pomocniczej działalności logistycznej Magazynowanie, a w tym: Wyznaczenie powierzchni magazynowych Rozmieszczenie zapasów w magazynie i oznakowanie miejsc ich składowania Rozmieszczenie magazynów Rozmieszczenie zapasów Obsługa zapasów w zakresie: Zróżnicowania wyposażenia magazynów Polityka rozmieszczenia wyposażenia Procedura zamawiania zapasów Magazynowanie zapasów oraz polityka rozliczania ubytków w magazynie 30 15
Zadania pomocniczej działalności logistycznej 31 Zaopatrzenie, w tym Zróżnicowanie źródła zakupów Czas zakupów Wielkość zakupów Opakowania ochronne używane w: handlu magazynowaniu transporcie Zadania pomocniczej działalności logistycznej 32 Współpracę z produkcją dla: tworzenia partii dostaw rodzaju i czasu dokonywania wysyłek towarów Gromadzenie informacji celem: uzyskania zbioru informacji o magazynowaniu i obsłudze zapasów przeprowadzenia analizy danych przeprowadzenia kontroli procesów 16
Zasady logistyczne Zasady logistyczne pozwalają ukierunkowywaćwładze (rządowe,przedsiębiorstwa itp.) na doskonalenie obowiązujących koncepcji, procedur i struktur logistycznych. 33 Zasady logistyczne substytucji i komplementarności- połączenie pozornie sprzecznych strategii ogólnych (np. różnicowania i niskiego kosztu), zróżnicowanej dystrybucji - nie wszystkie produkty/usługi powinny być dostarczane z takim samym poziomem obsługi, strategii mieszanej - strategie wielowariantowe (mieszane) są tańsze, racjonalizacji i standaryzacji - racjonalizacja poprzez ciągłą analizę kosztów i zmiany struktur; standaryzacja ujednolicanie, 34 17
Zasady logistyczne konsolidacji- polega na łączeniu dla uzyskania korzyści skali (doświadczenie, koszty jednostkowe), opóźniania (odraczania)- opóźnienie zmian formy do ostatniego etapu produkcji/dystrybucji lub położenia zapasów, współbieżności procesów - zamiast działać sekwencyjnie lepiej działać równolegle (skracanie cykli czasowych), synchronizacji- synchronizacja czynności poprzez opóźnianie jednych i przyspieszanie innych. 35 36 Zasady logistyczne Zasada 9W - logistyka powinna spełniać następujące cechy: właściwy klient, właściwy produkt, właściwa ilość, właściwa jakość, właściwe miejsce, właściwy czas, właściwy koszt, właściwy sposób, właściwy dostawca 18
Logistyka a cele przedsiębiorstwa Procesy logistyczne są istotnym narzędziem realizacji celów przedsiębiorstwa Procesy logistyczne mają bezpośredni związek z celami przedsiębiorstwa Dotyczy to zarówno celów w ujęciu krótko-jak i długookresowym, a więc: celów operacyjnych celów strategicznych Procesy logistyczne powinny wynikać i być podporządkowane celom głównym przedsiębiorstwa jako całości Procesy logistyczne mają charakter wspomagający realizację celów przedsiębiorstwa 37. Zróżnicowanie celów przedsiębiorstwa Cele mogą być różnie definiowane w zależności od strategii podmiotu, przykładowymi celami mogą być: umocnienie pozycji rynkowej i uzyskanie przewagi konkurencyjnej maksymalizacja wyniku finansowego w długim horyzoncie czasowym wzrost potencjału ekonomicznego zwiększenie wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy 38 19
Logistyka a wynik finansowy przedsiębiorstwa O wyniku finansowym przedsiębiorstwa decydują dwa kluczowe czynniki: maksymalizacja przychodów minimalizacja kosztów 39 Decydujące o: wyniku finansowym i jego maksymalizacji umocnieniu pozycji rynkowej nadwyżce zwiększającej potencjał ekonomiczny zwiększaniu wartość przedsiębiorstwa na rynku Rola nowatorskich rozwiązań W historii rozwoju logistyki istnieje wiele przykładów spektakularnych sukcesów firm, które zastosowały w swoim czasie nowatorskie rozwiązania problemów logistycznych opartych na różnych strategiach, zasadach i regułach organizacyjnych. 40 20
Przykłady logistyki przedsiębiorstw Przypadek Ford Motor Company - Ford T ("Blaszana Liza") Przypadek Toyota Motor Corporation Przypadek SKF Przypadek Benetton Przypadek Honda Motor Corporation Przypadek Domino's Pizza Przypadek Foremost-McKesson Przypadek DHL (podobnie Federal Express) 41 42 Współczesne koncepcje zarządzania w logistyce cywilnej (biznesowej) Just in Time, Lean Management, Reengineering i Outsourcing 21
43 Dokładnie na czas Strategia Just intime (J.I.T.), po polsku dokładnie na czas, oparta jest na koncepcji wytwarzania oraz dostarczania towarów i usług, w momencie gdy są one potrzebne, przy zastosowaniu minimalnego poziomu zapasów. Nadrzędnym jej celem jest dążenie do eliminacji nieefektywności i wszelkich przejawów marnotrawstwa. Według tej strategii głównym determinantem jest popyt zgłaszany na końcu łańcucha dostaw, który to wymusza intensywność przesuwania towarów (produktów) w stronę odbiorcy (konsumenta). 44 Dokładnie na czas Strategia Just in Time cechuje się: najwyższą jakością i najniższym (zerowym) poziomem defektów; niezawodnym i ciągłym uzupełnianiem zapasów; elastycznością obsługi klientów i bardzo krótkim czasem realizacji zgłaszanych zamówień; korzystaniem z usług transportowych charakteryzujących się niezawodnym poziomem obsługi; partnerskimi stosunkami; małą liczbą stałych dostawców; otwartością na wymianę informacji i wspólnym rozwiązywaniem pojawiających się problemów; skupieniem głównej uwagi na odbiorców dostaw zaopatrzenia i usług 22
45 Dokładnie na czas Podstawową zasadą obowiązującą w tej strategii jest zapewnienie pełnej synchronizacji wszystkich elementów łańcucha dostaw i zachowanie możliwie najwyższej dyscypliny w jego realizacji. 46 Lean Management Koncepcja Lean Management, nazywana koncepcją odchudzonego zarządzania", koncentruje się na przyspieszeniu strumienia przepływu materiałów, redukcji niezbędnych funkcji i przechodzeniu do tzw. szczupłego" przedsiębiorstwa Zastosowanie tej koncepcji wpływa na wzrost produktywności zasobów, następuje redukcja kosztów i osiągana jest maksymalizacja zysków w długim horyzoncie czasowym. Koncepcja ta zabiega również o zapewnienie partnerskich stosunków dostawców z klientami. 23
Lean Management Przedsiębiorstwa stosujące koncepcję Lean Management koncentrują się na swojej podstawowej działalności gospodarczej, a wykonawstwo zadań dodatkowych (uzupełniających) przekazują firmom zewnętrznym w ramach Outsourcingu. W koncepcji odchudzonego zarządzania" występuje sześć głównych strategii: orientacja na klienta; 47 zachowanie wysokiej jakości we wszystkich sferach przedsiębiorstwa (ma miejsce kompleksowe zarządzanie jakością); szybki rozwój i wprowadzenie nowych produktów (inżynieria równoległa); pozyskiwanie i utrzymywanie klientów (aktywny marketing); zdolność do wzrostu i ekspansji (strategiczna alokacja kapitału) harmonijne powiązanie przedsiębiorstwa z otoczeniem 48 Lean Management Charakterystycznymi cechami przedsiębiorstwa stosującego koncepcję Lean Management są: elastycznie zmieniające się procesy wytwórcze; proste w obsłudze maszyny i urządzenia; małe straty czasu na zmianę oprzyrządowania; krótkie serie zgodne z oczekiwaniami (potrzebami) klientów selektywna informacja zorientowana na ściśle określone cele i możliwie krótkie drogi jej przepływu. 24
Reengineering Reengineering (technologiabusiness Process Reengineering) stawiasobiezacelpodniesienie konkurencyjności rynkowej przedsiębiorstw w drodze dostosowania struktur organizacyjnych i procesów gospodarczych do bieżących potrzeb rynkowych. Z Reengineeringiemmamy do czynienia, kiedy zarząd firmy w sposób celowy (przemyślany), od podstaw przebudowuje procesy swojej działalności po to, by osiągnąć istotną (wyraźną) poprawę w krytycznych (wiodących), podstawowych miarach sprawności, takich jak: koszt, jakość, poziom szybkość obsługi. 49 50 Reengineering Charakterystycznym zjawiskiem w przeprojektowaniu (przebudowie) przedsiębiorstwa jest to, że kieruje się ono stanem przyszłym, pomijając (ignorując) posiadane zasoby. W procesie zmian nie występuje udoskonalenie. Zamiast niego ma miejsce wdrożenie całkowicie nowych rozwiązań ukierunkowanych na uzyskanie znaczącego skoku sprawnościowego w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Dopiero po wprowadzeniu radykalnych zmian następuję proces doskonalenia 25
51 Outsourcing Zlecanie niektórych usług, a czasami całych procesów logistycznych, profesjonalnym firmom zewnętrznym, dzięki czemu przedsiębiorstwo może koncentrować swój wysiłek na swojej zasadniczej działalności gospodarczej. Usługi w ramach Outsourcingu szczególnie intensywnie rozwinęły się w sferze transportu i spedycji 52 Outsourcing Tego rodzaju przedsiębiorstwa, mając przewagę konkurencyjną, bazują na takich rozwiązaniach, jak: stosowanie specjalistycznego taboru transportowego przystosowanego do norm europejskich; praca w systemie transportu intermodalnego; stosowanie proekologicznych technologii przewozu i obsługa odpadów; stosowanie bezpiecznych systemów opakowań; optymalizacja rozkładu tras i stosowanie rozkładu jazdy minimalizującego koszty i czas podróży (przewozu); pełna obsługa czynności finansowych, celnych i granicznych; dysponowanie specjalistycznymi składami (magazynami); wysoka niezawodność przewozu i duże bezpieczeństwo ładunku; komputerowy monitoring zleconych do transportu ładunków. 26
Outsourcing zalety Możliwość skoncentrowania się przedsiębiorstwa na zasadniczych procesach ograniczenie kosztów stałych Unikanie (bądź eliminacja) inwestycji niezwiązanych bezpośrednio ze podstawową działalnością firmy możliwość dokonywania wyboru wykonawcy usługi i negocjowania z nim jej zakresu i ceny; ograniczenie ryzyka wynikającego ze zmian zachodzących na rynku; korzystanie ze specjalistycznej infrastruktury i profesjonalnej obsługi; poprawa warunków ekonomicznych przedsiębiorstwa itp. 53 Outsourcing zalety Tendencja koncentrowania się przedsiębiorstw na swojej zasadniczej działalności gospodarczej wskazuje, że przekazywanie wybranych funkcji logistycznych firmom zewnętrznym jest rozwiązaniem perspektywicznym i ma swoje pełne uzasadnienie ekonomiczne Logistyczne firmy outsourcingowe przewagę na rynku zdobywają przez: wysoki profesjonalizm i specjalistyczne wyposażenie techniczne; konkurencyjność cenową przy jednoczesnym gwarantowaniu wysokich standardów obsługi klienta; wysoką niezawodność i bezpieczeństwo wykonania zamówienia; swoje rynkowe kontakty z różnymi przedsiębiorstwami danej branży itp. 54 27
55 Literatura do wykładu F.J. Beier, K. Rutkowski, Logistyka, SGH, Warszawa 2004. S. E. Dworecki, J. Berny, Zarządzanie procesami logistycznymi, Reprograf, Radom 2005. E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009. Pytania 56 Zawód logistyka wymaga teraz odpowiednich kwalifikacji, systematycznego szkolenia i twórczej wyobraźni. Prof. Wacław Stankiewicz 28