Wpływ terminu stosowania fungicydów na skuteczność ochrony rzepaku ozimego przed cylindrosporiozą (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson)

Transkrypt

1 Tom XXI Rośliny Oleiste 2000 Zbigniew Weber, Zbigniew Karolewski Akademia Rolnicza w Poznaniu, Katedra Fitopatologii Wpływ terminu stosowania fungicydów na skuteczność ochrony rzepaku ozimego przed cylindrosporiozą (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson) Influence of fungicide application in winter oilseed rape control against light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson) Słowa kluczowe: Pyrenopeziza brassicae, Cylindrosporium concentricum, zwalczanie, rzepak ozimy Key words: Pyrenopeziza brassicae, Cylindrosporium concentricum, winter oilseed rape W dwóch ścisłych doświadczeniach polowych, przeprowadzonych w układzie bloków losowanych w czterech powtórzeniach, oceniano wpływ terminu stosowania fungicydów na ich skuteczność w ochronie rzepaku ozimego przed cylindrosporiozą (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson). W doświadczeniu z rzepakiem odmiany Mar użyto pięć fungicydów (Alert 375 SC, Alto 320 SC, Amistar 250 SC, Benlate 50 WP, Discus 500 WG), a z rzepakiem odmiany Silvia zastosowano dwa fungicydy (Alert 375 SC, Caramba 60 SL). W obydwu doświadczeniach fungicydy stosowano w trzech terminach: w fazie 4 6 liści (06.10.), w fazie pąkowania (16.04.) i w fazie kwitnienia (05.05.). Ocenę porażenia roślin rzepaku prowadzono w fazie 6 8 liści (28.10.), w fazie pąkowania (16.04.), w fazie końca kwitnienia (19.05.) oraz w fazie dojrzewania (24.06.). Jesienne stosowanie fungicydów (gdy nie występowały objawy choroby) często lepiej chroniło rośliny podatnej odmiany Mar przed cylindrosporiozą niż wczesnowiosenne. W przypadku mniej podatnej odmiany Silvia zabieg wczesnowiosenny chronił rośliny w podobnym stopniu jak zabieg jesienny. The influence of fungicide term application in winter oilseed rape on efficacy of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson) control was evaluated in two field experiments, done in completely randomised block design in four replicates. In the experiments five fungicides (Alert 375 SC, Alto 320 SC, Amistar 250 SC, Benlate 50 WP, Discus 500 WG) on cultivar Mar and two fungicides (Alert 375 SC, Caramba 60 SL) were used on cultivar Silvia. The winter oilseed rape plants of both cultivars were sprayed at 4 6 leaves stage (06.10.), at bud development (16.04.) or at flowering (05.05.). The assessment of plant infection was done four times at 6 8 leaves stage (28.10.), at bud development (16.04.), at the end of flowering (19.05.) and at pod ripening (24.06.). The application of fungicides in autumn (when the symptoms were not observed) was often more efficient in control of light leaf spot on susceptible winter oilseed rape cultivar Mar than in early spring. On less susceptible cultivar Silvia the application of fungicides in early spring and in autumn were characterised by similar efficacy.

2 98 Zbigniew Weber... Wstęp Cylindrosporioza powodowana przez grzyb Pyrenopeziza brassicae (st. kon. Cylindrosporium concentricum Grev.) opisana została po raz pierwszy w 1823 r. (Rawlinson i in. 1978). Choroba występuje na różnych roślinach kapustnych: kalafiorze, kapuście, brokułach (Cheah i in. 1980) oraz na rzepaku (Rawlinson i in. 1978). Powoduje znaczne szkody w uprawach rzepaku ozimego w Wielkiej Brytanii szacowane na 30 mln funtów rocznie, a w niektórych regionach (Szkocja) uważana jest za jedną z najgroźniejszych (Fitt i in. 1997). W Polsce pierwsze doniesienie o jej wystąpieniu na kalafiorze pochodzi z 1965 r. (Madej 1965). Na rzepaku chorobę zaobserwowano w niewielkim nasileniu w latach osiemdziesiątych w rejonie Gryfic (Songin i in. 1989) i na Kujawach (Sadowski 1989). Frencel i in. (1991) wskazują, że cylindrosporioza zaczyna rozprzestrzeniać się z północno zachodnich rejonów Polski w kierunku północno wschodnim. W latach dziewięćdziesiątych zanotowano wzrost jej występowania na roślinach rzepaku. Duże jej nasilenie obserwowano na plantacjach rzepaku ozimego w Wielkopolsce w 1992 roku, a następnie w Wielkopolsce i szczególnie na Pomorzu Zachodnim w roku 1995, kiedy spowodowała klęskowe porażenie plantacji rzepaku odmiany Polo, prowadzące do zamierania roślin w okresie wiosennym (Karolewski 1999). W ochronie rzepaku przed cylindrosporiozą ważną rolę odgrywa niszczenie resztek pożniwnych i samosiewów, na których patogen może zimować (Cheah i in. 1982), stosowanie izolacji przestrzennej (min. 500 m) pomiędzy nowo zakładanymi i ubiegłorocznymi plantacjami (Rawlinson i in. 1978) oraz uprawa odmian mniej podatnych. W Wielkiej Brytanii odmiany o dużej odporności na P. brassicae to Nickel, Tomahawk (Walker i in. 1995), Capitol (Sutherland i in. 1998). Jednak przy dużym zagrożeniu chorobą nagromadzeniu źródeł infekcji oraz wystąpieniu sprzyjających rozwojowi grzyba warunków pogodowych, niezbędne jest opryskiwanie roślin fungicydami (Fitt i in. 1999). W Polsce nie ma jak dotychczas informacji dotyczących podatności odmian rzepaku ozimego na P. brassicae, jak również nie opracowano systemu chemicznego zwalczania tej choroby. Prowadzenie badań dotyczących tego zagadnienia utrudnia duża zmienność poziomu porażenia plantacji rzepaku ozimego w Polsce przez P. brassicae w kolejnych sezonach wegetacyjnych. Zaobserwowano bowiem, że choroba może wystąpić w dużym nasileniu w latach o łagodnych i wilgotnych zimach, natomiast w latach o zimach mroźnych i suchych cylindrosporioza często nie występuje (Karolewski 1999). Celem niniejszej pracy była ocena wpływu terminów stosowania fungicydów na skuteczność zwalczania cylindrosporiozy rzepaku, w sezonie wegetacyjnym o sprzyjającym rozwojowi choroby przebiegu warunków pogodowych.

3 Wpływ terminu stosowania fungicydów na skuteczność ochrony Materiał i metody Ocenę skuteczności fungicydów przeprowadzono w sezonie 1998/99 w dwóch doświadczeniach polowych w Złotnikach koło Poznania. Doświadczenie z rzepakiem ozimym odmiany Mar założono w czterech powtórzeniach w układzie bloków losowanych na poletkach o wymiarach 0,80 m 4 m. Kombinacje stanowiły rośliny opryskiwane jednokrotnie fungicydami Alert 375 SC (s.a. flusilazol + karbendazym), Alto 320 SC (cyprokonazol), Amistar 250 SC (azoksystrobina), Benlate 50 WP (benomyl) lub Discus 500 WG (krezoksym metylowy). W drugim doświadczeniu z odmianą Silvia założonym również w układzie bloków losowanych na poletkach o wymiarach 2,5 m 10 m, kombinacje stanowiły rośliny opryskiwane fungicydami Alert 375 SC lub Caramba 60 SL (metkonazol). W obydwu doświadczeniach kontrolę stanowiły rośliny nie opryskiwane. Zabiegi wykonano (faza 4 6 liści rzepaku), (faza początku pąkowania) i (faza pełni kwitnienia). Ocenę porażenia prowadzono na 25 roślinach z każdego poletka w fazie 6 8 liści rzepaku ( ), w fazie pąkowania ( ), w fazie końca pąkowania ( ) oraz w fazie dojrzewania ( ). Przy ocenie procentu porażonej powierzchni liści posługiwano się skalą 4-stopniową (0 o roślina zdrowa, 1 o do 10%, 2 o od 10 do 25%, 3 o od 25 do 50%, 4 o powyżej 50% porażonej powierzchni), a łodyg 3-stopniową (1 o do 25%, 2 o od 25 do 50%, 3 o powyżej 50% porażonej powierzchni). Dla oceny statystycznej uzyskanych wyników wykonano analizę wariancji, a istotność różnic oceniono testem t-studenta. Wyniki Łagodna i wilgotna zima panująca w sezonie wegetacyjnym 1998/99 sprzyjała wystąpieniu cylindrosporiozy (tab. 1). Porównując porażenie roślin w kombinacjach kontrolnych zaobserwowano różnice w podatności ocenianych odmian. Mniej podatną na zakażenie grzybem P. brassicae w warunkach naturalnych okazała się odmiana Silvia niż Mar (tab. 2, 3). Różnice między odmianami wyraziły się między innymi w terminie wystąpienia objawów cylindrosporiozy. Na odmianie Mar zanotowano je już 16 kwietnia, a na odmianie Silvia dopiero 4 maja w śladowych ilościach. Natomiast w fazie dojrzewania procent porażonej powierzchni łodyg odmiany Silvia był 23-krotnie mniejszy niż odmiany Mar. Skuteczność opryskiwań fungicydami była zróżnicowana. Jesienny zabieg fungicydami Alert 375 SC, Alto 320 SC, Amistar 250 SC Benlate 50 WP i Discus 500 WG okazał się bardzo skuteczny w ochronie liści rozetowych rzepaku ozimego odmianymar, gdy ocenę wykonano na początku pąkowania. Natomiast liście łodygowe w czasie kwitnienia w kontroli uległy większemu porażeniu

4 100 Zbigniew Weber... w stopniu istotnym statystycznie niż w kombinacjach z jesiennym i wczesnowiosennym opryskiwaniem fungicydami Alto 320 SC lub Caramba 60 SL. W ochronie łodyg odmiany Mar przed cylindrosporiozą najskuteczniejsze były opryskiwania roślin fungicydem Alert 375 SC zastosowane we wszystkich terminach oraz Alto 320 SC zastosowanym jesienią. Łodygi rzepaku ozimego odmiany Silvia najlepiej chronione były przez opryskiwanie jesienne lub wczesnowiosenne fungicydem Caramba 60 SL. Tabela 1 Charakterystyka warunków pogodowych w okresie wegetacji rzepaku ozimego Weather conditions characteristics during winter oilseed rape growning period Poznań 1998/1999 Miesiąc Month Temperatura powietrza [ o C] Air temperatures średnia wieloletnia perennial mean odchylenie od średniej deviation from mean średnia wieloletnia perennial mean Opady [mm] Precipitation procent normy percentage of norm Wrzesień September 13,5 0,3 74,0 172 Październik October 8,9 0,7 84,0 217 Listopad November 3,7 3,8 53,0 135 Grudzień December 0,2 0,0 41,0 108 Styczeń January 1,9 3,0 43,0 144 Luty February 0,9 0,4 30,0 125 Marzec March 2,8 2,3 59,0 221 Kwiecień April 7,7 2,0 19,3 165 Maj May 13,1 0,3 19,0 109 Czerwiec June 16,6 0,3 27,7 133 Lipiec July 17,9 2,4 13,3 61

5 Wpływ terminu stosowania fungicydów na skuteczność ochrony Tabela 2 Skuteczność chemicznej ochrony roślin rzepaku ozimego odmiany Mar przed cylindrosporiozą The efficacy of chemical control of winter oilseed rape cultivar Mar against light leaf spot (Złotniki 1998/1999) fungicyd fungicide Kombinacje Treatments dawka dose kg(l)/ha termin stosowania date of application Procent skuteczności w ochronie The percentage of efficacy in control of liści leaves łodyg stems * * * Kontrola** Check 0 c 0 c 0 c Alert 375 SC 1, a 79 abc 98 a abc 79 ab abc 70 ab Alto 320 SC 1, a 100 a 82 ab ab 41 abc bc 64 abc Benlate 50 WP 0, b 16 bc 53 abc abc 51 abc bc 3 c Amistar 250 SC 1, ab 35 bc 45 abc bc 49 abc abc 57 abc Discus 500 WG 0, b 58 abc 73 abc abc 45 abc abc 44 abc * w kolumnach jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie przy poziomie 5%, in columns means followed by the same letter are not significantly different at 5% level ** w kontroli procenty porażonej powierzchni ocenianych części roślin wynosiły: 7 (liście) 16 kwietnia, 2,15 (liście) 19 maja, 23,5 (łodygi) 24 czerwca; the percentage of infected area of assessed plant parts in check: 7 (leaves) April 16, 2.15 (leaves) May 19, 23.5 (stems) June 24

6 102 Zbigniew Weber... Tabela 3 Skuteczność chemicznej ochrony roślin rzepaku ozimego odmiany Silvia przed cylindrosporiozą The efficacy of chemical control of winter oilseed rape cultivar Silvia against light leaf spot (Złotniki 1998/1999) fungicyd fungicide Kombinacje Treatments dawka dose kg(l)/ha termin stosowania date of application Procent skuteczności w ochronie The percentage of efficacy in control of liści leaves łodyg stems * * Kontrola ** Check 0 d 0 c Alert 375 SC 1, abcd 40 abc 1, abcd 0 c 1, abcd 20 bc Caramba 60 SL 1, abc 70 ab 1, a 70 ab 1, cd 40 abc * w kolumnach jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie przy poziomie 5%, in columns means followed by the same letter are not significantly different at 5% level; ** w kontroli procenty porażonej powierzchni ocenianych części roślin wynosiły: 4,65 (liście) i 0,5 (łodygi) 19 maja 1,0 (łodygi) 25 czerwca; the percentage of infected area of assessed plant parts in check: 4,65 (leaves) and 0.5 (stems) May (stems) June 25 Dyskusja Wyniki badań dotyczących wpływu porażenia różnych organów roślin rzepaku przez P. brassicae na plon, wskazują że największe znaczenie ma zniszczenie liści lub zamieranie całych roślin w okresie zimowo wiosennym (Rawlinson i in. 1978, Fitt i in. 1998). Askospory grzyba uwalniane jesienią w okresie do 5 dni od ostatniego deszczu mogą zakażać liście rozetowe rzepaku (McCartney i Lacey 1990). Dodatkowym źródłem infekcji mogą być też zarodniki konidialne powstające na samosiewach rzepaku i innych roślinach kapustnych. Infekcjom roślin sprzyja zwilżenie liści przez 16 do 48 godzin oraz temperatura 15 o C (Figueroa 1995 a, b). Choroba charakteryzuje się długim czasem inkubacji wynoszącym 13 do 30 dni (Rawlinson i in. 1978) lub 15 do 40 dni (Figueroa 1995 b). Z doświadczeń brytyjskich wynika, że te charakterystyczne cechy cyklu rozwojowego P. brassicae determinują podejmowanie decyzji o chemicznym zwalczaniu patogena jesienią w listopadzie (Fitt i in. 1998). Niestety z powodu długiego czasu inkubacji nie można w tym czasie zaobserwować żadnych objawów chorobowych. W naszych warunkach również nie zaobserwowano objawów

7 Wpływ terminu stosowania fungicydów na skuteczność ochrony chorobowych jesienią w roku 1998 oraz w latach (Karolewski 1999). Decydujący wpływ na porażenie roślin wiosną ma przebieg warunków pogodowych jesienią i zimą. Welham i in. (1998) donoszą, że obniżenie dziennej temperatury jesienią o 0,1 o C zwiększa procent porażonych roślin wiosną o 0,5%, a zwiększenie o 1 dzień liczby dni z opadami deszczu zwiększa porażenie wiosenne o 2%. Wyniki niniejszych doświadczeń wskazują, iż w przypadku podatnej odmiany Mar, opryskiwania wykonane jesienią fungicydami Alert 375 SC lub Alto 320 SC zwykle najskuteczniej chroniły rośliny rzepaku przed cylindrosporiozą. Sutherland i in. (1995) podają, że optymalnym terminem zwalczania cylindrosporiozy jest przełom października i listopada. Natomiast Adam i in. (1993), Figueroa i in. (1994), Fitt i in. (1997, 1999), McCartney i in. (1995) sugerują, że najlepszą skuteczność w obniżaniu porażenia rzepaku przez P. brassicae w Wielkiej Brytanii można uzyskać stosując schematy zwalczania uwzględniające opryskiwanie jesienne w listopadzie i wczesnowiosenne w lutym. W naszym doświadczeniu ochronę odpornej odmiany Silvia w podobnym stopniu zapewniały zabiegi jesienne i wczesnowiosenne. Biorąc pod uwagę wieloletnie doświadczenia innych krajów w zwalczaniu cylindrosporiozy oraz decydujący wpływ na plon jaki ma możliwe zniszczenie liści rzepaku wiosną, najbardziej uzasadnionym wydaje się w naszych warunkach wykonanie zabiegu jesiennego. W latach o dużym zagrożeniu chorobą, opryskiwanie jesienne może chronić rośliny szczególnie podatnych odmian rzepaku przed cylindrosporiozą również w późniejszych fazach rozwojowych. Literatura Adam N.M., Gibbon B., Williams G.M Autumn/early spring applications of tebuconazole (HWG 1608) to winter oilseed rape crops in Scotland for the control of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae). Crop Protection in Northern Britain Proceedings of a conference held at Dundee University, March 1993: Cheah L.H., Hartill W.F.T., Corbin J.B First report of the natural occurrence of Pyrenopeziza brassicae Sutton et Rawlinson, the apothecial state of Cylindrosporium concentricum Greville, in brassica crops in New Zealand. New Zealand Journal of Botany 18: Cheah L.H., Hartill W.F.T., Corbin J.B Ascospore release in Pyrenopeziza brassicae. Transactions of the British Mycological Society 79 (3): Figueroa L., Fitt B.D.L., Shaw M.W., McCartney H.A., Welham S.J. 1995a. Effects of temperature on the development of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) on oilseed rape (Brassica napus). Plant Pathology 44: Figueroa L., Fitt B.D.L., Welham S.J., Shaw M.W., McCartney H.A. 1995b. Early development of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) on winter oilseed rape (Brassica napus) in relation to temperature and leaf wetness. Plant Pathology 44: Figueroa L., Shaw M.W., Fitt B.D.L., McCartney H.A., Welham S.J Effects of previous cropping and fungicide timing on the development of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae),

8 104 Zbigniew Weber... seed yield and quality of winter oilseed rape (Brassica napus). Annals of Applied Biology 124: Fitt B.D.L., Gladders P., Turner J.A., Sutherland K.G., Welham S.J., Davies J.M.L Prospects for developing a forecasting scheme to optimizing use of fungicides for disease control of winter oilseed rape in the UK. Aspects of Applied Biology 48: Fitt B.D.L., Doughty K.J., Gladders P., Steed J.M., Sutherland K.G Diagnosis of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) on winter oilseed rape (Brassica napus) in the UK. Annals of Applied Biology 133: Fitt B.D.L., Gladders P., Sutherland K.G., Turner J.A., Welham S.J Epidemiology, forecasting and management of winter oilseed rape diseases in the UK. Proceedings of the 10th International Rapeseed Congress, 26-29, Canberra, Australia [CD-ROM]. 10pp. IRC Organising Committee, Wagga Wagga Agricultural Institute, Wagga, Australia. Frencel I., Lewartowska E., Jędryczka M The spectrum and severity of fungal diseases in field infections of winter oilseed rape in Poland. A review of the 1980 s. IOBC/WPRS Bulletin 14 (6): Karolewski Z The occurrence of light leaf spot on winter oilseed rape in Western Poland in and the characteristic of Pyrenopeziza brassicae isolates. Phytopathologia Polonica 18: Madej T Dalsze materiały do znajomości mikoflory m. Szczecina i jego okolicy. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie 19: McCartney H.A., Doughty K.J., Lacey M.E Timing of epidemics of fungal diseases in relation to yield loss or oilseed rape (Brassica napus) 9th International Rapeseed Congress: Rapeseed Today and Tomorrow, Cambridge: McCartney H.A., Lacey M.E The production and release of ascospores of Pyrenopeziza brassicae on oilseed rape. Plant Pathology 39, Rawlinson C.J., Sutton B.C., Muthyalu G Taxonomy and biology of Pyrenopeziza brassicae sp. nov. (Cylindrosporium concentricum), a pathogen of winter oilseed rape (Brassica napus ssp. oleifera). Transaction of the British Mycological Society 71: Sadowski Cz Wyniki badań nad możliwością zwalczania chorób grzybowych rzepaku ozimego. Zeszyty Problemowe IHAR, Rośliny Oleiste: Songin W., Bury M., Karczmarczyk M., Stefaniak W Podstawowe problemy ochrony rzepaku w województwie szczecińskim. Zeszyty Problemowe IHAR, Rośliny Oleiste cz. II: Sutherland K.G., Fitt B.D.L., Steed J.M., Welham S.J., Gladders P., Turner, J.A Development and control of light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae) epidemics in winter oilseed rape in the UK Brighton Crop Protection Conference Pests and Diseases, Walker K., Thomas J.H.E., Kightley S.P The effects of cultivar resistance and fungicides on the yield of oilseed rape infected with light leaf spot (Pyrenopeziza brassicae). 9th International Rapeseed Congress Rapeseed Today and Tomorrow, Cambridge: