BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN

BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN Nr 283/2018 Niecka Nidziańska. Miedza przy polu ekologicznym z pszenicą. Fot. Denise F. Dostatny RADZIKÓW 2018 INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY RADZIKÓW 05 870 BŁONIE pod WARSZAWĄ

INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Dyrektor: Prof. dr hab. Henryk Bujak Komitet Redakcyjny: Editorial Committee: DANUTA BOROS (Przewodnicząca Editor-in Chief) HENRYK J. CZEMBOR, RENATA LEBECKA, ANNA LINKIEWICZ, WIESŁAW MĄDRY, KATARZYNA MIKOŁAJCZYK, WOJCIECH NOWACKI, BARBARA ZAGDAŃSKA GABRIELA WODZYŃSKA-ŁAPIŃSKA (Sekretarz Redakcji Editorial Secretary) Redaktor Statystyczny WIESŁAW MĄDRY CZASOPISMO UKAZUJE SIĘ OD 1951 ROKU Redaktor techniczny i skład komputerowy GABRIELA WODZYŃSKA-ŁAPIŃSKA Druk: ATEMI Andrzej Jaczewski

KONFERENCJA NAUKOWA CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW GENOWYCH DLA HODOWLI ROŚLIN KARPACZ, 18 21. 09. 2018 KOMITET ORGANIZACYJNY PROF. DR HAB. HENRYK BUJAK DR WIESŁAW PODYMA PROF. DR HAB. JERZY H. CZEMBOR DR WŁODZIMIERZ MAJTKOWSKI DR ALEKSANDRA PIETRUSIŃSKA MGR SYLWIA WŁODARCZYK MGR PAULINA BOLC MGR GRZEGORZ KLOC MGR AGNIESZKA OSIŃSKA SESJE NAUKOWE I. Gromadzenie zasobów genowych II. Charakterystyka zmienności III. Wykorzystanie zasobów genowych w hodowli roślin i pracach badawczych IV. Panel dyskusyjny

2

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 KONFERENCJA NAUKOWA CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW GENOWYCH DLA HODOWLI ROŚLIN PROGRAM KONFERENCJI Karpacz 18 21 września 2018 r. 18.09.2018 (Wtorek) 17.00 19.00 Rejestracja uczestników 19.00 22.00 Powitanie uczestników i spotkanie towarzyskie w Chacie grillowej 19.09.2018 (Środa) 08.00 09.00 Śniadanie 09.00 09.15 Otwarcie konferencji 09.15 10.35 SESJA I GROMADZENIE ZASOBÓW GENOWYCH (SESJA REFERATOWA) Prowadzący: Prof. dr hab. Wanda Kociuba 09.15 09.35 Jerzy Czembor, Grzegorz Gryziak, Marcin Zaczyński, Sylwia Włodarczyk, Wiesław Podyma (IHAR PIB Radzików) Gromadzenie i zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce 2015 2017 09.35 09.5 Włodzimierz Majtkowski (IHAR PIB Bydgoszcz) Ewolucja priorytetów gromadzenia i zachowania zasobów genowych traw przez Ogród Botaniczny KCRZG w Bydgoszczy w latach 1971 2017 09.50 10.05 Marcin Beza (LBG Kostrzyca) Działalność Leśnego Banku Genów Kostrzyca w zakresie zachowania leśnych zasobów genowych 10.05 10.20 Jerzy Lisek (IO Skierniewice) Agrobiologiczna ocena genotypów zgromadzonych w kolekcji winorośli Instytutu Ogrodnictwa 10.20 10.35 Grzegorz Hodun, Małgorzata Hodun (IO Skierniewice) Dawne odmiany jabłoni w zachodniej części województwa wielkopolskiego ekspedycje i ochrona pozyskanych genotypów 10.35 11.05 Przerwa kawowa 5

PROGRAM KONFERENCJI 11.05 12.05 SESJA I GROMADZENIE ZASOBÓW GENOWYCH (SESJA REFERATOWA) Prowadzący: dr hab. Katarzyna Bączek 11.05 11.20 Denise F. Dostatny, Grzegorz Kloc (IHAR PIB Radzików) Inwentaryzacja, gromadzenie oraz wykorzystanie zasobów dzikich gatunków roślin uprawnych 11.20 11.35 Jerzy Nawracała, Danuta Kurasiak-Popowska (UP Poznań) Gromadzenie zasobów genowych soi przydatnych do hodowli w warunkach środowiskowych Polski 11.35 11.50 Paweł Chmielarz, Jan Suszka, Barbara Bujarska-Borkowska, Andrzej Lewandowski, Mikołaj Wawrzyniak, Szymon Kotlarski, Teresa Hazubska-Przybył, Monika Litkowiec, Beata Plitta-Michalak, Marcin Michalak (ID-PAN Kórnik) Możliwości gromadzenia leśnych zasobów genowych w warunkach ex situ 11.50 12.05 Andrzej Lewandowski, Błażej Wójkiewicz, Monika Litkowiec (ID- PAN Kórnik) Pilna potrzeba ochrony zasobów genowych topoli czarnej (Populus nigra L.) w Polsce 12.05 12.30 SESJA I GROMADZENIE ZASOBÓW GENOWYCH (DYSKUSJA) 12.30 13.30 Obiad 13.30 16.30 Zwiedzanie Leśnego Banku Genów w Kostrzycy 17.00 18.00 Sesja plakatowa Sesja P. I Gromadzenie zasobów genowych Buńkowska A. Kolekcje ozdobnych roślin cebulowych w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian w Lisewie Marcin Pelc (COBORU Lisewo) Prowadzenie regeneracji zasobów genowych traw w trzyleciu w ramach Programu Wieloletniego 1.2 MRiRW, IHAR PIB w ZDOO w Lisewie Tomaszewski B. Chronione i zagrożone gatunki w kolekcji roślin łąkowopastwiskowych w Ogrodzie Botanicznym KCRZG IHAR PIB w Bydgoszczy Jaskulska J., Kazimierczak-Grygiel E., Kolasińska A. Gromadzenie zasobów genowych roślin rzadkich i zagrożonych oraz CITES w Ogrodzie Botanicznym UAM w Poznaniu Woliński K., Niedzielski M., Podyma W. Ocena zawartości cukrów w pąkach spoczynkowych historycznych odmian jabłoni, zamrażanych w ciekłym azocie Skomra U. Kolekcja rodzaju Humulus w IUNG PIB w Puławach 6

PROGRAM KONFERENCJI Silska G., Bocianowski J. Charakterystyka i waloryzacja cech morfologicznych, biologicznych i plonu nasion 23 obiektów lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum L.) Kużdowicz K. Ochrona zasobów genowych dzikich form buraka (B. vulgaris L.) Michałowska D., Przewodowska A., Piskorz J., Buryło P. Polskie odmiany ziemniaka w Banku Genów in vitro w Boninie. Piskorz J., Przewodowska A., Michałowska D., Treder K. Identyfikacja odmian w kolekcji polowej ziemniaka tetraploidalnego Gryziak G. Żywotność obiektów przechowywanych w KCRZG IHAR PIB Dostatny D. F., Kloc G., Podyma W., Hodun G. Rola wyjazdów kolekcyjnych w gromadzeniu zasobów genowych Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Sesja P. II Charakterystyka zmienności Wasilewicz-Flis I., Smyda-Dajmund P., Strzelczyk-Żyta D. Obiekty kolekcyjne diploidalnego ziemniaka źródłem odporności na patogeny ziemniaka Depta A., Olszak Przybyś H., Czubacka A. Ocena podatności odmian tytoniu uprawnego (Nicotiana tabacum) na wirusa Y ziemniaka w warunkach polowych. Czubacka A., Depta A., Doroszewska T. Odmiany orientalne w krajowej kolekcji tytoniu uprawnego Bączek K., Kosakowska O., Pióro-Jabrucka E., Pawełczak A., Węglarz Z. Zróżnicowanie dziko rosnących w Polsce populacji kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.) Bilińska E., Gryszczyńska A., Łowicki Z., Forycka A., Zalińska H., Buchwald W. Zmiany zawartości związków biologicznie czynnych w zielu różeńca górskiego (Rhodiola rosea L.) w okresie wegetacji Forycka A., Adamczak A., Opala B., Kitkowska S., Buchwald W. Zmienność fitochemiczna kocanek piaskowych Helichrysum arenarium (L.) Moench na tle warunków siedliskowych Nowosad K., Bocianowski J., Szajsner H., Koszelnik-Leszek A. Ogólna charakterystyka wybranych ekotypów Silene vulgaris Schmidt J. Ocena zróżnicowania populacji koniczyn rozłogowych (Trifolium repens i T. fragiferum) na przykładzie wybranych obiektów zgromadzonych w przechowalni długoterminowej KCRZG w Radzikowie Miler N., Woźny A. Wykorzystanie systemu markerów genetycznych SCoT w charakterystyce zmienności genetycznej chryzantem Noceń J., Smolińska K., Czembor J. H., Boczkowska M. Klasyfikacja taksonomiczna akcesji pochodzących z Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych porównanie metod molekularnych Targońska-Karasek M., Rakoczy-Trojanowska M. Ocena zróżnicowania genetycznego zasobów kolekcji żyta na podstawie markerów molekularnych 7

8 PROGRAM KONFERENCJI Puchta M., Bolc P., Czembor J. H., Piechota U. Optymalizacja metody ddradseq dla roślin z rodzaju Hordeum sp. oraz Zea sp. Prażak R., Kociuba W., Segit Z., Kramek A. Ocena tolerancji wybranych genotypów jarej pszenicy twardej (Triticum durum Desf.) na stres solny Kramek A., Kociuba W., Gawroński J. Wartość nowych odmian pszenżyta ozimego w porównaniu do regenerowanych materiałów kolekcyjnych Święcicki W., Nawrot Cz. Groch mniej znany zmienność monogeniczna w kolekcji Górny A., Ratajczak D., Gawłowska M., Święcicki W. Ocena zmienności i selekcja dawców fizjologicznej efektywności i tolerancji stresu w krajowej kolekcji grochu Wawer A., Boros L. Analiza składowych głównych parametrów technologicznych nasion populacji fasoli zwyczajnej (Ph.vulgaris L.) z KCRZG w IHAR PIB w Radzikowie Sesja P. III Wykorzystanie zasobów genowych w hodowli roślin Koziara M., Skomra U. Wpływ terminu zbioru i warunków przechowywania na zawartość olejków eterycznych w szyszkach różnych odmian chmielu Koziara M., Skomra U. Stabilność kwasów goryczkowych chmielu w zależności od odmiany, stopnia dojrzałości oraz warunków przechowywania szyszek Kaźmińska K., Korzeniewska A., Niemirowicz-Szczytt K., Bartoszewski G. Zmienność i mapowanie wybranych cech ilościowych związanych z parametrami owoców oraz plonem dyni olbrzymiej (Cucurbita maxima Duchesne) Kosakowska O., Bączek K., Czupa W., Węglarz Z. Określenie potencjału użytkowego dzikiej marchwi (Daucus carota L. ssp. carota) Nowaczyk P., Nowaczyk L. Wykorzystanie allela S Capsicum spp. w badaniach genetycznych i w tworzeniu oryginalnego surowca przetwórczego Pietrusińska A., Gryziak G., Smolińska K., Osińska A., Zaczyński M., Żurek M. Poszukiwanie źródeł odporności na stresy biotyczne w dawnych odmianach i populacjach miejscowych pszenic i pszenżyta Czembor J. H., Pietrusińska A., Czembor H. J. (IHAR-PIB Radzików) Zasoby genowe jęczmienia w hodowli roślin i pracach badawczych 1998-2018 Słowacki P., Czembor P. C., Czembor J. H. Mapowanie genu odporności linii PH873-2 jęczmienia jarego na rdzę karłową (Puccinia hordei) Nowosad K., Bujak H, Genotypowanie kukurydzy z wykorzystaniem markerów KASP Czembor E., Puchta M., Piechota U., Czembor J. H. Wpływ zróżnicowania genetycznego w kolekcji współczesnych i historycznych linii wsobnych kukurydzy na rozwój fuzariozy kolb powodowanej przez Fusarium verticillioides i zdolność do akumulacji fumonizyn Kużdowicz K., Sitarski A., Skibowska B. Poszukiwanie źródeł odporności na choroby i czynniki abiotyczne w zasobach genowych buraka cukrowego

PROGRAM KONFERENCJI Martin Gálik, Erika Zetochová, Ľubomír Vass The exploitation of fruit trees genetic resources in the agroforestry 19.00 20.00 Kolacja 20.09.2018 (Czwartek) 08.00 09.00 Śniadanie 09.00 10.20 SESJA II CHARAKTERYSTYKA ZMIENNOŚCI (SESJA REFERATOWA) Prowadzący: prof. dr hab. Teresa Doroszewska 09.00 09.20 Wojciech Święcicki, Zygmunt Kaczmarek, Magdalena Kroc, Wojciech Rybiński, Paulina Wilczura (IGR PAN Poznań), Paweł Barzyk (PHR Wiatrowo) Charakterystyka zmienności w kolekcji rodzaju Pisum i Lupinus wybrane wyniki 09.20 09.35 Wojciech Rybiński (IGR-PAN Poznań), Michał Starzycki, Elżbieta Starzycka-Korbas (IHAR Poznań), Jan Bocianowski (UP Poznań) Rodzaj Lathyrus ocena i charakterystyka na podstawie wybranych gatunków i obiektów kolekcyjnych 09.35 09.50 Maja Boczkowska (PAN OB-CZRB Powsin), Katarzyna Bączek, Anna Pawełczak, Olga Kosakowska, Zenon Węglarz (SGGW Warszawa) Różnorodność genetyczna populacji kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.) ze stanowisk naturalnych w Polsce 09.50 10.05 Adam Matkowski, Sylwester Ślusarczyk, Joanna Jaśpińska (UM Wrocław), Łukasz Pecio, Anna Stochmal (IUNG-PIB Puławy), Elvira Gille (BRC Rumunia) Techniki metabolomiczne, oparte na LC-MS i NMR, w badaniach zmienności i różnorodności fitochemicznej roślin - na przykładzie roślin leczniczych 10.05 10.20 Błażej Wójkiewicz, Monika Litkowiec, Witold Wachowiak, Andrzej Lewandowski (ID-PAN Kórnik) Ocena poziomu zmienności genetycznej naturalnego odnowienia topoli czarnej (Populus nigra L.) 10.20 10.50 Przerwa kawowa 10.50 11.50 SESJA II CHARAKTERYSTYKA ZMIENNOŚCI (SESJA REFERATOWA) Prowadzący: prof. dr hab. Wojciech Rybiński 10.50 11.05 Anna Pasławska, Magdalena Chudzińska, Małgorzata Pałucka, Czesław Kozioł (LBG Kostrzyca), Monika Litkowiec, Andrzej Lewandowski (ID-PAN Kórnik) Wyniki wstępnych badań nad zmiennością genetyczną oraz zróżnicowaniem genetycznym pomiędzy populacjami wiązu górskiego (Ulmus glabra Huds.) w Polsce 9

PROGRAM KONFERENCJI 11.05 11.20 Teresa Doroszewska, Anna Trojak-Goluch, Anna Depta, Karolina Kursa (IUNiG-PIB Puławy) Ocena reakcji odmian uprawnych i gatunków rodzaju Nicotiana na Tobacco mosaic virus oraz detekcja genu N warunkującego odporność typu nadwrażliwości 11.20 11.35 Maciej Kała, Mateusz Przyborowski, Sebastian Gasparis, Wacław Orczyk, Anna Nadolska-Orczyk (IHAR-PIB Radzików) Klasyfikacja podjednostek gluteninowych z wykorzystaniem metod uczenia maszynowego 11.35 11.50 Mateusz Przyborowski, Sebastian Gasparis, Maciej Kała, Wacław Orczyk, Anna Nadolska-Orczyk (IHAR PIB Radzików) Frekwencja alleli puroindolinowych w odmianach miejscowych pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum L.) zdeponowanych w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych 11.50 12.20 SESJA II CHARAKTERYSTYKA ZMIENNOŚCI (DYSKUSJA) 12.30 13.30 Obiad 13.30 14.50 SESJA III WYKORZYSTANIE ZASOBÓW GENOWYCH W HODOWLI ROŚLIN I PRAC BADAWCZYCH (SESJA REFERATOWA) Prowadzący: dr hab. Waldemar Buchwald 13.30 13.50 Edward Gacek (COBORU Słupia Wielka) Aspekty prawne stosowania roślinnych zasobów genetycznych w hodowli roślin i nasiennictwie 13.50 14.05 Henryk Bujak (IHAR PIB Radzików) Metody statystyczne wykorzystywane do oceny zróżnicowania kolekcji genowych roślin 14.05 14.20 Marcin Zaczyński, Magdalena Małecka, Grzegorz Gryziak (IHAR PIB Radzików) Gatunki uprawne roślin pochodzące z centrów różnorodności zachowywane w bankach genów analiza na podstawie danych paszportowych zgromadzonych w European Seed Catalogue EURISCO 14.20 14.35 Maja Boczkowska, Anna Rucińska, Małgorzata Targońska-Karasek, Maciej Niedzielski (PAN OB-CZRB Powsin) Starzenie się nasion podstępny wróg zachowania różnorodności biologicznej w bankach genów 14.35 14.50 Mariusz Chojnowski, Elżbieta Kapusta, Waldemar Treder (IO Skierniewice) Wykorzystanie zasobów genowych roślin ogrodniczych w badaniach nad kiełkowaniem, spoczynkiem i starzeniem się nasion 14.50 15.20 Przerwa kawowa 10

PROGRAM KONFERENCJI 15.20 16.20 SESJA III WYKORZYSTANIE ZASOBÓW GENOWYCH W HODOWLI ROŚLIN I PRAC BADAWCZYCH (SESJA REFERATOWA) Prowadzący: dr Karol Marciniak 15.20 15.35 Aleksandra Pietrusińska, Kinga Smolińska, Jerzy H. Czembor (IHAR PIB Radzików) Mirosław Tyrka (Politechnika Rzeszowska) Wykorzystywanie zasobów genowych w tworzeniu nowych odmian pszenic uprawnych 15.35 15.50 Bogusław Łapiński (IHAR PIB Radzików) Owies w krzyżowaniach międzygatunkowych 15.50 16.05 Denise F. Dostatny, Grzegorz Kloc, Wiesław Podyma (IHAR PIB Radzików) Znaczenie dawnych gatunków i odmian roślin uprawnych w rolnictwie oraz w pracach badawczych 16.05 16.20 Agnieszka Przewodowska, Dorota Michałowska, Joanna Piskorz, Buryło Paulina (IHAR PIB Bonin) Zasoby genowe ziemniaka tetraploidalnego in vitro i ich wykorzystanie w hodowli 16.35 16.50 SESJA III WYKORZYSTANIE ZASOBÓW GENOWYCH W HODOWLI ROŚLIN I PRAC BADAWCZYCH (DYSKUSJA) 16.50 19.00 Czas wolny 19.00 22.00 Uroczysta kolacja 21.09.2018 (Piątek) 08.00 09.00 Śniadanie 09.00 09.45 SESJA IV PANEL DYSKUSYJNY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ ZASOBÓW GENOWYCH ROŚLIN Prowadzący: prof. dr hab. Wojciech Święcicki 09.00 09.15 Pavol Hauptvogel (VURV Slovensko) The National Programme of Plant Genetic Resources development and priorities in Slovak Republic 09.15 09.30 Vojtech Holubec (VURV Ceska Republika) Ochrona zasobów genetycznych roślin w Czechach 09.30 09.45 Wiesław Podyma (IHAR PIB) Założenia Krajowego Programu Ochrony Zasobów Genowych po roku 2020 11

PROGRAM KONFERENCJI 09.45 11.15 PANEL DYSKUSYJNY KRAJOWY PROGRAM OCHRONY ZASOBÓW GENOWYCH PO ROKU 2020 11.15 11.45 Przerwa kawowa 11.45 12.45 PANEL DYSKUSYJNY NOWY PROGRAM WIELOLETNI PO ROKU 2020 12.45 13.00 Podsumowanie i zakończenie konferencji 13.00 14.00 Obiad 12

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 SESJA I REFERATY GROMADZENIE ZASOBÓW GENOWYCH 13

14

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 JERZY H. CZEMBOR GRZEGORZ GRYZIAK MARCIN ZACZYŃSKI SYLWIA WŁODARCZYK WIESŁAW PODYMA Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB, Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych j.h.czembor@ihar.edu.pl Gromadzenie i zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce 2015 2017 Collection and preservation of crop genetic resources in Poland 2015 2017 Zachowanie bioróżnorodności w produkcji roślinnej w Polsce odgrywa ważną rolę w zapewnianiu w dłuższej perspektywie bezpieczeństwa żywnościowego kraju, jest chronionym i nadzorowanym przez państwo dobrem narodowym. Wpisuje się w realizację postanowień międzynarodowych aktów prawnych przyjętych przez Polskę. Należy dążyć do tego aby zrównoważony rozwój wsi obejmował działania, których celem jest poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i warunków życia na obszarach wiejskich, przy jednoczesnym nienaruszaniu specyficznych zasobów wsi, do których zalicza się walory środowiska naturalnego, krajobraz wsi, tradycje i dziedzictwo kulturowe. Kierunek rozwoju produkcji rolniczej powinien być dostosowany do istniejących uwarunkowań przyrodniczych; potrzeb i woli lokalnych społeczności oraz norm ekologicznych. Obszar 1 PW IHAR PIB zaplanowanego na lata 2015 2020 pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju pt. Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych koordynowany jest przez KCRZG, IHAR PIB i realizowany we współpracy z 16 instytucjami, które gromadzą, zachowują, waloryzują i regenerują zasoby genowe we własnych kolekcjach, a następnie materiał roślinny przekazują w formie nasion do centralnej przechowalni lub utrzymują w warunkach polowych lub z wykorzystaniem innych technik oraz przekazują dane waloryzacyjne do centralnej bazy danych EGISET. Prace zostały wykonane w ramach programu wieloletniego Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW. 15

Jerzy H. Czembor... Podstawowe obecnie realizowane zadania są następujące: (1) gromadzenie genotypów roślin zagrożonych erozją genetyczną, ich opis i waloryzacja metodami tradycyjnymi i molekularnymi, usuwanie niezamierzonych duplikatów, (2) przechowywanie w stanie żywym i udostępnianie hodowcom, (3) dokumentacja zgromadzonych kolekcji. Program wzbogacono o nowe elementy: zwiększono liczbę gatunków objętych badaniami, włączono do współpracy zespoły naukowe z innych jednostek: uniwersytety, instytuty branżowe, spółki hodowli roślin, rozszerzono badania o rozmieszczenie w Polsce dzikich gatunków spokrewnionych z roślinami mającymi znaczenie użytkowe. Za prowadzenie kolekcji rolniczych i innych użytkowych oraz ich dzikich krewniaków odpowiada KCRZG, IHAR PIB, a za prowadzenie kolekcji roślin ogrodniczych i ich dzikich krewniaków Instytut Ogrodnictwa. 16

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 WŁODZIMIERZ MAJTKOWSKI Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB, Ogród Botaniczny KCRZG w Bydgoszczy w.majtkowski@ihar.edu.pl Ewolucja priorytetów gromadzenia i zachowania zasobów genowych traw przez Ogród Botaniczny KCRZG w Bydgoszczy w latach 1971 2017 Evolution of the priorities of collection and preservation of gene grass resources by the Botanical Garden of National Centre for Plant Genetic Resources in Bydgoszcz in the years 1971 2017 Realizację programu gromadzenia, przechowywania oraz opracowywania zasobów genowych traw rozpoczęto w Ogrodzie Botanicznym IHAR w Bydgoszczy w 1971 roku. Przygotowano założenia metodyczne do gromadzenia i oceny ekotypów 6 podstawowych gatunków traw pastewnych kupkówki pospolitej, kostrzewy trzcinowej, k. łąkowej, życicy trwałej, tymotki łąkowej i wiechliny łąkowej, w aspekcie ochrony zasobów genowych i wykorzystania ich w hodowli nowych odmian. Zorganizowano pierwsze wyjazdy terenowe na obszary woj. bydgoskiego, gdańskiego, olsztyńskiego i poznańskiego, gdzie pozyskano 244 ekotypy, w tym: 153 w postaci kęp oraz 91 prób nasion. Drogą wymiany nasiennej z innymi placówkami naukowymi (ogrody botaniczne, instytucje hodowlane) otrzymano dodatkowo 1055 prób, w tym 58 odmian oraz 997 obiektów, które ze względu na brak informacji o miejscach zbioru określano pojęciem formy. Dla każdego ekotypu zakładano "Kartę informacyjną ekotypu", na której umieszczano dane paszportowe oraz wykonane w ciągu całego sezonu wegetacyjnego wyniki obserwacji fenologicznych i morfologicznych. Karty informacyjne spełniały funkcję bazy danych. Pierwszą kolekcję ex situ traw założono na terenie Zakładu Doświadczalnego IHAR w Kończewicach k. Chełmży, gdzie znajdowała się do 1975 roku. W latach 1972 1975 w kolekcji zgromadzono 4771 ekotypów i form oraz 283 odmiany traw pastewnych. Każdy obiekt reprezentowany był przez 21 roślin, Prace zostały wykonane w ramach programu wieloletniego Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW. 17

Włodzimierz Majtkowski wysadzonych w trzech rzędach. Co roku gromadziło się około 1000 arkuszy materiałów zielnikowych. W dniach 28-29.05.1974 r. zorganizowano w Bydgoszczy i Kończewicach pierwszy pokaz kolekcji traw dla hodowców. O potrzebie istnienia takiej kolekcji i wartości zgromadzonych w niej materiałów najlepiej świadczy fakt przekazania hodowcom po pokazie 603 próbek, w tym 114 w postaci kęp i 489 w formie nasion. Wizyty polskich hodowców traw w bydgoskiej kolekcji stały się tradycją, a wykorzystanie gromadzonych materiałów sięgało średnio 30%. Początek XXI wieku przyniósł zmianę zainteresowania hodowców spowodowaną zapotrzebowaniem rynku na trawy gazonowe. Rozszerzono zestaw pozyskiwanych w trakcie ekspedycji ekotypów o takie gatunki jak: kostrzewa czerwona, mietlica pospolita i rozłogowa, wiechlina gajowa i błotna, śmiałek darniowy oraz zmodyfikowano zestaw waloryzowanych cech związanych z użytkowaniem trawnikowym. W związku z postępującą w ostatnich latach intensyfikacją gospodarki łąkarskiej oraz rozwojem cywilizacyjnym, które powodują przekształcanie oraz ubożenie fitocenoz łąkowych i pastwiskowych, priorytetem powinno być zwiększenie ochrony pozostałych gatunków traw występujących we florze Polski (trwale zadomowionych jest 196 taksonów). Większość z tych gatunków w kolekcji ex situ KCRZG reprezentowana jest w przez 1 2 ekotypy lub wcale. 18

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 MARCIN BEZA Leśny Bank Genów Kostrzyca marcin.beza@lbg.lasy.gov.pl Działalność Leśnego Banku Genów Kostrzyca w zakresie zachowania leśnych zasobów genowych The Kostrzyca Forest Gene Bank activities in the area of forest genetic resources conservation Leśny Bank Genów Kostrzyca powstał w 1995 roku. Jako jednostka organizacyjna Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe posiada on status zakładu o zasięgu krajowym. Podstawowe zadanie LBG Kostrzyca dotyczy zachowania materiału rozmnożeniowego szczególnie cennych gatunków drzew, krzewów oraz zagrożonych i chronionych gatunków roślin, dziko występujących na terenie Polski. Oprócz powyższej aktywności działania jednostki obejmują: inwentaryzację stanowisk roślin, utrzymanie Arboretum LBG Kostrzyca i archiwów klonów, współpracę z innymi ośrodkami w kraju i za granicą, edukację przyrodniczo leśną i szkolenia, prowadzenia działalności usługowej na rzecz jednostek Lasów Państwowych i podmiotów zewnętrznych. Według stanu na 31 maja 2018 r. w chłodniach LBG Kostrzyca (-10 i -20 ) zgromadzono 8869 partii nasion, z czego 8278 stanowi własność LBG Kostrzyca, a 591 własność innych podmiotów. Partie nasion stanowiące własność LBG Kostrzyca obejmują: zasoby genowe (6909 szt.), depozyty programu testowania potomstwa (1351 szt.) oraz depozyty własne (18 szt.). Partie obcej własności należą w głównej mierze do nadleśnictw (540 szt.) oraz parków narodowych (42 szt.), pozostałe 9 partii to depozyty zgromadzone w ramach projektu FlorNaturROBiA. W okresie od 1 stycznia 1996 r. do 31 maja 2018 r. z przechowywania tradycyjnego wycofano 1211 partii nasion. LBG Kostrzyca stosuje również metodę przechowywania kriogenicznego w temperaturach od -150 do -196. Wg stanu na 31 maja 2018 r. w zbiornikach kriogenicznych jednostki znajduje się 1075 partii materiału rozmnożeniowego. Wyrazem rozwoju tego kierunku działalności jest realizowana budowa nowoczesnego systemu przechowania kriogenicznego. 19

Marcin Beza Od kilku lat LBG Kostrzyca koncentruje swoją działalność na gatunkach zagrożonych i chronionych. Jednostka posiada w przechowywaniu materiał rozmnożeniowy: 51 gatunków objętych ochroną ścisłą, 13 gatunków objętych ochroną częściową, 59 gatunków z Polskiej czerwonej księgi roślin, 49 gatunków z Polskiej czerwonej listy paprotników i roślin kwiatowych, 26 gatunków z Czerwonej Listy IUCN, 11 gatunków priorytetowych Natura 2000. W roku 2018 realizowane są działania związane z pozyskaniem materiału z kolejnych 91 gatunków (50 objętych ochroną ścisłą i 7 objętych ochroną częściową). Od 2018 r. LBG Kostrzyca bierze również udział w projektach dotyczących analiz genetycznych i przechowywania zwierzęcych zasobów genowych. Planowane działania dotyczą m.in. cietrzewia zwyczajnego, dropia zwyczajnego i żubra europejskiego. 20

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 JERZY LISEK Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach jerzy.lisek@inhort.pl Agrobiologiczna ocena genotypów zgromadzonych w kolekcji winorośli Instytutu Ogrodnictwa Agrobiological evaluation of genotypes in the grapevine collection of the Research Institute of Horticulture W kolekcji winorośli Instytutu Ogrodnictwa zgromadzono 321 genotypów winorośli. Są to oryginalne odmiany winorośli właściwej (V. vinifera), mieszańce wewnątrzgatunkowe, międzygatunkowe i między-wewnątrzgatunkowe oraz dzikie formy winorośli. Taksony podlegają ocenie cech morfologicznych, fenologicznych oraz agrobiologicznych. Jednym z celów badań jest wstępna ocena przydatności odmian do uprawy w Polskich warunkach, która nabiera coraz większego znaczenia gospodarczego. Uzyskane wyniki są prezentowane w oryginalnych pracach naukowych, doniesieniach konferencyjnych oraz publikacjach popularno-naukowych i mogą być przydatne dla potrzeb ewentualnej hodowli twórczej. Dla opracowania agrobiologicznej charakterystyki odmian badana jest plenność krzewów, jakość owoców (smak, aromat, zawartość ekstraktu), podatność krzewów na uszkodzenia mrozowe oraz najważniejsze choroby pochodzenia grzybowego, takich jak: mączniak rzekomy (Plasmopara viticola (Berk. et Curtis ex de Bary) Berl. et de Toni); mączniak prawdziwy (Uncinula necator (Schw.) Burr.); szara pleśń (Botryotinia fuckeliana (de Bary) Whetzel); nekroza korowa winorośli (Phomopsis viticola Sacc.). Zgromadzone genotypy są bardzo zróżnicowane pod kątem plenności, począwszy od mało plennych ( Kryżownikowyj, Glenora ), przez umiarkowanie plenne ( NY Muscat ), plonujące nieregularnie ( Seneca ) do bardzo plennych ( Seyval, Solaris, Muscat Bleu ). Zawartość ekstraktu w owocach waha się od niskiej, poniżej 15% ( Philipp ) do wysokiej, powyżej 20% ( Solaris, Nektar, Milia ). Mieszańce międzygatunkowe powstałe z udziałem winorośli właściwej Praca została wykonana w ramach programu wieloletniego IHAR-IO (2015-2020), zadanie 1.3 Gromadzenie, zachowanie w kolekcjach ex situ, kriokonserwacja oraz charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genowych i informacji w zakresie roślin warzywnych, sadowniczych, ozdobnych i miododajnych oraz spokrewnionych dzikich gatunków, finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 21

Jerzy Lisek (V. vinifera) oraz gatunków amerykańskich (V. riparia, V. rupestris, V. lincecumii, V. labrusca), cechuje najczęściej mniejsza podatność na mączniaki rzekomego i prawdziwego w porównaniu do winorośli właściwej. Mieszańce międzygatunkowe, charakteryzują się również większą odpornością pąków zimujących na mróz niż winorośl właściwa. Do odmian V. vinifera o najlepszej odporności mrozowej, których pąki przemarzają w temperaturze od -20 do -25 C należą Riesling, Nektar, Ortega, Traminer Rot, Chardonnay i Pinot Noir, a do najbardziej wrażliwych Favorit i Cabernet Mitos, których pąki są uszkadzane w temperaturze od -16 do -18 C. Odporność mieszańców między-wewnątrzgatunkowych jest zróżnicowana. Należące do nich, odmiany Orion i Phoenix są bardziej wrażliwe na mączniaka prawdziwego i szarą pleśń oraz uszkodzenia mrozowe niż niektóre odmiany winorośli właściwej. 22

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 GRZEGORZ HODUN MAŁGORZATA HODUN Instytut Ogrodnictwa, ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice grzegorz.hodun@inhort.pl Dawne odmiany jabłoni w zachodniej części województwa wielkopolskiego ekspedycje i ochrona pozyskanych genotypów Old apple varieties in the west of the Wielkopolska province expeditions and conservation of acquired genotypes Warunki przyrodnicze w zachodniej części województwa wielkopolskiego od wieków sprzyjały uprawie drzew owocowych w tej części Polski. Ze względu na temperatury powietrza wyższe niż w jego północnej, środkowej i południowo-wschodniej części, stosunkowo duży odsetek dobrych gleb (12% III klasa bonitacyjna, 38% klasa IV), a także liczne jeziora polodowcowe i wzgórza morenowe tworzące specyficzny mikroklimat, w rejonie tym (głównie w powiatach międzychodzkim i nowotomyskim) wciąż można spotkać drzewa wielu dawnych odmian drzew owocowych. W celu ich zidentyfikowania i przeniesienia do kolekcji Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach odmian, których w niej nie ma, w latach 1997 2010 zorganizowano do tej części kraju 3 ekspedycje. Pierwszy wyjazd eksploracyjny odbył się w 1997 r. Z drzew rosnących na terenie miejscowości: Kaczlin, Prusim, Józefowo, Lwówek, Wąsowo i Władysławowo pobrano wówczas zrazy 12 genotypów jabłoni. Druga ekspedycja, zorganizowana w 2009 r., objęła zasięgiem miejscowości: Biała, Chalin, Chrzypsko Wielkie, Izdebno, Jabłonowo, Jaroszewo, Kurnatowice, Ławica, Prusim, Sieraków, Upartowo i Zawada. Jej efektem było pozyskanie 13 kolejnych starych odmian jabłoni. W 2010 r., przy okazji eksploracji województwa lubuskiego, odwiedzono okolice Chalina, aby zidentyfikować i ewentualnie pobrać zrazy odmian nieowocujących tutaj w poprzednim roku. W rezultacie pozyskano 4 nowe genotypy jabłoni. Łącznie w czasie trzech ww. ekspedycji ścięto zrazy 29 odmian tego gatunku, które po rozmnożeniu przeniesiono do kolekcji polowej Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach (ochrona ex situ). Na eksplorowanym terenie znaleziono ponad 50 dawnych odmian jabłoni. Wśród nich oprócz odmian kiedyś uprawianych w całej Polsce zidentyfikowano odmiany spotykane 23

Grzegorz Hodun... tylko w niektórych rejonach kraju. Z odmian popularnych występowały w starych sadach przydomowych i alejach m.in. Antonówka Półtorafuntowa, Boiken, Cesarz Wilhelm, Grochówka, Kosztela, Kronselska, Landsberska, Malinowa Oberlandzka, Papierówka i Renata Kulona. Aporta, Gloria Mundi, Grafsztynek Prawdziwy, Książę Albert, Niezrównana Peasgooda, Pepina Linneusza, Piękna z Rept, Reneta Baumana, Reneta Kanadyjska, Złota Reneta i Żeleźniak to niektóre z rzadkich odmian znalezionych w zachodniej części województwa wielkopolskiego. Odmiany: Brünnerling, Cellini, Französisecher Rosenapfel, Halberstädter Jungfernapfel, Reders Goldrenette i Weisser Winter Taffetapfel i inne należały do grupy odmian unikatowych, kiedyś uprawianych w Polsce wyjątkowo rzadko. Praca została wykonana w ramach programu wieloletniego IHAR-IO (2015 2020), zadanie 1.3 Gromadzenie, zachowanie w kolekcjach ex situ, kriokonserwacja oraz charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genowych i informacji w zakresie roślin warzywnych, sadowniczych, ozdobnych i miododajnych oraz spokrewnionych dzikich gatunków, finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 24

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 DENISE F. DOSTATNY GRZEGORZ KLOC Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Rośli Państwowy Instytut Badawczy d.dostatny@ihar.edu.pl Inwentaryzacja, gromadzenie oraz wykorzystanie zasobów dzikich gatunków roślin uprawnych Inventory, collection and use of crop wild relatives resources W celu zaspokojenia zapotrzebowania na żywność, konieczne jest ukierunkowanie działań, które przyczynią się do poprawy produkcji i dostarczenia żywności. Jedno z nich jest to efektywne wykorzystanie bogactwa różnorodności genetycznej występującego w dzikich gatunkach roślin uprawnych. Dzikie pokrewne (=CWR) to rośliny blisko spokrewnione z gatunkami uprawnymi, które mogą stanowić źródło cennych genów do hodowli nowych odmian uprawnych. Dzięki krzyżowaniu mogą powstać rośliny odporne na choroby i szkodniki, przystosowane do niekorzystnych warunków klimatycznych, lepiej plonujące czy lepsze jakościowo. Umiejętna hodowla pozwala przenieść odporność na odmiany uprawiane na całym świecie, ponieważ CWR są doskonałym źródłem cech adaptacyjnych. Biorąc pod uwagę zjawisko zmian klimatu, hodowcy poszukują cech zwiększających efektywność wykorzystania wody, odporności na ciepło i odporności na suszę, adaptacji do ekstremalnych warunków pogodowych (np. powodzi lub silnych deszczy) i/ lub tolerancji na choroby i szkodniki. Ten szeroki wachlarz cech można znaleźć u różnych gatunków dzikich (CWR). W ostatnich dwóch latach prowadzenia Programu Wieloletniego została opracowana krajowa lista dzikich gatunków pokrewnych roślin uprawnych. Na podstawie tej listy stwierdzono, że w Polsce istnieje około 2200 gatunków roślin spokrewnionych z gatunkami uprawnymi. W tym około 800 z nich jest bezpośrednio spokrewnionych z roślinami uprawnymi, z czego około 14% znajduje się na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych z 2016 roku (2016). Rośliny te posiadają ogromny potencjał i w przyszłości mogą okazać się niezbędne w procesie hodowli, a zarazem mogą być bezpośrednio wykorzystane jako dzikie rośliny Prace zostały wykonane w ramach programu wieloletniego Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW. 25

Denise F. Dostatny... jadalne i z tego powodu powinny być chronione. Zagadnienie te poruszane jest w różnych rodzajach dokumentów, takich jak: Konwencja o Różnorodności Biologicznej (cele Konwencji oraz Globalna Strategia Ochrony Roślin), Międzynarodowy Traktat o Zasobach Genetycznych Roślin dla Żywności i Rolnictwa, Globalny Plan Działań dla Ochrony i Zrównoważonego Wykorzystania Roślinnych Zasobów Genetycznych dla Wyżywienia i Rolnictwa, Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. Niestety polityka nie zawsze przekłada się na konkretne działania i obecnie nie istnieje żadna agencja UE odpowiedzialna za ochronę CWR. The European Cooperative Programme for Plant Genetic Resources (ECPGR), może przejąć tę inicjatywę, lecz posiada słabe zaplecze finansowe (Maxted, Palme, 2016). LITERATURA Kaźmierczakowa R. 2016. Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Inst. Ochr. Przyr. PAN. Maxted N., Palme A. 2015. Combining ex situ and in situ conservation strategies for CWR to mitigate climate change. Workshop report: Preparatory action on EU plant and animal genetic resources (AGRI-2013- EVAL-7). Directorate General for Agriculture and Rural Development. European Commission. Barcelona 26

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 JERZY NAWRACAŁA DANUTA KURASIAK-POPOWSKA Katedra Genetyki i Hodowli Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu jnawrac@up.poznan.pl Gromadzenie zasobów genowych soi przydatnych do hodowli w warunkach środowiskowych Polski Collection of soybean germplasm useful for breeding in Poland s environmental conditions Soja jest jedną z najważniejszych roślin uprawnych na świecie. Zajmuje 75% obszaru uprawy gatunków bobowatych. Ma ogromne znaczenie ponieważ w nasionach zawiera jednocześnie: 18-22% oleju i 33-45% białka. Uprawa soi jest szeroko rozpowszechniona w krajach o różnych warunkach klimatycznych, jednak Polska jest jednym z najbardziej wysuniętych na północ państw, w których prowadzona jest hodowla twórcza soi potrzebujemy genotypów tolerancyjnych na długość dnia, bardzo wczesnych (MG 000 ). W konsekwencji z ogromnej zmienności gatunku Glycine max w warunkach środowiskowych Polski tylko nieliczne genotypy mogą stanowić materiał wyjściowy do hodowli. Brak odpowiednich materiałów wyjściowych w dużym stopniu ogranicza możliwości hodowli nowych odmian. W KG i HR zgromadzono olbrzymią, największą w Polsce kolekcję wczesnych genotypów soi pochodzących z różnych rejonów świata. W latach 2014 2017, każdego roku sprowadzano 100 nowych genotypów soi otrzymywanych z najważniejszych kolekcji i banków genów soi: Soybean Germplasm Collection znajdującej się w Urbanie, należącej do USDA, ARS; banku genów Plant Gene Resources of Canada, Agriculture and Agri-Food Canada, Saskatoon; kolekcji Leguminous Crops Genetic Resources Department z N. I. Vavilov Research Institut of Plant Industry w St. Petersburgu w Rosji; Japanese Soybean Core Collection należącej do National Institute of Agrobiological Sciences (Japonia). Gromadzono również odmiany uprawiane aktualnie w Europie z Niemiec, Austrii, Szwajcarii i Czech. Odmianami kontrolnymi były aktualnie Projekt finansowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ramach dotacji do badań podstawowych na rzecz postępu biologicznego w produkcji roślinnej zadanie nr 43 27

Jerzy Nawracała... zarejestrowane w Polsce: Augusta, Mavka, Aligator oraz będąca we Wspólnotowym Katalogu i uprawiana w Polsce odmiana Merlin Doświadczenia zakładano w Stacji Doświadczalnej KG i HR w Rolniczym Gospodarstwie Doświadczalnym Dłoń oraz w Szelejewie Hodowla Roślin Danko Sp. z. o.o w zależności od liczby otrzymanych nasion w 1 lub w 2 powtórzeniach. Powierzchnia poletka 1 m 2. Przeprowadzono obserwacje faz fenologicznych oraz cech morfologicznych i cech komponentów plonu. Genotypy soi zgromadzone w kolekcji KG i HR różniły się bardzo pod względem wszystkich ocenianych cech. Obserwacje genotypów otrzymanych z USA, Kanady i Rosji wykazały dużą liczbę interesujących genotypów: wczesnych, wysokich o dużej MTN i o dużej masie nasion z rośliny. Większość genotypów otrzymanych z Japonii charakteryzowało się zbyt długim okresem wegetacji dojrzewały w końcu października, jednak niektóre z nich miały bardzo dużą MTN oraz dużą masę nasion z rośliny i mogą stanowić cenny materiał wyjściowy do hodowli odmian o wysokim potencjale plonowania. Najlepszymi cechami komponentów plonu charakteryzowały się jednak uprawiane odmiany. Wstępna ocena potencjału plonowania wybranych genotypów kolekcyjnych potwierdza fakt, że bardzo trudno jest znaleźć zagraniczne genotypy nadające się bezpośrednio do uprawy w Polsce. 28

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 PAWEŁ CHMIELARZ JAN SUSZKA BARBARA BUJARSKA-BORKOWSKA ANDRZEJ LEWANDOWSKI MIKOŁAJ WAWRZYNIAK SZYMON KOTLARSKI TERESA HAZUBSKA-PRZYBYŁ MONIKA LITKOWIEC BEATA PLITTA-MICHALAK MARCIN MICHALAK Instytut Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku pach@man.poznan.pl Możliwości gromadzenia leśnych zasobów genowych w warunkach ex situ Feasibility of the forest tree species genetic resources ex situ conservation Poznanie biologii nasion, a szczególnie ich wrażliwości na silne podsuszenie, pozwala na określenie sposobu ochrony zasobów genowych gatunków roślin. Wyniki naszych badań wykazały, że wrażliwość nasion drzew na podsuszenie różni się w zależności od gatunku. Nasiona niektórych gatunków można podsuszać do bardzo niskiego poziomu wilgotności i przechowywać długoterminowo w klasycznych warunkach w temperaturze (-18 C). Na przykład nasiona olszy czarnej (Alnus glutinosa), brzozy brodawkowatej (Betula pendula), grabu pospolitego (Carpinus betulus) czy czereśni ptasiej (Prunus avium) tolerują podsuszenie nawet do wilgotności około 2%. Dalej można wymienić nasiona nieco wrażliwsze na podsuszenie od wyżej wymienionych, które posiadają wilgotność krytyczną w granicach około 5%, na przykład jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), jabłoń pospolita (Malus sylvestris), lipa drobnolistna (Tilia cordata), wierzby (Salix spp.) czy topole (Populus spp.). W badaniach epigenetycznych wykazaliśmy korelację między właściwościami fizjologicznymi nasion tolerujących podsuszenie a zmianami na poziomie molekularnym w nasionach. Wykazaliśmy na przykładzie nasion gruszy pospolitej (Pyrus communis), że ich podsuszenie do wilgotności 5,3% powoduje nieznaczny spadek ogólnego poziomu 5- metylocytozyny (m 5 C) ich DNA, a jeszcze silniejsze podsuszenie do wilgotności 2-3% gwałtowny wzrost ogólnego poziomu m 5 C. Może to powodować zablokowanie 29

Paweł Chmielarz... mechanizmów zabezpieczających nasiona przed skutkami silnej dehydratacji, ponieważ na poziomie fizjologicznym obserwowaliśmy z takich nasion niższe siewki w porównaniu do nasion niepodsuszonych. Nasiona z kategorii suborthodox, posiadające wyraźny próg wilgotności krytycznej w granicach 5 7%, na przykład buk zwyczajny (Fagus sylvatica) nie tolerują przechowywania powyżej 5-8 lat w klasycznych warunkach. Dąb szypułkowy (Quercus robur) wytwarza nasiona jeszcze bardziej wrażliwe na podsuszenie (z kategorii recalcitrant), które nie tolerują przechowania dłuższego niż przez 2 3 zimy, a ich próg wilgotności wynosi 40%. Aby zachować w bankach genów zasoby genowe dębu szypułkowego wykorzystujemy kriogeniczne przechowywanie fragmentów nasion (plumul), tkanki embriogennej lub hodujemy klony roślin matecznych (dęby pomnikowe), we wszystkich tych metodach wykorzystując kultury in vitro. Obecnie w Leśnym Banku Genów Kostrzyca tworzone są na bieżąco zasoby genowe gatunków leśnych z kategorii orthodox, suborthodox i recalcitrant. Opracowane metody kriokonserwacji wraz z klasycznymi metodami przechowywania w -18 C zapewniają Leśnemu Bankowi Genów Kostrzyca lepsze możliwości zachowania ex situ pełnej puli genów ważnych ekologicznie i gospodarczo gatunków drzew. 30

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 ANDRZEJ LEWANDOWSKI BŁAŻEJ WÓJKIEWICZ MONIKA LITKOWIEC Polska Akademia Nauk - Instytut Dendrologii w Kórniku alew@man.poznan.pl Pilna potrzeba ochrony zasobów genowych topoli czarnej (Populus nigra L.) w Polsce Urgent need for protection of the genetic resources of black poplar (Populus nigra L.) w Polsce Doliny wielkich rzek to jedne z najbardziej urodzajnych i produktywnych obszarów na ziemi, dlatego już od pradziejów znajdowały się pod silną presją człowieka. Doprowadziło to do bardzo dużego ich przekształcenia, obniżenia retencji i przyspieszenia przepływu wody, wynikiem czego jest znaczne zubożenie biologiczne tych terenów. Obecnie, coraz częściej podejmuje się inicjatywy mające na celu odtwarzanie naturalnych biotopów rzecznych i nadrzecznych. Jednym z głównych gatunków drzewiastych łęgów jest topola czarna. Chociaż w Polsce nie jest ona gatunkiem chronionym, to jest drzewem rzadkim w Europie zachodniej i coraz rzadszym także na terenie naszego kraju. Topola czarna jest również ważnym gatunkiem w programach hodowlanych nad tworzeniem wysokoprodukcyjnych, hybrydowych odmian topolowych. Dlatego niezmiernie istotne i pilne jest podjęcie działań, które mają na celu rozpoznanie i ochronę puli genowej tego ważnego i zagrożonego gatunku. W ramach prowadzonych prac zbadano strukturę genetyczną populacji topoli czarnej znajdującej się na lewym brzegu Wisły w okolicy Dęblina. Populacja składała się z 52 starych, prawdopodobnie powyżej 150-letnich drzew, rozmieszczonych nieregularnie na obszarze ok. 10 hektarów. Obecnie jest to teren bardzo silnie przekształcony przez człowieka, przez co od dawna niemożliwe jest naturalne odnowienie tego gatunku. Analizy genetyczne przeprowadzono przy użyciu dziesięciu jądrowych loci mikrosatelitarnych. W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że populacja topoli czarnej z okolic Dęblina, pomimo silnej antropopresji, utrzymała wysoki poziom zmienności genetycznej. Podstawowe parametry zmienności genetycznej, jak średnia i efektywna liczba alleli w locus, odpowiednio: Na = 14,7 oraz Ne = 3,7, a także średnia heterozygotyczność obserwowana (He = 0,731) nie odbiegają od tych jakie podaje się dla 31

Andrzej Lewandowski... tego gatunku w innych krajach. W populacji stwierdzono niewielką wsobność, nawet po uwzględnieniu tzw. alleli zerowych Fis = 0,046. Na terenie Arboretum Kórnickiego rozpoczęto także zakładanie archiwum klonów topoli czarnej. Obecnie znajduje się w nim ponad sześćdziesiąt osobników powstałych w wyniku wegetatywnego rozmnożenia starych osobników pochodzących z Dęblina, Ostromecka i Czeszewa. Mamy nadzieję, że nasze działania będą inspiracją dla stworzenia w Polsce planu ochrony i restytucji tego bardzo ważnego dla obszarów nadrzecznych, jak i prowadzenia prac selekcyjno-hodowlanych gatunku. 32

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 SESJA I PLAKATOWA GROMADZENIE ZASOBÓW GENOWYCH 33

34

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 AGNIESZKA BUŃKOWSKA COBORU, SDOO w Karzniczce, Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Lisewie kwiatylis@op.pl Kolekcje ozdobnych roślin cebulowych w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian w Lisewie Collections of decorative bulb plants in the Experimental Sub-Station Variety Testing in Lisewo Zasoby genowe ozdobnych roślin cebulowych w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian w Lisewie utrzymywane są w formie trzech kolekcji polowych: mieczyków, tulipanów i narcyzów. W 2018 roku kolekcje liczyły ogółem 611 obiektów w tym: 132 odmiany mieczyków, 358 odmian tulipanów z 15 grup klasyfikacyjnych i 121 odmian narcyzów z 11 grup. Prace pielęgnacyjne i zabiegi ochrony roślin prowadzone są w kolekcjach zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi oraz z opracowanymi deskryptorami dla poszczególnych gatunków. Prowadzona jest również selekcja negatywna, która ma na celu usunięcie z kolekcji roślin nietypowych dla danej odmiany, chorych i zawirusowanych. Najstarsze odmiany narcyzów i tulipanów znajdują się w kolekcjach od 1973 roku, a mieczyków od 1984. Od ponad czterdziestu lat systematycznie są uzupełniane o odmiany pochodzenia krajowego i zagranicznego nabywane do celów porównawczych. Te, które wykazują się słabą zdrowotnością są na bieżąco usuwane z kolekcji. Corocznie sporządza się również dokumentację fotograficzną badanych odmian. W czasie kwitnienia kolekcje są licznie odwiedzane przez hobbystów, działkowiczów, uczniów szkół podstawowych i zawodowych, a także są źródłem wiedzy dla producentów zajmujących się uprawą roślin cebulowych. Ważnym elementem prac kolekcyjnych jest także popularyzacja informacji o posiadanych obiektach oraz możliwość udostępnienia materiału roślinnego do celów hodowlanych. Kolekcje mieczyka, tulipana i narcyza w Lisewie służą badaniom związanym z udzieleniem hodowcom Ochrony Wyłącznego Prawa do odmiany. Prace zostały wykonane w ramach programu wieloletniego Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW. 35

Agnieszka Buńkowska Przez cały okres wegetacji wykonuje się pomiary i obserwacje fenologiczne poszczególnych odmian (m.in. początek i koniec kwitnienia) oraz morfologiczne (m.in. wysokość roślin, długość kwiatostanu, średnica kwiatu, barwa kwiatu wg katalogu barw RHSCC). Prowadzone są one zgodnie z metodykami krajowymi COBORU i tabelami cech opisowych UPOV. Informacje te są wykorzystywane do opracowania danych paszportowych wprowadzanych do centralnej bazy danych EGISET. Działania związane z prowadzeniem kolekcji polowych ozdobnych roślin cebulowych realizowane przez ZDOO w Lisewie prowadzone są w ramach programu wieloletniego (2015 2020), zadanie 1.3 Gromadzenie, zachowanie w kolekcjach ex situ, kriokonserwacja oraz charakterystyka, ocena, dokumentacja, i udostępnianie zasobów genowych i informacji w zakresie roślin warzywnych, sadowniczych, ozdobnych i miododajnych oraz spokrewnionych dzikich gatunków koordynowanego przez IHAR PIB, IO Skierniewice, a finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 36

NR 283 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 2018 MARCIN PELC COBORU, Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Lisewie zdoo.lisewo@coboru.pl Prowadzenie regeneracji zasobów genowych traw w trzyleciu w ramach Programu Wieloletniego 1.2 MRiRW, IHAR PIB w ZDOO w Lisewie Regeneration of grass genetic resources in the three years as part of the Multiannual Program 1.2. The Ministry of Agriculture and Rural Development, The Plant Breeding and Acclimatization Institute (IHAR) National Research Institute in the Experimental Sub-Station Variety Testing in Lisewo Na podstawie zawartej umowy pomiędzy MRiRW a IHAR PIB w Radzikowie od 2016 roku w Zakładzie Doświadczalnym Oceny Odmian w Lisewie (woj. pomorskie) realizowany jest Program Wieloletni 1.2 pt. Prowadzenie regeneracji zasobów genowych traw. Rok 2018 jest trzecim rokiem realizacji Programu Wieloletniego 1.2 niosącego wymierne praktyczne korzyści odbudowy i utrzymania roślinnych zasobów genowych. Żywotność nasion obiektów przekazanych przez KCRZG do ZDOO w Lisewie różnicowała gatunkowo procent żywotności nasion oraz sumy pozyskanych siewek przeznaczonych do wysadzenia w polu (rys. 1). Zgodnie z opracowaną metodyką, w 2016, 2017 oraz 2018 roku wykonano kiełkowanie nasion z których otrzymane siewki pikowano do kombi doniczek. Rośliny po osiągnięciu optymalnej fazy rozwojowej wysadzano w polu zachowując przyjęte odległości pomiędzy roślinami i obiektami. W drugim roku użytkowania zebrane nasiona po oczyszczeniu przekazywane są do KCRZG. W okresie realizacji PW 1.2 przeprowadzono szereg działań upowszechnieniowych dotyczących zasadności prowadzenia regeneracji zasobów genowych traw, wartości użytkowej jako części składowej właściwego gospodarowania na terenach zieleni, Prace zostały wykonane w ramach programu wieloletniego Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR PIB a finansowanego przez MRiRW. 37

Marcin Pelc trudnych, zdegradowanych. Wszelkiego rodzaju działania upowszechnieniowe, w tym realizowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku programy edukacji ekologicznej doskonale wpisują się w tematykę traw pastewnych, zadarniających. Właściwe i proekologiczne gospodarowanie na trwałych użytkach zielonych, terenach zieleni, obszarach zdegradowanych powinno uwzględniać problematykę między innymi jakości materiału siewnego, wartości użytkowej odmian, optymalizacji zużycia paliw a poprzez to możliwość ograniczania emisji spalin, kosztów wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych. Rys. 1. Średnia żywotność oraz suma uzyskanych siewek z nasion przekazanych przez KCRZG w latach 2016 2018 r. ZDOO w Lisewie 38