PRZEBUDOWA DWORCA KOLEJOWEGO W PIASTOWIE

TYTUŁ OPRACOWANIA PRZEBUDOWA DWORCA KOLEJOWEGO W PIASTOWIE ADRES INWESTYCJI BUDYNEK DWORCA KOLEJOWEGO Ul. Dworcowa 1, PIASTÓW, nr działki ew. 147/2, obręb 5, 278/36, obręb 4 INWESTOR POLSKIE KOLEJE PAŃSTWOWE SPÓŁKA AKCYJNA Ul. Szczęśliwicka 62, 00-973 Warszawa JEDNOSTKA PROJEKTOWA RAIL PROJEKT SP. Z O.O. ul. J. Chłopickiego50, 04-275 Warszawa TECHNOBUD ETAP ul. Kaczeńcowa 1/29, 20 543 Lublin, www.eksperci.net.pl OPRACOWANIA PRZEDPROJEKTOWE- ETAP I OPRACOWANIE OPRACOWAŁ FUNKCJA IMIĘ, NAZWISKO PODPIS mgr inż. Mirosław Zaród mgr Katarzyna Kłos

SPIS ZAWARTOŚCI 1. PODSTAWA OPRACOWANIA... 3 2. PRZEDMIOT OPRACOWANIA... 3 3. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA... 4 4. OPIS TECHNICZNY OBIEKTU... 4 5. IDENTYFIKACJA WYKRYTYCH GRZYBÓW I OWADÓW... 34 6. WYNIKI PRZEGLĄDU... 39 7. PRZYCZYNY DESTRUKCYJNYCH ZJAWISK, ZACHODZĄCYCH W OBIEKCIE I TECHNOLOGIE ICH ZWALCZANIA... 51 8. WNIOSKI... 53 9. ZALECENIA... 54 10. CHARAKTERYSTYKA ZALECANYCH ŚRODKÓW CHEMICZNYCH... 58 11. WARUNKI BHP ORAZ OCHRONY ŚRODOWISKA PRZY PROWADZENIU PRAC IMPREGNACYJNYCH... 75 Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 2

1. PODSTAWA OPRACOWANIA - Zlecenie Pracowni Architektonicznej Rail Projekt Sp. z o.o. - wizja lokalna przeprowadzona przez autorów opracowania w dniu 29.10 2012 roku, - pomiary wilgotności murów, - badania stopnia zasolenia tynków, - badania grzybów, - wywiady przeprowadzone z użytkownikami ww. budynku, - dokumentacja fotograficzna wykonana przez autora opracowania, - opracowania, literatura i obowiązujące normy prawne, - Instrukcja Instytutu Techniki Budowlanej nr 349/97 Metody zabezpieczeń istniejących budynków mieszkalnych przed szkodliwym działaniem grzybów pleśniowych, - "Ochrona budynków przed korozją biologiczną" Jerzy Ważny, - Zagrożenia biologiczne budynku Bronisław Zyska, - M. Doleżał Grzyby pleśniowe w budownictwie a zdrowotność pomieszczeń, Biuletyn informacyjny: użytkowanie, konserwacja, remonty, 1-2, 62-70, 1989, - Ustawa z dnia 07 lipca 1994 r. Prawo budowlane, - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15 czerwca 2002 r.) 2. PRZEDMIOT OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest ustalenie możliwości zastosowania technologii wykonania prac uszczelniająco-renowacyjnych w obiekcie. W niniejszym orzeczeniu przedstawiono przyczyny powstania zawilgoceń oraz technologie likwidacji powstałych zjawisk destrukcyjnych, związanych z oddziaływaniem wilgoci na substancje murów w budynku. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 3

3. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Tematyka opracowania obejmuje zagadnienia dotyczące stanu technicznego zawilgoconych elementów budowli z uwzględnieniem zagadnień mykologicznych. Celem jest więc określenie stanu technicznego budynku w aspekcie korozji biologicznej. Opracowanie obejmuje wnioski, zalecenia oraz określenie, czy istnieje sposób renowacji obiektu w celu przywrócenia jego wartości użytkowej. 4. OPIS TECHNICZNY OBIEKTU 4.1 Charakterystyka badanego budynku 4.1.1. Opis ogólny budynku Częściowo podpiwniczony budynek, zbudowany z cegły pełnej, na zaprawie cementowo wapiennej, pokryty płytami z piaskowca. Posiada jedną kondygnację naziemną. Widok budynku na mapie miasta. Źródło: maps.google.pl Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 4

WIDOK OGÓLNY BUDYNKU Budynek Dworca PKP. Strona południowa Elewacja wschodnia Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 5

Elewacja północna 4.1.2. Elewacje budynku - elewacje zewnętrzne budynku - znajdują się w stanie ogólnym: niedostatecznym, - opaski zewnętrzne są wykonane nieprawidłowo, - rynny i rury spustowe rynny i rury spustowe, oraz obróbki blacharskie - są w stanie niedostatecznym - do wymiany, - stolarka okienna i drzwiowa stan zły. Widoczne są uszkodzenia muru, wynikające z podciągania kapilarnego oraz ubytki, które wynikają z krystalizacji soli w trakcie wysychania. Dopóki dostarczana jest wilgoć, proces jest ciągły i sukcesywnie niszczy kolejne warstwy. Zaczyna się od przebarwień, a w skrajnych przypadkach zniszczenia mogą doprowadzić do utraty właściwości konstrukcyjnych materiału, z którego zbudowany jest mur. Konieczne jest więc usunięcie niszczących soli, które sukcesywnie dalej niszczą warstwy wewnętrzne. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 6

Mur wykonano z cegły cementówki, obłożonej płytami z piaskowca Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 7

Destrukcja muru w wyniku oddziaływania wód opadowych i szkodliwego oddziaływania wilgoci na płyty z piaskowca. Strona wschodnia Destrukcja elementów balustrady. Przenikająca do wnętrza ścian konstrukcyjnych woda może powodować korozję i niszczenie struktury muru poprzez rozpuszczanie i wypłukiwanie spoiwa, krystalizująca zaś w ścianach sól powiększa swoją objętość, niszcząc sukcesywnie strukturę muru. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 8

W pewnej wysokości (ok. 30 cm) widoczna jest linia, wzdłuż której następuje szczególny rozwój grzybów pleśniowych oraz glonów. Przyczyną są zarówno wody rozbryzgowe, jak też podciąganie kapilarne wilgoci. Zielonkawe zabarwienie pochodzi od grup glonów Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 9

STRONA PÓŁNOCNA I ZACHODNIA W miejscu, gdzie rury spustowe są nieszczelne, wzmożone są procesy destrukcyjne. Tak jak w poprzednim przypadku, skutkuje to porastaniem przez glony i grzyby pleśniowe Zbliżenie miejsca, wskazanego na poprzedniej fotografii. Mikroorganizmy tworzą kilkumilimetrową warstwę na powierzchni płyt piaskowca. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 10

Przebarwienia na powierzchni płyt pochodzą od mikroorganizmów. Spowodowane jest to brakiem impregnacji płyt wykańczających elewację budynku. Porosty w miejscach połączeń płyt Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 11

Mchy, porosty oraz glony fotografie makro Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 12

Również powierzchnia płyt piaskowca ulega destrukcji. Sole budowlane (chlorki, azotany itp.) są transportowane razem z wodą do powierzchni muru. Woda odparowuje, natomiast kryształek soli pozostaje na powierzchni ściany. Proces ten powtarza się wielokrotnie, gdyż woda w trakcie zalania jest dostarczana do muru w sposób ciągły. Kryształy powiększają swoją objętość, przez co spękaniu ulegają kolejne warstwy materiału. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 13

Kapilarne podciąganie wód rozbryzgowych, pochodzących z opadów. Po upływie dłuższego czasu na powierzchni płyt piaskowca utworzyła się pozioma linia, na wysokości ok. 30 cm Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 14

Sole zawarte w gruncie i materiałach budowlanych występują w postaci chlorków, siarczanów i azotanów. Rozpuszczone w wodzie (wilgoć pochodząca z opadów, z gruntu itp.) wnikają w ścianę, gdzie się osadzają. W trakcie odparowywania wody pozostają przy powierzchni muru lub tynku, krystalizują się i z bardzo dużą siłą niszczą materiał, w którym się znajdują (siła nacisku w czasie krystalizacji wynosi nawet do 2 ton/cm2). Wynikiem tego jest destrukcja tynku i samego muru. Jeśli mur jest w dalszym ciągu wystawiony na działanie wilgoci, dochodzi do zjawiska tzw. pompowania wilgoci: sole ponownie wchłaniają wilgoć, rozpuszczają się i wnikają w dalsze warstwy muru, następnie ponownie krystalizują się i ponownie niszczą ścianę, jak na rysunkach na kolejnej stronie: po lewej widać niszczenie tynków tradycyjnych, pośrodku korozja ścian (gdy tynki zostały już zniszczone), po prawej zaś schemat gromadzenia soli w tynku renowacyjnym, po wykonaniu prac remontowych. STRONA POŁUDNIOWA I ZACHODNIA Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 15

Mur oporowy obok schodów ulega destrukcji. Wskutek postępującej ingerencji wilgoci okładziny uległy odspojeniu. Zauważa się również kruszenie cegły, z której zbudowany jest mur. Na powierzchni płyt, ułożonych poziomo na murze oporowym, stwierdzono miejscowe odspojenia ich fragmentów oraz krystalizujące sole. Sole przechodzą w stan roztworu i migrują w strukturze obiektu. Następuje hydroliza i hydratacja, co dodatkowo skutkuje wywołaniem ciśnienia, przekroczeniem wytrzymałości na rozciąganie materiału i spękaniem. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 16

Widok odspojonych od podłoża płyt - schody Wody opadowe niszczą warstwy zewnętrzne płyt na budynku, sprzyja to rozwojowi grzybów pleśniowych, glonów oraz mchów na jego powierzchni. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 17

Mchy na powierzchni okładzin kamiennych fotografia wykonana na wysokości 0,5 m, w okolicy nieszczelnej rury spustowej. Duże znaczenie ma korozja biologiczno-chemiczna. Korozja biologiczna powoduje szybszy postęp chemicznej oraz odwrotnie. Glony i mchy znajdują korzystne środowisko dla swojego rozwoju w miejscach spękań oraz w ich sąsiedztwie Mikroskopowe ujęcie sporofitu mchów (po lewej) oraz fragmentu porostu (po prawej stronie) Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 18

Powiększenie kryształów soli na powierzchni piaskowca Brak płyt na powierchni chodnika sprzyja kumulacji wilgoci po opadach w tym miejscu Stwierdzono też brak płyt okładzinowych na powierzchni elewacji. Należy je zrekonstruować. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 19

Korozja pęczniejąca powoduje rozsadzanie tynków wewnątrz koszy piwnicznych. Woda nie jest obojętna chemicznie. Zawiera roztwory chlorków, siarczanów i azotanów oraz innych agresywnych substancji zawartych w materiałach budowlanych, zaprawach oraz wypłukiwanych z gruntu. Roztwory te poprzez nieszczelności izolacji przenikają do elementów mineralnych, ścian fundamentowych, a wskutek kapilarnego podciągania wilgoci są transportowane na poziom wyższy. Powoduje to powstawanie zawilgoceń, wykwitów solnych, przebarwień, łuszczenie się powłok malarskich lub odpadanie tynku, a w ostateczności prowadzi do destrukcji tych elementów. STRONA POŁUDNIOWA Elewacja południowa jest w najlepszym stanie. Daje się jednak stwierdzić istnienie poziomej granicy podciągania kapilarnego wilgoci. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 20

Brak impregnacji płyt z piaskowca oraz nieciągłe rury spustowe są przyczyną rokładu biologicznego wierzchnich warstw płyt piaskowca. Sytuacja zaistniała na elewacji jest również przykładem agresji mikrobiologicznej na powierzchni budynku. Jej występowanie uzależnione jest od szeregu zjawisk, takich jak wysoka wilgotność podłoża i powietrza, wysokie stężenie zarodników mikroorganizmów w otoczeniu, kurz komunikacyjny, niewielka operacja słońca itp. Na fotografii poniżej mikroskopowy obraz glonów, zaobserwowanych na powierzchni tynków. Większość materiałów budowlanych jest bezustannie atakowana przez mikroorganizmy, zdolne do szybkiego rozmnażania się w sprzyjających dla siebie warunkach (dostępność odpowiednich składników pokarmowych oraz ciepłe i wilgotne otoczenie). Bezpośrednią przyczyną pojawiania się ww. przebarwień są mikroorganizmy powszechnie występujące w przyrodzie. Skutki zawilgoceń w dolnych partiach elewacji Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 21

Zawilgocenie początkowo jest niezauważalne, nasila się jednak z upływem czasu, będąc dostarczycielem szkodliwych soli. 4.1.3. Parter budynku hala Dolna część ścian została wyłożona płytami z lastryka. Pomiary wilgotności płyt dały wyniki mieszczące się w normie. Mury posiadają izolację poziomą, natomiast izolacja pionowa jest niesprawna. Na powierzchni ścian w obrębie okien zauważono kolonie grzybów pleśniowych w kolorze szarym i zielonym. Wygląd hali głównej. Kasa biletowa oraz poczekalnia Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 22

Brak śladów grzybów pleśniowych W wyższych strefach hali dworcowej, w okolicy okien widoczne są miejsca zacieków oraz liczne przebarwienia. Fragment fotografii powyżej. Kolonie grzybów pleśniowych Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 23

Grzyby i glony wywołują rozkład substancji organicznych w farbach, klejach i innych materiałach zawartych w zaprawach, powłokach malarskich i tynkarskich. Powoduje to przebarwienia, plamistości, odpryskiwanie, łuszczenie się lub odstawanie większych płaszczyzn, kruszenie. Znaczne ilości kolonii grzybów pleśni we wnęce okiennej, na powierzchni wymalowań malarskich. Kolonie grzybów pleśniowych pochodzą z zawilgoceń na przegrodach oraz z powodu wód opadowych, zalewających stropy Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 24

Występowanie w budynkach biologicznych czynników niszczących, takich jak grzyby pleśniowe, domowe, owady niszczące drewno, jest szkodliwe nie tylko dla budowli, ale także dla zdrowia użytkowników. Grzyby wytwarzają zarodniki oraz mikotoksyny, które wraz z cząstkami samych grzybów unoszą się w powietrzu i dostają do organizmu drogą oddechową lub przez skórę. Zniszczone elementy wykończenia. Pomiary wilgotności dały wyniki w granicach normy Na powierzchni ścian w kasach biletowych brak śladów efektów działania wilgoci Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 25

4.1.4. Opis pomieszczeń piwnic Wygląd lokalu gastronomicznego. Makroskopowo nie stwierdzono obecności grzybów pleśniowych Budynek w niewielkiej części podpiwniczony. Dostęp do piwnicy znajduje się na zapleczu kas. Widok schodów, prowadzących do piwnic. Na powierzchniach ścian zauważono liczne ślady destrukcji, wywołanej solami budowlanymi oraz grzybami pleśniowymi oraz budowlanymi. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 26

Tynki murów są tutaj silnie zawilgocone. Niezbędne będzie odtworzenie izolacji pionowej. Tynk osypuje się po dotknięciu ręką na skutek krystalizacji szkodliwych soli budowlanych. W piwnicach skutki zawilgoceń są widoczne na całej wysokości ścian Destrukcja fizykochemiczna ścian wewnętrznych budynku w części piwnicznej Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 27

Na ścianach wewnętrznych w wyraźny sposób odznaczył się poziom, do którego zbierała się woda podczas okresowych zalań Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 28

Korozja tynków Powierzchnia ściany zewnętrznej piwnicy jest mokra i ulega stopniowej korozji wskutek szkodliwego działania soli budowlanych. Niemożliwe jest uszczelnienie tej ściany od zewnątrz, gdyż nie ma do niej bezpośredniego dostępu. Wszelkie działania izolacyjne należy przeprowadzić od środka. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 29

Potwierdzone badaniami medycznymi chorobotwórcze działanie grzybów pleśni na organizm człowieka może polegać na: wywołaniu chorób układu oddechowego (astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa) w wyniku alergizującego działania zarodników i cząstek grzybów unoszących się w powietrzu, toksycznym i rakotwórczym działaniu mikotoksyn wydzielanych przez pleśnie, wywoływaniu dermatoz, wywoływaniu grzybic narządów wewnętrznych wskutek zakażenia drogą powietrznopyłową. Skażenie mikrobiologiczne na znacznych powierzchniach przegród budowlanych Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 30

Małe mikroskopowe mikroorganizmy - grzyby pleśniowe to stały induktor biologicznego zanieczyszczenia powietrza. Kolonie grzybów pleśniowych mają znaczne rozmiary W kolorze białym widoczne są wysolenia Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 31

Zawilgocenie przegród budowlanych jest przyczyną spadku ich parametrów wytrzymałościowych, które mogą doprowadzić do nadmiernych deformacji, przemieszczeń, pęknięć i pogorszenia izolacyjności termicznej oraz degradację i pogorszenie wyglądu zewnętrznego warstw elewacyjnych i wewnętrznych. Zwiększenie wilgotności muru powoduje również pogorszenie mikroklimatu pomieszczeń wewnątrz budynku i pojawienie na powierzchniach ścian kolonii grzybów i pleśni. Stanowią one duże zagrożenie dla zdrowia osób przebywających w skażonym obiekcie, wywołując bardzo niebezpieczne schorzenia i alergie. Utrzymywanie się takiego stanu rzeczy szkodzi zarówno zdrowiu ludzi tam pracujących, jak też kondycji urządzeń zainstalowanych w budynku Destrukcja tynków i murów pod wpływem krystalizujących się soli w tym przypadku zachodzi w 3 etapach: etap I: stopniowa krystalizacja soli w porach tynku, etap II: niszczenie tynków, w wyniku oddziaływania ciśnienia krystalizacji, etap III: niszczenie murów przez krystalizujące związki soli. Inną właściwością soli jest zdolność do przyłączania cząsteczek wody, czyli uwodnienia. Sole mogą tworzyć kryształy o różnej objętości, która zmienia się w zależności od stopnia uwodnienia. Wywierają wówczas ciśnienie hydratacyjne na ścianki porów, działające równie destrukcyjnie, co ciśnienie krystalizacji. Z uwagi na bardzo dużą higroskopijność soli dochodzi do ich cyklicznej Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 32

krystalizacji i rozpuszczania, w zależności od wilgotności powietrza, co prowadzi do szybkiego zniszczenia struktury tynku. Ponadto sole krystalizujące w strefie powierzchniowej i przypowierzchniowej w sposób znaczący redukują dyfuzję tynku. 4.2 Analiza stanu technicznego obiektu Niezabezpieczony przed wpływem czynników atmosferycznych budynek został zaatakowany przez grzyby domowe oraz pleśniowe, a także mchy i porosty. Woda opadowa, kapilarnie podciągając w murze, rozpuszcza zawarte w nim sole budowlane transportując je do wyższych partii muru. Tutaj przy powierzchni muru następuje odparowanie wody i stężenie soli zwiększa się do punktu, w którym następuje ich krystalizacja. W czasie krystalizacji soli występują znaczne ciśnienia powodujące niszczenie powierzchniowej warstwy muru. W miejscach wysoleń występują sprzyjające warunki do rozwoju grzybów budowlanych. Przegrody obiektu, tynki oraz elementy zdobnicze uległy spękaniu. Korozja chemiczna murów oraz spękania spowodowały następnie korozję pęczniejącą zbrojeń, które z kolei stały się przyczyną rozsadzania zapraw i kolonizowania powierzchni przez czynniki biologiczne. 4.3 Warunki eksploatacji Obiekt obecnie jest użytkowany. 4.4 Komentarz Stan techniczny obiektu z zawilgoconymi przegrodami budowlanymi spowodowanymi brakiem sprawnych izolacji jest niedostateczny. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 33

5. IDENTYFIKACJA WYKRYTYCH GRZYBÓW I OWADÓW Oględziny makroskopowe 5.1. Grzyby pleśnie Zabarwienie powierzchni ścian spowodowane jest w większości przez liczne zarodniki konidialne, tworzące się na trzonkach konidialnych. Źródłem pożywienia dla tych grzybów są materiały organiczne. Rozwój pleśni ograniczony jest na ścianach do miejsc zawilgoconych. Przy długotrwałym rozwoju mogą przyczyniać się również do stopniowej korozji muru. Grzyby pleśnie pod względem systematycznym zaliczane są do klasy workowców i grzybów niedoskonałych. Są to najczęściej grzyby z rodzaju Penicilium, Aspergillus, Trichoderma, Torula, Chaetomium i inne. Niebezpieczeństwo występowania grzybów pleśni związane jest z faktem wytwarzania przez nie ogromnych ilości zarodników, których znaczenie jako czynnika zagrażającego zdrowiu osób przebywających w pomieszczeniach przez nie zaatakowanych wzrosło ostatnio do niebezpiecznych granic. Grzyby te atakują między innymi płuca, układ nerwowy, gałkę oczną, mięsień serca i wywołują inne schorzenia, ogólnie objęte nazwą aspergilozy. Jak stwierdzono choroby wywołane trującym działaniem mykotoksyn, czyli metabolitów pleśni (grzyby zwane rakotwórczymi) mają ścisły związek z powstawaniem chorób nowotworowych takich jak: rak wątroby, rak płuc, rak przełyku, żołądka, guzy mózgu i białaczki. Miejsce występowania: ściany murowane. Rozwój grzyba: aktywny. Rodzaj występowania: ogólny. 5.1.1. Glony Według niektórych źródeł grzyby pleśniowe są to m.in. grzyby z klasy pleśniaków, czyli glonowców (Phycomycetes). Rozwijają się w temperaturach od 0 do 45 st. C. Preferują warunki wilgotne, odporne na wysuszenie, a ich rozwój następuje często przy udziale szczątków organicznych. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 34

Plamy zielone i zielonkawe w badanym budynku pochodzą od pigmentów glonów i sinic. Plamy pomarańczowe, różowe i czerwone pochodzą od pigmentów bakterii halofilnych, a także od produktów degradacji sinic i glonów, wzbogaconych w związki żelaza. Drobnoustroje te kolonizują w obiekcie powierzchnię betonową, pory i mikrospękania występujące w betonie, co może doprowadzić do uszkodzenia jego struktury. Miejsce występowania: elementy znacznie zawilgoconych stropów, Rozwój glonów: aktywny, Rodzaj porażenia: lokalny. Omówienie wyników W wyniku badań mykologicznych makro- i mikroskopowych stwierdza się silne zagrzybienie i porośnięcie glonami i porostami badanych fragmentów ścian wewnętrznych oraz elewacji budynku. W wyniku badań mikroskopowych, diagnostycznych stwierdzono dużą liczebność i różnorodność gatunków grzybów pleśniowych. Są to grzyby pleśniowe z klasy Micromycetes oraz Phycomycetes, czynne w rozkładzie i degradacji substancji budowlanej (krzemianów i glinokrzemianów, zaprawy wapienno-cementowej). Wśród wyizolowanych grzybów stwierdzono również obecność grzybów toksynotwórczych z gatunku Alternaria alternata, wydzielającego mykotoksyny o działaniu cytoi fitotoksycznym. Ogólnie grzyby pleśniowe rozwijające się na substancji budowlanej oprócz powodowania zniszczeń natury mechanicznej, mogą być przyczyną wielu poważnych schorzeń, a wręcz mogą stanowić zagrożenie dla życia ludzkiego. Na skorodowanych elementach drewnianych obserwuje się również silny rozwój grzybów z klasy Basidiomycetes. 5.2. Identyfikacja owadów Przyczyną zjawisk destrukcyjnych w znacznym zakresie jest występowanie owadów technicznych szkodników drewna. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 35

Owady niszczące drewno zidentyfikowano na podstawie charakterystycznych zniszczeń drewna, kształtów otworów wylotowych chodników larwalnych. W piwnicy dworca PKP zidentyfikowano korytarze owadów, należących do gatunków: 5.2.1. Kołatek domowy (Anobium punctatum) Larwy jego żyją w drewnie drzew iglastych i liściastych. Chodniki larwalne wzdłuż słoi rocznych szerokości od 1/3 mm młodej larwy do średnicy ok. 2 mm larwy dojrzałej. Żerowisko zapełnione jest sypką mączką drzewną pomieszaną z ekskrementami kształtu jajowatego. Chodnik wygryza larwa, pozostawiając tylko cienką maskującą ściankę, którą przegryza i opuszcza drewno chrząszcz przez okrągłe otwory wylotowe o średnicy 0, 7-2, 2 mm. Temperatura optymalna dla rozwoju larw jest 22-23 C, góra 28 C. Minimum wilgotności względnej powietrza dla larw młodszych wynosi ok. 50%, a dla starszych ok. 60%. Duża zależność od wilgotności drewna i umiarkowane wymagania względem temperatury sprawiają, że kołatek domowy znajduje najdogodniejsze warunki rozwoju w piwnicach i innych chłodnych, wilgotnych pomieszczeniach. Kołatek domowy jest najgroźniejszym szkodnikiem drewnianych budynków, mebli i innych wyrobów z drewna, uszkadzając przede wszystkim belki przyziemia, legary, podłogi itp., Miejsce występowania: elementy drewniane. Rodzaj porażenia: lokalny. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 36

5.2.2. Kołatek uparty (Anobium pertinax) Chrząszcz brunatnoczarny skąpo i krótko owłosiony. Grubość ciała 4,5 5 mm. Dorosła larwa drąży chodniki do 3,5 mm średnicy. Chrząszcze wygryzają się okrągłym otworem o średnicy ok. 3,5 mm. Miejsce występowania: elementy drewniane, Rozwój: aktywny Rodzaj porażenia: miejscowy. Oględziny mikroskopowe Obserwacja grzybów pleśniowych oraz owadów za pomocą mikroskopu elektronicznego Obrazy grzybów pleśniowych, uzyskane za pomocą mikroskopu Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 37

Sprawozdanie z badania w kierunku grzybów pleśniowych Próbki ze ścian pobrano metoda odciskową (próbniki utworzone z agaru z różem bengalskim). Wykonano również badania powietrza pobór próbki powietrza nastąpił przy użyciu specjalistycznego sprzętu, umożliwiającego następnie wyhodowanie grzybów pleśni, występujących w danym otoczeniu. Użyto próbnika powietrza Biotest Hycon Standard RCS, widocznego na zdjęciu poniżej: Pobór próbki powietrza czas poboru: 1 minuta kasa biletowa Próbki powietrza pobrano w dwóch lokalizacjach: na zewnątrz (próba porównawcza) oraz w kasach, na parterze. Liczba kolonii grzybów pleśni znaczna wewnątrz budynku. Próbę odciskową pobrano z tynków wewnątrz hali dworcowej, na wysokości 40 cm, na ścianie południowej. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 38

Numer próbki Wynik badania grzyby pleśnie dominujące 1 kasy Ogólna liczba grzybów pleśni w jtk/ 1 m3 powietrza: 450 2 próba porównawcza Ogólna liczba grzybów pleśni w jtk/ 1 m3 powietrza: 350 3 próba odciskowa Ogólna liczba grzybów pleśni w jtk/ 100 cm² powierzchni: 1,8 x 10 5 Kolonie aktywne i w znacznej ilości jtk jednostki tworzące kolonie KRYTERIA OCENY STOPNIA AKTYWNOŚCI BADANYCH PLEŚNI Zgodnie z kryteriami oceny stopnia aktywności grzybów pleśni z pobranych próbek wyniki badania powietrza są podwyższone, zaś próba odciskowa dała wynik ilościowy rzędu 10 5, co świadczy o istnieniu mikroflory pleśniowej jako aktywnego stanu zagrzybienia na powierzchni przegród. Badanie powietrza dało wskazania lekko podwyższone. Wyniki wewnątrz pomieszczeń były też wyższe niż na zewnątrz, co świadczy o istnieniu wewnętrznego źródła zagrzybienia. 6. WYNIKI PRZEGLĄDU W ramach wykonywanego przeglądu obiektu przeprowadzono: oględziny makroskopowe, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień mykologicznych, badania przy użyciu mikroskopu podręcznego Extech MC 108, pomiary wilgotności powierzchniowej murów przy wykorzystaniu miernika Extech MO 297. Jest to metoda nieniszcząca, oparta na pomiarach energią wysokiej częstotliwości. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 39

6.1 Oględziny makroskopowe Przeprowadzone w ramach przeglądu szczegółowe oględziny makroskopowe pomieszczeń obiektu pozwalają stwierdzić, iż obiekt znajduje się w niedostatecznym stanie technicznym z punktu widzenia mykologii budowlanej i wymaga prac zabezpieczających. W wyniku oględzin obiektu stwierdzono: - występowanie zawilgocenia ścian budynku w części piwnicznej, - występowanie grzybów pleśniowych oraz licznych wysoleń. 6.2 Pomiary wilgotności powierzchniowej i strukturalnej murów i drewna Do pomiaru wilgotności użyto m.in. powierzchniowego miernika wilgotności MO 290-BP oraz sondy MO290-EXT Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 40

Wynik pomiaru 9,5 % należy do lekko podwyższonych Wynik pomiaru jest bardzo niski. Wyłożenie ścian jest suche Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 41

Pomiar powierzchniowy wilgotności przy użyciu sondy, połączonej z higrometrem Przegrody na parterze obiektu. Wilgotność bardzo niska Tynki są suche Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 42

Warunki, w jakich dokonywano oględzin: wilgotność powietrza: 38,9 %. Temperatura 17 ºC. Bakterie i grzyby nie mają korzystnych warunków do rozwoju. Badania wilgotności murów przeprowadzono przy zastosowaniu metody nieniszczącej, opartej na pomiarach energią wysokiej częstotliwości. Do badań nieniszczących zastosowano miernik Extech MO 297, pozwalający na określenie średniej wilgotności materiału. Wysokość, do której podchodzi woda w murze, zależy przede wszystkim od: a) rodzaju i typu warstwy gleby, na której spoczywają ławy fundamentów, b) poziomu wód gruntowych, c) konfiguracji terenu i poziomu wód zaskórnych, d) przekroju naczyń włosowatych w murze, rodzaju i grubości muru, f) składu chemicznego transportowanych wód. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 43

Miejsca przedostawania się wody do budynku Brak izolacji lub też jej nieszczelność umożliwiają wnikanie wody zewnętrznej zarówno w strukturę ścian, jak i do wnętrza budynku. Schemat nie przedstawia badanego budynku. Najsilniej zawilgocone są mury w partii przyziemia, natomiast wyższe partie murów są bardziej suche. Z uwagi na występujący w murze transport wody kapilarnej wytwarza się różnica potencjałów w stosunku do ziemi. Zawilgocony mur staje się swego rodzaju akumulatorem, którego biegun dodatni przeważnie znajduje się w strefie suchej muru ponad ziemią, zaś biegun ujemny na ławie fundamentowej lub w wodzie gruntowej. Powstaje zatem różnica potencjałów pomiędzy ławą fundamentową a suchą partią muru. Każda cząsteczka wody znajdująca się w glebie posiada pewien ładunek elektryczny ujemny. Naładowane ujemnie cząsteczki wody dążą do wyrównania potencjału powoduje to wzmożony przepływ wody kapilarnej ku górze, co w efekcie doprowadza do podwyższenia się strefy zawilgocenia murów. Przyczyny zawilgocenia w budynku rozpatrywanym: a) brak izolacji przeciwwodnych pionowych, b) częściowo niesprawne izolacje przeciwwilgociowe poziome c) zawilgocenie w wyniku oddziaływania złego odprowadzenia wód opadowych, d) zawilgocenie w wyniku oddziaływania zalewaniem wodami wodociągowymi, e) zjawisko podciągania kapilarnego w wyniku niewłaściwych izolacji budynku Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 44

H, na jaką może podsiąkać woda kapilarna, jest określona wzorem: gdzie: E napięcie powierzchniowe cieczy r promień kapilary g przyspieszenie ziemskie q gęstość cieczy x kąt zawilżania Transport wody występuje jedynie w kapilarach o średnicy od 80 nm do 20 μm. Kapilary o średnicach mniejszych lub większych nie uczestniczą w tych procesach. Analizując powyższy wzór należy stwierdzić, iż wielkości E, g, q są od nas niezależne. Można jedynie wpływać na wysokość podciągania kapilarnego poprzez ewentualną zmianę promienia kapilary r lub kąta zwilżania x. Ideałem byłoby całkowite zamknięcie przekroju kapilary w wyniku racjonalnych przeciwdziałań. Bez zdecydowanej ingerencji w konstrukcję budynku (podcinanie murów) jest to możliwe jedynie w niektórych przypadkach. Pozostaje zatem działanie w stosunku do wymienionych już wartości r i x, co czyni zalecona przez nas w dalszej części opracowania izolacja. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 45

Klasyfikacja stopnia zawilgocenia ścian i murów wg normy DIN Lp. Wilgotność muru [%] Stopień zawilgocenia muru 1 < 3 właściwy, dopuszczalny w pomieszczeniach mieszkalnych i użyteczności publicznej 2 3 5 podwyższony 3 5 8 mury średnio zawilgocone 4 8 12 mury zawilgocone 5 > 12 mury silnie zawilgocone 6.2.1. Wyniki pomiarów wilgotności ścian zewnętrznych Zestawienie wyników badań wilgotności ścian budynku Punkt pomiarowy Wysokość pomiarowa powyżej poziomu gruntu h [m.] Wilgotność w miejscu pomiaru [%] Ściana wschodnia Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 0,0 16 % 0,5 15 % 1,0 11 % 1,5 12 % 0,0 15 % 0,5 15 % 1,0 11 % 1,5 13 % 0,0 16 % 0,5 11 % 1,0 13 % 1,5 8 % Temperatura pow. 23 0 C Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 46

Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana zachodnia Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana północna Punkt nr 1 Punkt nr 2 0,0 18% 0,5 19 % 1,0 13 % 1,5 16 % 0,0 15 % 0,5 19 % 1,0 12 % 1,5 16 % 0,0 19 % 0,5 13 % 1,0 13 % 1,5 12 % 0,0 14 % 0,5 13 % 1,0 11 % 1,5 8 % 0,0 18 % 0,5 13 % 1,0 14 % 1,5 7 % 0,0 18 % 0,5 16 % 1,0 12 % 1,5 9 % 0,0 13 % 0,5 14 % 1,0 10 % 1,5 7 % 0,0 19 % 0,5 13 % 1,0 11 % 1,5 8 % 0,0 13 % 0,5 12 % 1,0 8 % 1,5 8 % Temperatura pow. 23 0 C Temperatura pow. 23 0 C Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 47

Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana południowa Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 0,0 16 % 0,5 12 % 1,0 12 % 1,5 9 % 0,0 16 % 0,5 15 % 1,0 10 % 1,5 8 % 0,0 16 % 0,5 12 % 1,0 10 % 1,5 12 % 0,0 15 % 0,5 14 % 1,0 11 % 1,5 8 % 0,0 14 % 0,5 11 % 1,0 9 % 1,5 9 % 0,0 15 % 0,5 12 % 1,0 13 % 1,5 8 % 0,0 18 % 0,5 12 % 1,0 10% 1,5 16 % 0,0 11 % 0,5 11 % 1,0 11 % 1,5 11 % Temperatura pow. 23 0 C Zestawienie wyników badań wilgotności ścian wewnętrznych piwnicy Punkt pomiarowy Wysokość pomiarowa powyżej poziomu posadzki h [m.] Wilgotność w miejscu pomiaru [%] Ściana zewnętrzna lewa Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 0,0 14 % 0,5 11 % 1,0 10 % 1,5 8 % 0,0 18 % 0,5 11 % 1,0 11 % 1,5 9 % 0,0 16 % 0,5 11 % Temperatura pow. 23 0 C Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 48

Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana zewnętrzna prawa Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 Ściana wewnętrzna Punkt nr 1 Punkt nr 2 Punkt nr 3 Punkt nr 4 Punkt nr 5 1,0 10 % 1,5 13 % 0,0 17% 0,5 17 % 1,0 13 % 1,5 16 % 0,0 15 % 0,5 19 % 1,0 12 % 1,5 8 % 0,0 16 % 0,5 13 % 1,0 13 % 1,5 9 % 0,0 14 % 0,5 13 % 1,0 11 % 1,5 8 % 0,0 14 % 0,5 13 % 1,0 14 % 1,5 7 % 0,0 18 % 0,5 16 % 1,0 12 % 1,5 9 % 0,0 13 % 0,5 12 % 1,0 15 % 1,5 14 % 0,0 19 % 0,5 13 % 1,0 11 % 1,5 8 % 0,0 13 % 0,5 12 % 1,0 10 % 1,5 8 % 0,0 16 % 0,5 12 % 1,0 12 % 1,5 14 % 0,0 16 % 0,5 15 % 1,0 10 % 1,5 13 % 0,0 16 % 0,5 12 % 1,0 10 % 1,5 14 % Temperatura pow. 23 0 C Temperatura pow. 23 0 C Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 49

Podsumowanie wyników pomiarów Przeprowadzone pomiary wilgotności we wszystkich strefach widocznych zawilgoceń dały identyczne wskazania. W strefie przyposadzkowej wilgotność murów wahała się między 13% - 19%, natomiast na wysokości 1,5 m powyżej posadzki wilgotność murów - w granicach 7-16%. Mury w znacznej części należy uznać za mokre. 6.2.2. Badanie rodzaju i stężenia soli w murach Klasyfikacja szkodliwych soli budowlanych Stopień zasolenia Chlorki Siarczany Azotany Wysoki > 0,50 % > 1,50 % > 0,30 % Średni 0,20-0,50 % 0,50-1,50 % 0,10-0,30 % Niski < 0,20 % < 0,50 % < 0,10 % Celem przeprowadzonych badań było stwierdzenie rodzaju soli występujących w murach i określenie ich stężenia. Próbki były pobrane tylko z piwnic budynku. Wyniki analizy zawartości soli w murach badanego obiektu zestawiono w tabeli poniżej: Miejsce oznaczenia Stężenie soli [ % ] Punkt pomiarowy Wys. nad poziomem posadzki Odległość od powierzchni ściany Chlorki Siarczany Azotany Punkt 1 50 cm 0 2 cm 0,32 1,54 0,15 Punkt 2 50 cm 0 2 cm 0,29 1,19 0,12 Punkt 3 50 cm 0 3cm 0,27 1,86 0,16 Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 50

Badania wykazały, że w murach budynku występują chlorki i azotany na poziomie średnim, a siarczany na poziomie wysokim. Wody opadowe i gruntowe wchodzą w reakcje chemiczne z zawartymi w powietrzu i ziemi bezwodnikami i solami lub rozpuszczają je w sobie, tworząc ich roztwory i jako takie wnikają w pory materiałów budowlanych. Następnie jako kwasy i sole reagują z materiałami budowlanymi i tworzą kolejne, nowe sole i kwasy. W czasie migracji w kierunku ścian, następuje powierzchniowe odparowanie wody i wykrystalizowanie soli bądź osadzenie na powierzchni związków nie rozpuszczalnych w wodzie. Sole uwidaczniają się na elewacjach i wymalowaniach wewnętrznych w postaci białych nawarstwień lub wykwitów. 7. PRZYCZYNY DESTRUKCYJNYCH ZJAWISK, ZACHODZĄCYCH W OBIEKCIE I TECHNOLOGIE ICH ZWALCZANIA Jedną z przyczyn destrukcji w badanym budynku jest kapilarne podciąganie wilgoci, np. opadowej: rozbryzgowej oraz z nieszczelnych rur spustowych. Wysokość kapilarnego podnoszenia się wody w murze może w tym przypadku dochodzić do 250 cm. Zdolność do transportu pionowego wód kapilarnych posiadają jedynie te ostatnie o średnicach od ok. 50 nm do Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 51

20 mikrometrów. Proces podciągania kapilarnego w kapilarach o średnicy większej i mniejszej praktycznie nie występuje. Intensywność i granica zawilgocenia ścian budynków ulega wahaniom w zależności od szybkości podsiąkania wody kapilarnej - zmiany poziomu lustra wody gruntowej oraz możliwości odparowania wody z muru. Stąd też wykonywanie jakichkolwiek prac remontowych bez dokładnego rozpoznania możliwych do zastosowania technologii, w tym przypadku może okazać się zabiegiem o krótkotrwałym efekcie estetycznym, który pogorszy dodatkowo stan budynku. W związku z planowanym remontem zaleca się zastosowanie dokonania wszelkiego typu przemalowań farby na bazie krzemianowej. Zastosowanie w tym przypadku tradycyjnych malowań na bazie emulsji jest technicznie niewłaściwe, z uwagi na spowodowanie ograniczenia możliwości do odprowadzenia wilgoci z murów na zewnątrz, co spotęguje stopień jego zawilgocenia. Reakcją na każde odparowanie wody z muru jest ruch wody z gruntu, powodujący jej uzupełnienie. Woda znajdująca się w murze podsiąka pionowo do poziomu gruntu (a powyżej ziemi), kierunek jej ruchu odchyla się częściowo ku powierzchni muru, gdzie następuje proces odparowania. Wszelkie osłony muru powodują podwyższenie granicy podsiąkania wody, aż do granicy umożliwiającej jej odparowanie. Najwyższy poziom zawilgocenia występuje w części wewnętrznej muru. Nałożenie na zasolony mur jakiejkolwiek tradycyjnej wyprawy tynkarskiej mija się z celem, ponieważ póki w murze będzie zawarta wilgoć, będzie następować transport wodnych roztworów soli i ich przypowierzchniowa krystalizacja. Całkowite osuszenie muru wraz z wykonaniem sprawnej przepony poziomej, po przeprowadzeniu powierzchniowej neutralizacji wysoleń, pozwala dopiero na aplikację materiałów tradycyjnych. Należy zaznaczyć, że opisywany proces może potrwać nawet kilka lat i w znacznej mierze zależy od tempa usuwania przyczyn powstania zawilgocenia oraz zapewnienia substancji muru możliwości odparowania nagromadzonej wilgoci. Z opisanych powyżej względów przy planowemu zakresu rzeczowego remontu należy uwzględnić właściwy harmonogram prac w oparciu o posiadane środki, tak aby nie pogorszyć jeszcze istniejącego stanu, w jakim znajduje się obiekt. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 52

7.1. Wybór rozwiązań i materiałów do wykonania izolacji w budynku Analizując budynek z punktu widzenia lokalizacji, gdzie powinny być dokonane zmiany w sposób bezinwazyjny, preparatami kompatybilnymi, pozostającymi ze sobą w pełnej zgodności w zakresie strukturalnym, zaleca się ostatecznie wykonanie izolacji pionowej oraz w części obwodu - przepony poziomej na bazie preparatów firm specjalistycznych np. Bostik lub równoważnej. Przyjęto zasadę konkurencyjności rozwiązań materiałowych i metod. Oznacza to, że dopuszczalne jest zastosowanie alternatywnych rozwiązań materiałowych o parametrach technicznych równoważnych lub lepszych, a sugerowany referencyjny dostawca/producent nie uzyska pozycji monopolisty. 8. WNIOSKI Na podstawie szczegółowych oględzin, przeprowadzonych badań i obliczeń wilgotnościowych sformułowano następujące wnioski, dotyczące stanu technicznego budowli ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień wilgotnościowych: ogólny stan techniczny obiektu z punktu widzenia mykologii budowlanej jest nieodpowiedni, warunki panujące wewnątrz pomieszczeń użytkowych uznaje się za szkodliwe dla zdrowia użytkowników z uwagi na: - rozwój grzybów znanych jako toksyczne i alergizujące kolonie grzybów znajdują się w piwnicach, zarodniki i toksyny rozprzestrzeniają się w powietrzu całego budynku, - techniczne oddziaływanie grzybów, glonów i porostów, - szkodliwe oddziaływanie wilgoci w pomieszczeniach piwnicznych, brak wymiany powietrza, pogarszający mikroklimat pomieszczeń, szkodliwe technicznie oddziaływanie soli wielokrotnie krystalizujących w murach, zły stan techniczny tynków wewnętrznych i wymalowań. Przeprowadzone badania wilgotności ścian wykazały, że wilgotność ścian w piwnicach jest wysoka i znacznie przekracza wartość dopuszczalną wynoszącą 3 % dla pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz 5 % dla pomieszczeń pomocniczych. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 53

W literaturze polskiej podaje się następujące przedziały ze względu na zawilgocenie masowe murów z cegły: W m = 0 3% - ściany o dopuszczalnej wilgotności W m = 3 5% - ściany o podwyższonej wilgotności W m = 5 8% - ściany średnio zawilgocone W m = 8 12% - ściany mocno zawilgocone W m = > 12% - ściany mokre W odniesieniu do powyżej podanych podziałów stanu zawilgocenia i wynikach otrzymanych na podstawie pomiarów wilgotności stwierdzono, że ściany budynku kwalifikują się jako zawilgocone i mokre. Obecny poziom zawilgocenia świadczy o braku lub o całkowitej korozji istniejącej izolacji pionowej i częściowo zaburzonym działaniu poziomej. Przyczyną destrukcji ścian jest wilgoć podciągana kapilarnie z gruntu oraz wody rozproszone i wody opadowe (nieszczelności pokrycia dachowego, zniszczone rynny i rury spustowe). Wobec powyższego konieczne jest wykonanie nowych zabezpieczeń, a także (w piwnicy) tynków renowacyjnych. Podsumowując powyższe wnioski: ściany piwnic należy przeznaczyć do remontu połączonego z odnową biologiczną. 9. ZALECENIA Na podstawie szczegółowych oględzin i wykonanych odkrywek, przeprowadzonych badań wilgotnościowych sformułowano następujące wnioski dotyczące stanu technicznego budynku (ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień mykologicznych): Należy wykonać na kolejnych elementach budynku następujące prace: 9.1. Elewacja budynku 9.1.1. Budynek odkopać. Usunąć starą izolację i wykonać wyrównanie nierówności podłoża: niewypełnione fugi, nierówności, zagłębienia, należy uzupełnić na bazie zaprawy mineralnej z dodatkiem Hey`Di Haftemulsionkonzentrat, mającej za zadanie Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 54

zwiększyć elastyczność warstwy sczepnej i przyczepność kolejnych warstw wypraw. Postać: ciecz. Gęstość (20 C), około 1 g/cm3. 9.1.2. Na wyrównanym podłożu wykonujemy izolację pionową masą bitumiczną Hey'Di Dickbeschichtung 2K w ilości 5.0 l/m². Jest to substancja o następujących właściwościach fizycznych i chemicznych. Postać: pasta. Gęstość (23 C) około 1 g/cm3. Rozpuszczalność H2O (20 C) 100% wagowych ph: 9.5 11. 9.1.3. W miejscach szczególnie zawilgoconych i miejsca skażone grzybami i glonami odkazić preparatem Schimmel Entferner - około 20 % powierzchni elewacji. 9.1.4. Elewacje z piaskowca oczyścic i zaimpregnowac preparatem Bostik Siloksan. 9.1.5. W przypadku docieplenia budynku: po przyklejeniu płyt termoizolacyjnych płyty piaskowca zamontować na ruszcie. 9.1.6. Wykonać ukształtowanie terenu oraz opaski ze spadkiem od budynku. 9.1.7. Wykonać poprawnie wszystkie obróbki blacharskie. 9.2. Parter budynku 9.2.1. Ściany działowe przeznaczone do rozbiórki rozebrać. Tynki oraz okładziny cementowe skuć. W miejscach, w których nie planuje się okładzin, wykonać tynki renowacyjne systemu Hey Di Sanierputz o grubości min. 2 cm. Do wysokości 1,0 m a w miejscach szczególnie zawilgoconych 60 cm powyżej widoczne zawilgoceń. Zaleca się wykonanie następujących czynności: 9.2.1.1. odsolenie Hey di Antisulfat 9.2.1.2. wyrzutka z zaprawy z dodatkiem Hey`Di Haftemulsionkonzentrat, 9.2.1.3. tynk renowacyjny Hey di Sanierputz. 9.2.1.4. Miejsca skażone grzybami i glonami odkazić preparatem Schimmel-Schutz ok. 10% powierzchni ścian parteru. 9.2.2. Nowe okładziny zaleca się montować na hakach dystansowych, tam, gdzie tylko jest to możliwe umożliwi to swobodną cyrkulację powietrza przy powierzchni przegród. 9.2.3. Wnętrza budynku należy wymalować farbami krzemianowymi. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 55

9.2.4. W przypadku zastosowania wykładzin ceramicznych lub z kamienia nie wykonujemy tynków renowacyjnych. Okładziny nakładamy bezpośrednio przy wyrównanych ścianach. 9.3. Piwnice budynku 9.3.1. Przed wszelkimi pracami wykonać odgrzybienie ścian, jak w punkcie 9.4. Prace te należy zlecić wyspecjalizowanej w odgrzybianiu budynków firmie. 9.3.2. Skuć tynki na całości ścian i wykonać tynki renowacyjne Hey di Sanierputz Standard z domieszką antygrzybową Schimmel Zusatz o grubości min. 2 cm na ścianach, na których zostanie wykonana izolacja pozioma i pionowa. Zaleca się wykonanie następujących czynności: 9.3.2.1. odsolenie Hey di Antisulfat, 9.3.2.2. wyrzutka z zaprawy z dodatkiem Hey`Di Haftemulsionkonzentrat, 9.3.2.3. tynk renowacyjny Hey di Sanierputz Standard - 2 cm. gęstość (przy 23 C i wilgotności względnej 50%.): 1,20 kg/dm3, domieszki antygrzybowe. 9.3.3. Tynki wymalować farbą krzemianową. 9.3.4. Na ścianie, na której nie można wykonać izolacji pionowej od zewnątrz wykonujemy izolację pionową od wewnątrz materiałem K11 Flex, a następnie tynki wg systemu jak wyżej. Izolację poziomą z poziomu posadzki piwnicy przenosimy pionowo w narożach pod poziom parteru. 9.3.5. Izolację poziomą wykonujemy kremem do odtwarzania izolacji poziomej Bostik Kiesey Injektcreme o gęstości 0,9 g/cm³ 9.3.6. Izolację pozioma pod nową posadzką w piwnicy wykonujemy również tym materiałem, co izolacje pionową (Hey Di Dickbeschichtung 2K), aby łatwo połączyć izolację pionową z poziomą. 9.3.7. Zapewnić pomieszczeniom sprawną wentylację. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 56

9.4. Odgrzybianie ścian i posadzki piwnicy - dwa zabiegi (przed rozpoczęciem prac budowlanych oraz drugi: po usunięciu elementów drewnianych i osłon ścian) 9.4.1. Miejsca skażone grzybami pleśniowymi i glonami odkazić preparatem Schimmel- Entferner ok. 100% powierzchni ścian i podłóg. UWAGA! Prace odgrzybieniowe może prowadzić wyłącznie firma specjalistyczna. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niejasności autor opracowania prosi o kontakt w celu wyjaśnienia i ewentualnego uściślenia technologii prac Zakończenie Z uwagi na specjalistyczny zakres prac odgrzybieniowych, wykonanie prac izolacyjnych należy bezwzględnie zlecić wyspecjalizowanej firmie, np. www.odgrzybianie.org, firma wykonawcza powinna mieć udokumentowane doświadczenie w wykonywaniu izolacji poziomej, nadzór z ramienia firmy powinien mieć uprawnienia konserwatorskie, należy zapewnić nadzór konserwatorski, autorski i mykologiczny, prace wykonawcze prowadzić pod kierunkiem osoby uprawnionej, z zachowaniem przepisów BHP i ppoż, należy bezwzględnie przestrzegać reżimów technologicznych, narzuconych w instrukcjach technicznych producenta. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 57

10. CHARAKTERYSTYKA ZALECANYCH ŚRODKÓW CHEMICZNYCH HEY DI KIESEY INJEKTCREME Krem w kartuszu do odtwarzania izolacji poziomej 1. Właściwości: Gotowy do użycia, jednokomponentowy krem hydrofobowy o wysokiej ilości ciał stałych. Do wykonywania blokady poziomej, hydrofobowo działający środek w kartuszy, innowacja. Blokuje występowanie wilgoci w murze. Wilgotne mury wysusza. Utrzymuje pierwotny stan muru i pomaga wyeliminować pleśń i wykwity solne. 2. Opis produktu: Kiesey Injektcreme jest niskolepkolepkim kremem na bazie silanu i siloksanu. Ze względu na niską lepkość, może on przenikać do najmniejszych porów i kapilar. Poprzez kontakt i reakcję z murem budowlanym Kiesey Injektcreme tworzy warstwę, barierę, która inicjuje suszenie ścian. Stal zbrojeniowa nie jest atakowana przez Kiesey Injektcreme. Kiesey Injektcreme jest nanoszony łatwo i szybko przy użyciu dostępnych w handlu pistoletów do wykonywania fug, poprzez nawiercony rząd otworów. 3. Zastosowanie: Kiesey Injektcreme jest wykorzystywany do odtwarzania horyzontalnych barier przed wilgocią za pomocą pistoletu. Może być używany jako część środek zaradczy w przypadku wykonywania poziomej bariery ścian, które straciły szczelność. Kiesey uniemożliwia dalszą penetrację wilgoci i zapewnia trwałe osuszanie muru. Może być stosowany do muru, do betonu, kamienia i skał. Nie stosuje się do betonu porowatego, gliny i wapienia. 4. Przygotowanie powierzchni : istniejące tynki około 80 cm powyżej widocznej strefy wilgoci należy usunąć. Jeśli są rozpoznawalne wcześniejsze warstwy tynku, całkowicie je usunąć. Oczyścić mur mechanicznie, słabą zaprawę wydrapać z fug na około 2 cm głębokości. Całą powierzchnie potraktować Hey Di Antisulfat, fugi wypełnić Hey Di Sperrmortel 5. Wiercenie otworów: Kiesey Injektcreme jest wprowadzany poprzez otwory wykonane w murze około 15 cm powyżej górnej części gleby lub posadzki. Otwory powinny być wykonane jednorzędowo z odstępami co 12-15cm. Otwory powinny mieć średnice 12 mm, o głębokości ok. 15 mm od powierzchni końca ściany. Otwory należy wykonać wiertarką elektropneumatyczną. Przy korzystaniu z Kiesey Injektcreme w ścianach zewnętrznych piwnicy należy zbadać, czy jest uszczelnienie zewnętrznej ściany piwnicy. Przed użyciem Kiesey oczyścić otwory z pyłu wiercenia-dokładnie usunąć za pomocą sprężonego powietrza lub odkurzacza. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 58

Sposób wykonywania izolacji poziomej (iniekcji) przy użyciu popularnego pistoletu do silikonów. System izolacji poziomej i renowacji tynków Temperatura aplikacji nie używać Kiesey Injektcreme poniżej +5 C i powyżej +25 C 6. Sposób aplikacji: Preparat Kiesey Injektcreme wprowadzać za pomocą pistoletu aż do pełnego wypełnienia otworu. Otwory po całkowitym wchłonięciu do ok. 12godz zasklepić Hey`di Bohrlochschlämme. Zużycie: Grubość muru 100mm 200mm 300mm 400mm Średnica otworu 12mm 12mm 12mm 12mm Głębokość otworu 85mm 185mm 285mm 385mm Zużycie/mb Ok.145ml Ok.145-290ml Ok.290ml Ok.435ml-580ml 7. Kolejne prace: Po nasyceniu materiału budowlanego preparatem Kiesey, otwory należy zamknąć zaprawa Bohrlochschlamme. Całą powierzchnię której usunięto tynk, pokryć antysiarczanem, a następnie w dwóch warstwach zaprawa K 11 Flex. Jako wykończenie i aby zapobiec wykwitom solnym należy nałożyć na uszczelnioną ścianę podkład adhezyjny z HEY'DI Spritzbewurf oraz tynk renowacyjny HEY'DI Sanierputz AK, K30 K30 fein lub tynk renowacyjny biały. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 59

8. Dane techniczne Kolor szaro-biały Gęstość g/cm3 0,9 ph 11 HEY DI BOHRLOCHSCHLAMME Mineralny, wiążący hydraulicznie środek do sylifikacji, przeznaczony do wypełniania pustych przestrzeni i pęknięć w murze. 1. Właściwości: Środek uszczelniający w proszku o wysokiej zawartości reagującego alkalicznie kwasu krzemowego oraz metakrzemianów. Mrozoodporny i odporny na działanie soli stosowanej zimą. 2. Zastosowanie: Bohrlochslamme służy do wypełniania pustych przestrzeni i pęknięć w murze. Poza tym do pobudzenia reakcji HEY'DI Kiesey/HEY'DI K6 oraz do wykańczającego wypełniania otworów nawiercanych. Bohrlochschlamme stosuje się dla wszystkich brył budynków murowanych, z betonu, kamienia, a także skały. 3. Dane techniczne: Środek do sylifikacji w proszku, wiążący hydraulicznie. Baza: hydraulicznie wiążący środek uszczelniający o wysokiej zawartości reagującego alkalicznie kwasu krzemowego oraz metakrzemianów. Wiązanie: przydatność do stosowania ok. 1 godzina, czas wiązania: ok. 1,5 godziny, koniec wiązania: po ok. 2 godzinach. Materiał uzupełniający: woda, HEY'DI Kiesey, HEY'DI K6. Proporcje mieszanki: ok. 7-8 litrów wody na 25 kg zaprawy. Zmywacz: woda. Temperatura pracy: +5 C do +35 C. Zużycie ok. 1,3 kg/l otworu. Opakowanie: worek 25 kg. Przechowywanie: W miejscu chłodnym i suchym. Oryginalnie zapakowany: 12 miesięcy. 4. Obróbka: Podłoże: Podłoże musi być mineralne, mocne, chłonne i bez zawartości gipsu. Sposób użycia: 1. HEY'DI Bohrlochschlamme wymieszać z wodą do uzyskania płynnej konsystencji. Proporcje: około 3 kg zaprawy na 1 litr wody. 2. Mieszankę wlać za pomocą lejka przez nawiercone otwory do pustych przestrzeni i wypełnić je po brzegi. 3. Kiedy zaprawa jest jeszcze nie związana, nawiercone otwory ponownie rozwiercić odpowiednim narzędziem, np. kijem miotły, do samego dna. 4. Przy użyciu HEY'DI K6 lub Kiesey: bezpośrednio po zastosowaniu Bohrlochschlamme stosować HEY'DI K6 lub HEY'DI Kiesey. 5. Na koniec wypełnić otwory zaprawą Bohrlochschlamme. Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 60

Czyszczenie narzędzi: Natychmiast po użyciu wodą; zaschnięte mechanicznie. 5. Uwagi: Przed pokryciem preparatem HEY'DI Kiesey lub HEY'DI K6 nie związane jeszcze otwory ponownie rozwiercić! K 11 FLEXSCHLAMME GRAU / K 11 FLEX ZAPRAWA MINERALNA SZARA Dwuskładnikowa zaprawa uszczelniająca o bardzo dobrej przyczepności na podłożach mineralnych. Szybko obciążalna i odporna na działanie wody pod ciśnieniem. 1. Właściwości: Zaprawa mineralna szara K 11 Flex jest dwuskładnikową zaprawą uszczelniającą, składającą się z zaprawy suchej oraz emulsji tworzywa sztucznego o niskiej lepkości, tworzącą na podłożach mineralnych, nośnych i nie zawierających gipsu po jednorazowym przesuszeniu niezwykle przyczepną, szybko obciążalną warstwę uszczelniającą przed wilgocią działającą na stronę negatywną. Po utwardzeniu uszczelnienie jest mrozoodporne i odporne na działanie wody morskiej oraz zamyka mikropęknięcia. 2. Zastosowanie: Zaprawa mineralna szara K 11 Flex stanowi po jednorazowym przesuszeniu trwałe uszczelnienie przed napierającą pod ciśnieniem wodą zarówno od strony pozytywnej, jak i negatywnej. Do uszczelniania np. piwnic, podziemnych garaży, elementów betonowych, tuneli, szybów przed wilgocią gruntu i wodą pod ciśnieniem. Zaprawa mineralna szara K 11 Flex może być stosowana również do renowacji betonów jako zaprawa adhezyjna. 3. Dane techniczne: Proporcja mieszanki: 3 części wagowe proszku: 1 część wagowa emulsji tworzywa sztucznego. Przydatność do stosowania: ok. 2 godziny. Temperatura podłoża i powietrza w trakcie pracy: +5 C do +35 C. Wytrzymałość sklejenia na rozciąganie (po 28 dniach): ok. 1,6 N/mm2. Wytrzymałość na ściskanie (po 28 dniach): > 1 7, 0 N/mm2. Wytrzymałość na rozciąganie przy zginaniu: >5,0 N/mm2. Zużycie - 2,5-3 kg/m2 (odpowiada grubości warstwy suchej 1, 5-1,8 mm). Opakowanie: składnik A - worek 15 kg, składnik B - worek 5 kg. Przechowywanie: W miejscu chłodnym i suchym. Oryginalnie zapakowany: 12 miesięcy. Pełna obciążalność: Zaprawę mineralną szarą K 11 Flex można w pełni mechanicznie obciążać, okładać lub nanosić na nią kolejne powłoki po upływie 2 dni od obróbki. Po ok. 5 dniach warstwę uszczelniającą można również obciążać wodą (wartości obowiązują dla temperatury 20 C). 4. Obróbka: Podłoże: Mineralne podłoże musi być chłonne, mocne, nośne, równe i z pełną fugą. Duże pory, gniazda piasku, skruszałe fugi, rozstępujące się pęknięcia i podobne należy wypełnić zaprawą HEY'DI Sperrmórtel. Graty i zadziory należy usunąć, a łączenia między sufitem a ścianą (fasety) ukształtować zaprawą HEY'DI Sperrmórtel do lica. Podłoże nie może zawierać gipsu, bitumu, tłuszczu i oleju, pyłu i farb oraz żadnych środków antyadhezyjnych. Warstwy cementowo-klejowe, powłoki wapienne i środków wiążących należy sfrezować i wypiaskować. Przy uszczelnieniach od strony pozytywnej podłoża, charakteryzujące się małą wytrzymałością, należy wstępnie otynkować np. zaprawą z cementu trasowego HEY'DI Trasszementmórtel. Natomiast przy uszczelnieniach od strony pozytywnej Stan LISTOPAD 2012 Rewizja 0 Strona 61