PRACE NAUKOWE Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu RESEARCH PAPERS of Wrocław Unversty of Economcs Nr 432 Gospodarka lokalna w teor praktyce Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu Wrocław 2016
Redakcja wydawncza: Barbara Majewska Redakcja technczna korekta: Barbara Łopusewcz Łamane: Adam Dębsk Projekt okładk: Beata Dębska Informacje o naborze artykułów zasadach recenzowana znajdują sę na stronach nternetowych Wydawnctwa www.pracenaukowe.ue.wroc.pl www.wydawnctwo.ue.wroc.pl Publkacja udostępnona na lcencj Creatve Commons Uznane autorstwa-użyce nekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL) Copyrght by Unwersytet Ekonomczny we Wrocławu Wrocław 2016 ISSN 1899-3192 e-issn 2392-0041 ISBN 978-83-7695-587-2 Wersja perwotna: publkacja drukowana Zamówena na opublkowane prace należy składać na adres: Wydawnctwo Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocław tel./fax 71 36 80 602; e-mal: econbook@ue.wroc.pl www.ksegarna.ue.wroc.pl Druk oprawa: TOTEM
Sps treśc Wstęp... 7 Marcn Będzeszak: Czy duże masta w Polsce chcą, by płacć m za usług? Urynkowene realzacj wybranych zadań a formy organzacyjne / Do large ctes n Poland want to be pad for servces? Marketzaton of selected tasks and organzatonal forms... 9 Radosław Cyran: Budownctwo meszkanowe jako potencjał rozwojowy mast / Housng ndustry as the developmental potental of ctes... 18 Adam Drobnak: Ekonomczne koncepcje rozwoju w kontekśce rewtalzacj mast studa przypadków / Economc development s concepts n the context of urban and postndustral land revtalzaton case studes... 27 Romana Głowcka-Wołoszyn: Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn województwa welkopolskego / Identfcaton of spatal effects n evaluaton of fnancal condton of Welkopolska Vovodeshp communes... 42 Waldemar A. Gorzym-Wlkowsk: Planowane przestrzenne narzędze realzacj ładu przestrzennego czy nteresów? / Spatal plannng a tool to mplement spatal order or acheve nterests?... 54 Zbgnew Grzymała: Masta ekologczne studa przypadków perspektywy rozwoju / Eco- ctes case studes and development perspectves... 61 Krzysztof Kluza: Wpływ wzrostu stóp procentowych na ryzyko kredytowe jednostek samorządu terytoralnego / Effect of hgher nterest rates on credt rsk of local governments n Poland... 67 Tomasz Kołakowsk: Ekonomczno-społeczne efekty projektów translokacj obektów zabytkowych na pozome lokalnym / Soco-economc effects of translocaton projects of hstorc monuments local level... 83 Magdalena Łyszkewcz: Samodzelność fnansowa gmn mejskch województwa pomorskego / Fnancal autonomy of the Pomeranan urban communes... 93 Maran Macejuk: Struktura pomocy publcznej dla przedsęborców w Jelenej Górze / The structure of publc ad for entrepreneurs n Jelena Góra. 102 Tomasz Madras: Kategora pozostałych ośrodków wojewódzkch w rządowych dokumentach strategcznych / Category of the other vovodeshp centers n the government s strategc documents... 111 Grzegorz Maśloch: Społeczno-gospodarcze uwarunkowana ogranczena nskej emsj w polskch gmnach poprzez redukcję zaneczyszczeń pochodzących z gospodarstw domowych / Soco-economc condtons of
6 Sps treśc reductons of low emsson n Polsh muncpaltes by reducng of polluton from households... 120 Artur Myna: Uwarunkowana przestrzennego zróżncowana selektywnej zbórk odpadów komunalnych / Condtons of spatal dversty of separate collecton of muncpal waste... 129 Marek Obrębalsk: Problemy delmtacj mejskego obszaru funkcjonalnego studum przypadku Jelenej Góry / Delmtaton problems of urban functonal area case study of Jelena Góra... 138 Dorota Skora-Fernandez: Praktyczne aspekty budowy smart cty na przykładze Barcelony / Practcal aspects of smart cty development on the example of Barcelona... 155 Jacek Sołtys: Stratege mast powatowych na obszarze peryferyjnym województwa pomorskego / Strateges of county captals n perpheral areas of Pomeranan Vovodeshp... 164 Andrzej Sztando: Budżetowane kaptałowe pomocy regonalnej w polskch specjalnych strefach ekonomcznych / Captal budgetng of regonal ad n Polsh specal economc zones... 173 Katarzyna Wójtowcz: Prognozowane skutków fnansowych mejscowych planów zagospodarowana przestrzennego a problem zapewnena stablnośc fskalnej gmn w Polsce / Forecastng of fscal consequences of local spatal plans vs. the problem of achevng fscal sustanablty of local governments n Poland... 203 Jacek Wychowanek: Partnerstwo tradycj nnowacj jako czynnk rozwoju lokalnego / Partnershp of tradton and nnovaton as a factor of local development... 212
Wstęp Przekazujemy w Państwa ręce kolejny zbór artykułów zaprezentowanych podczas corocznej Konferencj Naukowej pt. Gospodarka lokalna regonalna w teor praktyce organzowanej przez Katedrę Gospodark Regonalnej Unwersytetu Ekonomcznego we Wrocławu. Stanową one wkład w proces wzbogacana wedzy na temat procesów rozwoju lokalnego, które są współcześne przedmotem żywego zanteresowana środowska nauk, władz publcznych wszystkch szczebl, sfer bznesowych, a także szerokch kręgów społecznych. Artykuły te zawerają szereg cennych nformacj o stane, uwarunkowanach, mechanzmach efektach owych procesów oraz o najbardzej prawdopodobnych ch przyszłych śceżkach. Mogą pownny być wykorzystane w trakce projektowana aplkacj lokalnych oraz ponadlokalnych poltyk rozwoju lokalnego, dla których dobre podstawy nformacyjne są warunkem ch powodzena. Przyczyną sę w ten sposób do dynamzacj procesów rozwoju lokalnego, a przez to ne tylko do wzrostu jakośc życa w lokalnych układach terytoralnych, ale równeż, poprzez transformację tych procesów ch produktów w procesy produkty ponadlokalne, do wzrostu jakośc życa w kraju jego poszczególnych regonach. Jesteśmy przekonan, że omawane artykuły tworzą równeż nteresującą płaszczyznę dalogu dla środowsk naukowych samorządowych władz publcznych. Stanową bowem głos w dyskusj na temat pożądanych modyfkacj polskego systemu samorządowego, która odbywa sę współcześne na welu różnych forach. Zawerają argumenty za takm jego doskonalenem, które w ramach welopozomowego, zntegrowanego systemu zarządzana państwem zwększy podmotowość samorządów lokalnych regonalnych w prowadzenu poltyk rozwoju, zapewnając m jednocześne wysoką zdolność do kreowana rozwoju lokalnego regonalnego. Podsumowując, oddajemy te artykuły w Państwa ręce z przekonanem, że okażą sę przydatne zarówno w docekanach naukowych, jak w praktyce zarządzana rozwojem lokalnym. Ryszard Brol, Beata Bal-Domańska, Andrzej Sztando
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 432 2016 Gospodarka lokalna w teor praktyce ISSN 1899-3192 e-issn 2392-0041 Romana Głowcka-Wołoszyn Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu e-mal: roma@up.poznan.pl IDENTYFIKACJA EFEKTÓW PRZESTRZENNYCH W OCENIE KONDYCJI FINANSOWEJ GMIN WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO IDENTIFICATION OF SPATIAL EFFECTS IN EVALUATION OF FINANCIAL CONDITION OF WIELKOPOLSKA VOIVODESHIP COMMUNES DOI: 10.15611/pn.2016.432.04 JEL Classfcaton: C21, C38, H70 Streszczene: Podstawę rozwoju lokalnego stanow utrzymane odpowednej kondycj fnansowej gmn. Na potencjał dochodowy gmn mogą oddzaływać zasoby naturalne, sprzyjające rozwojow określonej dzałalnośc gospodarczej, ale równeż zasoby ludzke (efekt oddzaływana aglomeracj mejskch). Kondycja fnansowa gmn jest węc powązana z ch lokalzacją przestrzenną. Celem artykułu była dentyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn województwa welkopolskego. Syntetycznej jej oceny dokonano z wykorzystanem metody TOPSIS. Do badana efektów przestrzennych zjawska zastosowano statystyk lokalne globalne I Morana. W ocene kondycj fnansowej gmn województwa welkopolskego występowała umarkowana dodatna autokorelacja przestrzenna. Stwerdzono występowane klastrów wysokch wartośc zwłaszcza w aglomeracj Poznana, ale równeż w otoczenu nnych mast (Leszno, Kalsz) oraz na obszarze występowana węgla brunatnego obszarach o rozwnętej funkcj turystycznej. Słowa kluczowe: kondycja fnansowa gmn, autokorelacja przestrzenna, statystyka globalna I Morana, statystyk lokalne I Morana. Summary: Local development hnges on keepng fnancal condton of a commune n good standng. Income potental of a commune may be affected by the presence of natural resources that foster certan type of economc actvtes, and by human resources, as n vcnty of large urban centers. The am of the artcle was to dentfy spatal effects n the evaluaton of fnancal condton of the Welkopolska Vovodeshp communes. The synthetc evaluaton was carred out by TOPSIS method, and the spatal effects were examned usng global and local Moran I statstcs. The study found a moderate postve spatal autocorrelaton. Clusters of hgh values were detected around Poznań metropoltan area, around other large ctes (Leszno and Kalsz), n the lgnte basn, and n tourst dstrcts. Keywords: fnancal condton of communes, spatal autocorrelaton, global Moran I statstc local Moran I statstcs.
Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn 43 1. Wstęp Gmny, które są podstawowym jednostkam samorządu terytoralnego, aby mogły realzować nałożone na ne obowązk zwązane z zaspokajanem beżących potrzeb meszkańców, takch jak np. dostęp do usług z zakresu ochrony zdrowa, opek zdrowotnej czy edukacj, ale równeż, aby mogły stwarzać warunk sprzyjające rozwojow lokalnemu, muszą być wyposażone w odpowedne zasoby fnansowe [Łukomska-Szarek 2011, s. 76]. Zabezpeczene źródeł fnansowana adekwatnych do dzałań zamerzonych przez samorząd lokalny, a tym samym zagwarantowane zdolnośc do ch realzacj, określane jest w lteraturze manem kondycj fnansowej [Satoła 2015, s. 115-116]. Tak węc utrzymane odpowednej kondycj fnansowej gmn stanow podstawę trwałego harmonjnego rozwoju lokalnego. Ocena kondycj fnansowej gmn pozwala określć sprawność ch wywązywana sę z zadań beżących, ale także pozwala ocenć możlwość podnoszena standardu jakoścowego usług śwadczonych przez ne na rzecz lokalnych społecznośc, zwększana własnego potencjału rozwojowego [Dzekańsk 2014, s. 42]. Sytuacja fnansowa gmn w województwe welkopolskm jest zróżncowana, uwarunkowana m.n. dostępnoścą źródeł zaslana fnansowego, ale równeż efektywnoścą sprawnoścą ch wykorzystana. Na potencjał dochodowy gmn mogą oddzaływać zasoby naturalne, sprzyjające rozwojow określonej dzałalnośc gospodarczej, ale równeż zasoby ludzke (efekt oddzaływana aglomeracj mejskch). Sytuacja fnansowa gmn jest węc powązana z ch lokalzacją przestrzenną. Celem artykułu była dentyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn województwa welkopolskego. Dokonano oceny sły kerunku autokorelacj przestrzennej, czyl określono przestrzenny układ kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm. 2. Materał metody badań Podstawę nformacyjną badań stanowły dane pochodzące z ogólnodostępnych baz danych publkowanych przez Mnsterstwo Fnansów [Wskaźnk... 2014] oraz Główny Urząd Statystyczny [Bank Danych Lokalnych]. Badane dentyfkacj efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn przeprowadzono w dwóch etapach. W perwszym etape, na podstawe wartośc wskaźnków sytuacj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego pochodzących z Mnsterstwa Fnansów oraz Banku Danych Lokalnych, dokonano syntetycznej ceny kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm 1. Do badana przyjęto wartośc następujących wskaźnków z 2013 roku: 1 Oddzelne dokonano syntetycznej oceny 222 gmn z wyłączenem czterech mast na prawach powatu (Poznań, Leszno, Kalsz Konn), aby zapewnć porównywalność jednostek samorządu terytoralnego. Dla tych czterech gmn oddzelne wyznaczono wartośc mernka syntetycznego kondycj
44 Romana Głowcka-Wołoszyn budżetowych: udzał dochodów własnych w dochodach ogółem określany równeż jako wskaźnk samodzelnośc fnansowej perwszego stopna (WSFW I), udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem (WM/WO), udzał nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem (NODM/DO), na meszkańca: dochody własne na meszkańca (DW/M), wydatk nwestycyjne na meszkańca (WI/M), transfery beżące na meszkańca (TB/M), zadłużena: obcążene wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne od wynagrodzeń (WW/WB), obcążene dochodów własnych obsługą zadłużena (OZ/DW), obcążene dochodów beżących wydatkam beżącym obsługą zadłużena (WBOZ/DB). Konstrukcję syntetycznej oceny kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm przeprowadzono na podstawe metody TOPSIS [Hwang, Yoon 1981; Wysock 2010]. Przebegała ona w następujących krokach [Wysock 2010, s. 156- -157]: 1. Na podstawe kryterów merytorycznych dokonano doboru wskaźnków cząstkowych (zmennych dagnostycznych) do oceny kondycj fnansowej gmn, które następne poddano dalszej weryfkacj. Ich zdolność dyskrymnacyjną ocenono na podstawe wartośc współczynnków zmennośc, a oceny ch potencjału nformacyjnego dokonano na podstawe elementów dagonalnych macerzy odwrotnej do macerzy współczynnków korelacj mędzy cecham. W efekce do dalszych badań przyjęto wszystke zaproponowane wstępne wskaźnk fnansowe, z których: WW/ WB, TB/M, OZ/DW WBOZ/DB uznano za destymulanty, natomast pozostałe cechy za stymulanty kondycj fnansowej gmn. 2. Za pomocą procedury untaryzacj zerowanej przeprowadzono normalzację wartośc zmennych dagnostycznych. 3. Ustalono współrzędne modelowe wzorca (A + ) antywzorca (A ) rozwoju 2 : ( 1 2 K )= ( 1 2 K ) + + + + A max z,max z,...,max z z, z,..., z, = ( ) ( ) ( ) ( 1 2 K )= ( 1 2 K ) A mn z,mn z,...,mn z z, z,..., z, = ( ) ( ) ( ) fnansowej, korzystając ze wzorców antywzorców mernków cząstkowych ustalonych dla pozostałych gmn. 2 Wartośc modelowe wzorca antywzorca ustalono, przyjmując dla stymulant odpowedno wartośc maksymalne mnmalne cech w zborze 222 jednostek (z wyłączenem mast na prawach powatu) bez wartośc skrajne odstających.
Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn 45 gdze z k (k = 1, 2,..., K oraz = 1, 2,..., N) oznacza znormalzowaną wartość k tego wskaźnka fnansowego dla -tej gmny. 4. Wyznaczono odległość każdego ocenanego obektu od wzorca antywzorca rozwoju: K + + 2 2 d = ( z z ), d = ( z z ), = 12,,, N. k k k = 1 K k k k = 1 5. Oblczono wartośc cechy syntetycznej: d q = q = N + d + d, 0 1, 12,,,. 6. Na podstawe średnej odchylena standardowego wartośc mernka syntetycznego wyznaczono klasy typologczne kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm: klasa I dobra kondycja fnansowa (q q + s q ), klasa II średna-wyższa kondycja fnansowa (q q < q + s q ), klasa III średna-nższa kondycja fnansowa (q s q q < q ), klasa IV słaba kondycja fnansowa (q < q s q ). W drugm etape badań dokonano dentyfkacj powązań przestrzennych (autokorelacj przestrzennej) kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm. Wyznaczono wartość statystyk globalnej I Morana [Bvand n. 2008, s. 259; Kopczewska 2006, s. 72]: N I = N N w = 1 j= 1 j N = 1 N j= 1 w ( x x)( x x) j j N = 1 ( x x) gdze: w j element przestrzennej macerzy wag (W). Macerz W (standaryzowana werszam) jest bnarną macerzą sąsedztwa opartą na kryterum wspólnej grancy. Element w j = 1, gdy -ta gmna posada wspólną grancę z gmną j-tą, a w j = 0 w przecwnym przypadku. Na głównej przekątnej macerzy W występują wartośc 0; x, x j wartośc syntetycznego mernka kondycj fnansowej gmn oraz j; x średna arytmetyczna wartośc syntetycznego mernka kondycj fnansowej wszystkch gmn w województwe welkopolskm; N lczba gmn w województwe welkopolskm (N = 226). Zakres wartośc statystyk globalnej I Morana obejmuje z reguły przedzał [ 1, 1]. Dodatna wartość statystyk nformuje o efekce aglomeracj (klastrowana sę) jednostek przestrzennych, co oznacza, że gmny o podobnej kondycj fnansowej (wysokej lub nskej) częścej występują obok sebe, tworząc klastry (skupska) wysokch lub nskch wartośc. Natomast ujemna wartość statystyk śwadczy o zróżncowanu jednostek przestrzennych pod względem kondycj fnansowej 2,
46 Romana Głowcka-Wołoszyn gmny tworzą wówczas tzw. układ szachowncowy [Kopczewska 2006, s. 73; Janc 2006, s. 79]. W celu określene podobeństwa każdej gmny do swoch sąsadów pod względem kondycj fnansowej wyznaczono statystyk lokalne I Morana [Bvand n. 2008, s. 269; Kopczewska 2006, s. 90]: I = N ( x x) w ( x x) j j j= 1 N j= 1 2 ( x x) / N j Wartośc statystyk lokalnych pozwolły na bardzej szczegółowy wgląd w strukturę rozmeszczena przestrzennego kondycj fnansowej jednostek samorządu lokalnego wyodrębnene podobszarów (klastrów, reżmów przestrzennych) podobnych wartośc oraz dentyfkację gmn o kondycj fnansowej znacząco różnej od kondycj ch sąsadów, tzw. outlersy [Kossowsk n. 2013, s. 84]. Wyróżna sę dwa typy klastrów: Hgh-Hgh (HH) tworzą go jednostk o wysokch wartoścach badanej cechy, otoczone przez jednostk o wysokch wartoścach, Low-Low (LL) są to jednostk o nskch wartoścach cechy, otoczone przez sąsadów równeż o nskch wartoścach. Można zdentyfkować dwa typy outlersów: Low-Hgh (LH) jednostk o nskch wartoścach cechy, otoczone przez sąsadów o wysokch wartoścach oraz odwrotne typ Hgh-Low (HL). 3. Wynk badań 3.1. Syntetyczna ocena sytuacj fnansowej gmn Na podstawe wyznaczonych wartośc mernka syntetycznego kondycj fnansowej dla 222 gmn województwa welkopolskego (z wyłączenem czterech gmn na prawach powatu 3 ) wyodrębnono cztery klasy typologczne (tab. 1), a ch delmtację przestrzenną zaprezentowano na rys. 1. Klasę I o dobrej kondycj fnansowej utworzyło 36 gmn stanowących 16% wszystkch gmn w województwe welkopolskm. Wśród nch aż 17% stanowły gmny mejske. Gmny te charakteryzowały sę najwyższym wartoścam wskaźnków fnansowych śwadczących o wysokm pozome ch samodzelnośc fnansowej (przecętny udzał dochodów własnych w dochodach ogółem tych gmn wynosł 62%, pozom dochodów własnych w przelczenu na meszkańca gmny wynosł ponad 2200 zł były to wartośc ponad dwukrotne wyższe nż w klase gmn o słabej kondycj fnansowej). Ponadto najwyższy pozom wydatków nwestycyjnych na meszkańca gmny oraz udzał wydatków majątkowych w wydatkach 3 Dla czterech gmn na prawach powatu (Poznań, Leszno, Kalsz Konn) wyznaczono oddzelne wartośc mernka syntetycznego kondycj fnansowej..
Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn 47 ogółem (ponad 2,5-krotne wyższe nż w klase IV) pozwalają wnoskować o najlepszych możlwoścach rozwojowych tej klasy gmn. Koszty zwązane z obsługą zadłużena w klase I stanowły necałe 10% dochodów własnych, natomast w klase gmn o słabej kondycj fnansowej ch udzał w dochodach własnych był ponad czterokrotne wyższy. Rys. 1. Delmtacja przestrzenna typów kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm w 2013 roku Źródło: opracowane własne na podstawe danych pochodzących z Mnsterstwa Fnansów [Wskaźnk... 2014; Banku Danych Lokalnych]. 71 gmn zalczono do klasy o średnej-wyższej kondycj fnansowej, co stanowło 32% wszystkch gmn w województwe. Gmny te charakteryzował pozom samodzelnośc fnansowej zblżony do przecętnego pozomu dla całego województwa (udzał dochodów własnych w dochodach ogółem wynosł 49% był o 5 p.p. wyższy nż dla ogółu gmn, natomast pozom dochodów własnych na meszkańca gmny wynosł 1473 zł był tylko o 70 zł wyższy nż dla wszystkch gmn). Jednak
48 Romana Głowcka-Wołoszyn obcążene ch dochodów własnych obsługą zadłużena było aż o nemal 7 p.p. nższe nż ogółu gmn wynosło 14%. Najbardzej lczną klasę utworzyło 81 gmn o średnej-nższej kondycj fnansowej, które stanowły 36,5% wszystkch gmn w województwe welkopolskm. Były to gmny o nższym pozome samodzelnośc fnansowej w porównanu z ogółem gmn (udzał dochodów własnych w dochodach ogółem wynosł 39% był o ponad 5 p.p. nższy nż dla wszystkch gmn, a pozom dochodów własnych na meszkańca gmny wynosł 1176 zł był o ponad 220 zł nższy). Natomast obcążene dochodów własnych obsługą zadłużena było w tej klase gmn na zblżonym pozome jak dla wszystkch gmn wynosło 21%. Do klasy gmn o słabej kondycj fnansowej zalczono 34 gmny (15,3% wszystkch). Gmny te charakteryzowały sę najwyższym pozomem transferów na meszkańca, który wynosł ponad 2 tys. zł był o 400 zł wyższy nż dla ogółu gmn. Ponadto gmny te cechował nsk pozom nwestycj (udzał wydatków majątkowych w wydatkach ogółem, wynoszący 9%, był o 5 p.p. nższy nż dla ogółu gmn, a pozom wydatków nwestycyjnych na meszkańca wynosł 276 zł był nemal dwukrotne nższy nż dla wszystkch gmn). Gmny o dobrej kondycj fnansowej były zlokalzowane główne w perwszym perścenu wokół Poznana. Były to gmny o funkcj rezydencjalno-usługowej, o czym śwadczą wysoke wartośc takch wskaźnków, jak gęstość zaludnena, saldo mgracj lczba zarejestrowanych podmotów gospodarczych w przelczenu na 1 tys. meszkańców w weku produkcyjnym. Do klasy tej zalczono równeż gmny o potencjale wynkającym z unkalnych zasobów przyrodnczych, np. gmna Przykona, w której zlokalzowane są obszary wydobyca węgla brunatnego. W klase I znalazły sę równeż gmny o specyfczne rozwnętych typach funkcjonalnych, np. gmna Powdz z slne rozwnętą funkcją turystyczną korzystną sytuację na rynku pracy dzęk lokalzacj na jej terene lotnczych baz wojskowych. Do klasy I zalczono aż 40% wszystkch gmn mejskch w województwe welkopolskm. Położene gmn o średnej-wyższej kondycj fnansowej w drugm trzecm perścenu wokół Poznana równeż można powązać z efektem oddzaływana aglomeracj mejskej Poznana, ale także nnych dużych mast, np. Leszna Kalsza. Przecętne wartośc takch cech, jak saldo mgracj, lczba bezrobotnych przypadająca na 100 meszkańców w weku produkcyjnym, czy lczba podmotów gospodarczych zarejestrowanych w systeme REGON na 1 tys. meszkańców były wyższe nż dla ogółu gmn w województwe. Gmny o kondycj fnansowej określonej jako średna-nższa w dużej merze zlokalzowane były w północnej, ale równeż środkowo-wschodnej częśc województwa. Tworzyły ją główne samorządy wejske mejsko-wejske. W klase tej znalazły sę gmny o mnejszym potencjale demografcznym gospodarczym, o czym śwadczyło m.n. ujemne saldo mgracj, mnejsza od średnej ogólnej gęstość zaludnena lczba zarejestrowanych podmotów gospodarczych.
Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn 49 Klasę IV, o najsłabszej kondycj fnansowej, tworzyły gmny położone peryferyjne, główne we wschodnej częśc województwa. Były to główne gmny wejske mejsko-wejske. W porównanu z ogółem gmn w województwe welkopolskm były to gmny o najmnejszej gęstośc ludnośc (trzykrotne mnejszej w porównanu z wszystkm gmnam), najnższym, ujemnym saldze mgracj, neco słabej rozwnętej dzałalnośc gospodarczej wększym odsetku ludnośc pracującej w ndywdualnych gospodarstwach rolnych, co może śwadczyć o przewadze gospodark rolnej w tych gmnach [Kozera, Wysock 2015]. Tabela 1. Przecętne wartośc wskaźnków fnansowych oraz opsujących sytuację społeczno- -ekonomczną gmn województwa welkopolskego ze względu na ch kondycję fnansową Klasa typologczna według kondycj fnansowej gmn Wyszczególnene II III Ogółem I IV średna średna dobra słaba wyższa nższa Lczba gmn 36 71 81 34 222 % gmn 16,2 32,0 36,5 15,3 100,0 WSFW I (%) 61,9 48,9 39,0 29,0 44,3 WM/WO (%) 20,8 16,3 11,8 9,2 14,3 NODM/DO (%) 16,4 12,5 9,2 8,1 11,3 TB/M (zł per capta) 1192 1435 1735 2081 1604 DW/M (zł per capta) 2228 1473 1176 923 1403 WI/M (zł per capta) 724 483 356 276 444 WW/WB (%) 43,6 47,4 48,7 50,0 47,6 OZ/DW (%) 9,6 14,0 21,2 44,4 20,6 WBOZ/DB (%) 90,6 96,4 100,0 106,9 98,4 gęstość zaludnena na 1 km 2 powerzchn 348,5 174,6 129,6 56,7 168,3 gmny saldo mgracj na 1 tys. meszkańców, 6,2 1,3 1,2 1,8 0,7 lczba bezrobotnych /100 meszkańców 6,2 6,9 8,0 8,3 7,4 w weku produkcyjnym pracujący w ndywdualnych gospodarstwach 12,3 16,3 21,2 29,3 19,4 rolnych/ 100 meszkańców w weku produkcyjnym, lczba podmotów gospodarczych 169,0 143,0 120,8 104,8 133,3 przypadająca na 1 tys. meszkańców w weku produkcyjnym odległość od Poznana (km) 68,3 82,3 98,7 110,0 90,2 Zmenne dagnostyczne Uwarunkowana wewnętrzne gmn Źródło: opracowane własne na podstawe danych pochodzących z Mnsterstwa Fnansów [Wskaźnk... 2014; Banku Danych Lokalnych].
50 Romana Głowcka-Wołoszyn 3.2. Efekty przestrzenne w ocene sytuacj fnansowej gmn Na podstawe wyznaczonej wartośc statystyk globalnej I Morana, która wynosła 0,31 była statystyczne stotna (p < 0,01), stwerdzono występowane umarkowanej dodatnej autokorelacj przestrzennej pomędzy oceną kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm. Istnała zatem umarkowana tendencja do skupana sę gmn o podobnym pozome kondycj fnansowej. Dla poszczególnych gmn w województwe welkopolskm wyznaczono wartośc lokalnych statystyk I Morana, które pozwolły określć korelację kondycj fnansowej wybranej gmny z gmnam z ną bezpośredno sąsadującym. Ponadto analza ch wartośc pozwolła na bardzej szczegółowy wgląd w strukturę rozmeszczena przestrzennego kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm. Wykres rozrzutu wartośc lokalnych wskaźnków autokorelacj I Morana zaprezentowano na rys. 2. Na os pozomej umeszczono wartośc standaryzowane wskaźnka syntetycznego pozomu kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm, a na os ponowej znajdują sę opóźnena przestrzenne wyznaczane jako średna ważona z wartośc oceny kondycj fnansowej w gmnach bezpośredno sąsadujących z daną gmną (zgodne z przyjętym kryterum wspólnej grancy). Wartość globalnej statystyk Morana została zlustrowana na rys. 2 jako współczynnk kerunkowy prostej. Rys. 2. Wykres rozrzutu wartośc statystyk lokalnych I Morana syntetycznej oceny kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm w 2013 roku Źródło: opracowane własne na podstawe danych pochodzących z Mnsterstwa Fnansów [Wskaźnk... 2014; Banku Danych Lokalnych].
Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn 51 Na wykrese rozrzutu (rys. 2) w I ćwartce wykresu (HH) znalazły sę gmny o wysokch wartoścach kondycj fnansowej, otoczone przez gmny równeż o wysokch jej wartoścach. W ćwartce III (LL) są gmny o nskch wartoścach otoczone przez podobnych sąsadów. W ćwartce II (LH) wykresu rozrzutu zaznaczono gmny o nskej ocene kondycj fnansowej otoczone przez sąsadów o wysokej kondycj fnansowej w ćwartce IV (HL) gmny o wysokej kondycj fnansowej, ale nskej wśród sąsadów. Przynależność gmn do poszczególnych ćwartek wykresu rozrzutu zlustrowano na rys. 3. Kolorem najcemnejszym oznaczono gmny HH LH LL HL Rys. 3. Przynależność gmn województwa welkopolskego do ćwartek wykresu punktowego wartośc statystyk lokalnych I Morana Źródło: opracowane własne na podstawe danych pochodzących z Mnsterstwa Fnansów [Wskaźnk... 2014; Bank Danych Lokalnych].
52 Romana Głowcka-Wołoszyn o dobrej kondycj fnansowej, tworzące klastry wysokch wartośc (HH). Natomast kolorem najjaśnejszym oznaczono gmny o słabej kondycj fnansowej tworzące klastry nskch wartośc (LL). Najwększy klaster wysokch wartośc kondycj fnansowej tworzą gmny wokół aglomeracj Poznana, znajdujące sę w jego bezpośrednm sąsedztwe, ale równeż położone w drugm trzecm perścenu wokół masta. Mnejsze klastry wysokch wartośc tworzą w połudnowej częśc województwa gmny zlokalzowane wokół Leszna Kalsza. Ponadto występują małe klastry skupające po 2-3 gmny we wschodnej częśc na terenach o wyjątkowych uwarunkowanach przyrodnczych (gmny Powdz, Przykona). Zdentyfkowano równeż klastry nskch wartośc (LL) kondycj fnansowej gmn zlokalzowane peryferyjne, główne w północnej wschodnej częśc województwa welkopolskego. Były to gmny o nskm potencjale demografcznym gospodarczym oraz na północy województwa o wysokm stopnu zalesena, natomast we wschodnej częśc województwa o przewadze rolnctwa w strukturze gospodark lokalnej. Wśród gmn, dla których wyznaczone statystyk lokalne przyjmowały wartośc ujemne, śwadczące o kondycj fnansowej różnej od kondycj gmn sąsedzkch, znalazła sę gmna mejska Konn, dla której wartość statystyk lokalnej okazała sę statystyczne stotna. Gmnę tę o relatywne wysokej wartośc kondycj fnansowej można określć jako outlers, poneważ otoczona była przez gmny o nskej ocene kondycj fnansowej. Jednocześne można zauważyć, że w przypadku tej gmny ne występuje efekt oddzaływana aglomeracj mejskej na gmny sąsedne, jak w przypadku nnych dużych mast w województwe welkopolskm. 4. Podsumowane Na podstawe przeprowadzonych badań sformułowano następujące wnosk: 1. W ocene kondycj fnansowej gmn w województwe welkopolskm występowała umarkowana dodatna autokorelacja przestrzenna. 2. Stwerdzono występowane klastrów wysokch wartośc kondycj fnansowej gmn (HH) zwłaszcza w aglomeracj Poznana, ale równeż w otoczenu Leszna, Kalsza (były to główne gmny z rozwnętą funkcją rezydencjalną usługową). Klastry wysokch wartośc, obejmujące 2-3 gmny, zdentyfkowano równeż na obszarze występowana węgla brunatnego obszarach gmn o rozwnętej funkcj turystycznej. 3. Klastry nskch wartośc kondycj fnansowej samorządów gmnnych (LL) zlokalzowane były główne peryferyjne we wschodnej północnej częśc województwa, na terenach gmn o nskm potencjale demografcznym (o nskch wartoścach takch wskaźnków, jak: gęstość zaludnena, saldo mgracj) nskm potencjale gospodarczym (w porównanu z wszystkm gmnam w województwe wyższy pozom bezroboca, mnejsza lczba zarejestrowanych podmotów gospodarczych).
Identyfkacja efektów przestrzennych w ocene kondycj fnansowej gmn 53 Lteratura Bank Danych Lokalnych, GUS, Warszawa, www.stat.gov.pl (20.06.2015). Bvand R.S., Pebesma E.J., Gomez-Rubo V., 2008, Appled Spatal Data Analyss wth R, Sprnger, New York. Dzekańsk P., 2014, Analza zróżncowana kondycj fnansowej powatów województwa śwętokrzyskego, Nerównośc Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 40 (4), s. 42-54. Hwang C.L., Yoon K., 1981, Multple Attrbute Decson Makng Methods and Applcatons, Sprnger-Verlag, Berln. Janc K., 2006, Zjawsko autokorelacj przestrzennej na przykładze statystyk I Morana oraz lokalnych wskaźnków zależnośc przestrzennej (LISA) wybrane zagadnena metodyczne, [w:] Komornck T., Podgórsk T. (red.), Idee praktyczny unwersalzm geograf, Dokumentacja Geografczna 33, s. 76-83. Kopczewska K., 2006, Ekonometra statystyka przestrzenna z wykorzystanem programu R Cran, Wydawnctwo CeDeWu.pl, Warszawa. Kossowsk T., Perdał R., Hauke J., 2013, Identyfkacja efektów przestrzennych w badanu obszarów wzrostu stagnacj w Polsce w zakrese nfrastruktury techncznej, [w:] Gulczyńsk W. (red.), Lokalne regonalne problemy gospodark przestrzennej, Wydawnctwo Wyższej Szkoły Bznesu w Gorzowe Welkopolskm, Gorzów Welkopolsk, s. 79-97. Kozera A., Wysock F., 2015, Typ funkcjonalny a samodzelność fnansowa gmn wejskch województwa welkopolskego, Rocznk Naukowe Stowarzyszena Ekonomstów Rolnctwa Agrobznesu, t. XVII, z. 6. Łukomska-Szarek J., 2011, Fnansowane dzałalnośc rozwojowej samorządów terytoralnych, Zeszyty Naukowe Poltechnk Śląskej, nr 59, s. 75-86. Satoła Ł., 2015, Kondycja fnansowa gmn w warunkach zmennej konunktury gospodarczej, Journal of Agrbussnes Rural Development, 1(35), s. 115-123. Wskaźnk do oceny sytuacj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego w latach 2011-2013. 2014, Mnsterstwo Fnansów, Warszawa, www.fnanse.mf.gov.pl (20.06.2015). Wysock F., 2010, Metody taksonomczne w rozpoznawanu typów ekonomcznych rolnctwa obszarów wejskch, Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, Poznań.