POLOWE SPRAWOZDANIE Z BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH NA PL. DOMINIKAŃSKIM, PL. ŚW. KRZYŻA ORAZ NADZORU NA UL. GŁĘBOKIEJ W CIESZYNIE ST. 13 (AZP 109-44/17) KATOWICE 2015
Spis Treści I. Wstęp.. 3 II. Pl. Dominikański...4 III. Pl. Św. Krzyża. 6 IV. Ul. Głęboka..10 V. Wnioski. 11
I. WSTĘP W związku z przystąpieniem firmy Instalmedia Sp. z o.o. do wykonania robót budowlano montażowych związanych z budową sieci cieplnej rozdzielczej oraz przyłączy odbiorczych do budynków w śródmieściu Cieszyna, w ramach przedsięwzięcia Likwidacja niskiej emisji w Śródmieściu Cieszyna projekt KAWKA, został złożony wniosek do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, delegatura w Bielsku Białej. Po rozpatrzeniu wniosku Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach (delegatura w Bielsku Białej) udzielił pozwolenia na przeprowadzenie badań na pl. Dominikańskim i pl. Św. Krzyża oraz nadzoru archeologicznego na ul. Głębokiej w Cieszynie. Badania archeologiczne poprzedzały planowaną inwestycję. Obszar badań został podzielony na 5 odcinków. Odcinek nr 1 obejmował wschodnią część pl. Dominikańskiego. Odcinek nr 2 obejmował zachodnią część pl. Dominikańskiego. Odcinek nr 3 obejmował Pl. św. Krzyża, ulicę łączącą pl. św. Krzyża oraz północno-zachodni narożnik pl. Dominikańskiego. Odcinek 4 i 5 obejmował ul. Głęboką. Badania prowadzone były w formie drenażu o szerokości 2m. Odcinki nr 1, 2 oraz południowy skrawek odcinka nr 3 obejmował część związaną z klasztorem Dominikanów. Pozostała część odcinka nr 3 oraz odcinki nr 4 i 5 obejmowały obszar miejski. Przy czym odcinek nr 3 w całości obejmował część cmentarza przykościelnego. Badania zostały podzielone na trzy horyzonty czasowe. Horyzont pierwszy obejmuje XX w., horyzont drugi okres po wielkim pożarze do I wojny światowej, horyzont trzeci obejmuje okres przed wielkim pożarem. Badania prowadzono w okresie od 2 marca do 4 maja 2015 roku. Nadzór archeologiczny prowadzono od 4 maja do 3 czerwca 2015 roku.
II. Plac Dominikański Na przekazanym terenie do badań zastano kostkę brukową oraz płyty chodnikowe. Eksploracje rozpoczęto od zdjęcia kostek oraz płyt. Następnie w sposób mechaniczny usunięto miejscami występującą wylewkę betonową, która została wylana na części placu związanej z parkingiem. Kolejne poziomy były eksplorowane ręcznie, a urobek usuwany był mechanicznie. Na placu Dominikańskim większość nawarstwień miała charakter wtórny. Był on zdeponowany w XIX i XX w., związany z przebudową Cieszyna po wielkim pożarze z 1796 roku oraz późniejszymi zmianami nawierzchni placu. 1. Horyzont pierwszy Horyzont pierwszy obejmuje czasy od zakończenia I wojny światowej do czasów obecnych. W obręb horyzontu pierwszego wchodziły współczesne oraz związane z czasami socjalistycznymi wkopy pod instalacje kanalizacyjno sanitarną i elektrykę oraz nieistniejące już inne media takie jak woda. Ponadto zaobserwowano kostkę brukową (ryc. 1) oraz płyty chodnikowe z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Wyżej wymienione wkopy oraz nawierzchnia z dwudziestolecia międzywojennego została odkryta tylko w północno-zachodniej części placu Dominikańskiego. Ryc. 1 kostka brukowa w NW pl. Dominikańskiego
2. Horyzont drugi Horyzont drugi obejmuje okres po wielkim pożarze, który miał miejsce w 1796 roku. Okres ten obejmuje znaczna ilość nawarstwień na pl. Dominikańskim. W znacznym stopniu są to warstwy zasypowe oraz niwelacyjne oraz pięć obiektów o nieznanej funkcji (prawdopodobnie związanej z usuwaniem gruzu po zniszczonych budynkach). W południowej części placu natrafiono na relikt muru (ryc. 2), który stanowił prawdopodobnie podstawę monumentu, mur ten posiadał dwa detale architektoniczne. Ryc. 2 relikt muru, stopy pomniku. 3. Horyzont trzeci Horyzont trzeci obejmuje okres przed wielkim pożarem i wiązać go należy z działalnością klasztoru dominikańskiego. Występował on jedynie w północnej części placu. W w/w części wykopu natrafiono na jedno z pomieszczeń furty klasztornej, część krużganków oraz cmentarz.
Furta klasztorna znajdowała się w północno zachodniej części placu. Odkryto jej północne pomieszczenie, w którym natrafiono na dwa pochówki (grób nr 2 szkielet nr 2 i grób nr 3 szkielet nr 3). Szkielet nr 2 ułożony był głową na zachód. Został on częściowo zniszczony przez wkop pod kanalizacje deszczową. Szkielet nr 3 ułożony był głową w stronę północną. Oba pochówki nie były wyposażone w dary grobowe. Jamy grobowe w furcie klasztornej zostały wykonane prawdopodobnie po zaprzestaniu jej użytkowania. Świadczy o tym brak posadzki w miejscu, w którym odkryto pochówki. Furta klasztorna została wzniesiona po roku 1408 za fundacją Przemysława Noszaka. Na wschód od furty klasztornej natrafiono na cmentarz oraz relikt muru związany prawdopodobnie z krużgankami ogrodu dominikańskiego. W trakcie eksploracji natrafiono na warstwę z dużą ilością przemieszanych kości ludzkich (jednostka nr 18). W warstwie tej wydzielono skupisko kości nr 1, z którego wydzielono dwa medaliki przypuszczalnie z XVIII w.. Pod tą jednostką natrafiono na cztery pochówki. Dwa pochówki (grób nr 1 szkielet nr 1 oraz grób nr 8 szkielet nr 8) zorientowane głową na wschód. Posiadały one wyposażenie grobowe. W grobie nr 1 (ryc. 3) natrafiono na korpus (metalowe przedstawienie Jezusa Chrzystusa pierwotnie znajdujące się na drewnianym krucyfiksie). W grobie nr 8 natrafiono na paciorki od różańca oraz metalową blaszkę z malunkiem pod szkłem. Pozostałe dwa pochówki (grób nr 9 i 10 szkielet nr 9 i 10) zorientowane były głową na zachód. Nie posiadały one wyposażenia grobowego. Groby te należy datować przypuszczalnie pomiędzy XVI, a XVIII w.. Ryc. 3 Szkielet nr 1
III. PLAC ŚW. KRZYŻA Plac św. Krzyża obejmuje plac wraz z ulicą łączącą go z placem Dominikańskim. Na przekazanym do badań terenie zastano kostkę brukową. Eksploracje rozpoczęto od zdjęcia kostek. Następnie w sposób mechaniczny usunięto podsypkę. Kolejne poziomy były eksplorowane ręcznie, a urobek usuwany był mechanicznie. Na placu Św. Krzyża większość nawarstwień miała charakter wtórny. Był on zdeponowany w XIX w., związany z budową wieży kościoła p.w. św. Marii Magdaleny, oraz w XX w., związany z instalacją sieci kanalizacyjno sanitarnej. 1. Horyzont pierwszy W obręb horyzontu pierwszego wchodziły wszystkie wkopy pod instalacje oraz sieci. Dotyczy to głównie sieci kanalizacyjno sanitarnej, której zasypisko zaobserwowano na całej długości zachodniego profilu wykopu (ryc. 4). Ryc. 4 profil W sektor nr 3 2. Horyzont drugi Na horyzont drugi w zasadniczej części składał się mur fundamentowy wieży kościoła p.w. św. Marii Magdaleny oraz warstwy zasypiskowe.
Mur fundamentowy wieży (ryc. 5) znajduje się na ulicy łączącej pl. Św. Krzyża z pl. Dominikańskim. Znajdował się on w profilu wschodnim wykopu. Mur został zniszczony w trzech miejscach przez współczesne wkopy pod sieci wodno kanalizacyjne. W murze natrafiono na monetę, która jest w trakcie odczyszczania oraz identyfikacji. Ryc. 5 fundamenty wieży kościoła p.w. św. Marii Magdaleny 3. Horyzont trzeci Horyzont trzeci na placu św. Krzyża występował najliczniej. Obejmował cmentarz ulokowany wzdłuż kościoła, fragment podstawy pod pomnik krzyża oraz relikt fundamentu muru. Cmentarz został odkryty na obszarze ulicy, gdzie znajdował się wzdłuż zachodniej fasady kościoła oraz na placu, którego obejmował prawdopodobnie większą część. Pochówki (ryc. 6) znajdowały się przeważnie na głębokości 1,50 1,60 metra poniżej poziomu ulicy. Łącznie odkryto 25 grobów. Szkielety na terenie ulicy znajdowały się poniżej muru fundamentowego wieży kościoła. Wszystkie szkielety pochowane zostały bez darów grobowych. Głowę zorientowaną miały w stronę zachodnią. Jeden grób został częściowo zniszczony przez wkop pod sieć kanalizacyjno sanitarną. Poza fundamentami wieży kościoła natrafiono na relikt muru oraz relikt bazy krzyża. Relikt muru znajduje się w zachodniej części placu na granicy z ulicą Głęboką. Przypuszczalnie pełnił on charakter murku oddzielającego cmentarz od ulicy. Mur został częściowo zniszczony przez współczesny wkop
nieznanego charakteru zasypany dużym klockiem betonowym. Relikt fundamentu kaplicy św. Krzyża został uchwycony we wschodnim profilu wykopu. Fundament ten znajdował się mniej więcej w środkowozachodniej części placu. Ryc. 6 grób nr 13
IV. ULICA GŁĘBOKA Na ulicy Głębokiej przeprowadzono nadzór archeologiczny. W trakcie nadzoru natrafiono na fundamenty piwnic przy numerze 13 oraz 10. Piwnice te są użytkowane. Znajdują się one pod chodnikiem po obu stronach ulicy. Fundamenty te są kamienne. W trakcie reperacji do murów zostały dodane cegły oraz wylewki betonowe jako wzmocnienie stropu piwnic. Na przecięciu ulic Olszaka i Głębokiej po stronie zachodniej i wschodniej natrafiono na relikty murów związanych z arkadami zwanymi potocznie diabelskimi podcieniami oddzielającymi ul. Olszaka (dawniej Różaną) od ul. Głębokiej. Na wschód od pozostałości arkad w profilu N odsłonięto prawdopodobnie relikty fundamentu kamienicy. Pozostałości diabelskich podcieni jak i przypuszczalny relikt fundamentu wykonane były z kamienia górskiego ciosanego. Mur fundamentowy posiadał widoczne ślady naprawy z kamieni otoczakowych. Poza w/w piwnicami oraz reliktami murów fundamentowych arkad i kamienic natrafiono jedynie na współczesne warstwy zasypiskowe związane z wszelkiego rodzajami instalacji w tym nieaktywnych. Poziom calcowy (gleba macieżysta) przeważnie znajdował się na poziomie 1,50 1,70 metra poniżej poziomu gruntu.
V. WNIOSKI Badania archeologiczne pozwoliły na prześledzenie przestrzennego rozwoju omawianego obszaru. Obszar badań obejmował w znacznej części cmentarzysko, które zaburzone było licznymi wkopami instalacyjnymi i wkopem pod sieć kanalizacyjno sanitarną. Pozostały obszar obejmowała zabudowa klasztorno ogrodowa. Wraz z wielkim pożarem, który miał miejsce w 1789 roku, zmienił się charakter pl. Dominikańskiego. Stał się on placem o kształcie czworokątnym na południu od kościoła parafialnego. Podział chronologiczny na 3 horyzonty ma charakter roboczy. Przedstawione wyniki badań mają charakter roboczy i nie stanowią finalnego opracowania opisywanego stanowiska.