S t u d i a NAD RODZINĄ

S t u d i a NAD RODZINĄ (45) 2017 / Rok XXI kwartalnik 4 Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2017

UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO WYDZIAŁ STUDIÓW NAD RODZINĄ Rada Naukowa: prof. dr hab. Arndt Büssing Universität Witten/Herdecke, Niemcy; prof. Th dr Ladislav Csontos SI, PhD Trnavska Univerzita, Słowacja; prof. dr hab. Detlev Dormeyer Technische Universität, Dortmund, Niemcy; prof. dr hab. Markus Eham Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt, Niemcy; prof. dr hab. Boguslavas Gruzevskis Uniwersytet Wileński, Litwa; ks. prof. dr hab. Richard Hartmann Theologische Fakultät, Fulda, Niemcy; prof. dr hab. Stephan Kampowski Pontificio Instituto Giovanni Paolo II, Rzym, Włochy; br. prof. dr Herman Lombaerts FSC Catholic University in Leuven, Belgia; prof. dr hab. Uto Meier Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt, Niemcy; ks. prof. dr hab. Ireneusz Mroczkowski UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. dr hab. Christoph Gregor Müller Theologische Fakultät, Fulda, Niemcy; ks. prof. dr hab. Mieczysław Ozorowski UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. dr hab. Cornelius Roth Theologische Fakultät, Fulda, Niemcy; ks. prof. dr hab. Kazimierz Rynkiewicz Ludwig Maximilian Universtität Monachium, Niemcy; prof. dr Horst Seidl Universität Wien, Austria; ks. prof. dr Michel Schooyans Catholic University in Leuven, Belgia; ks. prof. dr hab. Adam Skreczko UKSW, Warszawa, Polska; prof. doc. JUDr. Marek Šmid, PhD Trnavska Univerzita, Słowacja; ks. prof. UKSW dr hab. Stanisław Biały UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. UKSW dr hab. Andrzej Najda UKSW, Warszawa, Polska; prof. UKSW dr hab. Małgorzata Przybysz-Zaremba UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. UKSW dr hab. Stanisław Strękowski UKSW, Warszawa, Polska; dr Agnieszka Regulska UKSW, Warszawa, Polska; Ph. dr Martin Šarkan PhD Trnavska Univerzita, Słowacja. Zespół redakcyjny: ks. prof. UKSW dr hab. Andrzej Jacek Najda (redaktor naczelny) dr Agnieszka Regulska (z-ca redaktora naczelnego) prof. UKSW dr hab. Małgorzata Przybysz-Zaremba (sekretarz) dr Marek Kulesza (redaktor tematyczny) dr Marta Kulesza (redaktor tematyczny) mgr Joanna Wódkiewicz (redaktor techniczny) dr Małgorzata Frąckiewicz (redaktor języka polskiego) mgr Mirosława Majdan (redaktor językowy angielski) prof. dr Kathrin Maier (redaktor językowy niemiecki) mgr Danuta Antoszewicz-Wojtaszek (redaktor językowy francuski, włoski) Adres redakcji: Wydział Studiów nad Rodziną, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, pok. 215, 01-938 Warszawa tel.: +48 (22) 561 90 47, e-mail: snr@uksw.edu.pl http://www.snr.wsr.uksw.edu.pl ISSN 1429-2416 Skład i łamanie: Maciej Faliński Druk i oprawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam ul. Rolna 191/193, 02-729 Warszawa tel. 22 843 37 23, 22 843 08 79, tel./fax 22 843 20 52

SPIS TREŚCI Wstęp I. ARTYKUŁY NAUKOWE: KONFLIKTY PRACA RODZINA I RODZINA PRACA A MOŻLIWOŚCI RÓWNOWAŻENIA ŻYCIA RODZINNEGO Joachim Thomas, Zum Forschungsstand zur Erfassung der Balance von Arbeit und Familie im Forschungsprojekt Family balance coaching psychosocial support for families seeking a work life balance Ewa Skimina, Justyna Kurtyka-Chałas, Ilona Skoczeń, Przegląd podejść teoretycznych oraz modeli empirycznych w badaniach nad równoważeniem życia zawodowego i rodzinnego Michał Kwiatkowski, Socjopedagogiczna analiza problematyki life work balance na tle polskiego rynku pracy Paulina Forma, Kobieta w rodzinie i życiu zawodowym czas na rozwój czy dylemat współczesności Monika Parchomiuk, Pracujący rodzice dzieci z niepełnosprawnością. Wybrane korelaty konfliktu i wzbogacenia Katarzyna Kołaczyńska, Strategie godzenia opieki nad osobą starszą z pracą zawodową Bogusława Lachowska, Karolina Porydzaj, Konflikt i facylitacja między rolami rodzinnymi i zawodowymi a zadowolenie małżeństwa badania nauczycieli Manfred Cassens, Robert Dengler, Die bayerischen Gesundheitsregionen plus Ein Leuchtturmkonzept für Mittelosturopa? Die Mutter aller Lebenswelten als Patin für mehr familiäre Lebensqualität am Fallbeispiel der Gesundheitsregion plus Altmühlfranken II. SPRAWOZDANIA I RECENZJE Magdalena Roszak, Sprawozdanie z III Międzynarodowego Kongresu Praw Dziecka Informacje dla Autorów Rada Recenzentów 2017

Introduction CONTENTS ENGLISH SUMMARIES I. SCIENTIFIC ARTICLES ON CONFLICTS: WORK FAMILY AND FAMILY WORK. POSSIBILITIES OF BALANCING WORK AND FAMILY AND FAMILY LIFE Joachim Thomas, On the state of research to determine the balance of work and family in the research project Family balance coaching psychosocial support for families seeking a work life balance Ewa Skimina, Justyna Kurtyka-Chałas, Ilona Skoczeń, Review of theoretical approaches and empirical models in research on balancing work and family life Michał Kwiatkowski, Socio-pedagogical analysis of life work balance problems against the background of Polish job market Paulina Forma, A woman in the family and professional life time for development or the dilemma of the present day Monika Parchomiuk, Working parents of children with disability. Selected correlates of conflict and enrichment Katarzyna Kołaczyńska, Strategies for combining care for elderly people with work Bogusława Lachowska, Karolina Porydzaj, Conflict and facilitation between family and professional roles in relation to marital satisfaction in teachers group Manfred Cassens, Robert Dengler, The bavarian Gesundheitsregionen plus A lighthouse concept for Central Eastern Europe? The mother of all settings as godmother for more familiar quality of life taking the case study of the Gesundheitsregion plus Altmühlfranken II. REVIEWS AND REPORTS Magdalena Roszak, Report from the 3rd International Congress of Children s Rights Information for the authors Board of Reviewers 2017

Studia nad Rodziną UKSW 2017 R. XXI nr 4 (45) WSTĘP Zainteresowanie problematyką relacji między sferą funkcjonowania osobistego (w szczególności rodzinnego) a życiem zawodowym od wielu lat rośnie. Związane jest to m.in. ze zmieniającymi się wymaganiami w obu obszarach, wielokrotnie podkreślanym zacieraniem się granic między nimi oraz nieuchronnym przenikaniem się ról tradycyjnie im przypisywanym. Elastyczność, kreatywność, zaangażowanie w sprawy organizacji, ciągłe uczenie się i podnoszenie kwalifikacji (także w formie samouczenia), współpraca grupowa, gotowość do zmian i rozwoju, postępująca informatyzacja, komunikacja elektroniczna czy dostępność to zbiór współczesnych i oczekiwań wymagań wobec pracowników. Tego typu pożądane właściwości pracowników coraz bardziej wykraczają poza to, co dzieje się w miejscu pracy. Jednocześnie sama praca już dawno przestała być wyłącznie źródłem zabezpieczenia materialnego, kojarząc się dużo częściej z możliwością samorozwoju, satysfakcji życiowej, aspiracji. Sytuacja taka prowadzi do coraz intensywniejszego przenikania się czy wręcz konkurowania ze sobą sfery aktywności zawodowych oraz osobistych, możliwego zacierania się granic między nimi oraz nieuchronnych trudności z tym związanych. Widoczne staje się to zwłaszcza w przypadku systemu rodzinnego, który jak się wielu wydaje postrzegany jest niejednokrotnie jako trudny do pogodzenia ze swobodną realizacją aktywności zawodowych. Zasygnalizowana powyżej konstelacja zagadnień powoduje, że temat interakcji między pracą zawodową (czy funkcjonowaniem w rolach zawodowych) a życiem rodzinnym cieszy się rosnącym zainteresowaniem zarówno polityków czy ekonomistów, jak również pracodawców oraz naukowców. W intensywnie prowadzonej debacie wyróżnić można cały szereg koncepcji teoretycznych, podejść czy propozycji praktycznych odwołujących się częściowo odmiennych perspektyw, modeli myślowych oraz płaszczyzn analiz, wychodzących od różnych, nierzadko konkurencyjnych stanowisk dyscyplinarnych, reprezentujących różne cele oraz motywacje. Znaczące miejsce w dyskursie publicznym nad równowagą między pracą (życiem zawodowym) oraz rodziną (życiem osobistym) zajmują od dawna rozważania nad tworzeniem możliwości pogodzenia zobowiązań zawodowych i rodzinnych, nauki,

zaangażowania społecznego oraz odpoczynku. Ich źródeł doszukiwać się można w kontekście pojawienia się (początkowo w Stanach Zjednoczonych, później także w Europie Zachodniej) pomysłów i propozycji przyjaznych rodzinie, stanowiących odpowiedź na zmiany charakteru rynku pracy oraz skali aktywności zawodowej kobiet. Tak rozumiana równowaga praca życie (ang. work life balance, WLB) odwołuje się często do organizacji wsparcia w zakresie równoważenia ról zawodowych i pozazawodowych pracowników, bez względu ich na sytuację rodzinną 1. Ta perspektywa właściwa jest aktualnie w szczególności dla obszaru polityki społecznej, znajdując jako jeden z kluczowych priorytetów trwałe umocowanie w szeregu strategicznych dokumentów Unii Europejskiej odnoszących się do zwiększenia zatrudnienia kobiet, równouprawnienia płci czy sprostania wyzwaniom demograficznym 2. Realizacja tych celów planowana jest poprzez m.in. zwiększenie podaży odpowiednich, dostępnych i wysokiej jakości usług opieki nad dziećmi poniżej wieku, w którym zaczyna się obowiązek szkolny, z uwzględnieniem popytu na te usługi i zgodnie z krajowymi wzorcami zapewniania opieki nad dziećmi, zapewnienie większych możliwości opieki nad innymi niesamodzielnymi członkami rodziny czy promowanie elastycznych systemów godzin pracy i równych form urlopów zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Powiązane z powyższym rozumieniem problematyki równowagi między pracą a rodziną (życiem osobistym) jest wpisanie jej w kontekst zagadnień związanych z tzw. społeczną odpowiedzialnością biznesu (ang. CSR Corporate Social Responsibility), właściwe dla perspektywy pracodawców oraz analiz z obszaru zarządzania przedsiębiorstwem. W praktyce postuluje się, by włączanie zagadnień z zakresu work life balance (WLB) do strategii organizacji (przedsiębiorstwa) skutkować mogło wypracowaniem takiej kultury organizacji, która możliwie szeroko dopuszcza elastyczne formy organizacji pracy i czasu pracy, kreatywne formy zatrudnienia, urlopy, udogodnienia i zwolnienia z obowiązków świadczenia pracy czy też dodatkowe świadczenia, bonusy i usługi oferowane pracownikom 3. W tym wypadku podobne propozycje działań nie są argumentowane dążeniem do osiągnięcia ważnych i użytecznych społecznie celów, lecz wiązane z długofalowym rozwojem przedsiębiorstwa oraz modelu zarządzania zasobami ludzki. 1 por. C. Sadowska-Snarska, Koncepcja równowagi praca życie w kontekście zmian zachodzących w sferze ekonomicznej i społecznej, [w:] Relacje praca życie pozazawodowe drogą do zrównoważonego rozwoju, red. R. Tomaszewska-Lipiec, Bydgoszcz 2014, s. 39. 2 Tamże, s. 40 n. 3 E. Stawicka, Równowaga praca życie pozazawodowe elementem działań społecznie odpowiedzialnych, [w:] Relacje praca życie pozazawodowe drogą do zrównoważonego rozwoju, red. R. Tomaszewska-Lipiec, Bydgoszcz 2014, s. 308.

W obszarze wsparcia psychospołecznego oraz w analizach rozumienia istoty relacji między sferą funkcjonowania zawodowego i rodzinnego (osobistego) tego typu rozwiązania organizacyjne schodzą jednak na plan dalszy. Podejściem w literaturze długo dominującym, oraz uchodzącym wciąż za najlepiej zabezpieczone (zarówno od strony teoretycznokoncepcyjnej jak również empirycznej weryfikacji) jest stanowisko o nieuchronności konfliktu między pracą a życiem rodzinnym, odwołujące się do prac J. H. Greenhausa oraz N. J. Beutella 4, nawiązujących do wczesnych badań nad stresem organizacyjnym R. L. Kahna. Istnienie konfliktu wynika z istnienia niespójnych wymagań w pracy i w domu, które w efekcie mogą prowadzić do utrudnionego wykonywania jednej roli przez zaangażowanie w drugą rolę. Konflikt ten tradycyjnie rozpatrywany jest w aspekcie (1) czasu gdy czas poświęcany na wykonywanie jednej z ról ogranicza możliwość wykonywania innej, (2) napięć gdy następuje przenoszenie stresu oraz podenerwowania doświadczane podczas realizowania jednej utrudniając efektywne funkcjonowanie w drugiej roli; oraz (3) zachowania będąc wyrazem braku zgodności stylów działania w poszczególnych rolach. W późniejszym czasie sposób rozpatrywania konfliktu między pracą a życiem rodzinnym uzupełniony został przez wyodrębnienie 2 powiązanych ze sobą jego kierunków, tj. rozróżnienie sytuacji, gdy to wymagania pracy utrudniają funkcjonowanie w rodzinie (konflikt praca rodzina) od takiej, w której to obowiązki i zadania domowe/rodzinne utrudniają funkcjonowanie w rolach zawodowych (konflikt rodzina praca) 5. Jednoznacznie negatywny wydźwięk konfliktowego postrzegania relacji praca rodzina (czy też szerzej praca życie osobiste) dopełniony i rozszerzony został wielokrotnie o rozważania i koncepcje odwołujące się do elementów i możliwości pozytywnego oddziaływania obu sfer funkcjonowania człowieka 6. Jako stosunkowo nowy i aktualny kierunek dociekań jawi się nurt rozważań ukierunkowany na możliwości aktywnego i świadomego kształtowania swoistego balansu między sferą życia rodzinnego (a także szerzej: osobistego) a funkcjonowaniem zawodowym (praca, kariera, rozwój zawodowy), będący rozwinięciem i dopełnieniem prac nad integracją i dopasowaniem pracy i rodziny czy ubogacaniem obu sfer życia 7. W tym duchu postuluje się 4 J. H. Greenhaus, N. J. Beutell, Sources of conflict between work and family roles, Academy of Management Review 1985, nr 10, s. 76-88. 5 M. R. Frone, M. Russell, M. L. Cooper, Antecedents and outcomes of work family conflict: Testing model of the work family interface, Journal of Applied Psychology 1992, nr 77, s. 65-78. 6 por. np. J. G. Grzywacz, Work family spillover and health during midlife: is managing conflict everything? American Journal of health Promotion 2000, nr 14, s. 236-243. 7 W tym miejscu odwołujemy się m.in. do szeregu prac nad poszukiwaniem pozytywnych stron relacji praca rodzina, wykorzystujących m.in. pojęcia pozytywnego promieniowania, facylitacji, wzmocnienia, ubogacenia czy przenikania i kładących akcent na pozytywy mnogości ról (por. np. J.G. Grzywacz, Work family spillover

odchodzenie od statycznego ujmowania relacji między oboma obszarami w kierunku prób odwzorowania jej procesowości, dynamiki, cykliczności oraz zmienności. Dążenia takie znajdują odzwierciedlenie w warstwie językowej zamiast o statycznie rozumianej równowadze (między życiem rodzinnym i zawodowym) korzystniej jest mówić o równoważeniu (jako aktywnym procesie kształtowania optymalnej relacji w warunkach zmian). Jednocześnie odchodzi się od traktowania rozłącznie obu sfer aktywności ludzkiej podkreślając, że pomiędzy nimi mamy do czynienia ze stałym przepływem doświadczeń (zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych), mających znaczenie dla różnych wymiarów funkcjonowania człowieka. W tym właśnie kierunku zmierzają aktualnie realizowane na Wydziale Studiów nad Rodziną Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie międzynarodowe projekty dotyczące możliwości wspierania rozwoju kompetencji w budowaniu równowagi między życiem rodzinnym i zawodowym oraz stworzenia psychometrycznych narzędzi diagnostycznych wykorzystujących metodę pobierania próbek doświadczenia (experience sampling method, ESM) dla badania kompetencji w tym zakresie 8. Prowadzone w ich ramach prace koncepcyjne, badawcze i wdrożeniowe zainspirowały nas do próby zebrania i prezentacji wybranych kierunków interdyscyplinarnych poszukiwań, badań oraz studiów nad równowagą i równoważeniem często trudnej i konfliktowej relacji między życiem rodzinnym i zawodowym. Na zgromadzony przez nas materiał składa się ostatecznie zbiór 8 artykułów tematycznych oraz jedno sprawozdanie z III Międzynarodowego Kongresu Praw Dziecka. Całość tego numeru Studiów nad Rodziną można podzielić na dwie części. W pierwszej znajdują się opracowania wprowadzające w tematykę równoważenia życia zawodowego i rodzinnego, które przedstawiają przede wszystkim teoretyczno-empiryczne korzenie poruszanego obszaru oraz przegląd aktualnych stanowisk i pozycji. Do tych artykułów należy wliczyć opracowanie Joachima Thomasa Zum Forschungsstand zur Erfassung der Balance von Arbeit und Familie im Forschungsprojekt and health ) oraz wybranych opracowań nad równowagą między życiem zawodowym i pozazawodowym (por. np. D. Clutterbuck, Równowaga między życiem zawodowym a osobistym, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 26). 8 Powiązane ze sobą tematycznie międzynarodowe projekty Family balance coaching psychospołeczne wsparcie rodzin poszukujących balansu między życiem zawodowym i rodzinnym oraz Innowacyjne narzędzie diagnozy indywidualnych kompetencji równoważenia życia rodzinnego i zawodowego są współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020, Priorytet IV, Działanie 4.3. Realizatorami projektów są Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, EDU Research Polska Sp. z o.o., Stowarzyszenie KARAN oraz Katholische Universität Eichstätt Ingolstadt (Niemcy).

Family balance coaching psychosocial support for families seeking a work life balance. Autor na początku opracowania wprowadza w temat zmian w funkcjonowaniu samej rodziny, w tym podział obowiązków i redefiniowanie ról pełnionych przez kobietę i mężczyznę. To przedefiniowanie pozycji mężczyzny i kobiety w systemie rodzinnym związane jest ze zmianami w strukturze społecznej oraz w coraz większej potrzebie realizacji się kobiet również w obszarze zawodowym. Joachim Thomas pokazuje, jak ważna w psychologii stała się tematyka równoważenia życia rodzinnego i zawodowego poprzez zestawienie liczby psychologicznych publikacji dotyczących tego obszaru. Jednocześnie wskazuje na często jednostronne podejście do tematu bazujące na perspektywie konfliktu oraz uwypuklające negatywne konsekwencje zaangażowania zawodowego obojga partnerów. W dalszej części artykułu autor stawia ważne dla pogłębienia problematyki równoważenia życia zawodowego i rodzinnego pytania, w tym m.in. (1) Jaką role odgrywają zasoby podczas konfliktu/wzbogacania obszaru zawodowego i rodzinnego? (2) Jakie są rodzaje konfliktów pomiędzy pracą a rodziną, jakie jest ich oddziaływanie? (3) W jaki sposób mogą wpływać na siebie pozytywnie obszary funkcjonowania zawodowego i rodzinnego? (4) Możliwości i ograniczenia w postrzeganiu życia rodzinnego jako odpoczynku od pracy (5) Czy należy wzmacniać granice czy pracować nad zwiększeniem integracji pomiędzy różnymi obszarami życia? (6) Jak jest rola płci w równoważeniu życia zawodowego i rodzinnego oraz (7) Struktura i charakter procesu poszukiwania równowagi między sferą funkcjonowania zawodowego i rodzinnego. Każde z tych pytań jest poddawane przez autora wnikliwej opartej na analizie literatury przedmiotu analizie. Artykuł stanowi przegląd najważniejszych teorii i koncepcji dotyczących relacji pomiędzy życiem zawodowym i rodzinnym dostępnych w literaturze niemiecko- i anglojęzycznej. Artykuł Justyny Kurtyki-Chałas, Ewy Skimy i Ilony Skoczeń pt. Przegląd podejść teoretycznych oraz modeli empirycznych w badaniach nad równoważeniem życia zawodowego i rodzinnego wprowadza czytelnika w rys historyczny badań dotyczących wpływu aktywności zawodowej na funkcjonowanie psychospołeczne rodziny i poszczególnych jej członków. Autorki koncentrują się na zestawieniu dwóch głównych podejść: pierwsze postrzega obszar rodziny-pracy z perspektywy konfliktu, drugi podkreśla pozytywne ubogacanie się, wzmacnianie, przenikanie różnych obszarów funkcjonowania jednostki. W dalszej części artykułu autorki koncentrują się na wnikliwym przedstawieniu pozytywnych podejść teoretycznych dotyczących równoważenia życia rodzinnego i zawodowego. Ważną częścią opracowania jest przedstawienie empirycznych modeli w

badaniach wzajemnego wpływu obszaru zawodowego, rodzinnego i osobistego. W tej części artykułu autorki dokonują przeglądu popularnych narzędzi psychologicznych do pomiaru zasobów osobistych i kontekstualnych wykorzystywanych w procesie równoważenia życia zawodowego i rodzinnego. Michał Kwiatkowski w artykule Socjopedagogiczna analiza problematyki life work balance na tle polskiego rynku pracy analizuje negatywne skutki braku równowagi pomiędzy życiem zawodowym a osobistym/rodzinnym na rozwój psychoemocjonalny i społeczny jednostki. Autor umiejscawia przyczyny coraz większego zaangażowania jednostki w życie zawodowe w przeobrażeniach społecznych przełomu XIX i XX wieku, w tym rewolucji przemysłowej oraz w zwiększonej cyfryzacji końca lat 80 tych XX wieku, która pozwoliła na wprowadzenie alternatywnych forma zatrudnienia i doprowadziła do coraz większego zatarcia granic pomiędzy życiem prywatnym i zawodowym. Zmiany te prowadzają do pojawienia się nowych zjawisk społecznych, takich jak pracoholizm, dual career. Artykuł stanowi krótkie wprowadzenie do poruszonej tematyki. W drugiej części kwartalnika znajdują się opracowania poświęcone wybranej tematyce łączenia specyficznych obszarów życia rodzinnego, takich jak np. niepełnosprawność, starość, z życiem zawodowym. Artykuły te są dopełnieniem ogólnym ram teoretyczno-empirycznych przedstawionych w pierwszej części numeru. Paulina Forma w artykule Kobieta w rodzinie i życiu zawodowym czas na rozwój czy dylemat współczesności skupia się przede wszystkim na przedstawieniu zmian i przeobrażeń jakie zachodzą w strukturze rodziny i jakie dotyczą wizerunku kobiety, pełnionych przez niej ról, zaangażowania w różne obszary/przestrzenie życiowe. Autorka analizuje pozycje kobiety we współczesnym świecie na czterech głównych płaszczyznach: kobiecość i macierzyństwo, miejsce kobiety w rodzinie, aktywność zawodowa kobiet, wizerunek współczesnej kobiety. W artykule zawarta jest wnikliwa analiza zarówno szans, wyzwań jak i barier, które związane są z koniecznością godzenia i łączenia obowiązków zawodowych, rodzinnych oraz tych związanych z opieką i wychowaniem osób zależnych. Problematykę łączenia życia zawodowego i rodzinnego w kontekście niepełnosprawności członków systemu rodzinnego porusza artykuł Moniki Parchomiuk Pracujący rodzice dzieci z niepełnosprawnością. Wybrane korelaty konfliktu i wzbogacenia. Autorka w opracowaniu przedstawia zarówno perspektywę konfliktu jak i perspektywę wzbogacenia w odniesieniu do dwóch kluczowych obszarów funkcjonowania jednostki, jakimi są praca i rodzina. Jednocześnie analizuje te dwie perspektywy w odniesieniu do wybranej grupy docelowej, jakimi są rodziny z niepełnosprawnymi dziećmi.

Wnioski zawarte w artykule oparte są na badaniach własnych dotyczących określenia znaczenia wybranych zmiennych dla konfliktu i wzbogacenia w obszarach praca-rodzina i rodzina-praca u rodziców wychowujących dziecko niepełnosprawne. Artykuł Katarzyny Kołaczyńskiej Strategie godzenia opieki nad osobą starszą z pracą zawodową zawiera zarówno przedstawienie znaczenia aktywności zawodowej w wielopokoleniowej perspektywie oraz umiejscowienie pracy na osi życia człowieka jak i pokazuje specyfikę godzenia poszczególnych ról, w tym zawodowej, opiekuńczej w kontekście opieki nad osobą starszą. Autorka w artykule przedstawia wnioski płynących z badań własnych prowadzonych metodą biograficzną z wykorzystaniem wywiadu pogłębionego. Opracowanie zawiera szczegółowy opis refleksji płynących z badań, które dotyczą organizacji opieki nad seniorem ze szczególnym uwzględnieniem łączenia pracy zawodowej i obowiązków związanych z zabezpieczeniem osoby zależnej przez opiekunów rodzinnych. Bogusława Lachowska i Karolina Porydzaj w artykule Konflikt i facylitacja między rolami rodzinnymi i zawodowymi a zadowolenie małżeństwa badania nauczycieli przedstawiają wyniki badań dotyczące związku konfliktu i facylitacji między rolami rodzinnymi i zawodowymi z zadowoleniem z małżeństwa w grupie nauczycieli. Prezentowane badania mają charakter ilościowy i prowadzone były z wykorzystaniem kwestionariusza danych demograficznych The Work Family Fit Questionnaire oraz Kwestionariusza Dobranego Małżeństwa KDM-2 Mieczysława Plopy. Wyniki prezentowanych badań mogą mieć istotne znaczenie praktyczne, gdyż podkreślają zasadność dążenia do zwiększenia równowagi pomiędzy obszarami praca-rodzina i rodzina-praca a zatem przyjęcia szerszej, wielopłaszczyznowej perspektywy nie związanej wyłącznie z interwencjami ukierunkowanymi na redukowanie konfliktów. Die bayerischen Gesundheitsregionenplus Ein Leuchtturmkonzept für Mittelosturopa? Die Mutter aller Lebenswelten als Patin für mehr familiäre Lebensqualität am Fallbeispiel der Gesundheitsregionplus Altmühlfranken artykuł opracowany przez Manfreda Cassensa i Roberta Denglera zawiera opis modelu Regionów Zdrowotnych (Gesundheitsregionen) wdrażanego w jednym z krajów związkowych (Bawarii) w Republice Federalnej Niemiec. Prezentowany model opiera się na założeniach równoważenia kluczowych obszarów życia człowieka (Lifebalance) i ma na celu przeciwdziałanie procesom migracyjnym populacji młodych dorosłych do aglomeracji wielkomiejskich poprzez uatrakcyjnienie ich aktualnego środowiska życia. Model opiera się na trzech filarach:

rodzina i młodzież, czas wolny i kultura oraz gospodarka na miejscu. Prowadzone badania miały charakter jakościowy z wykorzystaniem metody indywidualnych przypadków. Jako dodatek do umieszczonych w kwartalniku artykułów tematycznych dotyczących równoważenia życia zawodowego i rodzinnego zostało umieszczone sprawozdanie Magdaleny Roszak z III Międzynarodowego Kongresu Praw Dziecka oraz VIII Międzynarodowej Konferencji Korczakowskiej. Dr Marek Kulesza, UKSW Dr Marta Kulesza, APS redaktorzy tematyczni