Projekt Rola bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kształtowaniu aktualnego i przyszłego profilu gospodarczego województwa łódzkiego współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Perspektywy rozwoju regionu łódzkiego do roku 2015 w świetle wyników modelu symulacyjnego Scenariusze symulacyjne Mariusz Plich Łódź 2011 1
Spis treści 1.1. Scenariusze symulacyjne... 3 1.1.1. Scenariusz prognostyczny rozwoju gospodarczego Polski... 3 1.1.2. Scenariusze napływu i oddziaływania BIZ w Polsce... 4 1.2. Wyniki symulacji... 6 1.2.1. Wyniki prognozy bazowej... 6 1.2.2. Wyniki dla analiz scenariuszowych napływu BIZ... 7 1.3. Podsumowanie i komentarz do wyników badań prognostycznych... 9 2
1.1. Scenariusze symulacyjne W tym punkcie prezentujemy założenia dla scenariuszy symulacyjnych użytych w celu oceny możliwości i uwarunkowań rozwoju regionu łódzkiego do roku 2015 w kontekście różnej intensywności napływu BIZ do Polski. We wszystkich scenariuszach założono, że nie należy oczekiwać istotnych zmian w znaczenia regionu w perspektywie do roku 2015. Analiza danych za historycznych za ostatnie kilkanaście lat pokazała, że Województwo łódzkie zajmuje stabilną pozycję w gospodarce Polski. Dotyczy to zarówno roli poszczególnych sektorów, udziału BIZ w PKB, jak i atrakcyjność regionu dla inwestorów zagranicznych. Jeśli chodzi o ten ostatni element, to pewne nadzieje na wzrost siły przyciągania BIZ budzi perspektywa znaczącej poprawy w zakresie infrastruktury transportowej kolejowej i (zwłaszcza) drogowej. Wydaje się jednak, że na osiągnięcie poziomu infrastruktury, który zwróci uwagę zagranicznych inwestorów na województwo łódzkie, trzeba jeszcze poczekać co najmniej 3 lata, tj. do czasu zakończenia rozpoczętych i planowanych inwestycji infrastrukturalnych. Oznacza to, że poprawa wizerunku regionu i odczuwalne tego skutki mogą być widoczna dopiero po roku 2015. 1.1.1. Scenariusz prognostyczny rozwoju gospodarczego Polski Jak można zauważyć analizując wyniki zawarte w tabeli 7.3, w horyzoncie do roku 2015 model przewiduje, że PKB w Polsce będzie rósł w średnim tempie 3,6% rocznie. Spośród składowych popytu finalnego najszybciej będzie rosła konsumpcja gospodarstw domowych (3,9%), a najwolniej inwestycje (2,5%). Średnie tempo produkcji globalnej wynosi 3,9%. Wzrost do roku 2012 jest coraz szybszy. Inwestycje w roku 2012 osiągają tempo 14,5% a PKB rośnie o 5%. W następnych latach następuje spowolnienie wzrostu w roku 2014 PKB rośnie o 2% 3
Tabela 1. Wyniki wariantu bazowego - tempa podstawowych kategorii dla gospodarki Polski Kategoria 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Średnio na rok PKB 1.8 3.5 5.0 4.8 3.9 2.0 2.5 3.6 Konsumpcja GD 1.5 2.8 4.7 4.6 6.2 2.8 2.3 3.9 Wydatki rządowe 1.0 3.5 3.7 4.2 2.8 2.0 2.5 3.1 Inwestycje -14.0 12.8 14.5 8.5-13.2-8.5 3.2 2.3 Eksport -0.6 3.5 5.0 4.8 3.9 2.0 2.5 3.6 Import -9.8 7.2 9.1 6.4-3.3-2.2 2.5 3.2 Produkcja globalna 1.8 4.0 5.5 5.2 4.0 2.2 2.8 3.9 Źródło: opracowanie własne. 1.1.2. Scenariusze napływu i oddziaływania BIZ w Polsce Wyniki prognozy wykorzystano, jako scenariusz bazowy do analiz symulacyjnych, w których rozważano trzy scenariusze alternatywne, różniące się od bazowego intensywnością napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski. Punktem odniesienia dla budowy scenariusza bazowego i scenariuszy alternatywnych była analiza napływu BIZ w latach 1990-2009 i udział wartości BIZ w PKB zaobserwowany w roku 2009. Na rysunku 1 przedstawiono wielkości BIZ (w cenach stałych), które napływały do Polski (lewa oś) i ich udziały w PKB w latach 1990-2009 oraz założenia scenariuszy symulacyjnych (prawa oś). Na sformułowanie scenariuszy zasadniczy wpływ miał fakt, że strumień BIZ zmniejszył się gwałtownie w latach 2008 i 2009, co było spowodowane ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym. Scenariusz bazowy zakłada, że wychodzenie gospodarki światowej z kryzysu spowoduje stopniowy wzrost wartości BIZ do roku 2015, do poziomu wynikającego z historycznego trendu obserwowanego od 1995 roku. W wyniku tego procesu udział BIZ w PKB wzrośnie z 2,6%, w roku 2009 do 3,8% w roku 2015. Scenariusz pesymistyczny zakłada, że wartość BIZ do roku 2015 będzie rosła w tempie PKB, w wyniku czego udział BIZ w PKB pozostanie na poziomie roku 2009 (2,6%). Scenariusz optymistyczny zakłada szybszy w porównaniu z wariantem bazowym napływ BIZ do roku 2015 i wzrost udziału BIZ w PKB do 5%. Scenariusz szybkiego wzrostu zakłada, że do roku 2015 udział BIZ w PKB wzrośnie do 6%. W scenariuszu tym udział BIZ w PKB powraca więc do najwyższego historycznie poziomu, zaobserwowanego w roku 2006. Kwota inwestycji jest dzielona między gałęzie zgodnie z historycznymi, średnimi udziałami z lat 2004-2007. Podobnie, kwota gałęziowych nakładów inwestycyjnych w 4
regionie łódzkim jest wydzielona z nakładów ogółem w danej gałęzi, zgodnie ze średnimi udziałami nakładów inwestycyjnych regionu w nakładach gałęzi na szczeblu całej gospodarki. Dodatkowo zakłada się, że zmiany BIZ w gałęziach, zarówno w skali całej gospodarki jak i w regionie łódzkim, charakteryzują się taką samą dynamiką, jaka wynika z założeń przyjętych w poszczególnych scenariuszach. Rysunek 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce wartości historyczne i scenariusze do roku 2015. 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 1990 1992 1994 kwota BIZ (mld zł, cs 2005) 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 kwota BIZ pesymistyczny bazowy optymistyczny szybki wzrost udziały historyczne 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% udział BIZ Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD i założeń scenariuszowych Dodatkowym czynnikiem różnicującym warianty jest przyjęty do obliczeń parametr siły wpływu BIZ na produktywność majątku powstałego w wyniku inwestycji: w wariancie oznaczonym 20% zakłada się, że produktywność majątku pochodzącego z BIZ jest wyższa o 20% w porównaniu z majątkiem finansowanym ze źródeł krajowych, w wariancie oznaczonym 0% zakłada się natomiast, że takie różnice nie występują. Wariantowe ujęcie siły oddziaływania BIZ na produktywność pozwala zmniejszyć stopień arbitralności założenia dotyczącego siły wpływu BIZ przyjętego w obliczeniach. 5
1.2. Wyniki symulacji 1.2.1. Wyniki prognozy bazowej Na podstawie prognozy dla gospodarki Polski sformułowano prognozę dla gospodarki regionu. Tabela 2 przedstawia tempa zmian PKB, liczby pracujących i dochodów ludności. Analiza zawartych w niej wyników pozwala stwierdzić, że wzrost gospodarczy regionu jest do pewnego stopnia odbiciem procesów zachodzących w gospodarce Polski. Przeciętne tempo wzrostu PKB wynosi 3,7% i jest niewiele wyższe od prognozy dla całej gospodarki. Należy również zwrócić uwagę, że wzrost regionu jest on równomierniej rozłożony w czasie niż wzrost gospodarki Polski. Maksymalne tempo PKB w regionie wynosi 4,7%, a minimalne 2,3%, podczas gdy analogiczne wielkości w przypadku gospodarki Polski to odpowiednio 5% i 2%. Efekt ten należy przypisać różnicom w tempach wzrostu gałęzi przemysłu i gałęziowej strukturze produkcji w regionie, odmiennej od struktury dla Polski. Liczba pracujących w regionie rośnie średnio o 1,2% rocznie, czyli znacznie wolniej niż produkcja, co jest skutkiem rosnącej wydajności pracy. Tabela 2. Wyniki wariantu bazowego - tempa podstawowych kategorii dla regionu łódzkiego Kategoria 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Średnio na rok PKB 2.4 3.4 4.7 4.7 4.4 2.3 2.5 3.7 Produkcja globalna 1.8 3.8 5.4 5.1 4.0 2.1 2.8 3.9 Liczba pracujących -0.1 0.5 1.9 2.1 2.3 0.1 0.2 1.2 Dochody ludności 3.4 3.4 4.5 4.8 5.1 2.9 2.8 3.9 Źródło: opracowanie własne. W tabeli 3. zawarte są wyniki prognoz wartości dodanej brutto, liczby pracujących oraz kosztów związanych z zatrudnieniem w regionie łódzkim w układzie gałęziowym, w postaci temp zmian w okresie 2009-2015 (w całym okresie i średnio w roku). Dynamika zmian wartości dodanej jest zróżnicowana gałęziowo. Największy przyrost względny wynoszący niemal 30% (4,4% rocznie) odnotowuje pośrednictwo finansowe, zaś najmniejszy niewiele ponad 18% (2,8% rocznie) budownictwo. Koszty związane z zatrudnieniem rosną najszybciej w grupie pozostałych gałęzi (średnio 6,6% rocznie), a najwolniej w pośrednictwie finansowym (średnio 2,2% rocznie). Wynika to z różnic w dynamice 6
zatrudnienia (która w modelu reprezentowana jest za pomocą liczby pracujących 1 ). Liczba w pośrednictwie finansowym spada średnio o 0,2% rocznie, rośnie natomiast w tempie 4% w pozostałych gałęziach. Warto zwrócić również uwagę na zmniejszenie liczby pracujących w dwóch gałęziach energetycznych (Górnictwo oraz EnGazWoda). Zróżnicowanie dynamiki liczby pracujących w gałęziach jest skutkiem różnic w tempie wydajności pracy pomiędzy gałęziami. Tabela 3. Wyniki wariantu bazowego - tempa podstawowych kategorii w gałęziach Gałęzie Wartość dodana Koszty związane z zatrudnieniem Liczba pracujących 2015-2009 średnio na rok 2015-2009 średnio na rok 2015-2009 średnio na rok Rolnictwo 24.8 3.8 15.9 2.5 0.1 0.0 Górnictwo 23.8 3.6 13.0 2.1-2.5-0.4 PrzetPrzem 24.0 3.7 15.8 2.5 0.0 0.0 EnGazWoda 25.3 3.8 14.3 2.3-1.3-0.2 Budownictwo 18.2 2.8 20.3 3.1 3.8 0.6 Handel 21.9 3.4 31.4 4.7 13.5 2.1 HoteleRest 25.5 3.9 27.2 4.1 9.8 1.6 TransportŁ 25.1 3.8 34.6 5.1 16.2 2.5 PośrFinans 29.6 4.4 14.2 2.2-1.4-0.2 ObsNierUsBiz 25.7 3.9 37.0 5.4 18.3 2.8 AdmPub 20.6 3.2 32.6 4.8 14.5 2.3 Edukacja 21.9 3.4 28.7 4.3 11.1 1.8 OchrZdrOpSp 31.2 4.6 24.6 3.7 7.6 1.2 PozostałeUs 27.2 4.1 46.8 6.6 26.8 4.0 Źródło: opracowanie własne 1.2.2. Wyniki dla analiz scenariuszowych napływu BIZ Rezultaty symulacji dla PKB pokazano na rysunku 2. Prezentowane są one w formie odchyleń temp PKB dla trzech scenariuszy symulacyjnych od wyników scenariusza bazowego. Na rysunku każdy ze scenariuszy symulacyjnych prezentowany jest w dwóch wariantach (postaci dwóch linii o tym samum kolorze), w zależności od przyjętej siły wpływu BIZ na produktywność majątku powstałego w wyniku inwestycji: 1 Z uwagi na brak danych statystycznych w model regionu przyjęto, że dynamika liczba zatrudnionych pozostaje w stałej proporcji do liczby pracujących. Oznacza to, że liczba zatrudnionych charakteryzuje się taką samą dynamika jak liczba pracujących. 7
Rysunek 2. Wyniki symulacji dla PKB - odchylenia scenariuszy symulacyjnych od tempa PKB w wariancie bazowym 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0.0-0.2-0.4-0.6 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 pesymistyczny20% 0.00-0.11-0.20-0.27-0.35-0.42-0.49 pesymistyczny0% 0.00-0.09-0.17-0.23-0.30-0.36-0.42 optymistyczny20% 0.00 0.11 0.21 0.29 0.37 0.45 0.50 optymistycvzny0% 0.00 0.10 0.18 0.25 0.32 0.38 0.44 szybki wzrost20% 0.00 0.21 0.38 0.53 0.68 0.80 0.91 szybki wzrost0% 0.00 0.18 0.33 0.45 0.58 0.69 0.78 Źródło: opracowanie własne. Wielkości prezentowane na rysunku 2 należy interpretować jako maksymalne odchylenia PKB od wariantu bazowego. Na przykład, w przypadku realizacji scenariusza pesymistycznego należy oczekiwać, że poziom PKB w roku 2015 może być niższy od poziomu w wariancie bazowym maksymalnie o 0,42-0,49 punktu (w zależności od siły oddziaływania BIZ na produktywność majątku). Realizacja scenariusza optymistycznego oznaczałaby zatem wzrost PKB ponad ścieżkę z wariantu bazowego o maksymalnie 0,44-0,50 punktu. W przypadku realizacji scenariusza szybkiego wzrostu, PKB w roku 2015 odchyla się w stosunku do wariantu o ok. 0,9%, co oznacza, że tempo PKB jest rokrocznie wyższe od niż w wariancie bazowym o ok. 0,15%. 8
1.3. Podsumowanie i komentarz do wyników badań prognostycznych W poprzedniej dekadzie gospodarka województwa łódzkiego rozwijała się w tempie zbliżonym do tempa rozwoju gospodarki Polski, co powodowało, że zajmowała ona stabilną pozycję gospodarczą na tle innych województw. Badania prognostyczne wykazały, że w perspektywie do roku 2015 gospodarka województwa łódzkiego będzie, tak jak w przeszłości, pozostawała pod silnym wpływem trendów rozwojowych obserwowanych w gospodarce narodowej. Badanie to przeprowadzono w oparciu o wielosektorowy model dla województwa łódzkiego, obejmujący sekcje klasyfikacji PKD 2004 i przedstawiający najważniejsze kategorie ekonomiczne dostępne na szczeblu wojewódzkim, takie jak wartość dodana, liczba pracujących, koszty związane z zatrudnieniem i produkcja globalna 2. Tempo PKB w województwie łódzkim w latach 2009-2015, podążając za tempem krajowego PKB, wyniesie średnio 3,7%. Struktura gospodarcza województwa, charakteryzowana sektorową strukturą produkcji, nie ulegnie zasadniczym zmianom w nadchodzących latach, choć widoczne są w niej pewne trendy. Wynikają one w głównej mierze z trendów obserwowanych na szczeblu całej gospodarki chodzi zwłaszcza o wzrost udziału sektora usługowego (głównie usług rynkowych) kosztem przemysłu. Przyczyni się do tego przede wszystkim szybsze od przeciętnego tempo wartości dodanej w usługach pośrednictwa finansowego, obsłudze nieruchomości i usługach dla biznesu, a także w usługach hotelarskich i restauracyjnych. Liczba pracujących w województwie będzie rosła wolniej od wartości dodanej (średnio o 1,2% rocznie), co jest związane z szybkim tempem wzrostu wydajności pracy w niektórych sektorach. Dotyczy to zwłaszcza usług pośrednictwa finansowego, gdzie liczba pracujących może spaść do roku 2015 nawet o 1,4% w porównaniu z rokiem 2009, mimo wzrostu wartości dodanej o ponad 4%. Choć wzrost wydajności pracy przyczynia się do osłabienia dynamiki liczby pracujących (w porównaniu z wartością dodaną), to z drugiej strony powoduje wzrost płac. Dzięki temu dochody ludności w województwie łódzkim rosną w średnim tempie wynoszącym 3,9%. W ramach badań dotyczących perspektyw rozwoju województwa łódzkiego do roku 2015 przeprowadzono również symulacje dotyczące wpływu BIZ na tempo tego rozwoju. Jako główne czynniki determinujące napływ BIZ do województwa uznano: - koniunkturę światową, - poziom atrakcyjności inwestycyjnej Polski na tle innych krajów, 2 Wartość dodaną, koszty związane z zatrudnieniem, produkcja globalna i inne wielkości mierzone w ujęciu pieniężnym wyrażone są w modelu w kategoriach realnych. 9
- poziom atrakcyjności inwestycyjnej województwa łódzkiego na tle innych regionów. Obecnie gospodarka światowa pozostaje pod wpływem kryzysu, którego początek miał miejsce w roku 2008. Jego skutkiem był między gwałtowny spadek napływu BIZ do Polski. W roku udział BIZ w PKB w Polsce spadł poniżej 3 %, podczas gdy rok wcześniej relacja ta sięgała prawie 6%. W prognozie założono, że do roku 2015 udział BIZ w PKB będzie powoli, ale systematycznie rósł do 4%. Dwa skrajne scenariusze symulacyjne zakładały, że udział BIZ w PKB do roku 2015 - pozostanie na poziomie roku 2009 (scenariusz pesymistyczny), oraz że - będzie szybko wzrastał, a w roku 2015 osiągnie najwyższy historyczny pułap 6%. Wyniki symulacji wykazały, że rozwój województwa łódzkiego do roku 2015 mierzony tempem PKB może być niższy o 0,07 punktu procentowego w przypadku realizacji scenariusza pesymistycznego albo wyższy o 0,15 punktu procentowego, gdyby sprawdził się scenariusz szybkiego wzrostu. To, w jakim kierunku potoczy się gospodarka województwa łódzkiego, zależy znacznej mierze od czynników zewnętrznych koniunktury światowej i postrzegania Polski jako atrakcyjnego miejsca lokowania inwestycji. W tym kontekście wydaje się, że wielkość BIZ napływających do województwa zależy wyłącznie od jego przewag w stosunku do innych województw, stanowiących dla łódzkiego konkurencję w ubieganiu się o BIZ. Systematyczne rankingi atrakcyjności inwestycyjnej województw publikowane są w raportach gdańskiego Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (IBnGR). W poniższej tabeli przedstawiono miejsce, które zajmowało łódzkie w tych rankingach w latach 2006, 2008 i 2010. Tabela 4. Czynniki przyciągające inwestorów i atrakcyjność inwestycyjna województwa łódzkiego (pozycja w rankingu województw) Czynniki atrakcyjności inwestycyjnej Znaczenie czynnika 2006 2008 2010 Dostępność transportowa 20 8 9 9 Zasoby i koszty pracy 25 3 3 4 Rynek zbytu 15 7 7 11 Infrastruktura gospodarcza 10 7 10 7 Infrastruktura społeczna 5 7 7 7 Bezpieczeństwo powszechne 5 11 11 9 Aktywność wobec inwestorów 20 11 5 8 Atrakcyjność inwestycyjna 100 7 7 7 Źródło: Raporty IBnGR z serii. Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 10
W badaniach IBnGR ocenie podlega 7 czynników (pierwsza kolumna tabeli 4), charakteryzujących się różnicową siłą wpływu na ostateczny wynik. Siłę wpływu odzwierciedlają wagi przypisane poszczególnym czynnikom (przedstawiono je w tabeli w kolumnie znaczenie czynnika ). Czynniki te dotyczą zwykle sfer charakteryzujących się dużym stopniem inercyjności, co oznacza, że w przypadku podjęcia działań w celu zmiany dotychczasowych uwarunkowań, ich efekty mogą być dostrzeżone w perspektywie co najmniej kilku lat. Wydaje się, że w najmniejszym stopniu dotyczy to aktywności wobec inwestorów. Okazuje się, że w żadnym z wymienionych czynników Łódzkie nie pełniło roli lidera. Najwyżej klasyfikowane jest w obszarze zasobów i kosztów pracy, choć w najnowszym rankingu sklasyfikowano łódzkie na niższej niż dotąd pozycji. W pozostałych sferach oceny zajmuje środkowe pozycje (od 7 do 11). Pewne nadzieje na poprawę sytuacji może budzić polepszenie miejsca w rankingu w zakresie infrastruktury gospodarczej, na którą składają się takie elementy jak gęstość instytucji otoczenia biznesu, obecność ośrodków naukowo-badawczych, liczba imprez targowo-wystawienniczych, funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych. Wydaje się, że również zakończenie budowy autostrad A1 i A2, przewidziane na rok 2013, a także budowa drogi S8 i modernizacja linii kolejowych do Wrocławia i Warszawy może przyczynić się do wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej województwa łódzkiego. Konkludując, z powyższych rozważań wynika, że rozwój gospodarczy województwa łódzkiego pozostaje pod silnym wpływem gospodarki narodowej, a możliwości jego przyspieszenia przez napływ BIZ są w znacznym stopniu ograniczone czynnikami charakteryzującymi się znaczną inercyjnością. Można oczekiwać pewnego wzrostu siły przyciągania BIZ przez Łódzkie w związku z przewidywaną poprawą dostępności transportowej i zauważaną w ostatnim czasie poprawą infrastruktury gospodarczej. 11