W Polsce problemy dotyczące rachunkowości ekologicznej wynikają min z braku odpowiedniej literatury fachowej Wzrastające zainteresowanie podmiotów gospodarczych ochroną środowiska wymusza na służbach finansowych dostosowanie tradycyjnego systemu rachunkowości do wymogów związanych z działalnością proekologiczną Jednostki prowadzące działalność z zakresu tej ochrony dostosowują system ewidencji w taki sposób, by dostarczał niezbędnych informacji na temat przeprowadzonych czynności Obecne rozwiązania nie uwzględniają jednak potrzeb kadry zarządczej W Polsce problemy dotyczące rachunkowości ekologicznej wynikają z braku odpowiedniej literatury fachowej Najczęściej kwestia ochrony środowiska oraz związanych tym kosztów poruszana jest w momencie, gdy pojawiają się opłaty i kary środowiskowe nałożone przez odpowiednie organy samorządu lokalnego Nasz kraj, w porównaniu z państwami starej Unii Europejskiej znajduje się na początku drogi związanej z ujmowaniem w rachunku ekonomicznym działań z zakresy ochrony środowiska Należy zauważyć, że prowadzony rachunek mikroekonomiczny jest niekompletny, nie uwzględnia bowiem w miarę pełnych kosztów i korzyści społecznych, co wpływa na zniekształcenie pomiaru wartości jednostki 1 W konsekwencji wymusza to wprowadzenie nowych procedur związanych z identyfikacją, ewidencją, pomiarem efektów działań proekologicznych Włączeniu kwestii ochrony środowiska do rachunku ekonomicznego towarzyszy wiele barier i trudności Bariery te dotyczą min ujednolicenia form rachunku ekonomicznego w odniesieniu do gospodarki zasobami środowiska w skali krajowej i międzynarodowej, pokonania naturalnej sprzeczności pomiędzy partykularnymi interesami poszczególnych podmiotów gospodarczych a interesami ogólnospołecznymi, identyfikacji wszystkich elementów rachunku znajdujących się po stronie nakładów i po stronie efektów, jednolitej wyceny po stronie nakładów i po stronie efektów, upodmiotowienia środowiska przyrodniczego 2 Rodzi się potrzeba wyodrębnienia tego działu z tradycyjnego systemu rachunkowości, ponieważ: 1 / 6
1 Rachunek jednostki powinien odzwierciedlać postawę wobec środowiska i oddziaływanie wydatków środowiskowych, ryzyka i zobowiązań na finansową pozycję jednostki 2 Inwestorzy potrzebują informacji dotyczących działań środowiskowych i wydatków, by podejmować decyzje inwestycyjne 3 Jednostki mają możliwość wykorzystywania przewagi konkurencyjnej, jeśli są w stanie wykazać, że ich dobra i usługi są przyjazne ekologicznie 4 Rachunkowość ekologiczna jest pierwszym krokiem do realizacji społecznej odpowiedzialności biznesu odpowiedzialnego biznesu, 5 Rachunkowość ekologiczna stanowi klucz dla realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju 3 Termin rachunkowość ekologiczna jest pojęciem stosunkowo młodym, dość tajemniczym i zagadkowym dla praktyków, jak i teoretyków Został on zdefiniowany po raz pierwszy przez R Grey a w 1996 roku i oznacza: 1 Prowadzenie ewidencji związków działalności gospodarczej ze środowiskiem nie tylko w ujęciu wartościowym, ale wyrażenie jej także w innych miernikach, na przykład w jednostkach naturalnych 2 Odniesienie okresów obrachunkowych do zaistniałych potrzeb, a nie do okresów sprawozdawczych właściwych rachunkowości finansowej 3 Wyodrębnienie w rachunkowości kosztów i przychodów o charakterze środowiskowym 4 Ewidencję kosztów środowiskowych w sposób umożliwiający odniesienie ich do różnych grup produktów 5 Prowadzenie rachunkowości ekologicznej jako możliwość oceny realizacji różnych celów działalności przedsiębiorstwa 4 Analiza literatury anglojęzycznej pozwala przybliżyć znaczenie tego terminu Posługując się definicją zaproponowaną przez Public Accounts and Estamimiates Committete (Melbourne) r achunkowość ekologiczna 2 / 6
to proces, który dostarcza informacji o środowisku i wpływie działań człowieka na środowisko Informacje dostarczone przez ten system mogą zostać użyte w późniejszym czasie przy podejmowani decyzji menedżerskich Zdaniem Komitetu rachunkowość ekologiczna stanowi także wyraz pieniężny, jak i niefinansowy (fizyczny) działań jednostki 5 Natomiast zgodnie z definicją United States Environmental Protection Agency 6, rachunkowość ekologiczna ma za zadanie ujawnienie kosztów środowiskowych dla odbiorców wewnętrznych, którzy byliby zmotywowani do identyfikowania sposobów redukcji tych kosztów lub unikania tych kosztów i w tym samym czasie staraliby się ulepszać jakość środowiska 7 Na podstawie analizy tej definicji można stwierdzić, iż rachunkowość ekologiczna stanowi dział rachunkowości, który uwzględnia powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń koszty środowiskowe To system ciągłego i systematycznego gromadzenia informacji wraz z ich przetwarzaniem (kontrolą) o działaniach z zakresu ochrony środowiska podejmowanych przez człowieka, której celem jest redukcja lub/i usuwanie kosztów środowiskowych Rachunkowość środowiska stanowi także narzędzie ułatwiające podejmowanie decyzji związanych z działalnością proekologiczną jednostki (np projekty ekologiczne) Charakterystyczną cechą odróżniającą ją od rachunkowości w tradycyjnym rozumieniu jest to, że rachunkowość ekologiczna ma dwa wymiary: pieniężny i niepieniężny Badania naukowe przeprowadzone w krajach starej Unii Europejskiej (Hiszpania, Francja) dowodzą, że jednostki gospodarcze, które włączyły do tradycyjnego systemu rachunkowości elementy rachunkowości ekologicznej wyeliminowały w 50% trudności w pozyskiwaniu informacji środowiskowych Tak przygotowywana informacja ekonomiczna wspomagała procesy podejmowania decyzji menedżerskich i to nie tylko z zakresu ochrony środowiska Istotne jest także to, że wiedza dostarczona z dodatkowego ujmowania w księgach rachunkowych efektów środowiskowych, jak i w raportach finansowych informacji środowiskowej stanowiła przedmiot konkurencji na rynku lokalnym tychże jednostek oraz przyczyniała się do maksymalizacji zysku w długim okresie 3 / 6
Rachunkowość ekologiczna dostarcza zatem odpowiedzi na pytania związane z wpływem jednostki gospodarczej na środowisko w szerokim jego rozumieniu: jako środowiska naturalnego, społeczeństwa lokalnego Wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań związanych z rachunkowością ekologiczną polega na zrównaniu celów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych oraz wspomaganiu systemu zarządzania proekologicznego Jednostki realizujące takie zadania napotykają na bariery związane z: 1 Ograniczeniem ekonomicznym w postaci zmniejszenia zysku w krótkim okresie 2 Obawą przed utratą rynku zbytu 3 Brakiem ustalonej hierarchii wartości w zarządzaniu lub też występowaniem zbyt wielu różnych wartości 8 Jednocześnie jednostka zobowiązana jest do wdrożenia na wszystkich poziomach zarządzania zarówno operacyjnego, jak i strategicznego działań dotyczących ochrony środowiska jako orientacji proekologicznej Wydaje się więc konieczne, by jednostka integrowała te czynności z celami określonymi w misji oraz w polityce przedsiębiorstwa Należy też uwzględnić min to, że: 1 ochrona środowiska powinna stanowić centralną część strategicznej polityki przedsiębiorstwa, 2 przestrzeganie odpowiednich norm przyczynia się do poprawy wizerunku, wiarygodności i zaufania do danej firmy, 3 strategiczna koncepcja środowiska musi być zapoczątkowana badaniami obecnej sytuacji ekologicznej w celu opracowania prośrodowiskowych celów i przedsięwzięć na szczeblu operacyjnym, 4 na stanowiskach kierowniczych w danym przedsiębiorstwie powinny znajdować się 4 / 6
osoby o wrażliwości ekologicznej świadome działania na rzecz środowiska, 5 szkolenia pracowników pomagają w podnoszeniu świadomości, a tym samym w szybszej realizacji celów ekologicznych, co w efekcie przyczynia się do pozytywnych efektów, np poprawy wizerunku przedsiębiorstwa, 6 należy wytwarzać produkty tak, aby były one używane i utylizowane w sposób przyjazny środowisku, co wiąże się ze stosunkowo wczesnym zaznajomieniem się i zastosowaniem prośrodowiskowych alternatyw co do surowców, maszyn czy też innych środków pomocniczych 9 Zmieniająca się dynamicznie gospodarka wymusza dostosowanie systemu rachunkowości do potrzeb odbiorców sprawozdania finansowego, dlatego konieczne jest wprowadzenie zmian i uwzględnienie w rachunku ekonomicznym efektów działalności proekologicznej 1 Burzym E, Przesłanki i perspektywy standaryzacji i międzynarodowej harmonizacji rachunkowości, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej, SKwP, Warszawa 1993, nr 23, str 14 2 Bałtromiuk A, Zastosowanie rachunku ekonomicznego w użytkowaniu zasobów naturalnych, Ekonomia i środowisko, 1996 3 Accounting and Financial Reporting for Environmental Cost and Liabilited, Workshop Manual, UNCTAD, November, 2000, str 13, wwwaccaglobalcom 4 Zubalewicz A, Zadania rachunkowości w dziedzinie pomiaru rozwoju zrównoważonego, Ekonomia i środowisko Czasopismo Stowarzyszenia Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych Nr 1 (27), Białystok 2005, s 121 5 Public Accounts and Estimimates Committee, Interim Report of the Inquiry into Environmental Accounting and Reporting Parlament of Victoria, Melbourne, June 1999, p 9 6 United States Environmental Protection Agency, Environmental Accounting for Decision Making at Ontario Hydro, EPA, Washington, June 1995 7 Opcit, str 18 8 K Zimniewicz, Współczesne koncepcje i metody zarządzania Wydanie II poprawione Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s 205 5 / 6
9 M Kramer, M Urbaniec, A Kryński, Międzynarodowe zarządzanie środowiskiem Tom I: Interdyscyplinarne założenia proekologicznego zarządzania środowiskiem, Warszawa 2005, s 490 6 / 6