Rada Unii Europejskiej Bruksela, 24 kwietnia 2015 r. (OR. en) 8129/15 MED 16 COEST 124 PISMO PRZEWODNIE Od: Data otrzymania: 25 marca 2015 r. Do: Nr dok. Kom.: Dotyczy: Sekretarz Generalny Komisji Europejskiej, podpisał dyrektor Jordi AYET PUIGARNAU Uwe CORSEPIUS, Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej JOIN(2015) 9 final WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW - Realizacja europejskiej polityki sąsiedztwa w 2014 r. Delegacje otrzymują w załączeniu dokument Komisji JOIN(2015) 9 final. Zał.: JOIN(2015) 9 final 8129/15 mak DG C 2B PL
KOMISJA EUROPEJSKA WYSOKI PRZEDSTAWICIEL UNII EUROPEJSKIEJ DO SPRAW ZAGRANICZNYCH I POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA Bruksela, dnia 25.3.2015 r. JOIN(2015) 9 final WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Realizacja europejskiej polityki sąsiedztwa w 2014 r. {SWD(2015) 63 final} {SWD(2015) 64 final} {SWD(2015) 65 final} {SWD(2015) 66 final} {SWD(2015) 67 final} {SWD(2015) 68 final} {SWD(2015) 69 final} {SWD(2015) 70 final} {SWD(2015) 71 final} {SWD(2015) 72 final} {SWD(2015) 73 final} {SWD(2015) 74 final} {SWD(2015) 75 final} {SWD(2015) 76 final} {SWD(2015) 77 final} PL PL
1. Wprowadzenie Zainaugurowana w 2004 r. europejska polityka sąsiedztwa (EPS) stanowi zasadniczy element polityki zagranicznej UE. Przedmiotem EPS są strategiczne kwestie, takie jak bezpieczeństwo, stabilność, sprawiedliwość, wolność i dobrobyt w sąsiedztwie UE, i jest ona realizowana przez wspieranie trwałego wzrostu i odporności gospodarek, a także rozwoju wolnych i integracyjnych społeczeństw. Jest to polityka długoterminowego zaangażowania, które opiera się na korzystnej dla obu stron integracji i współpracy. W związku z licznymi kryzysami i coraz większymi wyzwaniami pojawiającymi się w krajach sąsiedzkich wzrasta jednak przekonanie o konieczności dostosowania EPS i podejścia przyjmowanego w ramach tej polityki. Pojawiły się głosy wzywające do gruntownego przeglądu mechanizmów EPS, aby umożliwić UE lepsze dopasowanie się do indywidualnych dążeń partnerów oraz przyśpieszyć jej reagowanie na szybko zachodzące zmiany w sąsiedztwie i szersze tendencje globalne. Ubiegły rok przyniósł ze sobą poważne wyzwania w sąsiedztwie UE. Wydarzenia na Ukrainie i rosnące naciski Rosji na pozostałe kraje objęte Partnerstwem Wschodnim unaoczniły wszystkim realia polityczne Europy. Pilnej pomocy potrzebują w Syrii i poza jej granicami miliony ludzi, które opuściły swoje domy w ucieczce przed działaniami reżimu Assada i Daisz. W regionie tym dochodziło też do aktów okrucieństwa oraz pogwałcenia i naruszenia praw człowieka przez Daisz, Dżabhat an-nusrę i inne ugrupowania terrorystyczne. Wznowione działania wojenne w Strefie Gazy zniszczyły źródła utrzymania mieszkańców oraz zdewastowały już i tak słabą infrastrukturę. Państwowość Libii jest w dalszym ciągu zagrożona, a brak funkcjonujących organów publicznych, wzrost przemocy i niekontrolowane przepływy migracyjne do Libii i z Libii stworzyły korzystne warunki dla sieci przestępczych organizujących nielegalną migrację do Europy i handel ludźmi. Rosnące ubóstwo w krajach sąsiedzkich dotyka zwłaszcza dzieci i inne słabsze grupy społeczne. Niemniej jednak w 2014 r. odnotowano także pewne postępy dzięki podpisaniu trzech układów o stowarzyszeniu z Gruzją, Republiką Mołdawii i Ukrainą. Są to układy nowego typu, zawierające postanowienia dotyczące pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu i stanowiące najbardziej ambitne stosunki umowne zawarte jak dotąd między krajami partnerskimi. Zacieśnione relacje z Marokiem i Tunezją odzwierciedlają głębokie i szeroko zakrojone wysiłki reformatorskie w tych krajach. Szczególnie pozytywny charakter mają przemiany demokratyczne w Tunezji. Jeśli chodzi o obszar migracji i mobilności, Republika Mołdawii spełniła wszystkie wymogi określone w planie działania na rzecz liberalizacji systemu wizowego, dzięki czemu od wiosny 2014 r. obywatele Mołdawii zostali zwolnieni z obowiązku wizowego przy wjeździe na terytorium państw strefy Schengen. Partnerstwo z UE na rzecz mobilności podpisały w 2014 r. również Tunezja i Jordania. 2
W 2014 r. UE utrzymała duże zaangażowanie w relacje z partnerami, w których zasadniczą rolę odgrywają instrumenty EPS. Przyjęty w 2014 r. nowy Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI) zapewnia środki w wysokości 15,4 mld EUR na lata 2014 2020. Pomoc finansowa jest bardziej ukierunkowana niż wcześniej; poprawiono i zwiększono udział organizacji społeczeństwa obywatelskiego i władz lokalnych w przygotowanie, wdrażanie i monitorowanie wsparcia unijnego. W niniejszym wspólnym komunikacie i towarzyszącym mu sprawozdaniu przeanalizowano, jak UE i jej kraje partnerskie wdrażały wspólnie ustalone cele reform, a także jak radziły sobie z wyzwaniami w 2014 r. W związku z dynamiczną sytuacją w krajach sąsiedzkich, różnymi dążeniami partnerów w zakresie stosunków z UE i trudnościami w reagowaniu w ramach EPS na niektóre z tych zmian Wysoka Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa/Wiceprzewodnicząca Komisji oraz Komisja Europejska przyjęły 4 marca 2015 r. wspólny dokument konsultacyjny, który rozpoczął formalny proces konsultacji w sprawie przeglądu EPS. W ramach tego przeglądu zostaną zbadane formularze wykorzystywane do celów corocznej sprawozdawczości UE. 2. Realizacja EPS w 2014 r. Procesy demokratyzacji i w szerszym znaczeniu transformacji ustrojowej muszą być napędzane przede wszystkim siłami wewnętrznymi. Powodzenie transformacji zależy od wielu czynników, takich jak wola polityczna, poprawa praworządności, sytuacja gospodarcza, edukacja, większa równość społeczna, upodmiotowienie członków społeczeństwa, czy aktywne społeczeństwo obywatelskie. Wymaga ona szerokiego narodowego konsensusu w sprawie podstawowych rozwiązań politycznych. W tym kontekście UE wspiera ruchy niosące pozytywne zmiany polityczne w krajach sąsiedzkich. EPS stanowi wprawdzie element działań UE wspierających udaną transformację, ale procesy te przebiegają bardzo różnie w zależności od historycznych i społecznych uwarunkowań właściwych dla każdego kraju. Na swojej ścieżce reformatorskiej wschodni i południowi partnerzy napotykają zatem specyficzne dla nich wyzwania i możliwości. Okazało się, że procesy transformacyjne, które nie uwzględniają potrzeb integracyjnych i charakteryzują się podejściem zwycięzca bierze wszystko, nie są w stanie trwale zapewnić stabilności i dobrobytu w całym państwie. Aby transformacja zakończyła się sukcesem, wymagana jest aktywna współpraca rządu, społeczeństwa obywatelskiego i podmiotów gospodarczych na rzecz demokratyzacji. Ten aspekt pozytywnej zmiany politycznej jest obecny zarówno we wschodnich, jak i w południowych krajach partnerskich przechodzących transformację. EPS kontynuowała w 2014 r. wsparcie dla przemian w tym zakresie. 3
2.1. Demokracja i dobre rządy UE jest zaangażowana we wspieranie demokracji i dobrych rządów w krajach sąsiedzkich. UE pozostaje wprawdzie przekonana o kluczowym znaczeniu działań w tej ważnej dla niej dziedzinie polityki zagranicznej, ale realia w krajach sąsiedzkich dają o wiele mniej jednoznaczny obraz procesu demokratyzacji i dążenia do dobrych rządów. Po stronie osiągnięć Tunezja wykazała, że integracyjna i stymulowana od wewnątrz transformacja demokratyczna w południowych krajach sąsiedzkich może zakończyć się sukcesem, o czym świadczą takie godne uznania działania jak zorganizowanie wyborów parlamentarnych i prezydenckich, a także przyjęcie nowej konstytucji. Wydarzenia te stanowią wielkie osiągnięcie z punktu widzenia praw podstawowych i otwierają drogę do dalszych reform demokratycznych. Maroko również kontynuowało proces demokratyzacji i modernizacji, o czym świadczą postępy w reformach prowadzonych w obszarach sprawiedliwości, regionalizacji i mediów. Odnotowano także stałe postępy w procesach demokratyzacji w Republice Mołdawii i Gruzji. W Republice Mołdawii przeprowadzono wybory parlamentarne, które misja obserwacji wyborów Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE uznała zasadniczo za wolne i uczciwe, pomimo budzącego zastrzeżenia incydentu polegającego na wykluczeniu jednego z kandydatów na kilka dni przed terminem wyborów. Republika Mołdawii poczyniła dalsze postępy w kwestiach związanych z integracją europejską, w tym poprzez podpisanie układu o stowarzyszeniu obejmującego pogłębioną i kompleksową strefę wolnego handlu. Również Gruzja kontynuowała proces demokratyzacji, w tym zwłaszcza poprzez podpisanie układu o stowarzyszeniu obejmującego pogłębioną i kompleksową strefę wolnego handlu. Wybory samorządowe w czerwcu i lipcu 2014 r. zostały uznane za generalnie zgodne z normami międzynarodowymi. UE udzieliła Ukrainie pomocy na bezprecedensową skalę, mobilizując w latach 2014 2020 pakiet finansowy na kwotę ponad 11 mld EUR. Zastosowano zarówno środki ograniczające wobec osób fizycznych i podmiotów odpowiedzialnych za kryzys, sprzeniewierzenia i naruszenia praw podstawowych, jak i odpowiednie instrumenty wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO). Na sytuację polityczną kładzie się jednak cieniem trwający kryzys militarny we wschodniej części kraju i dokonana przez Federację Rosyjską bezprawna aneksja Krymu i Sewastopolu, gdzie faktyczne władze lokalne znacznie ograniczyły od lutego 2014 r. ochronę praw człowieka. Obywatele Ukrainy mieszkający na Krymie i w Sewastopolu byli zmuszani do przyjęcia obywatelstwa rosyjskiego, a w razie odmowy uznawano ich za cudzoziemców. Nasiliło się zastraszanie i nękanie mieszkańców Krymu sprzeciwiających się działaniom Federacji Rosyjskiej na Półwyspie Krymskim; działania takie są wymierzone w szczególności w Tatarów krymskich i dziennikarzy. Ograniczona została wolność mediów. Podobne tendencje odnotowano również we wschodniej Ukrainie, która boryka się ponadto z dramatycznymi skutkami humanitarnymi konfliktu, dotykającymi coraz większą liczbę osób. 4
Wydarzenia te wpłynęły negatywnie na proces reform na Ukrainie. Reforma konstytucyjna została opóźniona, a Komisja Wenecka Rady Europy stwierdziła, że wnioski ustawodawcze dotyczące tej reformy są częściowo niezgodne z normami międzynarodowymi. Rozpoczęto powoli walkę z korupcją. Przygotowania do jednolitego krajowego programu reform przebiegały powoli i miały fragmentaryczny charakter, mimo że nowy rząd jest zdecydowanie proreformatorski. Aby osiągnąć szybkie wyniki i utrzymać dynamikę reform w nadchodzących latach oraz zapewnić wdrożenie układu o stowarzyszeniu obejmującego pogłębioną i kompleksową strefę wolnego handlu, konieczne będzie pilne podjęcie działań i ich kontynuowanie w długim okresie. UE utworzyła grupę wsparcia dla Ukrainy, aby pomóc temu państwu w realizacji programu reform. W pozostałych państwach sąsiedzkich nie odnotowano postępów w procesie demokratyzacji. W Egipcie, wskutek nasilenia kontroli, ograniczyła się możliwość prowadzenia debaty, a w szczególności możliwości działania organizacji społeczeństwa obywatelskiego. W Azerbejdżanie pogorszyła się w ubiegłym roku sytuacja w zakresie demokratyzacji i ochrony praw człowieka w wyniku systematycznego ograniczania możliwości prowadzenia debaty publicznej i aktywności społeczeństwa obywatelskiego. Na Białorusi brak jest w dalszym ciągu postępów w dziedzinie praw człowieka, praworządności i zasad demokratycznych. Na rozwój sytuacji politycznej w Izraelu i Palestynie 1 wpływały w znacznym stopniu takie czynniki jak sytuacja w regionie, coraz bardziej nacechowana konfliktami atmosfera polityczna i starcia zbrojne w Strefie Gazy. Państwo Izrael opiera się na wartościach demokratycznych, poszanowaniu praw człowieka i podstawowych wolności oraz na rządach prawa. Mimo to w 2014 r. pojawiły się zastrzeżenia dotyczące ochrony praw mniejszości, w tym Beduinów. W Palestynie nie przyjęto jeszcze podstawowego prawodawstwa tworzącego struktury demokratyczne, takiego jak przepisy określające obowiązki instytucji sądowniczych. Powody do niepokoju daje w dalszym ciągu sytuacja w zakresie poszanowania praw człowieka, w szczególności jeśli chodzi o wyroki śmierci: są one w dalszym ciągu wykonywane w Strefie Gazy przez jej faktyczne władze, a w Egipcie i Jordanii, gdzie obowiązywało wcześniej moratorium na wykonywanie kary śmierci, wznowiono egzekucje. Postępy w realizacji agendy EPS były utrudnione przez trwające konflikty zbrojne, polaryzację o podłożu religijnym lub etnicznym i czynniki zewnętrzne, takie jak terroryzm. Sytuacja w zakresie bezpieczeństwa w Libii jest na tyle zła, że zagraża wręcz jej państwowości. Konflikt w Syrii przekształcił się w największą na świecie katastrofę humanitarną i najpoważniejszy kryzys bezpieczeństwa. Liban i Jordania wykazały się natomiast niezwykłą odpornością w obliczu regionalnych przepływów uchodźców i innych reperkusji kryzysu syryjskiego w sferze polityki i bezpieczeństwa, które obciążyły dodatkowo już i tak ograniczone zasoby naturalne tych państw. 1 Użycie tej nazwy nie może być traktowane jako uznanie państwa Palestyna i pozostaje bez uszczerbku dla indywidualnych stanowisk państw członkowskich w tej kwestii. 5
Pomimo tych trudności Liban i Jordania działały na rzecz stabilności i bezpieczeństwa w regionie, dążąc do postępów w realizacji agendy EPS. Odnotowano pewne pozytywne zmiany, jeśli chodzi o wybory. Przebieg wyborów prezydenckich i parlamentarnych w Tunezji i na Ukrainie, a także wyborów prezydenckich w Izraelu i wyborów parlamentarnych w Republice Mołdawii był zasadniczo prawidłowy. Na Ukrainie niemożliwe było przeprowadzenie wyborów na Krymie i w Sewastopolu; ponieważ większość terytorium obwodów donieckiego i ługańskiego pozostawała pod kontrolą nielegalnych grup zbrojnych, ludność na tych terenach nie mogła uczestniczyć w ukraińskich wyborach. Wybory lokalne przeprowadzone przez faktyczne władze tych dwóch obwodów uważa się za bezprawne i nielegalne, i z tego względu nie zostały uznane przez UE. UE odnotowała z uwagą ogólnie spokojny i dobrze zorganizowany przebieg wyborów prezydenckich w Egipcie, chociaż pewien niepokój wzbudzał sposób prowadzenia kampanii wyborczej, która pozostawiała bardzo mało miejsca na wyrażanie odmiennych poglądów i dyskusje. Działania w zakresie wolności wypowiedzi, wolności prasy i mediów, wolności zrzeszania się, wolności religii lub przekonań, praw osób należących do mniejszości i zwalczania dyskryminacji przyniosły mieszane rezultaty. Tunezja, Liban, Maroko i Republika Mołdawii wprowadziły częściowo odpowiednie przepisy, ale w Azerbejdżanie, na Białorusi, w Egipcie i Palestynie nie odnotowano żadnych znaczących postępów. Kwestia przestrzegania praw kobiet i dzieci pozostaje problematyczna w większości krajów partnerskich. Poważny niepokój budzą nadal problemy takie jak praca dzieci, rekrutacja dzieciżołnierzy, wykorzystywanie dzieci do działalności terrorystycznej lub handlu ludźmi, małżeństwa zawierane przez nieletnich i złe traktowanie w ramach systemu wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich. Rosnące w całym regionie ubóstwo dotyka szczególnie dzieci. Nowa konstytucja Tunezji przyznała kobietom równe prawa społeczno-gospodarcze i polityczne oraz wprowadziła środki zwalczające dyskryminację i przemoc na tle płciowym. Pojawiają się pozytywne sygnały dotyczące reformy sektora wymiaru sprawiedliwości w Tunezji, Maroku, Libanie i Jordanii, gdzie poprawiła się niezależność i efektywność tego sektora. Nowa tunezyjska konstytucja stworzyła podstawy dla wielu praw podstawowych i umożliwi postępy w reformie wymiaru sprawiedliwości. W maju przyjęto dokument strategiczny w sprawie reformy wymiaru sprawiedliwości, a związany z nim plan działania na lata 2015 2019 jest obecnie przedmiotem dyskusji. Ukraiński parlament przyjął ustawę w sprawie przywrócenia zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Republika Mołdawii wdrożyła przepisy dotyczące reformy sądownictwa. W Azerbejdżanie i Egipcie poważnym wyzwaniem pozostaje brak niezależności wymiaru sprawiedliwości. Jeśli chodzi o zakłady karne i panujące w nich warunki, postępy w krajach partnerskich były nierówne i ograniczone. W kilku krajach stosuje się nadal tortury i brutalne traktowanie, 6
którym towarzyszy często problem złych warunków w strzeżonych ośrodkach i nieprawidłowości w systemach więziennictwa. Odnotowano pewną poprawę sytuacji w Jordanii i Tunezji jej przejawem jest na przykład ustanowienie krajowego mechanizmu zapobiegania torturom w Tunezji. Poczyniono znaczne wysiłki w Republice Mołdawii, która otworzyła nowe zakłady karne i rozpoczęła reformy dotyczące młodocianych przestępców. Społeczeństwo obywatelskie i partnerzy społeczni odgrywają kluczową rolę w procesie transformacji i reform. Ważnym zadaniem organizacji społeczeństwa obywatelskiego jest monitorowanie kwestii praw człowieka i doradzanie w tym zakresie parlamentowi, rządowi i partiom politycznym, w tym pociąganie organów władzy do odpowiedzialności za ich działania. Organizacje te są często silnie powiązane w skali międzynarodowej, co ułatwia im przekazywanie informacji i dzielenie się doświadczeniami. W 2014 r. organizacje społeczeństwa obywatelskiego napotykały przeszkody w całym regionie. Niektóre kraje podjęły kroki w celu ograniczenia ich działalności poprzez uchwalenie przepisów lub wprowadzenie kosztownych procedur administracyjnych, takich jak duże obciążenia podatkowe, co doprowadziło w pewnych przypadkach do zaprzestania przez nie działalności. Zmiany te wpłynęły szczególnie niekorzystnie na działalności organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Azerbejdżanie i Egipcie. Pomyślny i szybki rozwój społeczeństwa obywatelskiego miał miejsce na Ukrainie i w Tunezji. Podczas gdy w Republice Mołdawii organizacje społeczeństwa obywatelskiego funkcjonowały zasadniczo swobodnie, to w regionie Naddniestrza ich aktywność została poważnie ograniczona. Działalność organizacji społeczeństwa obywatelskiego na Zachodnim Brzegu napotykała mniejsze ograniczenia niż w Strefie Gazy, gdzie jest w dalszym ciągu utrudniona. Przez cały 2014 r. kontynuowano prace nad unijnymi harmonogramami krajowymi na rzecz współpracy ze społeczeństwem obywatelskim. Te harmonogramy określają strategiczne ramy współpracy ze społeczeństwem obywatelskim w poszczególnych krajach. Delegatury UE przewodziły procesowi opracowywania harmonogramów, współpracując z władzami lokalnymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w celu określenia długoterminowych celów dialogu i wsparcia operacyjnego. Większość z tych harmonogramów została przyjęta przez kraje partnerskie przed końcem 2014 r. 2.2. Współpraca w dziedzinie polityki i bezpieczeństwa Aby transformacja zakończyła się powodzeniem, konieczne jest zapewnienie bezpieczeństwa społecznego i rozwoju gospodarczego. W 2014 r. w państwach sąsiedzkich nasiliły się jednak dramatycznie problemy dotyczące bezpieczeństwa. Zagrożenia związane z grupami terrorystycznymi takimi jak Daisz, przewlekłymi konfliktami, zorganizowaną przestępczością i kryzysami spowodowanymi działaniami siłowymi mającymi na celu zmianę granic rzucają cień na kraje sąsiedzkie Europy. Brak stabilności w niektórych krajach partnerskich przyczynił się do 7
nielegalnych przepływów migracyjnych i zagrożeń dla bezpieczeństwa mających bezpośredni wpływ na UE. Pomimo tej złej sytuacji UE działała na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności w krajach sąsiedzkich. UE pomagała partnerom rozwiązywać problemy w sferze politycznej, gospodarczej i bezpieczeństwa, wykorzystując przy tym szereg instrumentów i mechanizmów unijnych, takich jak dialogi dotyczące polityki i praw człowieka, misje w ramach WPBiO, oraz związaną z tymi instrumentami pomoc finansową, m.in. aby wzmocnić rządy prawa i wesprzeć reformy systemu sprawiedliwości. UE prowadzi obecnie w krajach sąsiedzkich kilka misji, mianowicie misję obserwacyjną w Gruzji, misję policyjną w Palestynie, misje pomocy granicznej na rzecz Republiki Mołdawii i Ukrainy 2, Libii 3 i dla przejścia granicznego w Rafah (Strefa Gazy) oraz misję doradczą UE na rzecz reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa na Ukrainie. Sytuację w sąsiedztwie wschodnim naznaczyły szczególnie wydarzenia na Ukrainie. UE zdecydowanie potępiła bezprawną aneksję Krymu i Sewastopola przez Federację Rosyjską oraz destabilizujący kryzys we wschodnich obwodach Ukrainy, niosący za sobą poważne skutki humanitarne dla ludności cywilnej. UE wezwała władze Federacji Rosyjskiej, by uniemożliwiły wszelkie ruchy wojsk i sprzętu wojskowego oraz przepływy broni lub bojowników z jej terytorium na Ukrainę, a także zaapelowała o wywarcie wpływu na separatystów i nielegalne grupy zbrojne w celu załagodzenia sytuacji. W tym celu UE wspierała prace forów wielostronnych takich jak Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Dopełniając starania poczynione przez nią w 2014 r. w celu rozwiązania kryzysu we wschodniej Ukrainie, UE wezwała teraz wszystkie strony do wykorzystania pozytywnej dynamiki związanej z porozumieniami z Mińska z 12 lutego 2015 r. i do pełnego wdrożenia tych porozumień. Obok działań dyplomatycznych UE pomagała Ukrainie przygotować reformę sektora bezpieczeństwa poprzez uruchomienie misji doradczej na rzecz reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa. Misja ta będzie świadczyć Ukrainie doradztwo strategiczne dotyczące stworzenia skutecznych, stabilnych i odpowiedzialnych służb bezpieczeństwa w celu wzmocnienia praworządności w tym państwie. Duża część obszaru sąsiedztwa pozostaje dotknięta konfliktami zbrojnymi lub kryzysami. W sąsiedztwie wschodnim UE wspierała w dalszym ciągu środki budowy zaufania w Górskim Karabachu. Polityka zaangażowania prowadzona przez Gruzję wobec jej regionów separatystycznych została jednak postawiona pod znakiem zapytania wskutek podpisania przez Federację Rosyjską traktatu o sojuszu i partnerstwie strategicznym z separatystycznym regionem 2 Nie jest to misja w ramach WPBiO. 3 W związku z pogorszeniem sytuacji politycznej i stanu bezpieczeństwa w Libii w lipcu 2014 r. misja ta została tymczasowo przeniesiona do Tunisu. Przyszły kierunek misji jest przedmiotem przeglądu strategicznego, który zostanie wkrótce poddany analizie przez państwa członkowskie UE. 8
Abchazji. Ambicje Tyraspolu dotyczące rozszerzenia autonomii zahamowały osiągnięcie porozumienia politycznego w sprawie Naddniestrza, pomimo wezwań do reintegracji terytorialnej w ramach prowadzonego przez OBWE w formacie 5+2 procesu rozwiązywania konfliktu w Naddniestrzu 4. Głównym źródłem braku stabilności w południowym sąsiedztwie pozostaje sytuacja w Syrii, która poważnie obciąża kraje z nią sąsiadujące, w szczególności Jordanię i Liban. UE i państwa członkowskie uruchomiły blisko 3 mld EUR pomocy dla osób dotkniętych kryzysem w Syrii i sąsiadujących z nią krajach przyjmujących; skala tej pomocy humanitarnej UE jest jak dotąd bezprecedensowa. Prowadzone są kompleksowe działania w skali całego regionu, obejmujące pomoc humanitarną, wsparcie strukturalne i inną pomoc dla krajów przyjmujących uchodźców i wysiedleńców. Pogorszenie sytuacji politycznej i stanu bezpieczeństwa w Libii miało reperkusje wykraczające poza jej bezpośrednie sąsiedztwo jednym z najpoważniejszych międzynarodowych problemów stała się nielegalna migracja. Wznowione działania wojenne w Strefie Gazy zniszczyły źródła utrzymania mieszkańców oraz zdewastowały już i tak słabą infrastrukturę i skromne zasoby naturalne, pogłębiając ogólną niestabilność w regionie. Region ten pozostaje zagrożony terroryzmem, w tym aktami okrucieństwa i łamaniem praw człowieka przez Daisz, Dżabhat an-nusrę i inne grupy terrorystyczne. UE utrzymała swoje zaangażowanie w walkę z tym zagrożeniem, w koordynacji z regionalnymi i międzynarodowymi partnerami 5. Jeśli chodzi o akcenty pozytywne, Gruzja, Republika Mołdawii i Ukraina kontynuowały swój wkład w operacje prowadzone przez UE w ramach WPBiO (szkoleniową misję wojskową w Mali, operację EU NAVFOR Atalanta i operację wojskową w Republice Środkowoafrykańskiej). Ich zaangażowanie unaocznia, że partnerzy ci są świadomi, jak ważne jest współuczestnictwo w działaniach na rzecz bezpieczeństwa w regionie. UE zbada, w jaki sposób to ważne zaangażowanie może znaleźć odzwierciedlenie w operacjach WPBiO w kontekście EPS. Wspieranie przez UE reform sektora bezpieczeństwa w sąsiedztwie przyczynia się do powstania w krajach partnerskich odpowiedzialnych służb bezpieczeństwa szanujących mechanizmy demokratycznej kontroli i rządy prawa. Działania UE wspierają budowanie 4 Oświadczenie ministerialne z dnia 5 grudnia 2014 r. dotyczące negocjacji w procesie rozwiązywania konfliktu w Naddniestrzu w formacie 5 + 2. 5 W lutym 2015 r. przyjęto wspólny komunikat w sprawie zagrożeń dotyczących Iraku/Syrii i Daiszu. Zaproponowano w nim strategię dotyczącą odpowiedzi na kryzys i przedstawiono szereg środków politycznych i praktycznych działań, obejmujących zabiegi dyplomatyczne, programy przeciwdziałania radykalizacji, walkę z finansowaniem terroryzmu i lepsze kontrole graniczne. 9
zdolności, wsparcie instytucjonalne, szkolenia, działania doradcze i poprawę zarządzania granicami. W 2014 r. UE wspierała współpracę cywilną w ramach reformy sektora bezpieczeństwa w Jordanii, Tunezji i Palestynie. Na Ukrainie UE rozpoczęła misję doradczą na rzecz reformy cywilnego sektora bezpieczeństwa w celu zapewnienia strategicznego doradztwa służącego rozwojowi skutecznych, stabilnych i odpowiedzialnych służb bezpieczeństwa, które przyczyniają się do umocnienia praworządności w tym państwie. W Libanie i w Republice Mołdawii UE skupiła się na poprawie zdolności w zakresie zarządzania granicami i kontrolami celnymi, aby pomóc tym krajom w przezwyciężeniu problemów transgranicznych. Zadanie to okazało się trudniejsze w przypadku Libii. W związku z globalnymi tendencjami i rosnącym zagrożeniem dla bezpieczeństwa i stabilności w sąsiedztwie działania UE w tym regionie wymagają większej uwagi. Jednym z potencjalnych działań, które pomoże rozwiązać te problemy w długim okresie i w trwały sposób i które ma charakter dodatkowy do uzupełniających działań prowadzonych w ramach właściwej WPBiO i innych forów, jest wzmocnienie elementów EPS związanych z bezpieczeństwem. W interesie UE leży wspieranie krajów sąsiedzkich, tak aby stawały się silniejsze i bardziej odporne, zwiększanie bezpieczeństwa w regionie, a także ochrona obywateli oraz ich podstawowych praw i wolności. 2.3. Integracja gospodarcza z UE UE jest głównym partnerem gospodarczym i handlowym dla większości krajów objętych EPS. Unijny model gospodarczy i społeczny pozostaje atrakcyjny dla niektórych partnerów, o czym świadczą ich nieustające starania o stowarzyszenie polityczne i integrację gospodarczą. W 2014 r. podpisano układy o stowarzyszeniu z Gruzją, Republiką Mołdawii i Ukrainą obejmujące pogłębione i kompleksowe strefy wolnego handlu. Układy o stowarzyszeniu obejmujące pogłębioną i kompleksową strefę wolnego handlu stanowią najważniejsze osiągnięcie EPS i oznaczają decydujący krok naprzód w stosunkach UE z niektórymi spośród jej najbliższych partnerów dzięki przeniesieniu ich relacji na znacznie wyższy poziom. Oczekuje się, że układy o stowarzyszeniu obejmujące pogłębioną i kompleksową strefę wolnego handlu będą miały korzystny wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie w krajach partnerskich, budując dobrobyt oraz przyczyniając się do trwałego wzrostu i większej odporności gospodarki. Główne części układów o stowarzyszeniu obejmujących pogłębioną i kompleksową strefę wolnego handlu zaczęły być tymczasowo stosowane w Gruzji i Republice Mołdawii w dniu 1 września 2014 r. Kraje te przystąpiły do wdrażania umów: cła przywozowe zostały obniżone lub zniesione i zaczęły stopniowo obowiązywać zobowiązania do zbliżenia prawodawstwa tych państw do dorobku UE. Jeżeli chodzi o Ukrainę, w 2014 r. zaszła pewna poprawa w dwustronnych stosunkach handlowych dzięki zniesieniu lub stopniowemu wycofywaniu istniejących wcześniej barier 10
handlowych. Krytyczna sytuacja makroekonomiczna skłoniła jednak rząd ukraiński do przyjęcia nowych ograniczeń handlu i innych środków, które mogą zniweczyć poprawę osiągniętą w stosunkach handlowych i pogorszyć klimat biznesowy. Autonomiczne środki handlowe przyjęte w kwietniu 2014 r. zlikwidowały 94,7 % obecnej taryfy celnej stosowanej przez UE do przywozu towarów przemysłowych z Ukrainy oraz całą taryfę celną stosowaną przez UE do ukraińskiego wywozu produktów rolnych do UE, zmniejszając jednocześnie taryfy celne na niektóre produkty chemiczne i inne produkty pochodzące z Ukrainy. W związku z decyzją o odroczeniu do dnia 1 stycznia 2016 r. tymczasowego stosowania części układu o stowarzyszeniu między UE a Ukrainą dotyczącej pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu do tego dnia przedłużono obowiązywanie autonomicznych środków handlowych. Ukraińskie władze przygotowują wprowadzenie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu, w ścisłej współpracy z UE. W 2014 r. UE pozostawała wprawdzie głównym partnerem handlowym Armenii, ale w dniu 10 października 2014 r. państwo to podpisało traktat z Rosją, Kazachstanem i Białorusią mający na celu włączenie Armenii do Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej począwszy od 2015 r. UE respektuje wybory dokonywane przez suwerenne państwa. Armenia korzysta w dalszym ciągu z preferencji taryfowych GSP Plus, a w listopadzie 2014 r. rozpoczęto wstępne rozmowy w sprawie możliwości zawarcia nowej umowy między UE a Armenią. Przedmiotem ożywionej dyskusji z partnerami południowymi były także relacje handlowe. Reformy regulacyjne były dalszym ciągu ukierunkowane na rozwój gospodarczy, w szczególności na tworzenie nowych miejsc pracy, wspieranie zrównoważonego rozwoju i dążenie do dobrobytu. Oprócz tego otwierają się szerokie możliwości ściślejszej współpracy regionalnej. UE pozostawała skłonna, aby wesprzeć takie inicjatywy, gdy tylko kraje partnerskie będą na nie gotowe. Kontynuowano negocjacje w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu z Marokiem. Prowadzono także negocjacje w sprawie umowy dotyczącej oznaczeń geograficznych. Rozpoczęto pierwsze połowy na podstawie porozumienia w sprawie protokołu do Umowy o partnerstwie w sprawie połowów w latach 2014 2018, równolegle do wsparcia finansowego UE dla sektora rybołówstwa w Maroku, które zapewnia podmiotom gospodarczym bezpośrednie i wymierne korzyści. Odnotowano postępy w przygotowaniach do negocjacji w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu z Tunezją, m.in. poprzez konsultacje ze społeczeństwem obywatelskim i z ekspertami. Stwierdzono, że nie istnieją przeszkody techniczne do rozpoczęcia negocjacji. Osiągnięto postępy także we wstępnych rozmowach w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu z Jordanią oraz przeprowadzono ocenę wpływu na zrównoważony rozwój ewentualnych pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu z Egiptem i Jordanią. 11
Integracja gospodarcza z UE ma jednak szerszy zakres niż tylko stosunki handlowe per se. EPS łączy UE z jej krajami sąsiedzkimi poprzez tworzenie sieci transportowych i energetycznych, a inwestycje te pociągają za sobą wzrost przepływów handlowych. Zbliżenie prawodawstwa i zapewnienie odpowiedniej infrastruktury ma kluczowe znaczenie dla nawiązywania i podtrzymywania ścisłych powiązań pomiędzy UE a krajami partnerskimi i pomiędzy tymi krajami. Ogólny obraz sytuacji w tych dwóch obszarach w 2014 r. jest jednak niejednoznaczny. Niektóre państwa, takie jak Maroko, Tunezja i Ukraina, zbliżyły swoje przepisy do prawodawstwa i norm UE w obszarze transportu. Pomimo konfliktów zbrojnych niektóre kraje (np. Jordania, Liban i Palestyna) kontynuowały reformy w dziedzinie transportu. Jeśli chodzi o sektor energetyczny, kontynuowano integrację krajów sąsiedzkich z unijnym wewnętrznym rynkiem energii. Podjęto również pewną liczbę decyzji politycznych o wspieraniu energii odnawialnej, w tym energii słonecznej w Maroku. Na Ukrainie i w Jordanii doszło do niepokojącej akumulacji zadłużenia na skutek importu energii z państw trzecich, w szczególności gazu i produktów ropopochodnych. W tym kontekście znaczącym osiągnięciem było zawarcie w dniu 30 października 2014 r., pod auspicjami Komisji Europejskiej, trójstronnego porozumienia w sprawie dostaw gazu z Ukrainą i Federacją Rosyjską. Równolegle postępowała stopniowa integracja ukraińskiego rynku energii z rynkiem unijnym. Postępy osiągnięto także w zakresie środków i projektów dotyczących infrastruktury energetycznej. W dniu 20 września 2014 r. rozpoczęto budowę południowego korytarza gazowego z Azerbejdżanu do Europy Południowo-Wschodniej, który od 2020 r. ma zaopatrywać UE w gaz z Azerbejdżanu. W dniu 27 sierpnia 2014 r. otwarto gazociąg międzysystemowy Iași- Ungheni pomiędzy Rumunią a Republiką Mołdawii. Prace nad tym projektem powinny być kontynuowane przy wsparciu UE, międzynarodowych instytucji finansowych i Rumunii oraz we wzajemnej współpracy. Współpraca z krajami sąsiedzkimi w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego przynosiła w dalszym ciągu wymierne rezultaty. Ukraina zaktualizowała swój krajowy plan działania w związku z działaniami następczymi po testach wytrzymałościowych przeprowadzonych we współpracy z Komisją Europejską. Komisja otrzymała także sprawozdania z testów wytrzymałościowych elektrowni jądrowej w Mecamorze w Armenii, które zostaną poddane wzajemnej ocenie. Jest to zgodne z celem UE w tym obszarze polityki, którym jest promowanie najwyższych na świecie standardów bezpieczeństwa jądrowego i kultury bezpieczeństwa. Projekty regionalne, takie jak wzmocnienie elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych w regionie południowego Kaukazu, przyczyniają się do lepszego połączenia sieci, początkowo pomiędzy samymi krajami sąsiedzkimi, a następnie pomiędzy krajami partnerskimi a UE. 12
Zakończono budowę połączenia pomiędzy Gruzją i Turcją, a projekt wzmocnienia połączenia międzysystemowego pomiędzy Gruzją i Armenią jest w fazie planowania. Oceny i szkolenia przeprowadzone w 2014 r. na podstawie programu Small Business Act dla Europy zmobilizowały setki interesariuszy reprezentujących małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) z południowego sąsiedztwa. Pomogły one krajom partnerskim dostosować swoje polityki dotyczące MŚP do polityk UE i zacieśnić integrację gospodarczą. Współpraca w dziedzinie środowiska przyczyniła się do poprawy jakości życia obywateli w krajach partnerskich poprzez zapewnienie dostępu do podstawowych usług środowiskowych, takich jak zaopatrzenie w wodę, oczyszczanie ścieków czy gospodarowanie odpadami stałymi. Współpraca w zakresie ochrony środowiska przyczynia się w dalszym ciągu do wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego. W 2014 r. osiągnięto postępy w rozwoju wspólnej przestrzeni wiedzy i innowacji, która łączy UE i kraje partnerskie poprzez dialog polityczny i współpracę w dziedzinie badań i innowacji. Przed końcem 2014 r. Izrael i Republika Mołdawii podpisały z UE umowy dotyczące stowarzyszenia w ramach programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji Horyzont 2020. 2.4. Kontakty międzyludzkie, migracja i mobilność Przewodnimi zasadami EPS stały się zwiększenie mobilności w bezpiecznym i dobrze zarządzanym środowisku oraz skupienie się na wymiarze ludzkim poprzez zacieśnienie kontaktów. Mobilność sprzyja więziom handlowym i wzrostowi gospodarczemu, pobudza rozwój społeczny i kulturalny oraz sprzyja prawom podstawowym i praworządności. Następuje stały wzrost przepływów pasażerów i przepływów migracyjnych pomiędzy regionami objętymi EPS a UE. W 2014 r. nasilenie przepływów legalnej migracji do UE odnotowano szczególnie w przypadku Maroka i Ukrainy. Aby zbudować solidne fundamenty pomyślnej transformacji i wydajnej gospodarki, państwa muszą inwestować w przyszłe pokolenia. Szczególne znaczenie dla rozwoju w średniej i długiej perspektywie ma zatem stworzenie dobrze funkcjonującego i efektywnego systemu kształcenia. Ogólnie rzecz biorąc, współpraca krajów sąsiedzkich z UE w zakresie kształcenia zwiększyła się współpracę utrzymano nawet w przypadku państw bezpośrednio dotkniętych konfliktami zbrojnymi. Rozpoczęto i zrealizowano pewną liczbę projektów w ramach programów Tempus, Erasmus Mundus i etwinning. Niektóre z krajów objętych EPS (Azerbejdżan, Republika Mołdawii, Ukraina, Egipt, Jordania i Tunezja) uchwaliły w 2014 r. reformy mające na celu poprawę jakości kształcenia na wszystkich poziomach. Niektóre kraje ustanowiły ramy lub strategie polityczne ukierunkowane szczególnie na młodzież, takie jak np. ukraiński program na rzecz młodzieży na lata 2016 2020. 13
Silny sektor kultury również przyczynia się do reform politycznych i rozwoju społecznogospodarczego. Niektóre państwa przyjęły krajową strategię w zakresie kultury, np. w Republice Mołdawii uchwalono strategię Kultura 2020. Napływ uchodźców z Syrii pozostaje wyzwaniem dla systemów kształcenia w Jordanii i Libanie. Na koniec 2014 r. Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców ustalił liczbę dzieci w wieku szkolnym (5 17 lat) na ok. 390 000 wśród syryjskich uchodźców w Libanie i szacunkowo 10 000 wśród palestyńskich uchodźców z Syrii; 7 000 dzieci z tej drugiej grupy zostało zapisanych do szkół Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie. Współpraca w dziedzinie migracji i mobilności stanowiła jeden z najważniejszych elementów stosunków UE z krajami partnerskimi w 2014 r. Centralne miejsce w dyskusjach na temat tej współpracy zajmowały partnerstwa na rzecz mobilności. Zgodnie z globalnym podejściem UE do kwestii migracji i mobilności celem tych partnerstw jest wzmocnienie współpracy w tej istotnej sferze polityki. Na koniec 2014 r. partnerstwo na rzecz mobilności z UE podpisały Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Jordania, Republika Mołdawii, Maroko i Tunezja. Kontynuowano negocjacje z Białorusią w sprawie umowy o ułatwieniach wizowych i o readmisji. W grudniu 2014 r. zainicjowano dialog na temat migracji, mobilności i bezpieczeństwa pomiędzy UE a Libanem. Współpraca z niektórymi wschodnimi partnerami koncentrowała się na perspektywie ustanowienia ruchu bezwizowego. W związku z pozytywnym zakończeniem dialogu w sprawie liberalizacji reżimu wizowego z Republiką Mołdawii jej obywatele, pod warunkiem posiadania paszportów biometrycznych, mogą podróżować do strefy Schengen bez wiz od 28 kwietnia 2014 r. Inne kraje partnerskie, w szczególności Gruzja i Ukraina, zintensyfikowały wysiłki na rzecz osiągnięcia tego samego celu. Jeśli chodzi o postępy w południowym sąsiedztwie, Maroko zapewniło lepszą integrację legalnych migrantów. Ponadto rządy Maroka i Tunezji są w trakcie przyjmowania ram prawnoinstytucjonalnych dotyczących azylu i zwalczania handlu ludźmi. W styczniu 2015 r. UE i Maroko rozpoczęły negocjacje w sprawie umowy o ułatwieniach wizowych i umowy o readmisji. UE jest gotowa rozpocząć negocjacje na temat takich umów z Tunezją w 2015 r. w związku z tym, że w grudniu 2014 r. przyjęto odpowiednie wytyczne negocjacyjne. Utrzymywał się jednak wzrost przepływów nielegalnej migracji na skutek ogólnych tendencji panujących w południowym sąsiedztwie od 2011 r., związanych głównie z sytuacją polityczną. W 2014 r. do UE trafiło ponad 277 000 nielegalnych migrantów. Wzrosła również skala handlu ludźmi. Liczba osób, które tragicznie zginęły na Morzu Śródziemnym w 2014 r., unaocznia, jak bardzo potrzebna jest koordynacja działań politycznych pomiędzy UE a jej krajami partnerskimi w 14
południowym i dalszym sąsiedztwie. Ponieważ większość krajów partnerskich objętych EPS jest krajami tranzytu dla nielegalnej migracji, UE włącza ich dalszych sąsiadów w dyskusje na temat tego problemu, i tak np. organy państw Afryki Zachodniej i Środkowej są zaangażowane w proces z Rabatu. Na analogicznej zasadzie w listopadzie 2014 r. został nawiązany dialog regionalny z krajami położonymi wzdłuż wschodnioafrykańskiego szlaku migracyjnego ( proces chartumski ). Większość południowych krajów partnerskich UE nie dysponuje kompleksowymi, stabilnymi systemami prawnymi i administracyjnymi, które umożliwiłyby im rozwiązanie tego problemu. Libia okazała się szczególnie narażona na przepływy osób ubiegających się o azyl, nielegalną migrację i handel ludźmi ze względu na pogarszającą się sytuację w zakresie bezpieczeństwa i konflikty zbrojne w tym państwie. Pomoc UE dla tego regionu skupiała się na wzmacnianiu systemu sądownictwa karnego w krajach partnerskich, aby mogły lepiej zwalczać przemyt i handel ludźmi poprzez budowanie potencjału związanego z kontrolami granicznymi. Pomoc taka przyniosła pewne rezultaty w Maroku, Algierii, Tunezji i Egipcie. UE udzieliła także pomocy Jordanii w przeprowadzeniu badania migracji, które objęło także warunki dla uchodźców. Planuje się przeprowadzenie podobnych badań w innych krajach tego regionu. 2.5. Współpraca finansowa Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI) stanowi główne narzędzie wspierania priorytetów politycznych UE w krajach objętych EPS. ENI dysponuje budżetem w wysokości 15,4 mld EUR na lata 2014 2020.Instrument ten zapewnia przewidywalną i długoterminową pulę środków finansowych umożliwiającą wspieranie priorytetowych reform uzgodnionych w każdym kraju. Kraje, w których wprowadzane są obecnie poważne reformy demokratyczne, mogą otrzymać również, w ramach tzw. programu parasolowego, dodatkowe finansowanie do wysokości 10 % środków ENI. Znaczne wsparcie otrzymują z ENI także inicjatywy regionalne i transgraniczne. Coraz powszechniejsze staje się łączenie środków unijnych ze środkami międzynarodowych instytucji finansowych za pośrednictwem sąsiedzkiego funduszu inwestycyjnego. Fundusz ten wspiera projekty w dziedzinie międzysystemowych połączeń sieci energetycznych i transportowych, zmiany klimatu i ochrony środowiska oraz projekty na rzecz MŚP. UE przygotowała instrument pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu w celu wspierania adaptacji i reorientacji przedsiębiorstw, aby zwiększyć dostęp do korzyści przewidzianych w umowach. Za pomocą tego instrumentu UE zamierza udzielić w latach 2015 2017 150 mln EUR dotacji z sąsiedzkiego funduszu inwestycyjnego, które uruchomią sięgające 1,5 mld EUR, finansowane przy udziale międzynarodowych instytucji finansowych, inwestycje w trzech krajach, tj. w Gruzji, Republice Mołdawii i na Ukrainie. 15
Znacznie wzrosło również finansowanie na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. UE kontynuowała wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego poprzez Instrument na rzecz Społeczeństwa Obywatelskiego na poziomie regionalnym i krajowym, dążąc do wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego, a także zwiększenia jego roli w procesach reform i zmian demokratycznych. Obecna dynamicznie zmieniająca się sytuacja w krajach sąsiedzkich wymaga elastycznego podejścia do planowania i realizacji, a UE udowodniła, że jest w stanie w pełni wykorzystać stojącą jej do dyspozycji elastyczność. Aby odpowiedzieć na potrzeby związane z sytuacją kryzysową na Ukrainie, UE działała w bezprecedensowym tempie i zatwierdzała decyzje w ramach procedury przyspieszonej, łącząc znaczne wsparcie z ENI z pomocą makrofinansową i pomocą techniczną ze strony grupy wsparcia dla Ukrainy. W grudniu 2014 r. stworzono unijny regionalny fundusz powierniczy w celu skoordynowania i zwiększenia pomocy regionalnej w odpowiedzi na kryzys syryjski. Fundusz powierniczy będzie skupiać się na najbardziej priorytetowych w obecnej chwili potrzebach, a po zakończeniu konfliktu może zostać przystosowany do wspierania procesu odbudowy. W przypadku niektórych potrzeb ENI nie jest jednak odpowiednim ani wystarczającym instrumentem, zwłaszcza w sytuacji, gdy reagowanie kryzysowe wymaga uruchomienia znacznych dodatkowych środków finansowych w krótkim czasie. Środki z ENI są zatem uzupełniane wsparciem z innych instrumentów, takich jak Instrument na rzecz przyczyniania się do Stabilności i Pokoju, unijne środki na pomoc humanitarną (ECHO) czy Europejski Instrument na rzecz Wspierania Demokracji i Praw Człowieka. Może także zachodzić potrzeba uruchomienia dodatkowych funduszy za pośrednictwem tych lub innych instrumentów, w zależności od rozwoju sytuacji w regionie jako przykład może posłużyć reakcja UE na wydarzenia w Syrii i na Ukrainie. 2.6. EPS wykraczająca poza ramy współpracy dwustronnej Wiele wyzwań istniejących w sferze bezpieczeństwa, gospodarki i spraw społecznych w krajach sąsiedzkich jest bezpośrednio związanych z niskim poziomem integracji regionalnej. Współpraca regionalna ma kluczowe znaczenie dla rozwiązywania złożonych, wspólnych problemów, takich jak nielegalna migracja, terroryzm i handel bronią, czy transgraniczne zanieczyszczenia, które wymagają skoordynowanego działania. Wzmocnienie współpracy regionalnej w regionie zajmuje zatem wysokie miejsce w agendzie EPS. Dotyczy to zarówno wymiaru wschodniego EPS, realizowanego poprzez Partnerstwo Wschodnie, jak również wymiaru południowego, prowadzonego w ramach partnerstwa na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu, a także w ramach Unii dla Śródziemnomorza. Ogólny klimat polityczny w południowym sąsiedztwie pozostaje napięty, co wpływa niekorzystnie na możliwości współpracy regionalnej. Południowe kraje partnerskie 16
kontynuowały wprawdzie rozwój dwustronnych stosunków z UE, ale region ten pozostaje jednym z najsłabiej zintegrowanych na świecie. Pewne jego obszary są nadal dotknięte poważnymi kryzysami politycznymi, gospodarczymi i humanitarnymi, którym towarzyszą konflikty zbrojne i znaczące pogorszenie się sytuacji w zakresie bezpieczeństwa. Okoliczności te nie sprzyjały wdrażaniu reform ani integracji regionalnej. Aby przeciwdziałać potencjalnemu rozprzestrzenianiu się konfliktu syryjskiego i związanemu z nim zjawisku zagranicznych bojowników, UE zintensyfikowała współpracę z południowymi partnerami w dziedzinie zwalczania terroryzmu. W marcu 2014 r. we współpracy z arabskimi partnerami rozpoczęto projekt zwalczania terroryzmu, finansowany ze środków ENI i realizowany przez Biuro NZ ds. Narkotyków i Przestępczości oraz Zarząd Wykonawczy Komitetu Antyterrorystycznego NZ, w którym uczestniczą instytucje UE i państwa członkowskie. UE i południowe kraje partnerskie kontynuowały pilnie potrzebne wysiłki w celu zacieśnienia integracji. Kraje partnerskie chętnie angażowały się we wspólne działania regionalne z UE, zwłaszcza w ramach Unii dla Śródziemnomorza i Ligi Państw Arabskich. Podtrzymywano starania o rozszerzenie współpracy UE z państwami Maghrebu i z Organizacją Współpracy Islamskiej. W ramach Partnerstwa Wschodniego osiągnięto znaczne postępy w angażowaniu krajów partnerskich we współpracę, poprzez układy o stowarzyszeniu obejmujące pogłębione i kompleksowe strefy wolnego handlu, które zawierają postanowienia w sprawie ambitnych programów reform politycznych, gospodarczych i społecznych. Posiedzenia czterech platform tematycznych Partnerstwa Wschodniego odbywają się nadal dwa razy w roku w celu przeanalizowania i omówienia dalszych działań w ramach dialogu politycznego między UE a krajami Partnerstwa Wschodniego. Oczekuje się, że podczas szczytu Partnerstwa Wschodniego w 2015 r. zostanie dokonany przegląd uzgodnionych zobowiązań i osiągniętych postępów. W kontekście kryzysu na Ukrainie w 2014 r. UE uruchomiła programy wsparcia na bezprecedensową skalę, aby pomóc ustabilizować sytuację gospodarczą i finansową Ukrainy, wesprzeć to państwo w procesie transformacji, zachęcić je do reform politycznych i gospodarczych oraz wesprzeć wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu. Zintensyfikowano również na wielu płaszczyznach wsparcie dla Republiki Mołdawii i Gruzji w związku z presją, jakiej są one poddawane na skutek ich decyzji o podpisaniu układów o stowarzyszeniu. 17
3. Podsumowanie Dla przewodniczącego Junckera przegląd EPS stanowi priorytet na pierwszy rok kadencji. Przyjęty 4 marca 2015 r. wspólny dokument konsultacyjny zatytułowany W kierunku nowej europejskiej polityki sąsiedztwa nakreśla główne wątpliwości i problemy, z którymi borykają się obecnie UE i jej kraje partnerskie. W dokumencie tym otwarto procedurę szerokich konsultacji w sprawie EPS i zachęcono zainteresowane strony do przesyłania uwag na ten temat. Wyniki tych konsultacji zostaną ogłoszone jesienią 2015 r. poprzez przyjęcie wspólnego komunikatu w sprawie odnowionej EPS. 18