Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Ciciborze Dużym Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego w Lublinie Wyniki Porejestrowych owych Doświadczeń Odmianowych w woj. lubelskim w r. ZBOŻA JARE, ZBOŻA OZIME, GROCH SIEWNY, RZEPAK OZIMY. Cicibór Duży 2018 Punkty realizujące badania odmianowe w systemie PDO w województwie lubelskim.
Przewodniczący Lubelskiego Zespołu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego dr inż. Piotr Pszczółkowski Stacja Koordynująca PDO w woj. lubelskim Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Ciciborze Dużym 21 500 Biała Podlaska tel. ( 083) 343-37-25, fax. ( 083 ) 345-70 67. e- mail: sdoo.ciciborduzy@coboru.pl www.cicibor-duzy.coboru.pl Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych Zboża jare, zboża ozime, groch siewny, rzepak ozimy, r. Opracował: mgr inż. Sławomir Zawierucha mgr inż. Michał Tarkowski mgr Przemysław Kąkol Publikacja chroniona prawem wydawcy : każda reprodukcja całości lub jej części wymaga zgody wydawcy Wydawca : SDOO Cicibór
Skład Wojewódzkiego Zespołu PDO w woj. lubelskim Lp Tytuł Nazwisko i imię Instytucja Stanowisko 1 mgr inż. Baran Zbigniew Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Lublinie Zastępca Woj. Inspektora 2 mgr Bednarczyk Marcin Syngenta Polska Sp. z o.o. Przedstawiciel handlowy 3 mgr Bojar Krzysztof 4 dr inż. Cybulska Magdalena LODR Końskowola 5 mgr Czech Marcin Bayer CropScience 6 prof. dr hab. Zamojska Grupa Producentów Rolnych Sp. z o.o. w Zamościu Prezes Zarządu Specjalista ds. okopowych i strączkowych Przedstawiciel Handlowy Ćwintal Marek Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Nauczyciel akademicki 7 mgr inż. Depta Czesław ZDOO Czesławice Kierownik 8 dr inż. Gleń Adam DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o. 9 dr hab. inż. Przedstawiciel regionalny Grabiński Jerzy IUNG Puławy Zakład Uprawy Roślin Zbożowych Pracownik naukowy 10 mgr Gryn Jan Lubelska Izba Rolnicza 11 mgr inż. Janociński Bogusław Lubelska Izba Rolnicza - Lublin 12 inż. Krzysiak Jerzy MAŁOPOLSKA HODOWLA ROŚLIN - HBP O/CN Zamość Delegat LIR Rolnik indywidualny Członek Zarządu Rolnik indywidualny Główny Specjalista ds. handlu i kontraktacji 13 mgr inż. Kurus Krzysztof LODR Końskowola Specjalista 14 mgr inż. Malinowski Janusz Urząd Marszałkowski w Lublinie, Departament Rolnictwa i Środowiska, Oddziału Rolnictwa i Rozwoju Wsi 15 mgr inż. Matys Paweł Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju Kierownik Oddziału Przedstawiciel Handlowy 16 dr inż. Pszczółkowski Piotr ZDOO Uhnin Inspektor Oceny Odmian 17 mgr inż. Pszczółkowska Teodozja ZDOO Uhnin Kierownik 18 dr hab. Rachoń Leszek Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Nauczyciel akademicki 19 inż. Radulski Radosław Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o. Przedstawiciel regionalny 20 dr inż. Solarski Tadeusz Polski Związek Producentów Roślin Zbożowych Wiceprezes Zarządu 21 mgr inż. Stepaniuk Mariusz STEPPOL AGRO Sp. jawna Dyrektor 22 mgr inż. Stepaniuk Stanisław Małopolska Hodowla Roślin Oddział CN w Zamościu Dyrektor Oddziału 23 mgr inż. Struski Sławomir Urząd Marszałkowski w Lublinie Departament Rolnictwa i Środowiska Dyrektor 24 mgr inż. Szczepański Andrzej ZDOO Bezek Kierownik 25 mgr inż. Wnuk Łukasz KWS Lochow Polska Sp. z o.o. Przedstawiciel handlowy 26 mgr inż. Zawierucha Sławomir Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Ciciborze Dużym Dyrektor SDOO
Lp. 1 2 Gatunek Jęczmień ozimy Pszenica ozima Program PDO w województwie Lubelskim w 2016/17 roku Doświadczenie finansowane ze środków budżetowych przez COBORU Liczba dośw. Ilość bad. odmian Rodzaj dośw. Doświadczenie finansowane ze środków pozabudżetowych, lokalnych, Liczba dośw. Ilość bad. odmian 18 Kukurydza 3 50/58/27 G Cicibór 19 Burak cukrowy 2 18 Z Czesławice, Bezek 20 Fasola zwykła karłowa 1 7 Z Czesławice Suma 34 23 Rodzaj doświadczenia: L- doświadczenie złożone przy różnych poziomach agrotechniki z pełnym zakresem obserwacji i pomiarów. Z- doświadczenie proste z pełnym zakresem obserwacji i pomiarów. K- doświadczenie złożone przy różnych poziomach agrotechniki i z ograniczonym zakresem obserwacji H doświadczenie łączone złożone z pełnym zakresem obserwacji i pomiarów. G doświadczenie łączone proste z pełnym zakresem obserwacji i pomiarów. Rodzaj dośw. Miejsce realizacji doświadczeń 1 17 L 2 14 K Bezek, Cicibór, Czesławice 2 54 L 5 29 K Cicibór, Czesławice,Bezek, Uhnin, Palikije, Ulhówek, Końskowola Cicibór, Czesławice, Bezek, Uhnin, Palikije 3 Pszenżyto ozime 1 28 L 4 16 K 4 Żyto ozime 1 27 L 1 18 K Cicibór, Uhnin 5 Rzepak ozimy 2 66 Z 2 34 K 6 Jęczmień jary 1 39 L 3 19 K Bezek, Cicibór, Palikije, Ulhówek Cicibór, Czesławice, Bezek, Uhnin, 7 Pszenica jara 1 17 L 2 15 K Czesławice, Bezek, Cicibór 8 Pszenżyto jare 1 14 H - - - Uhnin 9 Ziemniak 3 11/11/18 Z Cicibór 10 Ziemniak 6 11/11/18 /21/13/5 G 2 21/13 G Uhnin, Końskowola 11 Owies 1 17 Z - - - Uhnin 12 Rzepak jary 1 18 Z - - - Cicibór, 13 Groch 1 29 G 1 19 G Bezek, Czesławice 14 Łubin wąskolistny 1 28 G Cicibór 15 Łubin żółty 2 10 G Cicibór, Uhnin 16 Soja 2 28 G 1 22 G Bezek, Czesławice, Cicibór 17 Bobik 1 11 G Bezek
Po raz kolejny oddajemy do państwa dyspozycji opracowanie wyników doświadczeń prowadzonych w systemie Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Wyniki opracowane zostały na podstawie doświadczeń prowadzonych w sezonie wegetacyjnym 2016/ na terenie województwa lubelskiego. Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe (PDO ) jest systemem stałych lub okresowych badań wartości gospodarczej odmian gatunków roślin uprawnych o dużym znaczeniu gospodarczym, wpisanych do Krajowego Rejestru lub znajdujących się we Wspólnotowych katalogach odmian, obejmującym swym zakresem nie tylko doświadczenia odmianowe, ale również odmianowo-agrotechniczne. System PDO funkcjonujący pod nadzorem Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych we współpracy z samorządami województw i izbami rolniczymi pozwala na pełniejsze wykorzystanie postępu biologicznego i naukowego w rolnictwie, w tym zwłaszcza odmianowego. Dobory odmian do doświadczeń ustalane są przez Wojewódzki Zespół PDO. Doświadczenia PDO wykonuje się wg jednolitej metodyki, opracowanej przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. Na podstawie wyników badań i doświadczeń prowadzonych w ramach PDO w poszczególnych województwach tworzone są listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa. System PDO pozwala rolnikom dokonać trafnego doboru najbardziej wartościowych odmian do uprawy, dostosowanych do warunków gospodarowania oraz zastosowanej technologii uprawy. Doświadczenia w województwie lubelskim prowadzone są w Stacji i Zakładach Doświadczalnych Oceny Odmian, oraz innych jednostkach organizacyjnie i technicznie przygotowanych do prowadzenia tego typu badań, są to: - Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Ciciborze Dużym pow. bialski ( Stacja pełni rolę koordynującą badania PDO w woj. lubelskim) - Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Bezku pow. chełmski - Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Czesławicach pow. puławski - Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Uhninie pow. parczewski - Małopolska Hodowla Roślin HBP Zakład Produkcyjno - Nasienny w Ulhówku pow. tomaszowski - Małopolska Hodowla Roślin - HBP Zakład Hodowlano - Produkcyjny w Palikijach pow. lubelski - Stacja Doświadczalna LODR w Pożogu pow. puławski. W sezonie wegetacyjnym 2016/ w ramach programu PDO, realizowano w województwie łącznie 57 doświadczeń odmianowo-agrotechnicznych z ważnymi gospodarczo gatunkami. Program Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego realizowany w województwie w roku, uzyskał wsparcie organizacyjne i finansowe ze strony Województwa Lubelskiego, oraz Lubelskiej Izby Rolniczej w Lublinie. Dla większości gatunków doświadczenia prowadzone były na dwóch poziomach agrotechnicznych a1,a2. Na podstawowym poziomie agrotechnicznym a1 wykonano właściwą dla gatunku uprawę roli, wykonano nawożenie mineralne z uwzględnieniem zasobności gleby, ograniczając zabiegi chemiczne do niezbędnych tj. zaprawianie nasion, zabiegi odchwaszczające, oraz przeciwko szkodnikom jeżeli wystąpiły. Na poziomie agrotechnicznym a2- intensywnym, dodatkowo zwiększono nawożenie azotowe ( N) o 40 kg / ha, wykonano dwa zabiegi grzybobójcze, w fazie pełnego krzewienia, drugi na początku kłoszenia, zabiegi fungicydowe połączono z nawożeniem dolistnym, nawozami firmy ADOB- Basfoliar 36 Extra, zastosowano regulatory wzrostu. W większości doświadczeń ochronę przed chorobami grzybowymi wykonano według programu ochrony dla zbóż firmy Bayer CropScience. Wyniki doświadczeń przedstawiono w ujęciu tabelarycznym, z ostatniego sezonu wegetacyjnego według miejsca realizacji, oraz wyniki wieloletnie, trzy kolejne lata jako średnie dla odmiany ze wszystkich zrealizowanych doświadczeń. Punktem odniesienia dla oceny poszczególnych cech jest średnia uzyskana dla wszystkich badanych odmian. W doświadczeniach oceniany był nie tylko potencjał plonotwórczy odmian na
różnych poziomach agrotechnicznych, ale również podatność na choroby i inne cechy morfologiczne istotne dla gatunku (wysokość, wyleganie, mrozoodporność, fazy rozwojowe, kwitnienie, kłoszenie, dojrzewanie itp.) Przy ocenie cech użyto bonitacji w skali 9 stopniowej dla której ocena 9 oznacza zjawisko najkorzystniejsze, 5 średnio korzystne, 1 najmniej korzystne. Przedstawiona publikacja, zawiera wyniki doświadczeń odmianowych następujących gatunków uprawnych: pszenica ozima, pszenica jara, żyto ozime, pszenżyto ozime, jęczmień jary, jęczmień ozimy, rzepak ozimy, groch siewny. Wyniki badań oraz oceny dla każdego gatunku przedstawiono w układzie tabelarycznym w tab. od 1 do 7. Sławomir Zawierucha p.o. Dyrektor SDOO w Ciciborze Dużym Doświadczenia realizowali: mgr inż. Czesław Depta Jerzy Kozłowski mgr inż. Piotr Król mgr inż. Krzysztof Kurus mgr Przemysław Kąkol mgr inż. Michał Tarkowski mgr inż. Kinga Pataj mgr inż. Paweł Kamiński mgr inż. Szymon Suchecki inż. Maria Szczepańska
Przebieg warunków meteorologicznych w sezonie wegetacyjnym 2016- w woj. lubelskim. W sierpniu 2016 roku, po bardzo wilgotnym lipcu z umiarkowanymi temperaturami, wystąpiły dobre warunki do siewów rzepaku ozimego. We wrześniu, średnia temperatura była wyższa o 2,5 o C od średniej wieloletniej i wynosiła 15,5 o C, Opady były niskie i wynosiły : 11,3 mm w Bezku, 12,1 mm w Ciciborze, 16,8 mm w Czesławicach i 11,8 mm w Uhninie. Stan rzepaku ozimego był dobry. W trzeciej dekadzie miesiąca wystąpiły przygruntowe przymrozki. Warunki do siewu zbóż ozimych nie były sprzyjające gdyż, było sucho i zimno. Sytuacja poprawiła się trochę w październiku suma opadów wyniosła: w Bezku 112,1 mm, 99,7 mm w Ciciborze, 111,7 mm w Czesławicach i 87,5 w Uhninie. Średnia temperatura powietrza wyniosła 7,4 o C i była niższa od średniej wieloletniej. W połowie miesiąca wystąpiły przygruntowe przymrozki. Stan rzepaku ozimego był dobry, natomiast zboża ozime miały nie wyrównane wschody. W listopadzie 2016 roku średnia miesięczna temperatura powietrza w kraju na 2 m wyniosła 3,0 o C i była niższa o 0,3 o C od średniej wieloletniej. Najcieplejszymi dniami były 18-22, ze średnią temperaturą od 6,7 do 8 o C, natomiast najchłodniejszymi 28-30, temperatura przy gruncie do -10 o C. Miesięczna suma opadów wyniosła w Bezku 56 mm, 38,8 mm w Ciciborze, 46,1 mm w Czesławicach, 36,8 mm w Uhninie. W grudniu średnia miesięczna minimalna temperatura powietrza przy gruncie wyniosła : -5 o C w Bezku, -2,8 o C w Ciciborze, -3,5 o C w Czesławicach i -5,8 o C w Uhninie. Najzimniejszym dniem był 8 grudzień, gdzie temperatura osiągnęla -17,5 o C w Uhninie. Suma opadów przedstawiała się następująco: Bezek 44 mm, Cicibór 48 mm, Czesławice 54 mm, Uhnin 41 mm. Opady miały postać deszczu, deszczu ze śniegiem i śniegu, liczba dni z opadami 20. W styczniu roku średnia miesięczna temperatura powietrza wyniosła -4,2 o C (była niższa od średniej o 2,1 o C). Średnia miesięczna temperatura przy gruncie wyniosła: 10,5 o C w Bezku, -9,1 o C w Ciciborze, -10,6 o C w Czesławicach i -13,1 w Uhninie. Największe spadki temperatury powietrza przy gruncie wystąpiły w dniach 7-12 i 26-31 stycznia. 9 stycznia w Uhninie zanotowano -31,6 o C. Pokrywa śnieżna utrzymywała się od 5 stycznia aż do końca drugiej dekady lutego. W lutym średnia miesięczna temperatura wyniosła -0,5 o C (0,6 o C poniżej średniej z wielolecia). Średnia miesięczna temperatura przy powierzchni gruntu wyniosła: Bezek -6,5 o C, Cicibór -5,0 o C, Czesławice -6,1 o C, - 8,3 o C w Uhninie. W marcu średnia miesięczna temperatura powietrza w kraju wyniosła 5,8 o C (3,3 o C powyżej średniej wieloletniej). Wzrost temperatury w pierwszej dekadzie spowodował wznowienie wegetacji zbóż i rzepaku ozimego. Najcieplejsza była trzecia dekada miesiąca. Miesięczna suma opadów wyniosła: 34 mm w Bezku, 52 mm w Ciciborze, 32 mm w Czesławicach i 35 mm w Uhninie. Pierwsza połowa kwietnia była zdecydowanie cieplejsza niż druga, co umożliwiło założenie doświadczeń jarych. W drugiej połowie miesiąca (17.04) temperatura spadła w Ciciborze do -5,2 o C a w Uhninie do -7,1 o C. Wegetacja roślin praktycznie się zatrzymała. Miesięczna suma opadów przedstawiała się następująco: Bezek 52,3mm, Cicibór 61,9mm, Czesławice 59,1 mm, Uhnin 51,8mm. W maju średnia miesięczna temperatura wyniosła 13,3 o C. Pierwsza dekada była znacznie chłodniejsza niż dwie pozostałe. W dniach 9-10 maja wystąpiły przygruntowe przymrozki. Miesięczna suma opadów wyniosła: 71,7 mm w Bezku, 39,9 mm w Ciciborze, 33,7 mm w Czesławicach i 65,5 mm w Uhninie. Zdecydowana większość opadu wystąpiła w pierwszej dekadzie miesiąca. W czerwcu średnia miesięczna temperatura powietrza wyniosła 17,3 o C. Każda kolejna dekada była cieplejsza od poprzedniej. Najcieplejszymi dniami były 28 i 29 czerwca. Najwyższą maksymalną temperaturę powietrza zanotowano 29 czerwca w Uhninie (34,0 o C). Miesięczne sumy opadów kształtowały się następująco: Cicibór 106,3 mm z czego najwięcej opadów wystąpiło w trzeciej dekadzie (79,4 mm), Czesławice 43,2mm, Bezek 27,9 mm, najmniej w Uhninie tylko 23,1 mm. W Uhninie wystąpiła największa susza która trwała od drugiej dekady maja do drugiej dekady lipca, co odbiło się na plonach. Lipiec był miesiącem chłodnym i deszczowym co spowodowało opóźnienie dojrzewania zbóż i rzepaku. Największy dobowy opad (67mm) wystąpił 19 lipca w Czesławicach. Sierpień był łaskawszy pod względem opadów, ale zbiór zbóż był utrudniony i trwał do ostatnich dni sierpnia. Sezon 2016- był dość trudny szczególnie dla upraw jarych, wiosenna susza odbiła się na plonach. Oziminy przetrwały okres zimowy dość dobrze. Kwietniowe wahania temperatur opóźniły
wegetację o około 2 tygodnie. Zbiór był trudny z powodu intensywnych opadów występujących w lipcu i sierpniu. Wszystkie dane pochodzą z obserwacji prowadzonych na posterunkach meteorologicznych w Stacji i Zakładach Doświadczalnych Oceny Odmian w: Ciciborze pow. bialski, w Bezku pow. chełmski, w Czesławicach pow. puławski oraz Uhninie pow. parczewski. Temperatury powietrza podane na 2 m wysokości. Średnie wieloletnie 1967-2016 pochodzą z publikacji Przegląd warunków meteorologicznych w okresie VIII 2016-X wydawnictwo COBORU. Szczegółowe dane dotyczące dekadowych i miesięcznych sum opadów przedstawia poniższa tabela. Dekadowe i miesięczne sumy opadów w sezonie wegetacyjnym 2016/ w: Bezku, Uhninie, Ciciborze i Czesławicach. SDOO Miesiąc Suma opadów w mm Dekada Miesiąc 1 2 3 Sierpień 2016 27,9 5,4 17,2 50,5 Wrzesień 2016 6,3 0,2 4,8 11,3 Październik 2016 56 11,6 44,5 112,1 Listopad 2016 48,7 4,4 2,9 56,0 Bezek Kwiecień 8,8 7,7 35,8 52,3 Maj 47,8 0,0 23,9 71,7 Czerwiec 3,5 18,6 5,8 27,9 Lipiec 13,5 54,8 26,5 94,8 Sierpień 1 14,8 21,8 37,6 Razem: Sierpień 2016 20,0 5,1 2,5 27,6 Wrzesień 2016 4,3 0,2 7,6 12,1 Październik 2016 47,5 3,9 48,3 99,7 Listopad 2016 29,0 5,8 4,0 38,8 Cicibór Kwiecień 3,9 19,1 38,9 61,9 Maj 29,6 1,6 8,7 39,9 Czerwiec 7,6 19,3 79,4 106,3 Lipiec 9,4 41,8 20,2 71,4 Sierpień 3,2 35,2 2,2 40,6 Razem: Sierpień 2016 19,6 1,3 17,2 38,1 Wrzesień 2016 14,7 0,4 1,7 16,8 Październik 2016 52,4 21,4 39,7 111,7 Listopad 2016 36,8 4,1 5,2 46,1 Czesławice Kwiecień 7,0 10,3 41,8 59,1 Maj 27,5 0 6,2 33,7 Czerwiec 4,7 26,7 11,8 43,2 Lipiec 7,2 129,2 11,3 147,7 Sierpień 0,3 71,8 3 75,1 Razem:
Uhnin Sierpień 2016 22,8 17,7 0,5 41,0 Wrzesień 2016 7,6 0,1 4,1 11,8 Październik 2016 33,7 4,9 48,9 87,5 Listopad 2016 25,1 8,6 3,1 36,8 Kwiecień 6,4 7,2 38,2 51,8 Maj 45,1 1,3 19,1 65,5 Czerwiec 1,9 9,2 12 23,1 Lipiec 10,1 80,9 41 132 Sierpień 0,4 24,4 2,2 27 Razem: 571,0
Pszenica zwyczajna ozima Pszenica zwyczajna ozima jest zbożem o największym areale uprawy w Polsce. Według danych GUS średnia powierzchnia uprawy pszenicy ozimej w ostatnich latach wynosiła prawie 2 mln hektarów. Ozima forma pszenicy zwyczajnej jest podstawowym surowcem w przemyśle młynarsko- piekarskim. Znaczna część wyprodukowanego ziarna przeznaczana jest także na paszę, oraz w niewielkim zakresie na inne cele konsumpcyjne. W roku do Krajowego rejestru wpisano 7 nowych odmian z czego 4 należały do grupy jakościowej chlebowej, 3 do chlebowej. W sezonie wegetacyjnym 2016- w 7 realizowanych w województwie lubelskim doświadczeniach z pszenicą ozimą z doborem 29 odmian, uzyskano zadowalające wyniki z prowadzonych doświadczeń. Najwyższe plony na poziomie agrotechnicznym A1 zanotowano w MHR Palikije. Odmianami najwyżej plonującymi były: RGT Kilimanjaro, Hondia, Rotax, Belissa i Pokusa. Natomiast na poziomie o zwiększonym nawożeniu azotowym najwyższe plony uzyskano również w MHR Palikije, a najwyżej plonującymi odmianami były: RGT Kilimanjaro, Belissa i Pokusa. Tabela 1. Pszenica ozima. Odmiany badane. Rok zbioru. Lp. Odmiana Grupa jakościowa Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LZO Kod kraju pocho dzenia Adres jednostki zachowującej odmianę a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce. 1 KWS Ozon B 2010 DE KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5 57-150 Prusy 2 Patras A 2012 2014 DE DSV Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec 3 Artist B 2013 2016 DE DSV Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec 4 RGT Kilimanjaro A 2014 2018 FR R.A.G.T. Semences Polska sp.z o.o. ul. Sadowa 10A 87-148 Łysomice 5 Tonacja A 2001 PL Hodowla Roślin Strzelce sp.z o.o. Grupa IHAR ul. Główna 20 99-307 Strzelce 6 Bogatka B 2004 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 7 Smuga A 2004 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 8 Legenda A 2005 PL Poznańska Hodowla Roślin sp.z o.o. ul. Kasztanowa 5 63-004 Tulce 9 Ostroga o/ A 2008 2011 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 10 Natula A 2009 2012 PL Małopolska Hodowla Roślin HBP sp.z o.o. ul. Zbożowa 4 30-002 Kraków 11 Skagen A 2009 DE Saaten Union Polska sp z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec 12 Fidelius B 2010 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 13 Jantarka B 2010 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 14 Sailor A 2011 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 15 Arkadia A 2011 2013 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 16 Linus A 2011 2013 FR R.A.G.T. Semences Polska sp.z o.o. ul. Sadowa 10A 87-148 Łysomice 17 KWS Livius B 2013 DE KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5 57-150 Prusy 18 Hondia A 2014 PL DANKO Hodowla Roślin sp.z o.o. Choryń 64-000 Kościan 19 Rotax B 2014 DE Saaten Union Polska sp z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec 20 Belissa B 2014 PL Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR ul. Głowna 20 99-307 Strzelce 21 Delawar A 2015 DE Syngenta Polska sp. z o.o. ul. Szamocka 8 01-748 Warszawa 22 Leandrus A 2015 DE Strube Polska sp. z o.o. ul. Ostrowskiego 9 53-238 Wrocław 23 Pokusa B 2015 PL Hodowla Roślin Strzelce sp.z o.o. Grupa IHAR ul. Główna 20 99-307 Strzelce 24 Gimantis C 2016 DE Saaten Union Polska sp z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec 25 Bonanza B 2016 DE Saaten Union Polska sp z o.o. ul. Straszewska 70 62-100 Wągrowiec 26 Dolores B 2016 DE Syngenta Polska sp. z o.o. ul. Szamocka 8 01-748 Warszawa 27 KWS Kiran C 2016 DE KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5 57-150 Prusy 28 LG Juta B 2016 FR Limagrain Central Europe Societe; Spółka Europejska Oddział w Polsce ul. Rataje 164 61-168 Poznań 29 Medalistka B 2016 PL Małopolska Hodowla Roślin HBP sp.z o.o. ul. Zbożowa 4 30-002 Kraków LOZ - Lista Odmian Zalecanych dla województwa lubelskiego Grupa jakościowa A- jakościowa, B- chlebowa, C pozostałe
Tabela 2. Pszenica ozima. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru. Miejscowość ZDOO Bezek SDOO Cicibór ZDOO Czesławice ZDOO Uhnin SHR Palikije LODR Końskowola SHR Ulhówek Powiat chełmski bialski puławski parczewski lubelski puławski Tomaszów lubelski Kompleks rolniczej przydatności gleby pszenny wadliwy żytni b. dobry pszenny dobry żytni b. dobry pszenny dobry pszenny dobry pszenny b. dobry Klasa bonitacyjna gleby IIIb IIIb II IV a IIIa III a I ph gleby w KCL 7,2 5,9 6,0 5,5 6,5 7,1 6,60 Przedplon rzepak ozimy rzepak ozimy groch rzepak jary rzepak ozimy bobik rzepak ozimy Data siewu 30-09 30-09 29-09 27-09 28-09 01-10 01-10 Obsada nasion (szt/m 2 ) 450 450 400 450 400 400 400 Data zbioru 09-08 09-08 05-08 12-08 03-08 17-08 13-08 Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 108 134 108 98 102 76 108 N na poziomie a 2 (kg/ha) 148 173 148 138 142 116 148 P 2 O 5 (kg/ha) 60 34 60 60 40 76 40 K 2 O (kg/ha) 90 51 90 90 60 106 60 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 (l/ha) Basfoliar 36 Extra- 10,0 L Basfoliar 36 Extra- 10,0 L Basfoliar 36 Extra- 10,0 L Basfoliar 36 Extra- 10,0 L Basfoliar 36 Extra- 10,0 L Basfoliar 36 Extra- 5,0 L Basfoliar 36 Extra- 4,0L Zaprawa nasienna Herbicyd (nazwa) (nazwa,dawka/ha) Środki ochrony roślin Kinto Duo 080 FS Kinto Duo 080 FS Kinto Duo 080 FS Kinto Duo 080 FS Kinto Duo 080 FS Kinto Duo 080 FS Lancet Plus 125 WG 0,2kg Komplet 560 SC 0,5 L Insektycyd (nazwa,dawka/ha) Fastac 100 EC 0,12l nie stosowano (tylko na poziomie a 2 ) Komplet 560 SC 0,5 L Axial 50 0,9l Karate Zeon 050 CS. 0,12l Trinity 590 SC 2L Fastac Active 050 ME 0,2L Maraton 375 SC 4L Mustang 306 SE 0,6L Lexus 50 WG 20g Stakato 500 SC 0,2L Granstar Ultra SX 50 SG 50g Scenie 080FS Lancet plus 125 WG 0,2 kg nie stosowano Karate Zeon 050CS 0,1L Bi 58 Nowy 0,5L Fungicyd pierwszy zabieg (nazwa,dawka/ha) Soligor 425 EC 1,0 L Soligor 425 EC 1,0 L Soligor 425 EC 1,0 L Soligor 425 EC 1,0 L Soligor 425 EC 1,0 L Soligor 425 EC 1,0 L Fungicyd drugi zabieg (nazwa,dawka/ha) Prosaro 250 EC 1,0 L Prosaro 250 EC 1,0 L Prosaro 250 EC 1,0 L Prosaro 250 EC 1,0 L Prosaro 250 EC 1,0 L Prosaro 250 EC 1,0 L Tilt Turbo 575 EC 1,0 L Adexar plus + Tebu 250 EW 1,3+0,6L Regulator wzrostu (nazwa,dawka/ha) Medax Max 0,6l Cerone 480 SL 1l Antywylegacz płynny 360 SL 1l Antywylęgacz płynny 725 SL 2L Medax Top 350 SC 1,2L Antywylegacz płynny 675 SL 1,0L + Medax Max 0,4L Moddus 250 EC 0,3 L
Tabela 3 Pszenica ozima. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru. L.p. 1 2 Cecha Stan roślin przed zimą (skala9 o ) Stan roślin po zimie (skala 9 o ) Cicibór Bezek Czesławice Uhnin Palikije Końskowola Ulhówek a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 1 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 7,8 6,9 8,0 7,0 9,0 7,0 8,3 7,9 7,9 9,0 8,9 9,0 7,8 8,4 3 Martwe rośliny (%) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,8 0,0 4 5 Termin kłoszenia (dzień, m-c) Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 06-06 07-06 05-06 06-06 03-06 04-06 29-05 29-05 07-06 09-06 04-06 08-06 04-06 05-06 17-07 18-07 18-07 19-07 18-07 20-07 14-07 14-07 18-07 19-07 10-07 12-07 17-07 19-07 6 Wysokość roślin (cm) 85,5 81,9 86,8 83,1 96,7 92,3 94,6 82,9 104,3 94,9 101,1 95,3 104,3 94,9 7 8 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 o ) Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 8,9 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 7,6 7,7 7,8 8,0 8,9 9,0 6,5 2,9 8,8 9,0 9 Porażenie przez choroby (skala 9 o ) 10 Mączniak 9,0 9,0 9,0 9,0 7,6 7,4 9,0 9,0 8,5 9,0 8,5 9,0 8,9 9,0 11 Rdza brunatna 9,0 9,0 8,6 9,0 7,5 7,7 8,7 9,0 7,7 8,9 7,2 8,9 7,7 8,4 12 Septorioza liści 8,4 8,6 5,5 7,9 6,6 6,5 6,3 7,1 7,1 8,5 7,4 8,0 7,2 8,1 13 Septorioza plew 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 14 Masa 1000 ziarn (g) 45,3 48,6 44,4 45,6 41,6 41,6 40,9 40,8 48,7 49,2 41,5 41,6 48,7 49,2 15 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 11,7 12,2 10,3 10,1 12,4 13,0 11,2 10,9 12,9 13,4 12,5 12,2 13,0 13,2 Plon ziarna (dt z ha) 71,5 79,6 88,0 102,4 90,3 95,1 64,3 73,7 95,2 113,5 93,7 96,1 98,4 115,4 Wyniki średnie ze wszystkich badanych odmian Skala 9 : 9 - oznacza ocenę najkorzystniejszą, 1 najmniej korzystną, 5 średnią
Tabela 4. Pszenica ozima. Plon ziarna odmian w miejscowościach ( % wzorca ). Rok zbioru. Poziom a 1 Poziom a 2 Lp. Odmiana Cicibór Bezek Czesławice Uhnin Palikije Ulhówek Pożóg Cicibór Bezek Czesławice Uhnin Palikije Ulhówek Pożóg Wzorzec, dt z ha 71,5 88,0 90,3 64,3 98,4 88,8 93,7 79,6 102,4 95,1 73,7 115,4 92,6 96,1 1 KWS Ozon 90 106 89 92 96 104 100 97 108 91 96 101 103 94 2 Patras 107 103 107 89 102 91 102 102 108 107 101 100 87 104 3 Artist 111 96 106 113 105 102 101 106 99 103 107 106 106 108 4 RGT Kilimanjaro 115 109 108 100 102 114 111 110 103 105 102 100 117 108 5 Tonacja 89 99 90 103 94 82 88 92 95 94 96 94 88 94 6 Bogatka 112 81 95 88 97 107 99 107 92 97 90 99 105 114 7 Smuga 96 95 98 107 90 103 103 92 92 95 107 94 113 112 8 Legenda 96 97 98 87 98 100 97 96 101 100 96 99 110 99 9 Ostroga o/ 89 102 94 93 95 97 102 88 99 97 91 96 94 97 10 Natula 85 104 102 106 106 105 102 91 102 105 98 95 109 99 11 Skagen 97 80 89 105 96 106 83 90 93 96 101 94 98 85 12 Fidelius 111 91 100 97 93 123 101 106 101 98 94 99 130 106 13 Jantarka 108 103 102 102 98 90 92 107 99 102 99 100 75 95 14 Sailor 88 84 106 92 95 134 101 82 94 105 98 93 131 90 15 Arkadia 95 103 102 75 104 87 104 101 102 100 107 103 87 109 16 Linus 112 108 104 114 111 72 103 113 105 101 112 107 98 99 17 KWS Livius 92 101 101 99 104 98 104 89 100 98 98 103 91 108 18 Hondia 111 100 109 107 100 104 103 109 95 111 102 99 92 108 19 Rotax 110 108 108 105 101 104 99 108 104 105 107 105 104 93 20 Belissa 95 103 105 114 102 114 102 104 97 107 111 98 122 108 21 Delawar 69 101 106 96 105 85 107 94 101 104 86 104 93 103 22 Leandrus 104 106 95 103 101 73 106 98 101 96 103 102 69 101 23 Pokusa 107 106 110 98 102 107 107 106 103 106 102 103 112 108 24 Gimantis 99 110 96 96 104 97 101 110 105 99 103 102 96 99 25 Bonanza 94 90 92 106 92 98 90 95 100 95 99 100 83 84 26 Dolores 100 108 105 101 104 94 101 105 102 101 99 102 92 95 27 KWS Kiran 106 103 97 107 103 105 98 109 98 97 98 106 104 84 28 LG Juta 112 101 90 105 101 92 93 94 102 91 96 95 77 85 29 Medalistka 100 104 94 100 99 112 102 97 98 91 100 100 113 108 Wzorzec średnia ze wszystkich badanych odmian
Tabela 5 Pszenica ozima. Plon ziarna odmian (% wzorca). Lata zbioru:, 2016, 2015. Lp. Odmiana Mrozo - odporność 201 7 201 6 Poziom a 1 Poziom a 2 201 5 2016- Wzorzec dt z ha 85, 76, 94, 0 1 0 80,6 85,0 93,6 84,9 108,1 89,3 95,5 1 KWS Ozon 4,0 97 97 101 97 98 99 100 102 100 100 2 Patras 4,0 100 100 102 100 101 101 96 103 99 100 3 Artist 4,0 104 105 106 105 105 105 106 102 106 104 4 RGT Kilimanjaro 4,0 108 106 100 107 105 106 103 97 105 102 5 Tonacja 5,5 92 98 94 95 94 93 99 97 96 96 6 Bogatka 5,5 97 106 95 102 99 101 107 100 104 103 7 Smuga 6,0 98 101 93 100 97 100 106 97 103 101 8 Legenda 6,0 97 98 90 98 95 100 105 96 103 100 9 Ostroga o/ 6,0 96 99 91 98 95 95 100 92 98 96 10 Natula 5,0 102 104 98 103 101 100 104 99 102 101 11 Skagen 5,0 93 100 103 96 99 94 99 100 97 98 12 Fidelius 4,5 102 98 102 100 101 105 101 102 103 103 13 Jantarka 5,5 99 105 95 102 99 96 104 99 100 100 14 Sailor 4,5 101 97 101 99 100 99 95 102 97 99 15 Arkadia 6,0 97 110 100 104 102 101 111 102 107 105 16 Linus 4,0 103 102 104 103 103 105 103 107 104 105 17 KWS Livius 3,0 100 95 101 98 99 99 94 102 97 98 18 Hondia 5,5 105 100 99 103 101 102 98 100 100 100 19 Rotax 5,0 105 110 109 108 108 104 107 106 106 106 20 Belissa 5,0 105 103 105 104 104 106 107 105 107 106 21 Delawar 4,0 97 99 98 99 101 100 22 Leandrus 3,0 98 96 97 96 94 95 23 Pokusa 3,0 106 98 102 106 95 101 24 Gimantis 3,5 101 102 25 Bonanza 4,0 94 94 26 Dolores 4,0 102 100 27 KWS Kiran 4,0 102 99 28 LG Juta 5,5 98 91 29 Medalistka 5,5 102 101 7 7 7 14 21 7 7 7 12 21 Liczba doświadczeń Wzorzec średnia z wszystkich badanych odmian Mrozoodporność w skali 9 - wg COBORU (Lista Opisowa Odmian ) Skala 9 : 9 - oznacza ocenę najkorzystniejszą, 1 - najmniej korzystną, 5 - średnią a 1 podstawowy poziom agrotechniczny, a 2 intensywny poziom agrotechniczny 2015-201 6 2015 2016-2015-
Tabela 6. Pszenica ozima. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenie od wzorca). Lata zbioru, 2016, 2015. Lp. Odmiana Liczba lat badań Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Septorioza plew 2015-2015- 2015- Wzorzec (skala 9 0 ) 8,6 8,4 8,1 8,3 6,9 7,1 9,0 8,9 1 KWS Ozon 3 0,0 0,3-0,2 0,0-0,6-0,2 0,0 0,0 2 Patras 3 0,1 0,0 0,0-0,1-0,3-0,1 0,0 0,0 3 Artist 3 0,0 0,0 0,1 0,0-0,1-0,1 0,0 0,0 4 RGT Kilimanjaro 3 0,2 0,2 0,0 0,1-0,2 0,0 0,0-0,1 5 Tonacja 3-0,6-0,4-0,1-0,1 0,4 0,1 0,0 0,1 6 Bogatka 3-0,1-0,1-0,3-0,2-0,1-0,3 0,0 0,0 7 Smuga 3-0,1-0,2 0,1-0,1-0,1-0,3 0,0 0,0 8 Legenda 3-0,3-0,1 0,0-0,1-0,4-0,3 0,0 0,0 9 Ostroga o/ 3 0,0-0,1 0,0 0,3 0,0 0,1 0,0 0,1 10 Natula 3 0,1 0,0 0,1-0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 11 Skagen 3 0,1 0,2-0,2-0,2 0,3 0,2 0,0 0,0 12 Fidelius 3 0,2 0,1 0,0 0,0-0,7-0,5 0,0 0,0 13 Jantarka 3-0,1 0,0-0,2-0,2-0,1 0,0 0,0 0,0 14 Sailor 3 0,0 0,1-0,8-0,3-0,1-0,2 0,0 0,0 15 Arkadia 3-0,3-0,5-0,1-0,1-0,4-0,4 0,0 0,0 16 Linus 3-0,1-0,2-0,2-0,2 0,2 0,4 0,0 0,0 17 KWS Livius 3 0,0 0,0 0,1 0,1 0,2 0,3 0,0 0,0 18 Hondia 3 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 19 Rotax 3 0,1 0,1 0,0 0,2 0,2 0,2 0,0 0,0 20 Belissa 3 0,1 0,1 0,0-0,1 0,4 0,1 0,0-0,1 21 Delawar 2 0,3 0,2* 0,2 0,2* 0,2 0,2* 0,0 0,0* 22 Leandrus 2 0,1 0,1* 0,2 0,2* 0,2 0,3* 0,0 0,0* 23 Pokusa 2-0,1 0,0* -0,5-0,2* -0,2-0,1* 0,0 0,0* 24 Gimantis 1 0,2 0,0 0,3 0,0 25 Bonanza 1 0,0 0,5 0,0 0,0 26 Dolores 1 0,1 0,2 0,3 0,0 27 KWS Kiran 1 0,1 0,3-0,1 0,0 28 LG Juta 1 0,1 0,5 0,7 0,0 29 Medalistka 1-0,3 0,1 0,0 0,0 Liczba doświadczeń 7 21 7 21 7 21 7 21 Wzorzec średnia z wszystkich badanych odmian Skala 9 : 9 -oznacza ocenę najkorzystniejszą, 1- najmniej korzystną, 5-średnią. * - średnia z lat 2016-2015-
Tabela 7. Pszenica ozima. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenie od wzorca). Lata zbioru :, 2016, 2015. Lp. Odmiana Wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 ) Wyleganie przed zbiorem (skala 9 ) Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziaren (g) 2015-2015- 2015-2015- Wzorzec 9,0 9,0 9,0 9,0 8,1 7,6 8,4 8,2 94,8 88,4 94,8 91,3 43,7 44,6 44,9 44,3 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 KWS Ozon 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,6 0,3 0,3-13,7-10,9-13,3-13,7-1,2 0,4 1,3-1,4 2 Patras 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3-0,2 0,1 0,0-6,4-3,7-5,9-7,1 4,2 4,8 4,4 4,8 3 Artist 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,5 0,4 0,4-5,8-4,4-4,5-6,6 0,7 0,6 1,4 1,4 4 RGT Kilimanjaro 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 0,1 0,3 0,1-13,2-10,7-10,1-11,5-0,3-1,0-1,0-0,7 5 Tonacja 0,0 0,0 0,0 0,0-0,3-0,2 0,0-0,1 10,2 8,7 7,9 5,7 3,5 4,5 2,9 2,7 6 Bogatka 0,0 0,0 0,0 0,0-0,4-0,4-0,5-0,3 7,3 5,8 6,7 1,8 3,2 4,7 4,9 4,7 7 Smuga 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 1,0 0,0 0,3 13,5 8,6 13,3 6,7 0,4 2,0 1,3 0,6 8 Legenda 0,0 0,0 0,0-0,1-0,4-0,3-0,6-0,4 26,4 21,5 22,5 19,0 0,5 0,5-0,3 0,0 9 Ostroga o/ 0,0 0,0 0,0 0,0-0,7 0,4-0,6-0,3 4,2 0,1 3,0-1,0 3,5 4,7 2,9 3,1 10 Natula 0,0 0,0 0,0-0,1-0,4-0,4-0,2-0,2 11,5 6,8 9,1 3,3 1,9 1,4 0,8 1,4 11 Skagen 0,0 0,0 0,0 0,0-0,6-0,4-0,1-0,3-3,4-1,7-0,9-3,4-0,9-0,9-0,9-0,9 12 Fidelius 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0 0,2 2,5-0,2 1,0-3,3-0,3 0,8 0,5-0,2 13 Jantarka -0,2 0,0-0,1 0,0-1,5-0,4-0,5-0,2 1,8 1,6 1,5-2,3 1,3 2,2 1,7 2,4 14 Sailor 0,0 0,0 0,0 0,0-0,2-0,1-0,3-0,1 7,9 4,3 4,6-0,5 2,0 1,0 0,7 1,2 15 Arkadia 0,0 0,0-0,1-0,1 0,3-0,1-0,3-0,3 8,7 8,9 8,4 4,2 1,5 3,8 3,2 2,4 16 Linus 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,5 0,3 0,2-6,6-4,8-7,3-8,9-2,9-2,7-2,4-2,4 17 KWS Livius 0,0 0,0 0,0 0,0-0,1 0,3 0,0 0,0 9,9 4,9 5,4 0,4 2,9 3,1 3,3 2,6 18 Hondia 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1-0,2 0,4 0,1-1,2 0,3-2,2-3,7 1,8 2,9 2,2 1,8 19 Rotax 0,0 0,0 0,0 0,0-0,4-0,1-0,2-0,3-4,4-2,2-4,6-7,0-4,3-4,3-5,0-4,5 20 Belissa 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,1 0,3 0,2-8,4-4,7-6,8-7,3-0,2-0,2-1,4-0,4 21 Delawar 0,0 0,0 0,0* 0,0* 0,5 0,2 0,3* 0,2* -9,3-5,2-7,3* -8,7* -5,6-5,7-5,9* -5,8* 22 Leandrus 0,0 0,0 0,0* 0,0* 0,3 0,0 0,3* 0,1* -4,8-2,8-6,3* -8,7* -4,2-4,3 0,1* -4,3* 23 Pokusa 0,0 0,0 0,0* 0,0* 0,1-0,2 0,1* -0,1* 6,0 0,3 3,4* -5,2* -0,9-0,2 0,3* 0,2* 24 Gimantis 0,0 0,0 0,1 0,1-7,8-5,8-1,1-0,9 25 Bonanza 0,0 0,0-0,3-0,3-3,7-1,9-2,0-2,8 26 Dolores 0,0 0,0 0,6-0,2-11,0-8,2-2,6-2,4 27 KWS Kiran -0,2 0,0-0,4-0,4-10,1-6,4 0,4-0,4 28 LG Juta 0,0 0,0 0,3-0,4-9,7-6,7-4,8-4,9 29 Medalistka 0,0 0,0 0,1 0,0 9,6 8,8 3,3 4,5 Liczba doświadczeń 7 21 7 21 7 21 7 21 Skala 9 : 9 - oznacza ocenę najkorzystniejszą, 1- najmniej korzystną, 5-średnią.Wzorzec średnia z wszystkich badanych odmian* - średnia z lat 2016-