Tom XIX Rośliny Oleiste 1998

Tom XIX Rośliny Oleiste 1998 Zbigniew Karolewski, Zbigniew Weber Akademia Rolnicza w Poznaniu, Katedra Fitopatologii Skuteczność zaprawiania nasion i opryskiwania roślin w ochronie rzepaku ozimego przed porażeniem przez Leptosphaeria maculans (Desm.) Ces. et de Not. (anamorf Phoma lingam Tode ex Fr. Desm.) Efficacy of seed dressing and plant spraying with fungicides in winter oilseed rape protection against infection by Leptosphaeria maculans (Desm.) Ces. et de Not. (anamorph Phoma lingam Tode ex Fr. Desm.) W doświadczeniach szklarniowych oceniono skuteczność zapraw nasiennych (Baytan Universal 19,5 DS, Zaprawy Oxafun T, Sibutol 35,9 FS) w ochronie siewek rzepaku przed porażeniem przez L. maculans. Zaprawa Sibutol 35,9 FS ograniczała porażenie siewek rzepaku w najwyższym stopniu. W doświadczeniu polowym, oprócz zapraw, do opryskiwania roślin użyto fungicydy Alert 375 SC, Alto 320 SC i Benlate 50 WP. Zaprawy nasienne nie chroniły w istotnym stopniu przed porażeniem łodyg rzepaku przez L. maculans. Opryskiwanie roślin fungicydami Alert 375 SC lub Alto 320 SC okazało się skuteczniejsze od opryskiwania preparatem Benlate 50 WP. The efficacy of fungicide seed dressing (Baytan Universal 19,5 DS, Zaprawa Oxafun T, Sibutol 35,9 FS) in winter oilseed rape protection against L. maculans was evaluated in greenhouse experiments. The infection of oilseed rape seedlings by L. maculans was most strongly inhibited by Sibutol 35,9 FS. In field experiment were also used fungicides (Alert 375 SC, Alto 320 SC, Benlate 50 WP) for spraying of plants. The significant influence of seed dressing on oilseed rape stem infection by L. maculans was not recorded. The spraying of plants with fungicides Alert 375 SC or Alto 320 SC was more effective than with Benlate 50 WP. Wstęp Sucha zgnilizna kapustnych powodowana przez grzyb Leptosphaeria maculans (Desm.) Ces. et de Not. (st. konidialne: Phoma lingam (Tode ex Fr.) Desm. należy do najgroźniejszych chorób rzepaku ozimego w Polsce, szczególnie w rejonach intensywnej uprawy tej rośliny województwo szczecińskie, opolskie, wrocławskie, koszalińskie, poznańskie (Frencel i in. 1991; Jańczak i Jankowska 1991; Sadowski i Klepin 1991). Jednoprocentowe porażenie łodyg rzepaku w okresie dojrzewania powoduje spadek plonu nasion o 0,01 t/ha (Sansford 1995).

52 Zbigniew Karolewski... Ochrona rzepaku przed porażeniem przez L. maculans obejmuje metody agrotechniczne (Hershman i Perkins 1995; Pałosz i in. 1994), hodowlę i uprawę odmian odpornych (Garbe 1995; Klodt-Bussmann i Paul 1995) oraz zwalczanie chemiczne patogena (Church i Fitt 1995; Wnękowski, Przyłęcka 1994) i szkodników (Sadowski i Budzyński 1995; Sadowski i in. 1995). W niniejszej pracy oceniano skuteczność zaprawiania nasion oraz opryskiwania rzepaku ozimego fungicydami w okresie wegetacji w ograniczaniu porażenia roślin przez L. maculans. Materiał i metody W doświadczeniu szklarniowym przeprowadzonym dwukrotnie w latach 1996 i 1997 oceniono skuteczność zapraw nasiennych w ochronie siewek rzepaku przed porażeniem przez L. maculans. Nasiona dwóch odmian rzepaku ozimego Bolko i Mar, niezaprawiane i zaprawiane [w dawce 4 g (ml)/kg nasion] fungicydami Baytan Universal 19,5 DS (triadimenol, imazalil, fuberidazol), Zaprawa Oxafun T (karboksyna, tiram), Sibutol 35,9 FS (bitertanol, fuberidazol) wysiano do wazonów z ziemią dezynfekowaną przez parowanie i niedezynfekowaną. W obydwu kombinacjach ziemia pochodziła z trzech pól po grochu, po pszenicy i po rzepaku. Do każdego rodzaju ziemi wysiewano po 30 nasion (6 wazonów x 5) nie inokulowanych i inokulowanych oddzielnie w kolejnych kombinacjach izolatami nr 2 i 54 L. maculans. Izolat nr 2 należał do tzw. grupy "B", natomiast izolat nr 54 do grupy "A" w obrębie gatunku L. maculans (Johnson i Lewis 1994). Inokulację nasion wykonano przez wyłożenie obok każdego nasiona 5 mm krążka pożywki PDA przerośniętego przez patogena. Po 28 dniach oceniono liczbę chorych roślin oraz ich porażenia w skali 1 6 (Karolewski i Weber 1992). W czasie trwania doświadczeń średnia temperatura panująca w szklarni w roku 1996 wynosiła 13 o C (maksymalna 22 o C, minimalna 4 o C), a w roku 1997 średnia 16 o C (maksymalna 30 o C, minimalna 2 o C). W doświadczeniu polowym z odmianą Mar, przeprowadzonym w sezonie wegetacyjnym 1996/97, oceniono skuteczność zapraw nasiennych oraz fungicydów do opryskiwania roślin. Kombinacje stanowiły: nasiona zaprawiane (Baytan Universal 19,5 DS, Zaprawa Oxafun T, Sibutol 35,9 FS) oraz nasiona zaprawiane tymi samymi preparatami, a rośliny opryskiwane trzykrotnie fungicydami Alert 375 SC (flusilazol, karbendazym), Alto 320 SC (cyprokonazol), Benlate 50 WP (benomyl). Rośliny z nasion niezaprawianych opryskiwano fungicydami jedno-, dwu- lub trzykrotnie i w kombinacjach z terminami zabiegów (tab. 5). Opryskiwania wykonano 8.10.1996 w fazie 2 4 liści rzepaku, 30.04.97 w fazie pąkowania i 22.05.97 w fazie pełni kwitnienia. Kontrolę stanowiły rośliny nie opryskiwane, które wyrosły z niezaprawianych nasion. Doświadczenie założono

Skuteczność zaprawiania nasion i opryskiwania roślin... 53 w czterech powtórzeniach w układzie bloków losowanych na poletkach o wymiarach 0,75 x 5 m. W fazie dojrzewania roślin rzepaku 2.07.1997 oceniono liczbę porażonych łodyg oraz ich porażenia według skali: 0 roślina zdrowa, 1 o do 25 porażonej powierzchni obwodu łodygi, 2 o 25 50 porażonej powierzchni obwodu łodygi, 3 o powyżej 50 porażonej powierzchni obwodu łodygi. Do oceny porażenia z każdego poletka pobrano po 50 roślin. Dla oceny statystycznej badanych w poszczególnych doświadczeniach kombinacji wykonano analizę wariancji, a istotność różnic oceniono testem t-studenta. Sezon wegetacyjny 1996/97 charakteryzował się stosunkowo niskimi temperaturami powietrza i opadami deszczu przekraczającymi często normę (tab. 1). Jedynie w miesiącach październik styczeń i w marcu ilości opadów były niższe od normy. Tabela 1 Warunki pogodowe w sezonie wegetacyjnym 1996/97 wg PIHM w Poznaniu Weather conditions in 1996/97 according to data of the State Institute of Hydrology and Meteorology in Poznań Miesiąc Month Temperatury powietrza Air temperatures średnie wieloletnie perennial means [ o C] 1996/97 odchylenie od średnich deviation from means średnie wieloletnie perennial means [mm] Opady Precipitations 1996/97 procent średnich percentage of the means Sierpień August 17,1 0,9 56 108 Wrzesień September 13,4 2,6 45 165 Październik October 9,2 0,8 38 72 Listopad November 3,7 1,7 36 45 Grudzień December 2,1 3,7 37 18 Styczeń January 2,2 1,5 31 9 Luty February 1,4 3,7 25 209 Marzec March 2,1 1,0 25 73 Kwiecień April 7,4 2,6 37 117 Maj May 12,7 0,1 53 124 Czerwiec June 17,0 0,2 60 142 Lipiec July 19,0 0,0 73 173

54 Zbigniew Karolewski... Wyniki W doświadczeniu szklarniowym stwierdzono, że siewki rzepaku odmiany Bolko i Mar rosnące w ziemi dezynfekowanej, inokulowane izolatami nr 2 i 54 L. maculans ulegały zwykle w większym procencie porażeniu niż siewki rosnące w ziemi niedezynfekowanej (tab. 2 4). Prawidłowość ta najwyraźniej wystąpiła na siewkach rosnących w ziemi z pola po grochu, a prawie w ogóle nie miała miejsca na siewkach w ziemi z pola po rzepaku. Pochodzenie ziemi użytej do doświadczeń nie wpłynęło na skuteczność użytych zapraw nasiennych. Najskuteczniej ograniczającą porażenie siewek rzepaku przez izolaty nr 2 i 54 L. maculans okazała się zaprawa Sibutol 35,9 FS, a najmniej skuteczną Baytan Universal 19,5 DS. Zastosowane zaprawy wpłynęły przede wszystkim na zmniejszenie liczby chorych roślin oraz częściowo również na zmniejszenie stopnia porażenia. Tabela 2 Skuteczność zaprawiania nasion w ochronie siewek rzepaku ozimego przed porażeniem przez L. maculans (szklarnia 20.09 15.10.96 i 26.09 20.10.97) The efficacy of fungicide seed dressing in the winter oilseed rape protection against infection by L. maculans (greenhouse 20.09 15.10.96 i 26.09 20.10.97) Fungicydy Fungicides Izolaty Isolates Średnie porażenie siewek odmian Bolko i Mar * Mean infection of seedlings cv. Bolko and Mar * ziemia z pola po grochu soil from the field after pea dezynfekowana disinfected niedezynfekowana undisinfected Kontrola 0 Check 0 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a Kontrola I Check I 2 92,9 i 4,6 h 72,7 h 4,7 f Baytan Univ. 19,5 DS 2 73,4 h 4,1 gh 41,0 fg 4,7 f Zaprawa Oxafun T 2 49,0 g 3,8 fg 25,6 e 2,8 de Sibutol 35,9 FS 2 23,2 e 2,4 de 11,5 cd 2,7 de Kontrola II Check II 54 37,0 f 2,8 ef 15,7 d 2,5 d Baytan Univ. 19,5 DS 54 12,1 cd 2,4 de 8,1 bcd 2,2 c Zaprawa Oxafun T 54 9,8 bcd 1,3 b 6,8 c 2,1 bc Sibutol 35,9 FS 54 5,5 b 2,2 cd 1,3 a 2,0 b * jednakowymi literami oznaczono w kolumnach wartości nie różniące się w stopniu istotnym statystycznie na poziomie 5 means followed by the same letters in columns are not significantly different at 5 level

Skuteczność zaprawiania nasion i opryskiwania roślin... 55 Tabela 3 Skuteczność zaprawiania nasion w ochronie siewek rzepaku ozimego przed L. maculans (szklarnia 20.09 15.10.1996 i 26.09 20.10.1997) The efficacy of fungicide seed dressing in the winter oilseed rape protection against L. maculans (greenhouse 20.09 15.10.1996 i 26.09 20.10.1997) Fungicydy Fungicides Izolaty Isolates Średnie porażenie siewek odmian Bolko i Mar * Mean infection of seedlings cv. Bolko and Mar * ziemia z pola po pszenicy soil from the field after wheat dezynfekowana disinfected niedezynfekowana undisinfected Kontrola 0 Check 0 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a Kontrola I Check I 2 88,0 i 5,1 g 74,6 hi 4,9 g Baytan Univ. 19,5 DS 2 66,7 h 4,9 g 41,5 fg 3,8 ef Zaprawa Oxafun T 2 45,8 g 4,0 f 31,1 ef 3,5 e Sibutol 35,9 FS 2 23,4 e 3,4 e 14,3 cd 2,2 d Kontrola II Check II 54 47,4 g 3,7 ef 28,1 c 2,5 d Baytan Univ. 19,5 DS 54 16,2 d 1,8 c 13,6 cd 2,2 d Zaprawa Oxafun T 54 9,4 bcd 2,1 d 6,9 b 1,5 c Sibutol 35,9 FS 54 3,4 b 1,5 bc 2,8 bc 1,0 b * jednakowymi literami oznaczono w kolumnach wartości nie różniące się w stopniu istotnym statystycznie na poziomie 5 means followed by the same letters in columns are not significantly different at 5 level W doświadczeniu polowym w kombinacjach, gdzie zastosowano tylko zaprawianie nasion nie stwierdzono istotnego zmniejszenia procentu roślin z łodygami porażonymi przez L. maculans (tab. 5). Istotne obniżenie procentu chorych łodyg w okresie dojrzewania zanotowano w kombinacjach z zaprawą Sibutol 35,9 FS i trzykrotnym opryskiwaniem fungicydem Alto 320 SC oraz z zaprawą Baytan Universal 19,5 DS i opryskiwaniem fungicydem Alert 375 SC. Niższy procent roślin z porażonymi łodygami wystąpił również w dwóch kombinacjach z fungicydem Alert 375 SC (II, I + III) i w trzech kombinacjach z fungicydem Alto 320 SC (I, I + II, II + III).

56 Zbigniew Karolewski... Tabela 4 Skuteczność zaprawiania nasion w ochronie siewek rzepaku ozimego przed L. maculans (szklarnia 20.09 15.10.1996 i 26.09 20.10.1997) The efficacy of fungicide seed dressing in the winter oilseed rape protection against L. maculans (greenhouse 20.09 15.10.1996 i 26.09 20.10.1997) Fungicydy Fungicides Izolaty Isolates Średnie porażenie siewek odmian Bolko i Mar * Mean infection of seedlings cv. Bolko and Mar * ziemia z pola po rzepaku soil from the field after rape dezynfekowana disinfected niedezynfekowana undisinfected Kontrola 0 Check 0 0,0 a 0,0 a 0,0 a 0,0 a Kontrola I Check I 2 85,7 h 4,8 g 72,6 g 4,5 f Baytan Univ. 19,5 DS 2 52,6 fg 4,0 fg 24,5 e 3,4 de Zaprawa Oxafun T 2 41,1 f 3,8 ef 25,1 e 2,9 cd Sibutol 35,9 FS 2 11,2 bcd 1,9 bc 10,4 bcd 2,1 bc Kontrola II Check II 54 47,7 f 3,1 de 44,6 f 2,6 cd Baytan Univ. 19,5 DS 54 17,5 de 2,2 bc 15,9 cd 1,5 b Zaprawa Oxafun T 54 12,0 cd 1,6 b 8,8 bc 1,3 b Sibutol 35,9 FS 54 7,3 b 1,3 b 7,3 b 1,4 b * jednakowymi literami oznaczono w kolumnach wartości nie różniące się w stopniu istotnym statystycznie na poziomie 5 means followed by the same letters in columns are not significantly different at 5 level

Skuteczność zaprawiania nasion i opryskiwania roślin... 57 Tabela 5 Wpływ zaprawiania nasion i opryskiwania roślin fungicydami na ograniczenie porażenia rzepaku ozimego odmiany Mar przez L. maculans The influence of seed dressing and plant spraying with fungicides on reduction of winter oilseed rape cv. Mar stem infection by L. maculans Fungicydy Fungicides Sposób * i termin ** stosowania fungicydów The way * and time ** of fungicides applications procent percentage Porażenie łodyg *** Infection of stems *** 2.07.1997 porażenia of infection Kontrola Check 22,7 1,60 Baytan Universal 19,5 DS z 14,0 1,30 Zaprawa Oxafun T z 21,0 1,31 Sibutol 35,9 FS z 9,3 1,00 x Baytan Univ. 19,5 DS + Alert 375 SC z + o; I, II, III 8,0 x 1,31 -"- + Alto 320 SC z + o; I, II, III 12,0 1,28 -"- + Benlate 50WP z + o; I, II, III 16,0 1,33 Zaprawa Oxafun T + Alert 375 SC z + o; I, II, III 11,0 1,55 -"- + Alto 320 SC z + o; I, II, III 13,0 1,20 -"- + Benlate 50WP z + o; I, II, III 16,0 1,44 Sibutol 35,9 FS + Alert 375 SC z + o; I, II, III 11,0 1,33 -"- + Alto 320 SC z + o; I, II, III 5,0 x 1,16 -"- + Benlate 50WP z + o; I, II, III 16,0 1,32 Alert 375 SC o I 12,0 1,91 o II 8,0 1,25 o III 17,0 1,66 o I, II 17,0 1,44 o I, III 8,0 x 1,50 o II, III 9,0 1,42 o I, II, III 13,3 1,00 x Alto 320 SC o I 8,0 x 1,12 o II 12,0 1,47 o III 9,3 1,38 o I, II 8,0 x 1,33 o I, III 11,0 1,50 o II, III 6,3 x 1,00 x o I, II, III 9,3 1,00 x Benlate 50 WP o I 17,0 1,40 o II 15,0 1,77 o III 18,7 1,37 o I, II 15,0 1,40 o I, III 11,0 1,42 o II, III 20,0 1,62 o I, II, III 16,0 1,62 * z zaprawianie seed dressing; o opryskiwanie fungicide spraying of plants ** I 8.10.1996; II 30.04.1997; III 22.05.1997 *** literą "x" oznaczono średnie różniące się od kontroli w stopniu istotnym statystycznie na poziomie 5 means in columns, which differ significantly from check, are marked by "x"

58 Zbigniew Karolewski... Dyskusja W epidemiologii L. maculans ważnym elementem jest przenoszenie się patogena z nasionami roślin kapustnych. Hall i in. (1996) podają, że 1 zakażonych nasion zwiększa porażenie rzepaku o 3,3 i spadek plonu o 1 2. Zasiedlenie nasion rzepaku przez L. maculans może wynosić 0,05 1,1 (Pszczoła 1988), 0,9 5,1 (Clear 1992). Konieczne więc wydaje się uwzględnienie zaprawiania nasion w chemicznej ochronie rzepaku ozimego. W Kanadzie, Danii, Francji, Niemczech i Polsce zarejestrowany jest tiram oraz w niektórych z tych państw karboksyna, iprodion i tiabendazol do zwalczania L. maculans zasiedlającego nasiona rzepaku (Bartlett 1994). Niniejsze badania potwierdzają doniesienia niektórych autorów (Bonin i Motała 1986, Kharabanda 1992) o niezadowalającej skuteczności zapraw zawierających karboksynę i tiram. Lepszą skuteczność ochrony przed porażeniem przez L. maculans uzyskano w doświadczeniach szklarniowych i polowych stosując bitertanol i fuberidazol. Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż inokulacja grzybem L. maculans ziemi dezynfekowanej z pola po grochu wpłynęła w większym stopniu na porażenie siewek rzepaku niż inokulacja ziemi niedezynfekowanej. W analogicznych kombinacjach brak jest tak wyraźnej prawidłowości na siewkach rosnących w ziemi z pól po pszenicy i rzepaku. Można częściowo wytłumaczyć to gorszą jakością tych przedplonów pod uprawę rzepaku, w porównaniu do roślin motylkowych (Czajka 1994, Muśnicki 1989). W doświadczeniu polowym istotne obniżenie procentu porażonych roślin uzyskano stosując opryskiwanie jedno- lub dwukrotnie fungicydami Alto 320 SC lub Alert 375 SC. Wnękowski i Przyłęcka (1994) donoszą też o dobrej skuteczności opryskiwania rzepaku fungicydem Alert 375 SC. W żadnej kombinacji z fungicydem Benlate 50 WP nie zanotowano istotnej obniżki procentu lub stopnia porażonych roślin. Wyniki te potwierdzają również badania Bonina i Motały (1986). Należy jednak pamiętać, iż stosowanie chemicznych metod zwalczania L. maculans nie zawsze jest opłacalne ekonomicznie. Sansford (1995) szacuje, że opryskiwanie fungicydami jest uzasadnione, gdy przewidywane porażenie łodyg w okresie dojrzewania będzie wynosić powyżej 34. Literatura Bartlett D. H. 1994. Review of current and future seed treatment usage in oilseed rape. BCPC Monograph: Seed Treatment Progress and Prospects 57: 159-168. Bonin K., Motała G. 1986. Wyniki badań nad zwalczaniem chorób grzybowych rzepaku ozimego w rejonie północno-zachodnim Polski. Zeszyty Problemowe IHAR. Wyniki badań nad rzepakiem ozimym: 234-242.

Skuteczność zaprawiania nasion i opryskiwania roślin... 59 Church V. J., Fitt B. D. L. 1995. Incidence and effects of diseases on seven winter oilseed rape cultivars in 1991/1992 and 1992/93. IOBC/WPRS Bulletin 18 (4): 62-68. Clear R. M. 1992. Frequency and distribution of seedborne fungal pathogens in western Canadian canola 1989-1990. Canadian Plant Disease Survey 72 (1): 21-27. Czajka W. 1994. Obserwacje nad wpływem przedplonu na zdrowotność rzepaku ozimego. Acta Academiae Agriculturae AC Technicae Olstenensis, Agricultura 59: 75-81. Frencel I., Lewartowska E., Jędryczka M. 1991a. The spectrum and severity of fungal diseases in field infections of winter oilseed rape in Poland. A review of the 1980 s. IOBC/WPRS Bulletin 14 (6): 137-140. Garbe V. 1993. Effects of fungicide treatments in different varietes of winter rape. IOBC/WPRS Bulletin 16 (9): 116-123. Hall R., Chigogora J. L., Phillips L. G. 1996. Role of seedborne inoculum of Leptosphaeria maculans in development of blackleg on oilseed rape. Canadian Journal of Plant Pathology 18: 35-42. Jańczak C., Jankowska M. 1991. Choroby grzybowe rzepaku ozimego w Polsce. Ochrona Roślin 9: 8-9. Johnson R. D., Lewis B. G. 1994. Variation in host range, systemic infection and epidemiology of Leptosphaeria maculans. Plant Pathology 43: 269-277. Karolewski Z., Weber Z. 1992. Podatność odmian rzepaku na sztuczne i naturalne zakażenie przez Phoma lingam. Rośliny Oleiste XIV, cz. 2: 219-225. Kharabanda P. D. 1992. Performance of fungicides to control blackleg of canola. Canadian Journal of Plant Pathology 14 (2): 169-176. Klodt-Bussmann E., Paul V. H. 1995. Investigations on natural disease resistance of 6 oilseed rape cultivars for minimizing application of fungicide in integrated production from 1992/93. IOBC/WPRS Bulletin 18(4): 45-55. Muśnicki Cz. 1989. Charakterystyka botaniczno-rolnicza rzepaku ozimego i jego plonowanie w zmiennych warunkach siedliskowo-agrotechnicznych. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu Rozprawy Naukowe, zeszyt 191. Pałosz T., Mrówczyński M., Muśnicki C. 1994. Aktualne możliwości integrowanej ochrony rzepaku przed agrofagami. Rośliny Oleiste 15 (2): 67-72. Pszczoła J. 1988. Ocena stanu zdrowotności niektórych rodów rzepaku ozimego podwójnie ulepszonego w ZDHAR Borowo. Zeszyty Problemowe IHAR. Wyniki badań nad rzepakiem ozimym: 242-250. Sadowski Cz., Budzyński W. 1995. Zdrowotność rzepaku ozimego uprawianego bez zwalczania szkodników w warunkach rejonu olsztyńskiego. Rośliny Oleiste 16 (2): 229-234. Sadowski Cz., Klepin J. 1991. Effects of fungicides on the health and yield of oilseed rape. IOBC/WPRS Bulletin 14 (6): 272-281. Sadowski Cz., Muśnicki Cz., Lemańczyk G. 1995. Zdrowotność rzepaku ozimego uprawianego bez zwalczania szkodników w warunkach rejonu poznańskiego. Rośliny Oleiste XVI, 2: 221-227. Sansford C. E. 1995. Oilseed rape: development of canker (Leptosphaeria maculans) and its effect on yield. 9 th International Rapeseed Congress: Rapeseed Today and Tomorrow, Cambridge: 577-579. Wnękowski S., Przyłęcka E. 1994. Porównanie skuteczności zwalczania suchej zgnilizny krzyżowych na rzepaku w zależności od terminu stosowania zabiegu. Materiały XXXIV Sesji IOR cz. II. Postery: 163-167.