ROZDZIAŁ III 1 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University, Poland 2 Centrum Com-com Zone Nowa Huta Center Com-com Zone Nowa Huta EWA DYBIŃSKA 1, NATALIA PAKULSKA 2 Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Motives physical activity in the aquatic environment among active people opinions with regard to gender Słowa kluczowe: osoby w różnym wieku, aktywność ruchowa, środowisko wodne, płeć, motywy ćwiczeń w wodzie Key words: different age, physical activity, aquatic environment, gender, aquatic exercise reason We współczesnym świecie zapracowany człowiek żyje w dość szybkim tempie, rozwijająca się technologia, wzrost emisji spalin, brak czasu, przeciążenie pracą zawodową, spędzanie wolnego czasu przed telewizorem, brak powszechnego zainteresowania aktywnością ruchową, życie w stresie, dążenie do kariery często przyczyniają się do tego, iż zaniedbujemy swoje zdrowie. O jakości życia i zdrowiu człowieka decyduje styl życia jaki on preferuje [1]. Bardzo istotnym elementem zdrowego stylu życia pośród innych: zbilansowanej diety, odpowiedniej ilości snu, nie palenia tytoniu, dbania o higienę, odpowiednie relację międzyludzkie, nie nadużywania substancji uzależniających (alkohol, narkotyki), kontrola masy ciała oraz radzenia sobie ze stresem jest aktywność fizyczna. Aktywność kształtuje właściwości odpornościowe organizmu, prawidłowy przebieg procesów metabolicznych. Właściwy poziom sprawności stanowi czynnik zabezpieczający przed chorobami cywilizacyjnymi [1]. Samo pojęcie aktywności fizycznej oznacza, zachowanie człowieka, który przejawia pewien zasób możliwości ruchowych, na nie zaś składają się czynności ruchowe lub wysiłek fizyczny, czyli praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem towarzyszących jej czynnościowych zmian w organizmie [2].
Aktywność fizyczna jest bardzo ważnym elementem służącym utrzymaniu zdrowia zarówno psychicznego jak i fizycznego. Jest ona bardzo ważna w każdym etapie życia człowieka, największa aktywność fizyczna przejawia się w etapie dzieciństwa, z wiekiem maleje jednak ciągle pozostaje ważnym czynnikiem utrzymania zdrowia, młodości i zapobiegania wszystkim chorobom cywilizacyjnym, wynikającym z zaburzeń przemiany materii oraz stresu (miażdżyca, cukrzyca, choroby serca i układu krążenia, nerwic). Największe znaczenie ma etap dzieciństwa, w którym kształtowane są cechy motoryczne oraz pozytywne nastawienie do aktywności ruchowej, dzięki któremu aktywność ruchowa w późniejszym okresie będzie praktykowana. Ze względu na formy aktywności fizycznej człowieka można wyróżnić [3]; zawodowa związana głównie z wykonywaniem czynności mających zapewnić warunki bytu (praca); czynności osobistych związana głównie z czynnościami obsługowymi oraz higienicznymi (kąpiel, sprzątanie, gotowanie, zakupy itp.); rekreacyjna samorealizacja połączona z wypełnianiem wolnego czasu ukierunkowana na odnowę zdolności twórczych oraz odnowy sił biologicznych, spontaniczna aktywność, w której dominuje element ruchowy, realizowany przez jednostkę z własnej woli w czasie wolnym; rehabilitacyjna ma głównie charakter leczniczy, rekompensacja ujemnych skutków innych form aktywności ruchowej oraz po przebytych zabiegach i urazach; sportowa ukierunkowana dla danych dyscyplin i konkurencji sportowych wyróżnia się długotrwałym i systematycznym treningiem, nastawieniem na maksymalizację wyników, dużym znaczeniem elementów rywalizacji stanowiących jeden z zasadniczych bodźców samodoskonalenia oraz odbiorem społecznym. Korzystne zmiany jakie zachodzą w organizmie pod wpływem systematycznych ćwiczeń ruchowych są wszechstronne i dotyczą rozwoju [1]: somatycznego stymuluje wzrost ciała i przyrost masy, a w tym rozwój mięśni, pobieranie transport oraz wykorzystywanie tlenu, zapewnia harmonię rozwoju ciała, wiąże się z mniejszą ilością tkanki tłuszczowej; intelektualnego sprzyja w rozwoju kreatywności oraz logicznego myślenia, umożliwia poznanie najbliższego środowiska fizycznego oraz społecznego, poznanie nowych sytuacji, zjawisk, różnorodnych przedmiotów; psychicznego stwarza sytuację mające na celu pokonywanie trudności, kształtuje wytrzymałość, radzenie sobie ze zmęczeniem, stresem, przeżywania sukcesów i porażek, kontroli i emocji; 40
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci społecznego kształtuje relacje z innymi ludźmi, pozytywne przyzwyczajenia, aktywny stosunek do społecznie ważnych potrzeb, uczy samokontroli, krytycznego patrzenia na siebie oraz podporządkowania celów jednostki celom grupy, rozwój obrazu własnej osoby i szacunku do samego siebie. Aktywność ruchowa wpływa również pozytywnie na poszczególne układy człowieka [1]: układ ruchu przyrost mięśni, wzrost kości, lepsza wydajność aparatu ruchu, wzmocnienie stawów, zdolność do szybszej odbudowy, lepsza pobudliwość, zapobiega i koryguje wady postawy; układ oddechowy zwiększa się pojemność życiowa płuc, zmniejsza się liczba oddechów na minutę, zwiększa się pułap tlenowy, zużycie tlenu oraz głębokość oddechu; układ sercowo naczyniowy zwolnienie tętna, zmniejszenie ciśnienia, wzrasta objętość serca, pojemność jego jam, grubość ścian, szybkie przystosowanie organizmu do pracy oraz szybki powrót do stanu równowagi, ekonomiczniejsza praca serca; układ krwionośny wzrost liczby erytrocytów i hemoglobiny, ulega zwiększeniu tętniczo żylna różnica zawartości tlenu we krwi, zwiększa się pojemność tlenowa krwi, stabilizacja poziomu glukozy we krwi; układ nerwowy pobudzanie ośrodków czuciowo ruchowych, które wspomagają rozwój cech motorycznych, przyczynia się do spadku poziomu lęku, depresji, gniewu, wiąże się z poprawą nastroju czy subiektywnego samopoczucia, wzrost pewności siebie, obniżenie poziomu stresu, wzrost szybkości przewodzenia układu nerwowego, lepsza jakość snu; układ immunologiczny uaktywnienie systemu obronnego, wzrost odporności na choroby. Aktywność fizyczna ma bardzo duży i pozytywny wpływ na rozwój człowieka, zdrowie jest dla człowieka wartością najważniejszą. Brak aktywności ruchowej jest jednym z największych zagrożeń dla zdrowia człowieka. Ruch może zastąpić niemal każdy lek, ale żaden lek nie zastąpi ruchu [3, 4]. Zmiany jakie zachodzą pod wpływem aktywności fizycznej są ogromne. Wiele pośród nich można zaobserwować na pierwszy rzut oka są to: szczupła sylwetka, lepsze umięśnienie, brak oznak zmęczenia przy pracy fizycznej, lepsze samopoczucie fizyczne i psychiczne, większy apetyt, lepsza jakość snu. Cały czas jednak aktywność ruchowa nie jest w pełni rozumiana oraz doceniania, populacja nie jest świadoma jak ważną rolę ona odgrywa w budowaniu i utrzymaniu zdrowia [5]. 41
Spośród wielu form aktywność fizycznej, wyjątkową popularnością cieszą się ćwiczenia wykonywane w środowisku wodnym. Pływanie i ćwiczenia w wodzie mają, bardzo duże korzyści zdrowotne, relaksacyjne jak również korekcyjne [6, 7]. Wodę od pradawnych czasów uważano za źródło życia i wykorzystywano, jako środek uzdrawiający[4]. Już w starożytności zauważono szereg pozytywnych czynników jakie dawały kąpiele wodne np. poprawa samopoczucia, odprężenie, higiena. Woda ze względu na specyficzne warunki termiczne jest czynnikiem hartującym organizm, co w konsekwencji wspomaga odporność na choroby i przeziębienia[8, 9]. Właściwości fizyczne i chemiczne wody stanowią wielki potencjał do podejmowania aktywności w tym środowisku. Siła wyporu powoduje pozorną utratę 90% masy człowieka zanurzonego w wodzie [10], właśnie dlatego aktywność w środowisku wodnym jest uniwersalna, ponieważ osoby niezdolne do ćwiczeń na lądzie (otyłość, problemy zdrowotne, osteoporoza) z powodzeniem odnajdują się w środowisku wodnym. Bardzo szerokie działanie na organizm człowieka ma woda chłodna woda zwęża krwionośne naczynia obwodowe i powoduje podwyższenie ciśnienia krwi[5]. Poprzez ćwiczenia ruchowe w środowisku wodnym wzrasta liczba erytrocytów, leukocytów, wzrasta hemoglobina, zwiększa się przepływ krwi, co zapobiega powstawaniu żylaków; poziome ułożenie ciała podczas pływania i braku ucisku na jakąkolwiek część ciała stwarza warunki do lepszego ukrwienia tkanek [10, 11].Aktywność ruchowa w środowisku wodnym[12] ma ogromne znaczenie dla organizmu człowieka, będąc uniwersalnym i wszechstronnym środkiem, wpływającym na szereg pozytywnych zmian w rozwoju całego ciała. Ćwiczenia w wodzie wspomagają procesy przemiany materii, zwiększa się wydzielanie soków trawiennych, stabilizuje się poziom glukozy we krwi; podczas ćwiczeń w wodzie organizm jest równomiernie dotleniany, serce pracuje miarowo, oddech staje się głębszy i miarowy, mięśnie oddechowe zostają wzmocnione i zwiększa się pojemność życiowa płuc [10]. Aktywność ruchowa w wodzie sprzyja również utracie tkanki tłuszczowej oraz obniżeniu cholesterolu co sprzyja w odchudzaniu. Wszelkiego rodzaju ćwiczenia w środowisku wodnym nie obciążają kręgosłupa ani stawów, wręcz przeciwnie odciążają kręgosłup, pozwalają ćwiczyć bez ryzyka kontuzji, nie występują przeciążenia stawów, spowodowane ciężarem własnego ciała [5], rozluźniają zbyt napięte mięśnie, wzmacniają mięśnie, stawy, zwiększa się zakres ruchomości w stawach, niweluje przykurcze. Ćwiczenia w wodzie z powodzeniem mogą wykonywać osoby z problemami związanymi z aparatem ruchu np. po zabiegach, urazach. Właściwości fizyczne wody, a zwłaszcza jej gęstość, są wykorzystywane w leczeniu osób ze schorzeniami narządów ruchu, jak też szeroko wykorzystywane w procesie rehabilitacji po zabiegach chirurgicznych oraz w leczeniu schorzeń reumatologicznych [5, 13]. Ćwiczenia w środowisku wodnym mają również bardzo duże znaczenie w gimnastyce korekcyjnej oraz rehabilitacji, regularne stosowanie odpowiednio dobranych ćwiczeń, pozwalają zmniejszyć wady postawy oraz wszelkie urazy, wyporność wody daje nam wrażenie lekkości, delikatny opór sprzyja powróceniu mięśniom ich prawidłowego tonusu, nie ma dodatkowego obciążenia, chłodna woda zmniejsza odczuwanie niektórych rodzajów bólu. Ćwiczenia w wodzie wpływają również na obniżenie stresu, który w dzisiejszych czasach jest bardzo niekorzystnym czynnikiem wpływającym na rozwój wielu cho- 42
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci rób, Relaks w ciepłej wodzie ma zbawienny wpływ na umysł i rozluźnienie mięśni.[4]. Wszystkie te cechy sprawiają, że tego rodzaju aktywność można uprawiać z korzystnym efektem od najmłodszych lat aż do późnej starości [6, 10]. Bardzo dobry jest okres niemowlęcy kiedy zachowany jest z okresu płodowego odruch zatrzymania oddechu podczas zanurzenia głowy pod wodą. Często jednak zdarza się, że zajęcia w wodzie są pomijane ze względu na brak umiejętności pływania oraz brak świadomości o różnorodności form zajęć w środowisku wodnym. Różnorodność zajęć jakie daje nam środowisko wodne jest bardzo obszerne. Oprócz pływania coraz bardziej popularne stają się różnego rodzaju ciekawe formy zajęć grupowych typu aqua fitness, do których zaliczyć można[14]: Aquaaerobics trening podobny do zajęć na lądzie; cechuje się wykonywaniem ćwiczeń gimnastycznych w wodzie przy muzyce z jednoczesnym przemieszczaniem się w różnych kierunkach zgodnie z prostą choreografią; Hydroaerobik wytrzymałościowe ćwiczenia gimnastyczne w wodzie, które mają za zadanie wzmocnić wybrane partie mięśniowe, mogą być wykonywane przy muzyce; Aqua jogging zajęcia aerobowe odbywające się w wodzie, wykorzystujące różne elementy biegu mające na celu poprawę kondycji, koordynacji ruchowej oraz wytrzymałości siłowej Aquawalking rodzaj aerobiku odbywający się w środowisku wodnym, którego celem jest poprawa stanu zdrowia oraz wydolności przeznaczony głownie dla osób starszych; głównym sposobem poruszania się jest krok marszowy; Aqua aerobik KWC aerobik przeznaczony głównie dla kobiet w ciąży, które ma za zadanie przygotować sprawnościowo kobiety do porodu i macierzyństwa; Aqua joga forma zajęć, która ma za zadanie uzyskanie harmonii pomiędzy ciałem a umysłem w środowisku wodnym, ćwiczenia są wykonywane z swobodnymi przejściami wykonywanymi w zanurzeniu klatki piersiowej; ćwiczenia są ukierunkowane głównie na rozciąganie mięśni i więzadeł oraz poprawę funkcjonowania układu krwionośnego i oddechowego; AquaWatsu rodzaj aerobiku wykonywany z partnerem, połączenie akupunktury, ćwiczeń oddechowych, mobilizacji stawów oraz leczniczego działania hydroaerobiku; Shiatsu wykorzystanie właściwości fizycznych środowiska wodnego, głównym zadaniem jest odprężenie i zrelaksowanie organizmu poprzez zastosowanie odpowiedniej temperatury wody, muzyki, świateł oraz rytmicznych ruchów; 43
44 Aqua aerobik senior zajęcia przeznaczone głównie dla osób starszych, w których wykorzystywane są elementy treningu ogólnorozwojowego; różne formy ćwiczeń gimnastycznych, oddechowych, rozciągających oraz ćwiczenia poprawiające ruchomość i gibkość w stawach. Ogromny wachlarz zajęć w środowisku wodnym stwarza świetne warunki do rozwoju, dbania o zdrowie, nauki, relaksu, zabawy, ciekawego i aktywnego wypoczynku oraz wielu innych pozytywnych cech. Ćwiczenie te również można wykonywać bez względu na płeć, wiek, uzdolnienia ruchowe oraz sprawność fizyczną [8, 10].Różnego rodzaju zajęcia fitness stwarzają dogodne warunki dla osób, które nie umieją pływać oraz często dla osób starszych, które nie ćwiczyły od lat i boją się o swoją kondycję. Niejednokrotnie, gdy ćwiczenia wykonywane w środowisku powietrznym są dla człowieka niemożliwe to siła wypornościowa wody stwarza wrażenie, iż ciężar właściwy jego ciała jest bardzo niewielki [9, 10], co powoduje łatwość w wykonywaniu ćwiczeń oraz odciąża kręgosłup oraz stawy. Opór wody natomiast sprawia, że ćwiczenia wykonywane w wodzie są bardzo efektywne, zwiększa się ich intensywność oraz ciężko jest utracić równowagę. Bardzo duża atrakcyjność zajęć oraz wszelkiego rodzaju korzyści płynące z uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym sprawiają, iż ćwiczenia w wodzie stają się coraz bardziej popularne i cieszą się zainteresowaniem w każdej grupie wiekowej [6]. Ćwiczenia w wodzie są szczególnie zalecane dla osób starszych, bowiem aktywność w tej formie sprzyja pracy terapeutycznej. Ćwiczenia w wodzie bardzo często są jedynym rodzajem aktywności ruchowej dla osób chorych na artretyzm, zapalenie stawów i kości oraz osteoporozę, a więc dolegliwości bardzo często występujących wśród osób starszych. Poprawia zdrowie osób cierpiących na cukrzycę i choroby serca. Systematycznie prowadzone zajęcia w wodzie polepszają ogólną wydolność organizmu, poprzez aktywację układu krążeniowo-oddechowego [6]. Zajęcia rekreacyjne w wodzie powinny być tak dobrane, aby uwzględniały poziom sprawność fizycznej, wiek, stan zdrowia oraz umiejętności pływackie. Zdecydowanie największą popularnością, dla osób dorosłych, cieszy się pływanie rekreacyjne oraz formy ruchu w wodzie wykonywane przy muzyce. Szczególnie polecane zajęcia dla osób w wieku starszym i podeszłym to Aqua aerobik senior, Aquawalking, Hydrorobik Aqua joga i klasyczny Aqua aerobik [11, 14]. W związku z powyższym zagadnienie dotyczące aktywności ruchowej w środowisku wodnym osób w różnym wieku stało się inspiracją dla autorek do podjęcia szczegółowych badań w tym temacie. CEL PRACY I PYTANIA BADAWCZE Celem pracy było poznanie opinii osób w różnym wieku uprawiających w wolnym czasie ćwiczenia ruchowe w środowisku wodnym na temat znaczenia tej aktywności w kontekście ich samopoczucia oraz walorów prozdrowotnych; jak też poznanie motywów jakimi kierowali się badani wybierając tego rodzaju aktywność ruchową z uwzględnieniem płci.
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci W związku z postawionym celem pracy pytania badawcze sformułowano następująco: 1. Jaki poziom umiejętności pływackich prezentowali badani w świetle ich samooceny? 2. Jakie rodzaje aktywności ruchowej w środowisku wodnym wybierali najczęściej badani z uwzględnieniem płci i wieku oraz jakie były ich opinie na temat stanu zdrowia i samopoczucia pod wpływem ćwiczeń w wodzie? 3. Jakimi motywami kierowali się najczęściej respondenci podejmując w wolnym czasie uprawianie aktywności ruchowej w środowisku wodnym w odniesieniu do płci? MATERIAŁ I METODA BADAWCZA Badaniami objęto losowo wybrane osoby w różnym wieku uprawiające aktywność ruchową w środowisku wodnym indywidualnie lub biorące udział w zajęciach organizowanych przez Ośrodek AGH oraz Park Wodny w Krakowie. Obserwacjom poddano76 osób, w tym 31 kobiet oraz 45 mężczyzn. Byli to głównie mieszkańcy Krakowa. W celu dokonania analizy problemu przeprowadzone zostały badania z wykorzystaniem sondażu diagnostycznego. Badania zostały przeprowadzone na przełomie 2016/2017 roku. Podstawowym narzędziem badawczym było zastosowanie kwestionariusza ankiety. Ankieta była anonimowa i zawierała 20 pytań zamkniętych oraz otwartych na temat udziału respondentów w zorganizowanych zajęciach pływackich w kontekście ich samopoczucia oraz walorów prozdrowotnych jak też motywów podejmowania tego typu aktywności ruchowej w wolnym czasie [15]. Podstawą opracowania materiału badawczego było określenie częstości odpowiedzi na poszczególne pytania wyrażonych za pomocą wartości liczbowych i procentowych. Obliczeń dokonano za pomocą programu Microsoft Office Exel 2010. WYNIKI BADAŃ Na wstępie analizy materiału badawczego dokonano charakterystyki osobniczej i społeczno- środowiskowej badanej grupy, którą stanowiły osoby dorosłe, głównie z Krakowa i okolic. Tabela I. Płeć badanej populacji Płeć N % Kobiety 31 40,78 Mężczyźni 45 59,21 Suma 76 100% 45
Rycina 1. Płeć badanej populacji Badaniami objęto grupę osób z Krakowa i okolic, liczącą 76 osób, z czego 59,21% stanowili mężczyźni, natomiast 40,78% kobiety (tab. I, ryc. 1). Większość badanych zatem stanowili mężczyźni. Tabela II. Wiek badanej populacji Wiek N % N % N % 20-30 lat 14 45,16 14 31,11 28 36,84 31-40 lat 9 29,03 14 31,11 23 30,26 41-50 lat 5 16,12 10 22,22 15 19,73 51-60 lat 3 9,6 5 11,11 8 10,52 61-70 lat 0 0 2 4,44 2 2,63 Suma 31 100,00% 45 100,00% 76 100,00% 46
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Rycina2. Wiek badanej populacji Badani mieścili się w przedziale wiekowym od 20 70 lat (tab. II, ryc. 2); najwięcej kobiet najwięcej (45,16%) było w wieku 20 30 lat oraz blisko 1/3 w wieku 31 40 lat, podobnie było wśród mężczyzn w wieku 20 30 lat było 31,11% oraz 31,11% w wieku 31 40 lat. Tabela III. Miejsce zamieszkania badanej populacji Miejsce zamieszkania N % N % N % Wieś 3 9,67 5 11,11 8 10,52 Miasto 28 90,32 40 88,88 68 89,47 Suma 31 100,00% 45 100,00% 76 100,00% Rycina 3. Miejsce zamieszkania badanej populacji 47
Wśród badanych zdecydowaną większość (tab. III, ryc. 3) stanowili mieszkańcy miasta, zarówno kobiety 90,32% jak i mężczyźni 88,88%, w odniesieniu do mieszkańców wsi (kobiety 9,67% i mężczyźni 11,11%). Tabela IV. Wykształcenie badanej populacji Wykształcenie N % N % N % Podstawowe 1 3,22 0 0 1 1,31 Zawodowe 0 0 0 0 0 0 Średnie 5 16,12 8 17,77 13 17,10 Wyższe licencjackie 3 9,67 6 13,33 9 11,84 Wyższe magisterskie 22 70,96 31 68,88 53 69,73 Suma 31 100,00 45 100,00 76 100,00 Rycina 4. Wykształcenie badanej populacji Z danych zawartych w tab. IV i na rycinie 4 można stwierdzić, że najwięcej badanych, zarówno kobiet 70,96% jak i mężczyzn 68,88% posiadało wykształcenie wyższe magisterskie. Najmniejszy odsetek wśród badanych stanowiły kobiety z wykształceniem podstawowym (3,22%), natomiast mężczyzn z wykształceniem wyższym licencjackim (13,33%). Dokonując rozwiązania problemu badawczego na temat uczestnictwa badanych (w różnym wieku) w zajęciach ruchowych w środowisku wodnym w pierwszej kolejności poddano szczegółowym analizom umiejętności pływackie respondentów w świetle ich samooceny. 48
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Tabela V. Samoocena posiadania umiejętności pływackich respondentów Umiejętność pływania N % N % N % TAK 30 96,77 44 97,77 74 97,36 NIE 1 3,22 1 2,22 2 2,63 Suma 31 100,00 45 100,00 76 100,00 Rycina 5. Samoocena posiadania umiejętności pływackich respondentów Wśród badanych zdecydowaną większość, zarówno kobiet (96,77%) jak i mężczyzn (97,77%), stanowiły osoby (tab. V, ryc. 5) deklarujące posiadanie umiejętności pływackich, w odniesieniu do osób nie umiejących pływać kobiet 3,22%, mężczyzn 2,22%. Jako wiek nauki pływania, respondenci, bez względu na płeć (64,86%) najczęściej deklarowali 6 10 lat, natomiast jako osobę która nauczyła ich pływać ankietowani najczęściej wskazywali rodziców (kobiety 30,00), (mężczyźni 36,36%) oraz instruktora (kobiety 23,33%, mężczyźni 34,09%). Tabela VI. Samoocena poziomu umiejętności pływackich badanych Ocena N 30 % N 44 % N 74 % Bardzo dobra 7 23,33 12 27,27 19 25,67 Dobra 13 43,33 24 54,54 37 50,00 Dostateczna 8 26,66 6 13,63 14 18,91 Niedostateczna 2 6,66 2 4,54 4 5,40 Suma 30 100,00 44 100,00 74 100,00 49
Rycina 6. Samoocena poziomu umiejętności pływackich badanych W odniesieniu do poziomu umiejętności pływackich (tab. VI, ryc. 6) najwięcej respondentów (zarówno kobiet 43,33%, jak i w większym odsetku mężczyzn 54,54%) oceniło swoje umiejętności na ocenę dobrą, natomiast na ocenę bardzo dobrą znacznie mniej ankietowanych 23,33% kobiet i 27,27% mężczyzn. Tylko bardzo niewielki odsetek badanych zarówno u kobiet (6,66%), jaki i mężczyzn (4,54%) określiło swoje umiejętności na ocenę niedostateczną. Tabela VII. Pokonywany dystans w opiniach badanych Dystans (m) N 30 % N 44 % N 74 % 25 2 6,66 0 0 2 2,70 50 5 16,66 2 4,54 7 9,45 100 6 20,00 7 15,90 13 17,56 200 17 56,66 35 79,54 52 70,27 Suma 30 100,00 44 100,00 74 100,00 50
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Rycina 7. Pokonywany dystans w opiniach badanych Największy odsetek badanych (tab. VII, ryc. 7), więcej mężczyzn (79,54%) aniżeli kobiet (56,66) deklarowało pokonywanie dystansu 200 m, natomiast znacznie mniej 100 m 20% kobiet i nieco mniej mężczyzn 15,90%. Tabela VIII. Technika poruszania się w wodzie w opiniach badanych Technika pływania N 30 % N 44 % N 74 % Sposób prymitywny 7 23,33 3 6,81 10 13,51 Styl klasyczny (żabka) 24 80,00 36 81,81 60 81,08 Kraul na grzbiecie 16 53,33 31 70,45 47 63,51 Kraul na piersiach 10 33,33 37 84,09 47 63,51 Styl motylkowy 5 16,66 14 31,81 19 25,67 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi 51
*Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina 8. Technika poruszania się w wodzie w opiniach badanych Oceniając technikę jaką najskuteczniej poruszają się w wodzie respondenci (tab. VIII, ryc. 8) stwierdzono, iż najwięcej kobiet deklarowało pływanie stylem klasycznym (80,00%) oraz kraulem na grzbiecie (53,33%). Mężczyźni z kolei wyrazili, iż najwięcej z nich porusza się kraulem na piersiach (84,09%) oraz podobnie jak kobiety stylem klasycznym (81,81%) i kraulem na grzbiecie (70,45%). Kolejno dokonano analizy materiału na temat uczestnictwa respondentów w różnych formach aktywności ruchowej w środowisku wodnym. Tabela IX. Charakter zajęć w wodzie, w których uczestniczyli badani Charakter zajęć N 31 % N 45 % N 76 % Nauka pływania 3 9,67 4 8,88 7 9,21 Doskonalenie umiejętności 23 74,19 37 82,22 60 78,94 Pływanie zdrowotne 16 51,61 23 51,11 39 51,31 Gimnastyka w wodzie przy muzyce 10 32,25 0 0 10 13,15 Hydrorobik 0 0 1 2,22 1 1,31 Aqua jogging 2 6,45 0 0 2 2,63 Aquawalking 0 0 1 2,22 1 1,31 Aquaaerobic KWC 3 9,67 0 0 3 3,94 Aqua Joga 0 0 1 2,22 1 1,31 AquaWatsu 0 0 1 2,22 1 1,31 Shiatsu 0 0 1 2,22 1 1,31 Aqua Aerobik Senior 0 0 0 0 0 0 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi 52
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina 9. Charakter zajęć w wodzie, w których uczestniczyli badani Z danych zawartych w tab. IX i na ryc. 9 wynika, iż respondenci uczestniczyli w zróżnicowanych formach aktywności ruchowej w wodzie. Najwięcej badanych, zarówno mężczyzn (82,22%) jak i w nieco mniejszym odsetku kobiet (74,19%) uczestniczyło w zajęciach doskonalenia posiadanych umiejętności pływackich oraz pływania zdrowotnego kobiety 51,61%, mężczyźni 51,11%. Ponadto 32,25 % kobiet deklarowało także uczestnictwo w gimnastyce w wodzie przy muzyce. Dokonując analiz uczestnictwa badanych w środowisku wodnym, stwierdzono, iż najwięcej z nich, bez względu na płeć, deklarowało okres 4 lat (i dłuższy) 53,33%. W odniesieniu do częstotliwości tego uczestnictwa badani najczęściej wyrażali, iż było to 2 razy w tygodniu (kobiety 54,83%, mężczyźni 52,27%). Zdecydowanie mniejszy odsetek stanowiły osoby deklarujące uczęszczanie na zajęcia w wodzie 1 raz w tygodniu mężczyźni 20,45%, kobiety 29,03%. Tabela X. Ocena samopoczucia badanych po ćwiczeniach w wodzie Ocena samopoczucia N 30 % N 44 % N 74 % Odprężony, zrelaksowany 28 93,33 39 88,63 67 90,54 Zmęczenie spowodowane wysiłkiem fizycznym 1 3,33 0 0 1 1,35 Zmęczenie i nie uczestni- 0 0 0 0 0 0 53
Ocena samopoczucia czę w kolejnych zajęciach Nie czuję zmęczenia, bardzo chętnie uczestniczę w zajęciach N 30 % N 44 % N 74 % 6 20,00 8 18,18 14 18,91 Zawsze ćwiczę niechętnie 0 0 0 0 0 0 Jestem bardzo szczęśliwy ćwicząc w wodzie 16 53,33 20 45,45 36 48,64 Głęboki sen dający całkowite wypoczęcie 0 0 1 2,27 1 1,35 Zmęczenie oraz chęć do dalszych ćwiczeń 2 6,66 6 13,63 8 10,81 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina10. Ocena samopoczucia badanych po ćwiczeniach w wodzie Uwzględniając opinie respondentów na temat ich samopoczucia po ćwiczeniach w wodzie zauważa się (tab. X, ryc. 10), iż bez względu, na płeć najwięcej z nich zadeklarowało uczucie odprężenia i zrelaksowania (90,54%). Znaczny odsetek badanych tak kobiet (53,33%) jak i mężczyzn (45,45%) wyraził też, że czuje się bardzo szczęśliwym ćwicząc w wodzie. 54
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Ankietowani wyrażając opinie na temat motywów podejmowania w wolnym czasie aktywności ruchowej w środowisku wodnym wskazywali na szereg aspektów mających znaczenie w podjęciu takiej decyzji. Respondenci wyróżniali szereg motywów takich jak: zdrowotne, estetyczne, utylitarne, emocjonalne oraz poznawcze i wskazywali na te aspekty z różnym nasileniem w zależności od płci. Tabela XI. Motywy zdrowotne w opinii badanych Motywy Zdrowotne N 30 % N 44 % N 74 % Hartowanie ciała 2 6,66 17 38,63 19 25,67 Poprawa stanu zdrowia i kondycji 23 76,66 34 77,27 57 77,02 Odporność na choroby 6 20,00 12 27,27 18 24,32 Poprawa sylwetki 19 63,33 23 52,27 42 56,75 Rehabilitacja 6 20,00 5 11,36 11 14,86 Kształtowanie siły i szybkości 5 16,66 13 29,54 18 24,32 Wyładowanie energii 8 26,66 15 34,09 23 31,08 Rycina11. Motywy zdrowotne w opiniach badanych Uwzględniając motywy zdrowotne (tab. XI, ryc. 11) stwierdzono, że najwięcej respondentów, bez względu na płeć wyróżniło poprawę stanu zdrowia i kondycji fizycznej (77,02%) oraz poprawę sylwetki (56,75%). 55
Tabela XII. Motywy estetyczne w opiniach badanych Motywy estetyczne N 30 % N 44 % N 74 % Kształtowanie ciała i sylwetki 11 36,66 19 43,18 30 40,54 Wysportowana sylwetka 12 40,00 21 47,72 33 44,59 Utrata masy ciała 16 53,33 15 34,09 31 41,89 Zapobieganie otyłości 6 20,00 16 36,36 22 29,72 Harmonia ruchów ciała 6 20,00 12 16,21 18 24,32 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina12. Motywy estetyczne w opiniach badanych Biorąc pod uwagę motywy estetyczne (tab. XII, ryc. 12) zauważa się różnice międzypłciowe w wypowiedziach. Najwięcej kobiet wskazało na utratę masy ciała (53,33%) oraz osiągnięcie wysportowanej sylwetki (40,00%). Natomiast mężczyźni w pierwszej kolejności wyróżniali osiągnięcie wysportowanej sylwetki (47,72%) oraz kształtowanie ciała i sylwetki (43,18%). 56
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Tabela XIII. Motywy utylitarne w opiniach badanych Motywy utylitarne N 30 % N 44 % N 74 % Odpoczynek, rekreacja 23 76,66 33 75,00 56 75,67 Nowe umiejętności 8 26,66 12 27,27 20 27,02 Spędzenie wolnego czasu 17 56,66 22 50,00 39 52,70 Inne 0 0 0 0 0 0 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina 13. Motywy utylitarne w opiniach badanych Analizując motywy utylitarne (Tab. XIII, ryc. 13) zauważa się, iż najwięcej badanych, przedstawicieli obu płci, podejmując zajęcia ruchowe w środowisku wodnym kierowało się głównie odpoczynkiem i rekreacją 75,67% oraz sposobem spędzenia wolnego czasu 52,70%. Tabela XIV. Motywy emocjonalne w opiniach badanych Motywy emocjonalne N 30 % N 44 % N 74 % Pokonanie słabości 3 10,00 7 15,90 10 13,51 Dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne 30 100,00 41 93,18 71 95,94 57
Motywy emocjonalne N 30 % N 44 % N 74 % Zadowolenie z umiejętności 8 26,66 15 34,09 23 31,08 Przeżycie pozytywnych wrażeń 4 13,33 12 27,27 16 21,62 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina 14. Motywy emocjonalne w opinii badanych Dokonując analizy danych dotyczących motywów emocjonalnych (tab. XIV, ryc. 14) stwierdzono, iż najwięcej ankietowanych, 100% kobiet i 93,18% mężczyzn, wyraziło w szczególności dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne (ogółem 95,94%). Tabela XV. Motywy poznawcze w opinii badanych Motywy poznawcze N 30 % N 44 % N 74 % Poznanie nowych dyscyplin sportowych 15 50,00 24 54,54 39 52,70 Poznanie cech środowiska wodnego 1 3,33 2 4,54 3 4,05 Rozszerzenie zaintere- 16 53,33 29 65,00 45 60,81 58
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci Motywy poznawcze sowań Poznanie granic wydolności N 30 % N 44 % N 74 % 2 6,66 5 11,36 7 9,45 *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi *Suma procent nie równa się 100, ponieważ ankietowani udzielali więcej niż jednej odpowiedzi Rycina 15. Motywy poznawcze w opinii badanych Najwięcej respondentów jako motyw poznawczy (tab. XV, ryc. 15) deklarowało rozszerzenie obszaru zainteresowań, tak wyraziło nieco więcej mężczyzn (65,00%) aniżeli kobiet (53,33%) oraz poznanie nowych dyscyplin sportowych (50,00% kobiet i 54,54% mężczyzn). WNIOSKI Na podstawie szczegółowych analiz dotyczących znaczenia ćwiczeń w środowisku wodnym osób w różnym wieku uprawiających tego rodzaju aktywność ruchową sformułowano następujące uogólnienia: 1. W badaniach wzięło udział 76 osób, uprawiających w wolnym czasie aktywność ruchową w środowisku wodnym. Przewagę stanowili mężczyźni nad 59
kobietami. Respondenci mieścili się w przedziale wiekowym 20 70 lat; najwięcej osób zarówno wśród kobiet jak i wśród mężczyzn było w wieku 20 40 lat. 2. Respondenci w ponad 96%, bez względu na płeć, deklarowali posiadanie umiejętności pływackich. Zarówno kobiety(w 43,33%) jak i w większym odsetku mężczyźni (54,54%) poziom tych umiejętności oceniali jako dobry. 3. Najwięcej ankietowanych, bez względu na płeć, deklarowało uczestnictwo w zajęciach w wodzie związanych z doskonaleniem umiejętności pływackich oraz pływaniem zdrowotnym. 1/3 kobiet wyrażała też uczestnictwo w zajęciach w wodzie przy muzyce. 4. Zarówno respondentki jak i respondenci najczęściej deklarowali zdecydowaną poprawę stanu zdrowia pod wpływem ćwiczeń w wodzie; a oceniając swoje samopoczucie najwięcej ankietowanych, bez względu na płeć, wyraziło odprężenie i zrelaksowanie oraz towarzyszące uczucie zadowolenia podczas ćwiczeń w środowisku wodnym. 5. Ankietowani, tak kobiety jak i mężczyźni, wyróżniali szereg motywów skłaniających ich do podejmowania aktywności ruchowej w środowisku wodnym. Najczęściej badani wskazywali na aspekty zdrowotne i estetyczne oraz w mniejszym odsetku na emocjonalne, utylitarne a nawet poznawcze. 6. Wydaje się, iż przedstawione wyniki badań okazały się cenne i wartościowe z punktu widzenia głównie prozdrowotnego, bowiem promują walory uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym bez względu na płeć i wiek. PIŚMIENNICTWO 1. Napierała M., Muszkieta R., Żukow: [w:] Człowiek rekreacja zdrowie. Wydawnictwo: Ośrodek rekreacji, Sportu i Edukacji w Poznaniu, Bydgoszcz 2009, s. 20. 2. Bielec G.: Aktywność fizyczna w środowisku wodnym wobec wybranych celów i funkcji wychowania fizycznego- na przykładzie gimnazjów publicznych. Wydawnictwo uczelniane, Gdańsk 2012, s. 13 34 3. Drabik J.: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa, Wydawnictwo uczelnianie, Gdańsk 1995, s. 20. 4. Gruszkowska M.: Aktywność ruchowa a przebieg transakcji stresowej u młodzieży. Wydawnictwo: AWF, Warszawa 2005, s. 13. 5. Piotrowska-Całka E. Aqua fitness wprowadzenie metodyczne. Wydawnictwo AWF, Warszawa 2013, s. 8. 6. Dybińska E.: Znaczenie aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób starszych aktywnych fizycznie, Annales UMCS, Medicina, Sectio D, VOL. LX, SUPPL. XVI, N 1, Lublin 2006, s. 19 23. 60
Ewa Dybińska, Natalia Pakulska Motywy uprawiania aktywności ruchowej w środowisku wodnym w opiniach osób aktywnych fizycznie z uwzględnieniem płci 7. Dybińska E.: Terapeutyczne znaczenie ćwiczeń w środowisku wodnym jako jednej z form wspomagających leczenie otyłości. Annales UMCS, Medicina, Sectio D, VOL. LX, SUPPL. XVI, N 1, Lublin 2006, s. 29 33. 8. Dybińska E.: Prozdrowotny styl życia w opiniach osób starszych nie pracujących zawodowo, Annales UMCS, Medicina, Sectio D, VOL. LXII,, SUPPL. XVIII, N 2, Lublin 2007, s. 138 143 9. Dybińska E.: Społeczno środowiskowe uwarunkowania zachowań rekreacyjnych osób w wieku poprodukcyjnym, Annales UMCS, Medicina, Sectio D, VOL. LXII,, SUPPL. XVIII, N 2, Lublin 2007, s. 144 150. 10. Groffik D.: Aqua fitness, Wydawnictwo AWF w Katowicach, Katowice 2012. 11. Dybińska E.: Uczenie się i nauczanie pływania. Zagadnienia wybrane, Podręczniki i Skrypty,32, AWF Kraków 2009. 12. Karpiński R.: Pływanie, sport, zdrowie, rekreacja. AWF Katowice 2008. 13. Bielec G. Aktywność fizyczna w środowisku wodnym wobec wybranych celów i funkcji wychowania fizycznego- na przykładzie gimnazjów publicznych. Wydawnictwo Uczelniane, Gdańsk 2012, s. 28 31. 14. Pietrusik K.: Formy aktywności fizycznej w środowisku wodnym wykorzystywane w kreacji zdrowia. [w:] red. D. Umiastowska Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, Wydaw. Promocyjne Albatros, t. 12, Szczecin 2008, s. 359 366. 15. Stupnicki R.: Analiza i prezentacja danych ankietowych AWF Warszawa 2003. STRESZCZENIE Zasadniczym celem pracy było poznanie opinii osób w różnym wieku uprawiających w wolnym czasie ćwiczenia ruchowe w środowisku wodnym na temat znaczenia tej aktywności w kontekście ich samopoczucia oraz walorów prozdrowotnych; jak też poznanie motywów jakimi kierowali się badani wybierając tego rodzaju aktywność ruchową z uwzględnieniem płci. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety. Badania przeprowadzono na przełomie 2016/2017 roku. Obserwacjom poddano76 osób, w tym 31 kobiet oraz 45 mężczyzn. Otrzymane wyniki badań pozwoliły stwierdzić, iż ankietowani, bez względu na płeć, wyróżniali szereg motywów skłaniających ich do podejmowania aktywności ruchowej w środowisku wodnym. Najczęściej badani wskazywali na aspekty zdrowotne i estetyczne oraz w mniejszym odsetku na emocjonalne, utylitarne a nawet poznawcze. ABSTRACT The main aim of this work was to know the people opinion, systematically participating in aquatic exercises in their leisure time, about the importance aquatic environment activity in the in the context of their well-being and health benefits. Additionally it was assumed to learn the knowledge about reasons guided respondents selecting this type of physical activity by gender. In research was used diagnos- 61
tic survey method, as a tool was carried out questionnaire. Research conducted at the turn of the 2016/ 2017. In study participated 76 people, including 31 women and 45 men. The results of research led to the conclusion that the respondents, systematically participating in aquatic exercises, regardless of gender, they distinguished a number of reasons encouraging them to undertake physical activity in the aquatic environment. Most often, the respondents pointed to health and aesthetic aspects and to a less important percentage to emotional, practical and even cognitive ones. Artykuł zawiera 34952 znaki ze spacjami + grafika 62