Scenariusz lekcji chemii w klasie III gimnazjum Temat lekcji: Białka skład pierwiastkowy, budowa, właściwości i reakcje charakterystyczne Czas trwania lekcji: 2x 45 minut Cele lekcji: 1. Ogólny zapoznanie uczniów ze składem pierwiastkowym białek; zapoznanie uczniów z podziałem białek; zapoznanie uczniów z budową białek; zapoznanie uczniów z właściwościami białek; zapoznanie uczniów z reakcjami charakterystycznymi na wykrywanie białek; kształtowanie u uczniów umiejętności obserwacji zachodzących zjawisk podczas wykonywanych doświadczeń ze względu na stan skupienia, zapach czy barwę substancji; znajomość regulaminu pracowni chemicznej oraz przepisów bhp; kształtowanie umiejętności prawidłowej współpracy ucznia z nauczycielem; wyrabianie nawyków dokładności i staranności w wykonywaniu zadań; kształtowanie umiejętności posługiwania się odczynnikami chemicznymi 2. Szczegółowy (operacyjny) W zakresie wiadomości Uczeń potrafi: podać podział białek; zdefiniować pojęcie: denaturacja i wysalanie, wymienić pierwiastki wchodzące w skład białka; wymienić właściwości białka; podać definicję reakcji biuretowej i reakcji ksantoproteinowej; wyjaśnić budowę białek. 1
zastosować białka w życiu codziennym. W zakresie umiejętności: 1. stosowania wiedzy w sytuacji typowej: Uczeń umie: dokonać podziału białek; wymienić pierwiastki wchodzące w skład białek wyjaśnić proces denaturacji i wysalania; wyjaśnić reakcję biuretową i ksantoproteinową 2. stosowania wiedzy w sytuacji problemowej: Uczeń umie: zaplanować proste doświadczenie dotyczące wykrywania białek; zaplanować doświadczenie dotyczące badania właściwości chemicznych białek. Metoda: opis z pokazem Forma pracy: indywidualna, w grupach Środki dydaktyczne: substancje organiczne (białko kurze, ser ), stęż. roztwór HNO3 i NaOH, zlewki, probówki, palnik Przebieg lekcji I. Część nawiązująca 1. Przypomnienie wiadomości dotyczących tłuszczów w formie pytań: Co to są tłuszcze? Jakie właściwości mają tłuszcze? Na czym polega próba akroleinowa? 2. Podanie tematu lekcji 2
Temat: Białka skład pierwiastkowy, budowa, właściwości i reakcje charakterystyczne II. Część właściwa Nauczyciel dyktuje uczniom notatkę do zeszytu. 1. Budowa i podział białek Cząsteczki białek maja niezwykle skomplikowaną budowę, gdyż zbudowane są z bardzo dużej liczby aminokwasów połączonych ze sobą w długie łańcuchy. Mogą one mieć budowę kłębiastą, spiralną i harmonijkową. Ze względu na podział białka można podzielić na proste (proteiny) i złożone (proteidy). Najprostszym białkiem jest kwas aminooctowy zwany glicyną zawierający w swojej budowie grupę aminową NH2 Białka proste zbudowane są tylko z aminokwasów np. globulina, natomiast białka złożone zbudowane są z białek prostych i grup o charakterze nieaminokwasowym np. nukleotydów, cukrów, atomu metalu. Do białek złożonych można zaliczyć hemoglobinę, insulinę, enzymy itp. 2. Właściwości białek a) fizyczne Roztwór białka jest koloidem, ponieważ w roztworze tym rozpuszczone są cząsteczki ciała stałego tworząc zawiesinę. Roztwór koloidalny rozprasza światło, tworząc tzw. efekt Tyndalla. a) chemiczne Białko pod wpływem podwyższonej temperatury, roztworów alkoholi, zasad, kwasów oraz soli metali ciężkich ścina się ulegając denaturacji. Jest to reakcja nieodwracalna. Białka pod wpływem soli kamiennej ulega odwracalnemu procesowi wysalania (koagulacji), zmieniając swoją postać z zolu w żel wg. schematu: Roztwór białka (ZOL) (NaCl KOAGULACJA ) ŻEL 3. Skład pierwiastkowy białek Białka są to związki organiczne występujące we wszystkich organizmach żywych. Pełnią role budulcową, gdyż budują komórki i tkanki. W skład białek wchodzi wiele ważnych pierwiastków takie jak: węgiel, tlen, wodór, azot, czasami siarka i fosfor, rzadziej żelazo, miedź czy magnez. 4. Badanie składu pierwiastkowego białek 3
W celu zbadania zawartość poszczególnych pierwiastków w białku nauczyciel wykonuje następujące doświadczenia: Doświadczenie 1 a) wykrywanie węgla, tlenu i wodoru w białku Przebieg doświadczenia: W dwóch probówkach nauczyciel umieścił kolejno: kawałki sera i białko jaja kurzego, a następnie ogrzewał kolejno każdą z nich w płomieniu palnika. Uczniowie obserwują przebieg doświadczenia i podają wniosek: Obie substancje uległy zwęgleniu, a na ściankach probówki skropliła się para wodna. Świadczy to o tym fakt, że w skład sera i białka jaja kurzego wchodzi węgiel, tlen i wodór. Doświadczenie 2 b) wykrywanie azotu w białku Przebieg doświadczenia: W probówce nauczyciel umieszcza kawałek sera, dodaje stężonego roztworu NaOH i ogrzewa. Następnie do wylotu probówki zbliża zwilżony papierek uniwersalny. W czasie ogrzewania wydzielał się gaz o charakterystycznym zapachu, a papierek uniwersalny zmienił barwę na niebiesko. Uczniowie obserwują przebieg doświadczenia i podają wniosek: Świadczy to o tym fakt, że wydzielający się gaz to amoniak, a więc w skład białka wchodzi azot. 5. Reakcje charakterystyczne na wykrywanie białka a) reakcja ksantoproteinowa Białka pod wpływem stężonego kwasu azotowego (V) zmienia barwę na żółtą. b) reakcja biuretowa Białka pod wpływem roztworu NaOH i CuSO4 zabarwia białko na kolor fioletowoniebieski. III. Część podsumowująca 1. Nauczyciel podsumowując lekcję zadaje uczniom pytania: Jaki jest skład pierwiastkowy białek? Z czego zbudowane są białka? Jakie właściwości mają białka? 4
W jaki sposób można wykryć białka? 2. Nauczyciel zadaje uczniom pracę domową: Co to są aminokwasy i jaką role odgrywają w organizmie ludzkim? 5