SPRAWOZDANIE Z ARCHEOLOGICZNYCH BADAŃ WYKOPALISKOWYCH STAREGO RYNKU W SŁUPSKU DZ. NR 706/13 AZP 9-29

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z ARCHEOLOGICZNYCH BADAŃ WYKOPALISKOWYCH STAREGO RYNKU W SŁUPSKU DZ. NR 706/13 AZP 9-29 AUTOR: mgr Maciej Marczewski mgr Agnieszka Naleźny mgr Tomasz Zielenkiewicz Słupsk. Listopad 2017 r. 2

2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp - podstawy formalne i merytoryczne opracowania badań archeologicznych... s.4 - cel i zakres archeologicznych badań wykopaliskowych...s.4 2. Charakterystyka opisowa prowadzenia badań i pozyskanych materiałów...s.6 3. Postulaty badawcze...s fotografie...s.18 MAPY, WYKAZY I ZAŁĄCZNKI 1. Zapis CD z dokumentacją 2. inwentarze jednostek stratygraficznych, zabytków i próbek. 3. Mapa z lokalizacją wykopu 4. Uproszczona macierz Harrisa. 1. WSTĘP 3

3 Podstawy formalne i merytoryczne opracowania badań archeologicznych. Archeologiczne badania ratownicze na działce nr 706/13 w Słupsku na terenie objętym strefą ochrony archeologiczno-konserwatorskiej terenu stanowiącego obszar miasta lokacyjnego Słupska przeprowadzone zostały zgodnie z zakresem prac archeologicznych określonych zezwoleniem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku del. Słupsk z dnia Nr ARD PK oraz rozszerzonym programem badań dla w/w terenu. Cel i zakres archeologicznych badań archeologicznych. Główne cele archeologicznych wykopaliskowych badań sondażowo-weryfikacyjnych: 1. Weryfikacja lokalizacji ratuszy znajdujących się na terenie Starego Rynku w Średniowieczu i Nowożytności oraz rozpoznanie stratygrafii oraz chronologii użytkowania Starego Rynku 2. Rejestracja i dokumentacja wziemnych reliktów architektury oraz nawarstwień i obiektów archeologicznych. 3. Weryfikacja stanowiska w terenie i stanu zachowania substancji zabytkowej 4. Odkrycie i udokumentowanie ruchomego materiału zabytkowego. 5. Ustalenie faktycznego charakteru stanowiska. 6. Ustalenie dalszego postępowania badawczego dla stanowiska. 4

4 Zakres badań archeologicznych obejmował: 1. Archeologiczne badania wykopaliskowe na powierzchni badawczej 1170 m² (11,7 ara) na terenie działki nr 706/13 2. Rejestracja i eksploracja warstw kulturowych i obiektów archeologicznych oraz reliktów architektury. 3. Rejestracja fotogrametryczna i opisowa sytuacji stratygraficznej. 4. Plan sytuacyjny badanego obszaru z zaznaczonymi wykopami badawczymi. 5. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej z badań zgodnie z wymogami sporządzania dokumentacji określonymi w załączniku do rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (dz. U. z 2017 roku, poz. 1265) z analizą wyników badań i wnioskami. 6. Wykonanie konserwacji i dokumentacji w postaci kart katalogowych zarejestrowanych materiałów źródłowych ruchomych oraz analiz specjalistycznych. Terenowe badania archeologiczne miały charakter badań wykopaliskowych, zostały przeprowadzone w dniach r. Badania archeologiczne przeprowadzono na obszarze ok m² = 11,7 ara (1 wykop o wymiarach 43x26 m.). Wykopy założone zostały po obrysie budynku ratusza z 1799 roku wraz z pięcio metrowym marginesem z każdej strony. 2. Charakterystyka opisowa prowadzenia badań i pozyskanych materiałów 5

5 Celem prac było odsłonięcie podziemnych pozostałości ratusza zbudowanego w roku 1799 r. w centralnej części Starego Rynku. Budynek został rozebrany w 1901 r. Na podstawie zachowanej dokumentacji możliwe było wytyczenie wykopu obejmującego granice spodziewanego budynku wraz z terenem przylegającym na szerokości 5 m. Wykop został zorientowany na osi południowy zachód - północy wschód zgodnej z orientacją poszukiwanego budynku. Powierzchnia planowanego wykopu wynosiła 1000 m 2. W trakcie prac w związku z odkryciem starszych reliktów architektonicznych przy południowo wschodniej i północno wschodniej granicy wykopu, sięgających poza planowany obszar badań, wykop poszerzono do 1170 m 2. Na wstępie ściągnięto kostkę brukową z początku XX wieku (w-wa 1), rozebrano centralnie usytuowany fundament fontanny, a także mechanicznie usunięto warstwę niwelacyjną pod brukiem odkrywając ceglane fundamenty wysokich na ok 9 m latarni gazowych (K1), stojących w latach symetrycznie po dwóch stronach usytuowanego w centrum placu pomnika Gebharda Leberechta von Blüche. Fundamenty miały formę bloków ceglanych z cegły maszynowej schodkowo poszerzających się w dolnych partiach (wymiary 128x128x104 cm). Wśród licznych przecinających rynek dwudziestowiecznych instalacji wodociągowych, elektrycznych i gazowniczych natrafiono na wkop z rurą doprowadzającą gaz do latarni (ob. 2). Z racji, że wbrew przypuszczeniom tuż pod poziomem bruku nie natrafiono na relikty architektoniczne związane z osiemnastowiecznym budynkiem (K15), przystąpiono do ściągania w-wy zasypiskowej wkopu rozbiórkowego z 1901 r. (ob. 1) złożonej z czystego piasku drobnoziarnistego (w-wa 4) do głębokości ok 2 metrów. Po czym w związku brakiem spodziewanych pozostałości budynku przystąpiono do eksploracji obszarów poza wkopem rozbiórkowym po jego stronach: południowo wschodniej, południowo zachodniej oraz północno zachodniej, gdzie pod nawarstwieniami z XX w. natrafiono na w-wę związaną z podwyższeniem terenu okalającym ratusz z 1799 r. (w-wa 9), w której odkryto materiał ruchomy z XVIII w. W-wa poprzecinana była licznymi dołkami posłupowymi (K3), które układały się w stosunkowo regularnych odstępach dookolnie wobec budynku ratusza. W sumie uchwycono 31 dołków okrągłych i prostokątnych w rzucie poziomym (wymiary cm, 6

6 gł. do ok 70 cm). Dołki te mogły stanowić pozostałość po ogrodzeniu bądź rusztowaniu związanym z rozbiórką ratusza. Z rozbiórką ratusza wiążą się prawdopodobnie również konstrukcje uchwycone na stropie w-wy 9 w postaci 11 owalnych zagłębień uchwyconych w części południowo wschodniej i północno zachodniej (wzdłuż dłuższych boków ratusza) z dnem wyłożonym małymi kamieniami polnymi (K2). W 4 z owych obiektów zachowały się posadowienia murków z nowożytnej cegły rozbiórkowej (29,5x13,4x6,5; 29,5x13,5x7; 28,5x13x6,5 cm) pochylonych w kierunku budynku. Obiekty mogą stanowić pozostałości konstrukcji pewnego rodzaju przypór wykorzystanych w trakcie rozbiórki ratusza, pod których ciężarem bruk, na którym były oparte lekko osiadł tworząc zagłębienie w gruncie. Poza wyżej opisanymi zagłębieniami brukowana powierzchnia związana z funkcjonowaniem ratusza z 1799 r. zachowała się w 3 niewielkich fragmentach w południowym narożniku wykopu (w-wy 89 i 107) oraz w części północno wschodniej (wwa 365). Przy czym bruk w bezpośrednim sąsiedztwie budynku (w-wy 89 i 365) różnił się od bruku oddalonego o ok. 4 m (w-wa 107). Przy budynku wykorzystano niewielkie, naturalne kamienie polne (5-15 cm) w układzie całkowicie przypadkowym. Bruk kończył się krawężnikiem w postaci większych kamieni (18-35 cm). Dalej od budynku wykorzystano kamień polny wyselekcjonowany o stosunkowo płaskich krawędziach (10-20 cm), który ułożono w regularne rzędy. Pod brukiem znajdowała się warstwa podsypki piaskowej. W narożnikach wykopu natrafiono na znane z historycznych fotografii z XIX w. studnie wykonane z cegły maszynowej (25x12x6 cm) o średnicach cm (K5, K11, K12 oraz K34). Obiekty wkopane zostały ze stropu w-wy 9. Dwie z odkrytych studni w narożniku południowym (K11) i wschodnim (K12) okazały się być w rzeczywistości zbiornikami z ceglanym dnem wyłożonym deskami, głębokości do 2.4 m, do których wodę doprowadzano za pomocą systemu wodociągowego rur. Studnie rzeczywiste (K5 i K11) w narożnikach zachodnim i północnym zostały częściowo rozebrane. Na cembrowiny o uchwyconej zachowanej wysokości do 226 cm natrafiono dopiero na poziomie ok 150 cm od poziomu zaobserwowania wkopu pod studnię. Obiekty zostały rozebrane i zagruzowane najprawdopodobniej w trakcie rozbiórki ratusza w 1901 r. 7

7 Po zdjęciu w-wy 9 natrafiono na relikty nowożytnej zabudowy rynkowej w postaci fundamentów oraz piwnic budynków stanowiących najprawdopodobniej przybudówki do ratusza funkcjonującego na terenie starego rynku przed rokiem 1799 r. (K6, K13, K9, K14, K16). Odkryte pomieszczenia wypełnione były w-wami gruzu (w-wa 80, 28, 137, 14, 120) z dużą ilością materiału ruchomego w postaci fragmentów ceramiki, szkła, fajek, kafli i metali. Wśród ciekawszych zabytków znalazły się liczne monety oraz zachowane w całości butelki szklane różnej wielkości i kształtów. Budynek niepodpiwniczony K6 (wymiary 10x3,8 m) odkryty został w części północno zachodniej. Zorientowano go na osi SW-NE. Od strony ratusza ograniczony był fundamentem z masywnych nieobrobionych kamieni polnych. Pozostałe ściany zewnętrzne stanowiły mury szerokości jednej cegły o nieregularnym wątku zbudowane z cegły nowożytnej (29x13,5x8; 29x13,5x8, Xx13x8; 28,5x13,5x9; 29x13x8,5 cm) łączonej średnio twardą zaprawą piaskowo wapienną posadowione na fundamencie z pojedynczego rzędu kamieni polnych o zachowanej wysokości do 60 cm. W narożniku S wykopu natrafiono na dużą piwnicę K13 (wymiary 16.3x7 m) orientacji SE-NW, której mury zewnętrzne zachowane do wys. 180 cm stanowiły, grube na ok 1 m fundamenty kamienne wykonane z wielkich nieobrobionych głazów uzupełnionych cegłą nowożytną i gotycką cegłą rozbiórkową (28xXx9; XxXx7; 29xXx8,7; Xx13x7; 29x14x7; 27,5x13x7; 31x15xX; 28x14x8; 28x14x7,5 cm; 29x15x9; 30x15x9 cm). Jako materiał łączący wykorzystano glinę z dużą ilością gruzu ceglanego. Możliwe, że część fundamentów posadowiona była na fundamentach starszej budowli o czym świadczyć może fragment muru z cegły gotyckiej (29x15x9; 29x14x9; 30xXx9; 29,5xXx9; Xx15x9 cm) uchwycony pod narożnikiem W budynku. Od wewnątrz fundamenty oblicowane zostały nieregularnym murem ceglanym z cegły nowożytnej uzupełnionym kamieniem ociosanym przy licu na płasko. Ściany boczne piwnicy stanowiły podstawę dla fragmentarycznie zachowanego sklepienia kolebkowego z cegły nowożytnej (wymiary cegły: 28x14x8; 28,5x14x8; 28,5x14x8; 29x15x9; 28x14x8cm) w układzie główkowym łączonej sypką zaprawą piaskowo wapienną. W południowej części piwnicy natrafiono na ślady późniejszej naprawy fragmentu ściany wraz ze sklepieniem. Mur naprawczy wykonano z cegły nowożytnej (29x14x7; 27x14x6 cm; 29xXx7; 28xXx9; 30x14x7; Xx13x6,15) łączonej sypką zaprawą piaskową. Ponadto w obrębie piwnicy 8

8 natrafiono na dwie warstwy posadzki ceglanej. Starsza wykonana została z nieregularnie ułożonych cegieł zwykłych uzupełnionych różnej wielkości kwadratowymi cegłami posadzkowymi (28x27xX; 28x28,5xX; 30x29xX; 28,5x28,5xX; 28x13xX; 29x13xX; 29x14x8; 23x23x6; 29x14x7 cm). Młodsza (cegły zwykłe o wymiarach 26x13x7; 25,5x13x7; 27x14x7; 26x14x7; 30,5x14x7; 30,5x14x7; 26x13x7,7 cm), zachowana fragmentarycznie, ułożona była bezpośrednio na starszej, również w układzie nieregularnym. Wejście do piwnicy znajdowało się najprawdopodobniej przy narożniku północno zachodnim, gdzie natrafiono na przerwę w murze szer. ok 1,5 m. Narożnik północno wschodni wraz z niemal całą częścią północną piwnicy został całkowicie zniszczony w trakcie budowy ratusza z 1799 r. Część południowa budynku została natomiast częściowo zniszczona wkopem pod zbiornik na wodę imitujący studnię (K11). Do lica zewnętrznego fundamentu północno wschodniego piwnicy K13 przylegała prostopadle niewielka, głęboka piwniczka K9 (186x160 cm; wys. zach. murów do 210 cm). Oba obiekty najprawdopodobniej wzniesione zostały równocześnie, jako że piwniczka od strony południowo zachodniej zakończona jest fundamentem piwnicy K13, w którym w trakcie budowy celowo wykonano gniazdo sklepienia piwniczki K9. Mury piwniczki szer. na 1,5 długości cegły, wzniesione zostały z cegły nowożytnej (28x14x8; 27,5x13,5x7; 29x15x9; 28,5x13.5x7) uzupełnionej kamieniem ociosanym przy licu, łączonej stosunkowo zwartą zaprawą piaskowo wapienną z fragmentami nierozdrobnionego wapna. Ich posadowienie stanowił pojedynczy rząd kamieni polnych. Mury boczne stanowiły nasadę dla zachowanego fragmentarycznie sklepienia kolebkowego, w którym najprawdopodobniej znajdował się otwór wejściowy. W piwniczce nie natrafiono na pozostałości podłogi. W części południowo wschodniej wykopu w odległości ok 3 m od piwnicy K13 natrafiono na kamienne fundamenty budynku K16 (7,8x zach. 3,5 m). Fundamenty szer. do 1.2 m o zachowanej wys. do 1.2 m zbudowane były z dużych nieobrobionych głazów łączonych gliną z domieszką gruzu ceglanego, przy czym fundament południowo zachodni został częściowo rozebrany i uzupełniony luźnymi kamieniami brukowymi. Budynek był częściowo podpiwniczony, przy czym niewielka piwniczka (K14) znajdująca się w jego wschodniej części została prawdopodobnie dobudowana później. Piwniczkę 9

9 tworzyły mury szer. 1 cegły o wys. zachowanej do 95 cm, wykonane z cegły nowożytnej (28x14x7; 28,5x14x7; 28,5x14x7; Xx14x7; 27xXx7) o nieregularnym wątku, łączonej sypką zaprawą piaskową z fragmentami nierozdrobnionego wapna. Na koronie muru południowo zachodniego zachował się rząd cegieł lekko pochylonych w stosunku do muru mogących świadczyć, że również ta piwnica sklepiona była kolebką. W piwnicy nie natrafiono na pozostałości podłogi. Budynek K16 wraz z piwnicą K13 od strony północno zachodniej przecięty został przez ratusz z 1799 r. Poza wyżej wymienionymi reliktami zabudowy rynkowej na obszarze otaczającym negatyw rozebranego ratusza z 1799 r. natrafiono na rzędy prostokątnych stóp fundamentowych (K7) usytuowanych w regularnych odstępach, stanowiących prawdopodobnie podstawę filarów arkad otaczających nowożytny kompleks ratuszowy. Dwa fundamenty o wymiarach ok 140x140 cm i zach. wys. do 140 cm odkryto w zachodnim narożniku wykopu na linii stanowiącej przedłużenie fundamentu bocznego piwnicy K13. Obie stopy fundamentowe uszkodzone zostały przez wkop pod studnię K5. W części południowo wschodniej wykopu natrafiono natomiast na rząd aż 10 nieco mniejszych stóp fundamentowych o wymiarach ok 100x100 cm i wys. zach. do 120 cm, znajdujących się na linii fundamentu szczytowego piwnicy K13, sytuujących budynek K16 wewnątrz otaczanego przez filary obszaru. Stopy fundamentowe wykonane zostały we wkopach odpowiadających rozmiarom filaru, do których na zmianę wrzucano duże kamienie z gruzem ceglanym, oblewane warstwą twardej zaprawy wapiennej. Na koronie części fundamentów zachowały się pojedyncze rzędy murowanej, górnej części filarów, zbudowanej z cegły nowożytnej (31x14x7; 28,5x13x7; 30x14x8; 31x14x8; 30x14,5x8 cm) łączonej sypką zaprawą piaskowo wapienną z fragmentami nierozdrobnionego wapna. Na obszarze północno zachodnim i południowo wschodnim, wzdłuż dłuższych boków wkopu rozbiórkowego ratusza z 1799 r. natrafiono na granice innego wielkiego wkopu (ob.47/76), w obrębie, którego wzniesiono nowożytną zabudowę kompleksu ratuszowego. Wkop ten wypełniony był licznymi przemieszanymi ciemnymi warstwami zawierającymi spaleniznę, liczne węgle drzewne oraz przepaloną cegłę w związku z czym wiązać go należy z pracami rozbiórkowo remontowymi prowadzonymi na terenie Starego Rynku po którymś z wielkich pożarów, w którym znacznemu uszkodzeniu uległ 10

10 stojący ówcześnie na tym terenie budynek ratusza. Jeden z największych pożarów, z którymi wiązać można by tak wielkie zniszczenia miał miejsce w XVII w. Wkop częściowo pokrywa się z wkopem rozbiórkowym ratusza z 1799 r. jednakże niejako wysuwa się poza granice wkopu właściwego niszcząc również starsze prostokątne konstrukcje drewniane uchwycone na terenie okalającym ratusz. W warstwach zasypiskowych wkopu natrafiono głównie na materiał ruchomy datowany wstępnie na średniowiecze, jednakże pochodzić mógł on z przeciętych przez wkop starszych nawarstwień. Na 2 negatywy niewielkich budynków drewnianych sprzed wielkiego pożaru natrafiono w narożniku E wykopu (K21 i K22). 1 odkryto także w części północno zachodniej (K10). Były to prostokątne wkopy o wymiarach 3,5x3,2 i 5.2x3.7 m zasypane identycznym zasypiskiem jak w przypadku obiektu 47/76. Na ich dnie natrafiono na warstwę spalonego drewna pokrytą izolacyjną w-wą zielonkawej gliny. Wzdłuż ścian bocznych wkopów ułożono rzędy luźnych, niepowiązanych kamieni stanowiących pierwotnie posadowienie dla niezachowanej konstrukcji drewnianej budynków. Pozostałości analogicznej konstrukcji (K17), odkryto również na obszarze pomiędzy budynkami K13 i K16, jednakże była ona silnie naruszona przez późniejsze jednostki stratygraficzne. Ponadto w obrębie niepodpiwniczonej części budynku K16 pod warstwami związanymi z wkopem rozbiórkowo remontowym nr 47/76 natrafiono na w-wę spalenizny pokrytej w-wą izolacyjną zielonkawej gliny, pod którymi uchwycono fragmentarycznie zachowaną posadzkę z nieregularnie ułożonej cegły gotyckiej (M49) (wymiary cegły 28.5x14x9; 30x14x9; 28x14x9; 30x15x9; Xx14.5x9; Xx15x9). Wzdłuż ściany południowo wschodniej wkopu rozbiórkowego ratusza z 1799 r., pod posadzką M49 oraz pod konstrukcjami K21 i K22 natrafiono na boczną ścianę szerokopłaszczyznowego wkopu (ob.106) związanego prawdopodobnie ze starszym budynkiem średniowiecznym zniszczonym całkowicie przez budynek nowego ratusza. Poza pozostałościami zabudowy na terenie okalającym negatyw ratusza natrafiono na nawarstwienia średniowieczne grubości łącznej około m. Składały się one głównie z naprzemiennie układających się ciemno szarych warstw użytkowych z nielicznymi średniowiecznymi zabytkami ruchomymi, a także warstw niwelacyjnych 11

11 piasku. Brak nawarstwień nowożytnych może świadczyć o niwelacji terenu poprzez obniżenie i wywiezienie części ziemi, który to proces mógłby mieć miejsce w związku z budową ratusza około roku 1799 r. Fakt ten zdaje się również potwierdzać występowanie dużo większej ilości nawarstwień w obniżeniach terenu spowodowanych osiadaniem ziemi w miejscu dużych wkopów średniowiecznych o nieznanym przeznaczeniu (ob.63, ob.92, ob.95, ob.105, ob.128). Zachowane szczątkowo nawarstwienia nowożytne nie zawierały jednakże materiału ruchomego. W jednym z takich obniżeń w południowo zachodniej części wykopu zachował się fragment brukowanej powierzchni rynku (w-wa 93) z poziomu odpowiadającego okresowi funkcjonowania budynku K13. Bruk wykonany został na podsypce piaskowej z niewielkich nieregularnie rozmieszczonych kamieni polnych (3-15 cm), uzupełnionych pojedynczymi kamieniami większymi (15-40 cm). Ponadto natrafiono również na niewielki zachowany fragment bruku o pozycji stratygraficznej pozwalającej datować go na średniowiecze (w-wa 131). Bruk odkryty został we wschodnim narożniku wykopu tuż nad najstarszą uchwyconą w tym miejscu w-wą użytkową. Wykonany był z nieregularnie ułożonych kamieni różnej wielkości (5-40 cm). Od strony zachodniej przecięty został wkopem pod jedną ze stóp fundamentowych filarów K7; od strony północnej i wschodniej zniszczono go w trakcie budowy systemu wodociągowego związanego ze zbiornikiem K12. Nawarstwienia średniowieczne poprzecinane były licznymi mniejszymi i większymi ostro odznaczającymi się wkopami o nieznanym przeznaczeniu. Większość pozbawiona materiału ruchomego. Ponadto pod pierwotnym poziomem gruntu natrafiono na szereg obiektów o silnie rozmytych stykach. których wypełnisko jedynie nieznacznie odznaczało się kolorem od intensywnie brązowej w-wy humusu pierwotnego, przez co obiekty te były rozpoznawalne dopiero na poziomie jasno żółtego, piaskowego calca. Część tych obiektów może mieć genezę naturalną jako korzeniaki roślin. Część stanowić może wkopy nieznanego przeznaczenia powstałe w czasach przedlokacyjnych miasta. Tylko w jednym z takich obiektów (ob. 120) natrafiono na materiał ruchomy w postaci ceramiki wstępnie wydatowanej na okres wczesnego średniowiecza (VII-IX w.). 12

12 Drugim etapem prac po przebadaniu zewnętrznych terenów rozebranego w 1901 r. ratusza, była dalsza eksploracja wkopu rozbiórkowego nr 1. Pod w-wą czystego piasku (w-wa 4) natrafiono na grubą w-wę ziemi z gruzem (w-wa 5), w której odnajdywany był przemieszany materiał średniowieczny, nowożytny i pochodzący z przełomu XIX i XX w. Po usunięciu nawarstwień zasypiskowych udało się uzyskać negatyw budynku ratusza (K15), którego fundamenty zewnętrzne wraz z środkowym fundamentem nośnym zostały niemalże doszczętnie rozebrane. In situ zachowały się jedynie pojedyncze wielkie głazy narzutowe ze śladami cementu, wśród których natrafiono na wtórnie wykorzystane w fundamencie żarno prawdopodobnie o genezie średniowiecznej. Ponadto na dnie wkopu rozbiórkowego natrafiono na fragmenty części murów ścian działowych rozebranych z dwóch stron (od strony fundamentu bocznego i fundamentu nośnego centralnego). Mury te wykonane były z cegły nowożytnej (28x14x7; 27x13,5x7; 21x12x7; 29x12x7; 30x13x7; 29x14x7; 28x13x7; 29x13x7), łączonej twardą zaprawą cementową. Posadowiono je na fundamencie kamiennym. Częściowo wykorzystując mury starszej, zniszczonej konstrukcji nowożytnej (K27) zbudowane z cegły (29x14x8; 26,5x14x7; 28xXx7; 28xXx8; Xx14x7; Xx14x7) łączonej zaprawą piaskowo wapienną z dużymi fragmentami nierozdrobnionego wapna. W obrębie negatywu budynku K15 natrafiono na w-wy związane z wkopem rozbiórkowo remontowym nr 47/76, w które wkopane zostały 2 niewielkie piwniczki o nowożytnej genezie (K19 i K29). Analogicznie jak w przypadku piwniczki nr 9 można się było dostać do nich jedynie przez otwór w niezachowanym sklepieniu. Mury obu piwniczek szer. 1,5 cegły zbudowane były z cegły nowożytnej (27,5x14,5x7; 27x14,5x7; 28x14x8; 28x15x7; 21xXx3; 20xXx2,2 cm) łączonej stosunkowo twardą zaprawą piaskowo wapienną z fragmentami nierozdrobnionego wapna. Posadowione były na pojedynczym rzędzie kamieni. W obu piwniczkach nie natrafiono na pozostałości podłogi. Piwniczka K19 o wymiarach 3.2x2 m odkryta w południowo zachodniej części negatywu budynku K15 zorientowana była na osi SE-NW. Jej mury w części NW zachowały się do wys. 160 cm. W części południowo wschodniej natomiast zostały rozebrane prawdopodobnie równoczasowo z fundamentem bocznym budynku K15 do wys. 90 cm. 13

13 Piwniczka K29 o wymiarach 4,6x3,7 m odkryta została w północno wschodniej części negatywu budynku. Zorientowana była na osi SE-NW. Jej mury zachowały się do wys. 172 cm. Piwnica posiadała pierwotnie sklepienie kolebkowe o czym świadczy rząd cegieł nieznacznie pochylonych względem pozostałych, uchwycony na koronie murów bocznych. Dokładnie w połowie wzdłuż dłuższej osi piwniczka przecięta została przez młodszy fundament budynku K15. Obie piwniczki zasypane zostały w-wą gruzu z dużą ilością materiału zabytkowego w postaci ceramiki, kafli, szkła, fajek i metali z końca XVIII w. Przy czym w zasypisku piwniczki K19 pojawiają się pojedyncze zabytki młodsze, które mogą świadczyć o wtórnym wykorzystaniu piwniczki w ramach budynku K15 bądź dostały się do niej przypadkowo w trakcie rozbiórki młodszego budynku. W narożniku E negatywu po budynku K15 natrafiono na pozostałości starszej piwniczki (K31) o wymiarach 6.25x2.7 m, której mury przysypane zostały w-wami związanymi z wkopem rozbiórkowo remontowym nr 47/76. Piwniczka zbudowana została z nieregularnie ułożonej gotyckiej cegły rozbiórkowej (28,5x13x9; 29x14x8,5; Xx15x9; 28,5x14x9; 27,5x13,5x8; 30x13x9; 29x13x9 cm) łączonej zielonkawą gliną; cegły nosiły na sobie ślady silnego przepalenia i okopcenia. Mury szer. 1 cegły zachowane do wys. 90 cm, posadowione były na fundamencie z kamieni polnych. Piwniczka zorientowana była na osi SE-NW. Jej mury boczne wykorzystane zostały wtórnie jako posadowienie dla murów działowych budynku K15. Na dnie negatywu wkopu rozbiórkowo remontowego nr 47/76 pokrywającego się częściowo z negatywem budynku K15 natrafiono na liczne zagłębienia wypełnione w-wą gruzu ze spalenizną. A także większe i mniejsze obiekty o nieznanym przeznaczeniu. Ciekawym, nie do końca wyjaśnionym odkryciem są pozostałości budynku w postaci dł. na ok 14 m rzędu kamieni stanowiących posadowienie dla niezachowanej, wkopanej głęboko pod średniowiecznymi poziomami użytkowymi konstrukcji drewnianej (K28) uchwyconej przy ścianie północno zachodniej negatywu budynku K15. Konstrukcja ta również została przecięta przez wkop rozbiórkowo remontowy nr 46/76. Z racji, że zachowało się jedynie posadowienie jednej ściany budynku (wraz z narożnikiem północnym), silnie naruszone przez późniejsze jednostki stratygraficzne, nie jest jasne czy budynek ten stanowił samodzielną jednostkę z czasów poprzedzających budowę 14

14 pierwszego murowanego ratusza, czy był jedynie dużą drewnianą przybudówką do niego. Trzecim etapem prac było przebadanie północno wschodniej części obszaru okalającego negatyw ratusza z 1799 r., gdzie obok studni K34 tuż pod cienką w-wą nr 9 (niwelacja związana z budową ratusza) natrafiono na pozostałości budynku średniowiecznego ratusza (K26) noszącego ślady wielkich przebudów w okresie nowożytnym. Szerokie na 1,4 m mury boczne budynku przecięte przez budynek K15 znajdowały się dokładnie na linii rozebranego fundamentu nowszego ratusza. Wykonano je z cegły gotyckiej (29x14x9; 30x15x9; 29,5x14,5x9; 29xXx9; Xx14x9; 30xXx9; 27xXx9; 30,5x14x9 cm) uzupełnionej kamieniem polnym, łączonej bardzo twardą zaprawą wapienną z domieszką mineralną. Lica zewnętrzne murów ułożono w wątku wendyjskim (2 wozówki + główka). Od wewnątrz natomiast oblicowane były młodszymi murami z cegły nowożytnej (28xXx7; 27xXx7; 27,5xXx7; 27,5xXx7,5; 30x13,5x8; 27,5x12,5x7,5 cm). Mury o zachowanej wysokości do 2 m posadowione były na fundamencie z wielkich kamieni polnych. Pomiędzy murami bocznymi o zachowanej dł. do 3 m w ramach ściany północno wschodniej budynku natrafiono na dwa masywne filary z cegły gotyckiej o wymiarach 170x130 cm. Filary te połączone były cienkim murem gr. 1 cegły z cegły gotyckiej z zamurowanym w późniejszym okresie otworem wejściowym do piwnic budynku, a także młodszym murem ceglano kamiennym z cegły nowożytnej łączonej zaprawą piaskowo wapienną z fragmentami nierozdrobnionego wapna. Filary nie były natomiast pierwotnie połączone z murami bocznymi. Dopiero w późniejszym okresie wzdłuż lic południowo zachodnich filarów wybudowano ścianę z cegły nowożytnej zamykającą piwnice w południowo zachodniej części budynku. Od filarów gotyckich w kierunku północo wschodnim odchodziły mury gotyckie o koronach częściowo rozebranych i nadbudowanych murami z cegły nowożytnej, zakończone filarami o wymiarach 195x145 wykonanych cegły nowożytnej (29x14x7; 28z11,5x7, 29,5x14x7; 28xXx7,5; Xx13,5x7; 27,5x13x7 cm) połączonej sypką zaprawą piaskowo wapienną z fragmentami nierozdrobnionego wapna. Filary nowożytne połączone były równoczasowym murem. Całość stanowiła wysuniętą w kierunku północno wschodnim część budynku z odrębną piwnicą o wymiarach 415x354 cm i zachowanej wysokości murów do 140 cm, na której dnie natrafiono na posadzkę z cegły 15

15 nowożytnej (26,5x13x7,5; 28x13x8; 28x13x7 cm) ułożonej w rzędy orientacji SW-NE. W południowo wschodniej części na ścianach widoczny był ślad utlenionego drewna mogący być pozostałością po schodach prowadzących do piwnicy. Równolegle do podpiwniczonej wysuniętej w kierunku północno wschodnim części budynku K26 w narożniku północnym natrafiono na płytko posadowione kamienno ceglane mury nowożytnej dobudówki wychodzącej poza linię średniowiecznej części ratusza. W narożniku N owej dobudówki znajdował się fundament filaru przewiązanego z murami bocznymi jednak o głębszym posadowieniu zbudowanemu w analogicznej technice do filarów arkad K7 - warstwy kamieni naprzemiennie z w-wami zaprawy. Część południowo zachodnia dobudówki zniszczona została wkopem pod studnię K34. Piwnice budynku K26 zarówno w wysuniętej części budynku (piwnica B) jak i w części zniszczonej przez ratusz K15 (piwnica A) zasypane zostały w-wą ziemi z gruzem z licznym materiałem ruchomym z końca XVIII w. Pod murami nowożytnymi w obrębie piwnicy A natrafiono na w-wy gruzu ze spalenizną analogiczne do warstw zasypiskowych wkopu rozbiórkowo remontowego nr 47/76. Ponadto pod poziomem niezachowanej podłogi natrafiono na wapiennik (K35) w formie drewnianej wanienki o wymiarach 150x55 cm, związany najprawdopodobniej z nowożytnymi przebudowami budynku. W trakcie badań archeologicznych Starego Rynku w Słupsku udało się odkryć relikty dwóch faz zabudowy rynkowej z okresu poprzedzającego budowę ratusza z 1799r. W pierwszej średniowiecznej fazie istniał w tym miejscu ratusz murowany (K26), usytuowany częściowo w obrębie nowego budynku a częściowo przesunięty wobec niego w kierunku północno wschodnim. Budynkowi towarzyszyły niewielkie drewniane przybudówki. W drugiej, nowożytnej fazie, po wielkim pożarze budek średniowiecznego ratusza został prawdopodobnie częściowo rozebrany, wyremontowany i rozbudowany w kierunku południowo zachodnim (K13). Przy ścianach południowo wschodniej i północno zachodniej powstały również murowane przybudówki (K16 i K6). W obrębie ratusza zbudowano nieregularnie usytuowane niewielkie głębokie piwniczki (K9, K14, K19, K29). W tym okresie kompleks zabudowy rynkowej został również prawdopodobnie otoczony arkadami (K7). Pod koniec XVIII w. zburzono całą istniejącą w tym miejscu zabudowę, 16

16 obniżono teren i zbudowano nowy mniejszy ratusz (K15). W XIX w. w narożnikach rynku umieszczono 2 studnie (K5 i K34) oraz dwa zbiorniki wodne imitujące studnie (K11 i K12), do których doprowadzano wodę rurami. W 1901 r. nowy ratusz został niemalże całkowicie rozebrany, zbiorniki oraz studnie zagruzowano; wyrównano teren i pokryto kostką brukową. zasypane. Po zakończeniu badań relikty architektury zostały zabezpieczone geowłókniną i 5. POSTULATY BADAWCZE Wszelkie prace ziemne odbywające się na Starym Rynku a znajdujące się poza granicami badań powinny być poprzedzone badaniami wykopaliskowymi a ewentualne prace rozbiórkowe przy zasypanych reliktach architektury powinny odbywać się pod nadzorem archeologicznym. 17

17 Fot. 1 Zdjęcie lotnicze Starego Rynku przed rozpoczęciem prac (fot. T. Zielenkiewicz Fot. 2.Zdjęcie lotnicze w trakcie eksploracji terenów przylegających do rozebranego ratusza z 1799r. (fot. T.Zielenkiewicz) 18

18 Fot. 3. Fundament latani K1 (fot. T.Zielenkiewicz) Fot. 4. Posadowienie konstrukcji przypory związanej z rozbiórką ratusza w 1901 r. K2 (fot. T.Zielenkiewicz) 19

19 Fot. 5. Studnia K5 w trakcie eksploracji (fot. T.Zielenkiewicz) Fot. 6. Studnia K5 w trakcie eksploracji (fot. T. Zielenkiewicz) 20

20 Fot. 7. Zbiornik n wodę imitujący studnię K11 Fot. 8. Piwnica K13 częściowo zniszczona przez zbiornik na wodę K11 oraz wkop pod ratusz z 1799 r. (widoczne wielkie głazy pozostałe po rozebranym budynku) (fot. T.Zielenkiewicz) 21

21 Fot. 9. Piwniczka K19 (fot. T.Zielenkiewicz) Fot. 10. Negatyw drewnianej przybudówki K22 (fot. T.Zielenkiewicz) 22

22 Fot. 11. Budynek K26 ze studnią K34 zdjęcie lotnicze (fot. T.Zielenkiewicz) Fot. 12. Budynek K26 (fot. T.Zielenkiewicz) 23

23 Fot. 13. Fragment profilu północno zachodniego (fot. T.Zielenkiewicz) 24