(38) 2016/ Rok XX. kwartalnik. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2016

Transkrypt

1 (38) 2016/ Rok XX kwartalnik 1 Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2016

2 UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO WYDZIAŁ STUDIÓW NAD RODZINĄ Rada Naukowa: prof. dr hab. Arndt Büssing Universität Witten/Herdecke, Niemcy; prof. Th dr Ladislav Csontos SI, PhD Trnavska Univerzita, Słowacja; prof. dr hab. Detlev Dormeyer Technische Universität, Dortmund, Niemcy; prof. dr hab. Markus Eham Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt, Niemcy; prof. dr hab. Boguslavas Gruzevskis, Uniwersytet Wileński, Litwa; ks. prof. dr hab. Richard Hartmann Theologische Fakultät, Fulda, Niemcy; prof. dr hab. Stephan Kampowski Pontificio Instituto Giovanni Paolo II, Rzym, Włochy; br. prof. dr Herman Lombaerts FSC Catholic University in Leuven, Belgia; prof. dr hab. Uto Meier Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt, Niemcy; ks. prof. dr hab. Ireneusz Mroczkowski UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. dr hab. Christoph Gregor Müller Theologische Fakultät, Fulda, Niemcy; ks. prof. dr hab. Mieczysław Ozorowski UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. dr hab. Cornelius Roth Theologische Fakultät, Fulda, Niemcy; ks. prof. dr hab. Kazimierz Rynkiewicz Ludwig Maximilian Universtität Monachium, Niemcy; prof. dr Horst Seidl Universität Wien, Austria; ks. prof. dr Michel Schooyans Catholic University in Leuven, Belgia; ks. prof. dr hab. Adam Skreczko UKSW, Warszawa, Polska; prof. doc. JUDr. Marek Šmid, PhD Trnavska Univerzita, Słowacja; ks. prof. UKSW dr hab. Stanisław Biały UKSW, Warszawa, Polska; ks. prof. UKSW dr hab. Andrzej Najda UKSW, Warszawa, Polska; prof. UKSW dr hab. Małgorzata Przybysz-Zaremba UKSW, Warszawa, Polska; Ph. dr Martin Šarkan PhD Trnavska Univerzita, Słowacja; ks. prof. UKSW dr hab. Stanisław Strękowski UKSW, Warszawa, Polska; dr Bożena Bassa UKSW, Warszawa, Polska; ks. dr Józef Młyński UKSW, Warszawa, Polska; ks. dr Cezary Naumowicz UKSW, Warszawa, Polska; dr Agnieszka Regulska UKSW, Warszawa, Polska; ks. dr Krzysztof Wolski UKSW, Warszawa, Polska Zespół redakcyjny: ks. prof. UKSW dr hab. Andrzej Jacek Najda (redaktor naczelny) dr Agnieszka Regulska (z-ca redaktora naczelnego) prof. UKSW dr hab. Małgorzata Przybysz-Zaremba (sekretarz) dr Urszula Bejma, ks. dr Józef Młyński (redaktorzy tematyczni) mgr Danuta Bazyluk (redaktor techniczny) dr Małgorzata Frąckiewicz (redaktor języka polskiego) mgr Mirosława Majdan (redaktor językowy angielski) prof. dr Kathrin Maier (redaktor językowy niemiecki) mgr Danuta Antoszewicz-Wojtaszek (redaktor językowy francuski, włoski) Adres redakcji: Wydział Studiów nad Rodziną, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego ul. Wóycickiego 1/3, bud. 19, pok. 1930, Warszawa tel.: +48 (22) , ISSN Skład i łamanie: Wojciech Bryda Druk i oprawa: DjaF drukarnia cyfrowa i offsetowa ul. Kmietowicza 1/1, Kraków tel. (12) ,

3 SPIS TREŚCI Wstęp... 7 I. ARTYKUŁY NAUKOWE: INTERDYSCYPLINARNE PODSTAWY SKONSOLIDOWANYCH DZIAŁAŃ W OPIECE U KRESU ŻYCIA Ks. Mieczysław Ozorowski, Życie jako wartość hospicjum w służbie życiu Ks. Adam Skreczko, Wychowanie do odpowiedzialności za życie Ks. Leon Szot, Zasady życia społecznego w posłudze hospicyjnej Ks. Andrzej Jacek Najda, W poszukiwaniu sensu cierpienia. Refleksja biblijno-teologiczna Ks. Henryk Skorowski, Prawo człowieka do godnej śmierci Joanna Truszkowska, Nadzieja w drodze do nieznanego Urszula Bejma, Wsparcie społeczne w sytuacjach granicznych. Wybrane zagadnienia Martyna Kawińska, Opieka nad osobami starszymi. Familizacja czy wsparcie instytucjonalne? Ks. Józef Młyński, Działania opiekuńczo-wspierające na rzecz osób starszych u kresu życia Małgorzata Olszewska, Wolontariat w opiece paliatywno-hospicyjnej niezwykłe doświadczenie siebie oraz źródło inspiracji dla opieki u kresu życia Ks. Piotr Krakowiak, Hospice-Palliative Care in Poland. Examples of the Practical Solidarity of Professionals and Volunteers in the End-of-Life Care II. RECENZJE I SPRAWOZDANIA P. Krakowiak, A. Paczkowska, A. Janowicz, B. Sikora, Sztuka komunikacji z osobami u kresu życia. Poradnik dla profesjonalistów i opiekunów nieformalnych rodzin i wolontariuszy, Wydawnictwo: Fundacja Lubię Pomagać, Gdańsk 2013, ss. 214 ks. Józef Młyński

4 4 SPIS TREśCI Wiesława Okła, Poradnictwo terapeutyczne, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013, ss. 214 ks. Józef Młyński Joanna Nawrocka, Społeczne doświadczenie starości stereotypy, postawy, wybory, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2013, ss. 136 ks. Józef Młyński Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. Praca socjalna wobec żałoby i straty. Aspekty interdyscyplinarne, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 5 maja 2015 roku Joanna Truszkowska, Justyna Kurtyka-Chałas Informacje dla Autorów

5 CONTENTS ENGLISH SUMMARIES Introduction... 7 I. SCIENTIFIC ARTICLES: INTERDISCIPLINARY FOUNDATIONS OF CONSOLIDATED ACTIVITIES IN THE END-OF-LIFE CARE Fr. Mieczysław Ozorowski, Life as a Value - Hospice in the Service of Life Fr. Adam Skreczko, Education Towards Responsibility for Life Fr. Leon Szot, The Rules of Social Life in the Service of Hospice Fr. Andrzej Najda, In Search for the Meaning of Suffering. Biblical- Theological Reflection Fr. Henryk Skorowski, The Human Right to Dignified Death Joanna Truszkowska, Hope on the Way to the Unknown Urszula Bejma, Need for Social Support in Borderline Situations Martyna Kawińska, Elderly Care System. Family Caregiver or Institutional Care? Fr. Józef Młyński, Care for the Elderly at the End of Life Małgorzata Olszewska, Volunteering in Palliative Care and Hospice a Remarkable Experience Each Other and a Source of Inspiration for Care at the End of Life Fr. Piotr Krakowiak, Hospice-Palliative Care in Poland. Examples of the Practical Solidarity of Professionals and Volunteers in the End of Life Care II. REVIEWS AND REPORTS P. Krakowiak, A. Paczkowska, A. Janowicz, B. Sikora, Art of communication with people at the end of the life. Guide for professionals and unofficial carers - families and volunteers, Published by: Foundation I like to help, Gdańsk 2013, pp. 214 Fr. Józef Młyński Wiesława Okła, Therapeutic counseling, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013, pp. 214 Fr. Józef Młyński

6 6 CONTENTS ENGLISH SUMMARIES Joanna Nawrocka, Public experiencing of the old age - stereotypes, attitudes, choices, Impulse Publishers, Cracow 2013, p. 136 Fr. Józef Młyński Report on the International Scientific Conference Mourning and loss in social work: Interdisciplinary aspects, Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw, 5 May, 2015 Joanna Truszkowska, Justyna Kurtyka-Chałas Information for the Authors

7 Studia nad Rodziną UKSW 2016 R. XX nr 1 (38) WSTĘP Przekazywane do rąk czytelników dwa kolejne numery kwartalnika Studia nad Rodziną poświęcone zostały tematyce ważnej i jednocześnie bardzo aktualnej społecznie: interdyscyplinarnym podstawom skonsolidowanych działań w opiece u kresu życia (nr 38/2016) oraz formom opieki i wsparcia osób doświadczających traumy życiowej (nr 39/2016). Podjęta problematyka wpisuje się w nurt dyskursu naukowego, którego myślą przewodnią jest wielowymiarowa opieka i wsparcie osób znajdujących się w sytuacjach granicznych, ze szczególnym uwzględnieniem doświadczenia cierpienia i śmierci oraz idea służby życiu aż do naturalnej śmierci. Wsparcie i aktywna pomoc drugiemu człowiekowi postrzegana jest jako integrujące działanie ludzkie, którego źródłem jest społeczny charakter natury człowieka. Ludzie bowiem, aby funkcjonować w świecie społecznym, potrzebują obecności i oparcia w drugim człowieku, w grupach najbliższego otoczenia. Bliskość ta z kolei sprawia, że nie czują się osamotnieni w sytuacjach kryzysowych. Temat główny bieżącego numeru Studiów nad Rodziną zaprezentowany został w płaszczyźnie interdyscyplinarnej do publikacji zaproszeni zostali badacze reprezentujący różne dyscypliny akademickie: socjologowie, pedagodzy, psychologowie, teolodzy, etycy, przedstawiciele nauk medycznych, antropolodzy, a także praktycy osoby zaangażowane w posługę hospicyjną. W rozpoczynającym bieżący numer artykule zatytułowanym Życie jako wartość hospicjum w służbie życiu jego Autor, prezentując chrześcijański punkt widzenia, dokonuje naukowej refleksji na temat źródeł i wartości życia ludzkiego. Wykazuje on, że życie ludzkie jest darem oraz że posiada niezbywalna godność, ponieważ człowiek jest osobą, stworzona na obraz i podobieństwo Boga. Sens cierpienia, zdaniem Autora, chory może zrozumieć i zaakceptować dzięki wierze w Chrystusa. W tym kontekście osoba cierpiąca to dla chrześcijan dar i wyzwanie, które znajdują swoje urzeczywistnienie w opiece paliatywno-hospicyjnej.

8 8 WSTęP [2] Druga z prezentowanych refleksji naukowych Wychowanie do odpowiedzialności za życie podejmuje tematykę afirmacji życia jako przedmiotu troski oraz sposobów jej kształtowania przez różne środowiska i grupy społeczne, do których człowiek należy. Uwaga Autora została skupiona w sposób szczególny na rodzinie pierwszej i podstawowej wspólnocie, w której człowiek przychodzi na świat i która posiada priorytet w jego wychowaniu. Wychowanie do odpowiedzialności za życie posiada jednak, zdaniem Autora, szerszy kontekst społeczny: rozciąga się także na inne społeczności uczestniczące w życiu dziecka, później młodzieży i wreszcie człowieka dorosłego. Kościół i państwo mają pomagać rodzinie w tym wychowaniu i powinni postępować w tej dziedzinie zgodnie z zasadą pomocniczości. Kolejny z prezentowanych artykułów Zasady życia społecznego w posłudze hospicyjnej dokonuje analizy reguł porządkujących życie społeczne oraz zabezpieczających prawa każdej jednostki ludzkiej, w aspekcie zarówno legislacyjnym, jak i znacznie głębszym: humanitarnym i nadprzyrodzonym. W sposób szczególny zostały zatem omówione: zasada dobra wspólnego, pomocniczości, solidarności oraz sprawiedliwości i miłości społecznej. Zasady sprawiedliwości i miłości społecznej jak podkreśla Autor są konkretyzacją idei personalizmu, stając się jednocześnie koniecznym i nieodzownym imperatywem aktywności Ruchu Hospicyjnego. W poszukiwaniu sensu cierpienia. Refleksja biblijno-teologiczna to kolejna naukowa refleksja dotycząca biblijno-teologicznych podstaw, dzięki którym możliwe jest zrozumienie sensu bolesnych doświadczeń oraz cierpienia człowieka. Autor powołując się na Stary i Nowy Testament wykazuje zarówno różne oblicza i przejawy cierpienia, a także podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie o jego sens cierpienia. Cierpienie to zatem następstwo grzechu, Boży środek wychowawczy, sprawdzian dla człowieka, część planu Bożego, zastępcze cierpienie sprawiedliwego oraz prześladowanie sprawiedliwego Cierpienie, które jest czynnikiem konstytutywnym chrześcijańskiej egzystencji zbliża cierpiącego do Chrystusa, łączy go z Nim i z innymi cierpiącymi. Artykuł pt. Prawo człowieka do godnej śmierci analizuje, w oparciu o katolicką naukę społeczną, problematykę podstawowych praw i wolności człowieka, jako jednego z wiodących problemów współczesnej kultury, ze szczególnym uwzględnieniem prawa do godnej śmierci, należnego każdej osobie ludzkiej. Współcześnie za takie prawo, wywołujące polemiczne dyskusje, uważa się prawo do eutanazji, dla której podstawę do ocenę etycznej powinny stanowić przesłanki etyki katolickiej. Nadto zdaniem Autora szerokie zainteresowanie problematyką praw człowieka jest zatem wynikiem ich uniwersalizmu, tzn., że są one faktycznie własnością powszechną. A to oznacza, że nie może więc nikt rościć sobie prawa do wyłączności ideologicznej w tej dziedzinie, nie może jej nikt zawłaszczyć, może tylko dawać

9 [3] WSTęP 9 świadectwo swego rozumienia praw człowieka i swego zaangażowania na rzecz ich urzeczywistniania. Autorka kolejnego opracowania, zatytułowanego Nadzieja w drodze do nieznanego, podejmuje problematykę nadziei, która, szczególnie w sytuacji cierpienia i śmierci, jest dla człowieka ukojeniem oraz daje poczucie wiary w możliwość powrotu do zdrowia lub przekonanie o lepszym życiu w przypadku nieuniknionej śmierci. Nadzieja zatem jak podkreśla Autorka jest bogatą rzeczywistością, a człowiek nie uświadamia sobie faktu, jak głęboko nadzieja wnika w jego życie i decyduje o nim, dopóki jej nie straci. W artykule Wsparcie społeczne w sytuacjach granicznych. Wybrane zagadnienia podjęta została naukowa refleksja dotycząca sytuacji o szczególnym znaczeniu w życiu człowieka, tj. cierpienia i śmierci. W takich momentach, nazywanych często sytuacjami granicznymi, człowiek poszukuje w drugim człowieku zrozumienia, wsparcia i poczucia, że nie został pozostawiony sam sobie w swojej bezradności. W żadnej innej sytuacji życiowej twierdzi Autorka człowiek nie potrzebuje bardziej pomocy drugiej osoby przez nawiązanie z nią bliskiego kontaktu, gdyż staje się bezradny wobec zaistniałej traumy, która z jednej strony wymaga przemiany osobowości, z drugiej, natomiast, zaakceptowania utraty czegoś, nawet przyjmowanych dotychczas wartości oraz sensu życia. Opieka nad osobami starszymi. Familizacja czy wsparcie instytucjonalne? to kolejne opracowanie, którego Autorka dowodzi, że długoterminowa opieka nad seniorami wymaga już dziś dodatkowej rozbudowy instytucji wsparcia. Opieka rodzinna w tradycyjnej formie podkreśla Autorka będzie musiała być zastąpiona inną alternatywną formą, ponieważ zmniejszająca się potencjalna liczba opiekunów osób starszych nie będzie wydolna do zabezpieczenia potrzeb zwiększającej się liczby osób wymagających pomocy. Potrzebą zatem współczesnej rzeczywistości społecznej jest zwiększenie nakładów na rozwój polityki senioralnej, której głównym zadaniem jest odpowiedzialność zarówno za jakość życia osób starszych, jak i ich bliskich. Zagadnienia opieki nad osobami starszymi u kresu życia ze szczególnym uwzględnieniem opieki długoterminowej oraz paliatywno-hospicyjnej podjęte zostały w artykule pt. Działania opiekuńczo-wspierające na rzecz osób starszych u kresu życia. Osoby u kresu życia jak twierdzi Autor pozostają kategorią osób szczególnie zagrożoną oraz wymagającą profesjonalnej opieki. Opieka paliatywna i hospicyjna powinna uwzględniać godność osoby, jej cierpienie, ostatnią drogę życia. Wśród opiekunów istotne miejsce zajmuje pracownik socjalny będący niejako ogniwem spójności całego zespołu interdyscyplinarnego. Autorka kolejnego opracowania Wolontariat w opiece paliatywno-hospicyjnej niezwykłe doświadczenie siebie oraz źródło inspiracji dla opieki u kresu

10 10 WSTęP [4] życia prezentuje i systematyzuje zagadnienia odnoszące się do wolontariatu paliatywno-hospicyjnego. Część pierwsza artykułu opisuje hospicjum jako miejsce opieki nad osobami u kresu życia, ze szczególnym uwzględnieniem roli wolontariatu ; część druga, będąca studium przypadku, prezentuje doświadczenia Hospicjum światło w opiece nad terminalnie chorymi; natomiast część trzecia, odwołując się do brytyjskich badań dotyczących wolontariatu paliatywno-hospicyjnego, podkreśla potrzebę zaistnienia podobnego projektu badawczego w Polsce. Ostatni z prezentowanych artykułów Opieka paliatywno-hospicyjna w Polsce. Przykłady praktycznej solidarności pracowników i wolontariuszy w opiece nad osobami u kresu życia omawia rolę polskich ośrodków opieki paliatywno-hospicyjnych, które zapewniają opiekę nad nieuleczalnie chorymi i ich rodzinami przez ponad 30 lat istnienia ruchu hospicyjnego i medycyny paliatywnej w Polsce. Ośrodki te jak zaznacza Autor pomagają pacjentom umrzeć z godnością, bez bólu, w otoczeniu swoich bliskich, co jest możliwe dzięki współpracy specjalistów i wolontariuszy. Mam nadzieję, że rekomendowana w niniejszej publikacji debata naukowa wskaże oczekiwane obszary i sposoby ukierunkowanych, solidarnych działań na rzecz osób znajdujących się u kresu życia. Urszula Bejma redaktor tematyczny