Wykład: Kryzys finansowy
Wzrost gospodarczy w wybranych krajach Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.
Stopa wzrostu gospodarczego Źródło: OECD. Kraj 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Australia 4,8 2,4 1,5 2,6 2,4 3,6 2,6 Austria 3,7 1,1-3,5 2,2 2,7 0,8 0,5 Belgium 2,9 1,0-2,8 2,4 1,9-0,3 0,0 Canada 2,1 1,1-2,8 3,2 2,6 1,8 1,4 Chile 5,1 3,1-0,9 5,8 5,9 5,5 4,9 Czech Republic 5,7 2,9-4,4 2,3 1,8-1,2-1,0 Denmark 1,6-0,8-5,7 1,6 1,1-0,5 0,4 Estonia 7,5-4,2-14,1 3,3 8,3 3,2 1,5 Finland 5,3 0,3-8,5 3,3 2,8-0,2 0,0 France 2,2-0,2-3,1 1,6 1,7 0,0-0,3 Germany 3,4 0,8-5,1 4,0 3,1 0,9 0,4 Greece 3,5-0,2-3,1-4,9-7,1-6,4-4,8 Hungary 0,1 0,7-6,7 1,3 1,6-1,8 0,5 Iceland 6,0 1,2-6,6-4,1 2,9 1,6 1,9 Ireland 5,4-2,1-5,5-0,8 1,4 0,9 1,0 Israel 5,9 4,1 1,1 5,0 4,6 3,2 3,9 Italy 1,5-1,2-5,5 1,7 0,5-2,4-1,8 Japan 2,2-1,0-5,5 4,7-0,6 2,0 1,6 Korea 5,1 2,3 0,3 6,3 3,7 2,0 2,6 Luxembourg 6,6-0,8-4,1 2,9 1,7 0,3 0,8 Mexico 3,2 1,2-6,0 5,3 3,9 3,9 3,4 Netherlands 3,9 1,8-3,7 1,6 1,1-1,0-0,9 New Zealand 3,3-0,6 0,3 0,9 1,3 3,0 2,6 Norway 2,7 0,1-1,6 0,5 1,2 3,2 1,3 Poland 6,8 5,0 1,6 3,9 4,5 2,0 0,9 Portugal 2,4 0,0-2,9 1,9-1,6-3,2-2,7 Slovak Republic 10,5 5,8-4,9 4,4 3,2 2,0 0,8 Slovenia 7,0 3,4-7,8 1,2 0,6-2,3-2,3 Spain 3,5 0,9-3,7-0,3 0,4-1,4-1,7 Sweden 3,4-0,8-5,0 6,3 3,8 1,2 1,3 Switzerland 3,8 2,2-1,9 3,0 1,9 1,0 1,4 Turkey 4,7 0,7-4,8 9,2 8,8 2,2 3,1 United Kingdom 3,6-1,0-4,0 1,8 1,0 0,3 0,8 United States 1,9-0,3-3,1 2,4 1,8 2,2 1,9
Wzrost gospodarczy w krajach BRIC (r/r) Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2013.
Przyczyny kryzysu 1839 r. w USA Spadek cen bawełny Załamanie się systemu finansowego [upadek Bank of the United States w wyniku spekulacji bawełną, długi zabezpieczone przyszłymi wpływami ze sprzedaży bawełny stały się niespłacalne, upadali pośrednicy, aktywa banków straciły płynność, depozytariusze stracili zaufanie do banków, zaczęło się wycofywanie pieniędzy] Kryzys finansów publicznych [wysokie koszty obsługi kredytów zaciągniętych na budowę kanałów, dróg, zakładanie banków stanowych; wzrost oprocentowania kredytów udzielanych przez Bank of England] Źródło: Wallis J.: What caused the crisis of 1839? NBER historical paper 133, April 2001.
Teoria wahań cyklicznych Juglara Joseph Clement Juglar (1819-1905), opisywał cykle 8-10 letnie, upatrując ich przyczyn w zjawiskach pieniężnych. Ekspansja gospodarcza połączona jest z ekspansją kredytową banków. Rosną ceny. Zainteresowanie kredytami jest często większe niż tempo przyrostu depozytów. Banki, obawiając się rosnących rozbieżności pomiędzy zobowiązaniami płatnymi na każde żądanie, a długookresowymi należnościami (kredyty inwestycyjne), ograniczają akcję kredytową i podnoszą stopy procentowe, co wywołuje kryzys (który uzdrawia sytuację rynkową, powodując zniżkę cen i eliminując z rynku przedsiębiorstwa o charakterze wyłącznie spekulacyjnym).
Teoria nierównowagi pieniężnej R. Hawtreya (1913-37) Mechanizm wahań: 1. Banki, udzielając kredytów, stwarzają warunki do ekspansji. 2. Następuje wzrost inwestycji, produkcji, płac, konsumpcji i cen 3. Ograniczona podaż oszczędności zmusza banki do spowolnienia ekspansji kredytowej - banki podnoszą stopy %. 4. Wysokie stopy % zwiększają ryzyko fiaska projektów inwestycyjnych. 5. Firmy mają problemy ze spłatą swoich zobowiązań, zmniejszają inwestycje, produkcję i zatrudnienie. 6. Gospodarka wchodzi w fazę recesji. 7. Spadają ceny, z rynku znikają firmy o charakterze spekulacyjnym, pojawiają się znowu możliwości ekspansji.
Wirusy w systemie finansowym Zniesienie barier między bankowością komercyjną i inwestycyjną Koncentracja kapitału Asymetria informacji Wynagrodzenie menedżerów zależne od wzrostu cen akcji Brak odpowiedzialności za ryzykowne decyzje Brak nadzoru
Emocje a racjonalność zachowań
Kredyty subprime
Ceny nieruchomości w USA, 2000-2009
Rynek kredytów hipotecznych w USA Wskaźnik Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 12 miesięcy (%) Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 24 miesięcy (%) Kredyty hipoteczne Prime Subprime 2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007 2,43 2,39 4,33 4,93 11,19 16,22 23,79 25,48 5,11 4,91 10,51 6,4 23,35 31,72 43,75 32,15 LTV (%) 75,92 74,89 75,99 77,75 79,63 80,69 80,4 80,56 Wskaźnik marży dla ARM 2,30 2,40 2,90 2,70 5,20 5,40 5,50 5,30 Procent pożyczek zawierających: a) ARM 26,45 26,04 23,16 12,93 73,31 69,49 61,78 38,92 b) Kara za spłatę zobowiązania "z góry" 2,67 9,82 10,91 5,56 70,98 75,42 73,70 48,52 Źródło: Amromin G., Paulson A.L., Comparing patterns of default among prime and subprime mortgages, Economic Perspectives, 20/2009
Foreclosures w USA
Citigroup Bank uniwersalny utworzony w październiku 1998 w wyniku fuzji Citicorp i Travelers Group Inc. Wartość aktywów banku przekracza w 2001 r. 900 mld USD, a wartość giełdowa na początku 2002 r. sięga 263 mld USD.
Zmiany w prawie bankowym Ustawa Glass-Steagall Act, 1933 wprowadziła podział na bankowość komercyjną i inwestycyjną. Ustawa Gramm-Leach-Bliley Act,1999 umożliwiła powstawanie banków uniwersalnych (ponowne łączenie bankowości komercyjnej z inwestycyjną).
Sanford Weill - CEO Citigroup, 1998-2003 Tylko w 2003 r. Citigroup odkupił od niego akcje o wartości 300 mln USD.
Wynagrodzenie dyrektorów generalnych Citigroup, 2005-2011 Rok Wynagrodzenie Premia Nagrody w postaci akcji Nagrody w postaci opcji Inne bonusy Suma 2011 1,671,370 5,331,452 0 7,839,581 14,700 14,857,103 2010 1 0 0 0 0 1 2009 125,001 0 0 0 3,750 128,751 2008 958,333 0 28,830,000 8,432,911 16,193 38,237,437 2007 250,000 0 2,914,320 0 0 3,164,320 2006 1,000,000 13,200,000 10,633,333 746,607 258,338 25,975,719 2005 1,000,000 12,000,000 b/d b/d 328,062 13,328,062 Vickram Pandit pracował w 2010 jako CEO za symbolicznego dolara, ale wcześniej (w 2008 r.) otrzymał łącznie 38,2 mln USD. Źródło: U.S. Securities And Exchange Commission Washington D.C. Citigroup Inc. Proxy Statement 2005-2011.
Citigroup - wskaźniki na koniec 2008 r. Straty sięgające 8,29 mld USD Aktywa zagrożone 306 mld USD Aktywa pozabilansowe 1,23 bln USD (z czego 667 mld w mortgage-related securities) Wartość giełdowa: 20,5 mld USD
Richard Fuld CEO Lehman Brothers, 1994-2008 W okresie 1993-2007 zarobił w Lehman Brothers prawie 500 mln USD (w 2007 r. 22 mln USD).
Bonusy otrzymywane przez kierownictwo wyższego szczebla w Lehman Brothers (w USD) Rok Całkowita ilość części premiowej wynagrodzenia Premie gotówkowe Wpływy ze sprzedaży akcji Richard Fuld Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla Richard Fuld Pozostali dyrektorzy wysokiego szczebla 2000 10,728,811 9,870,506 57,136,184 16,137,797 2001 4,768,899 5,186,178 38,444,262 43,949,470 2002 1,232,352 3,695,883 31,088,600 34,432,387 2003 7,630,983 11,647,290 52,770,933 39,981,325 2004 11,456,939 18,275,215 20,329,964 62,903,572 2005 14,865,419 26,109,081 98,565,177 71,694,762 2006 6,545,852 15,657,678 108,651,865 57,873,403 2007 4,327,911 11,965,401 53,544,175 62,332,550 2008 642,454 10,630 Suma 61,557,166 102,407,232 461,173,614 389,315,896 Całkowita wartość bonusów 1,014,453,908 Źródło: Bebczuk, Cohen i Spamann 2010.
Zmiana wartości akcji Lehman Brothers w latach 1994-2008 W lutym 2007 r. wartość rynkowa Lehman Brothers wynosiła ok. 60 mld USD; wartość aktywów wynosiła 691 mld USD. 15.09.2008 r. ogłoszono upadłość Lehman Brothers. W wyniku kryzysu z 2008 r. kapitalizacja rynkowa firm notowanych na światowych giełdach zmniejszyła się o 10 bln USD.
Royal Bank of Scotland CEO Fred Goodwin, 2001-2008 Zarobił 20 mln funtów i w wieku 50 lat, odszedł na emeryturę (w wysokości 650 tys. funtów rocznie). Aktywa RBS w 2008 r. 3,8 bln USD nr 1 na świecie. Straty Royal Bank of Scotland Group za rok 2008 szacowane są na 41 mld USD; ubezpieczenie toksycznych aktywów opiewa na łączną sumę 200 mld funtów. Ostatnio RBS przeznaczył prawie 1,8 mld funtów (z pomocy rządowej) na premie dla personelu departamentu inwestycji.
Wskaźniki koniunktury, Irlandia 2007-2012 Wskaźnik 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wzrost gospodarczy 5,4-2,1-5,5-0,8 1,4 0,9 Wzrost organiczny 5,5-9,5-19,4-31,6-11,9-6,6 Stopa bezrobocia 4,9 5,9 12,5 14,1 14,9 15,3 Stopa zatrudnienia 69,2 67,9 62,2 60,0 59,2 58,8 Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -11,2-15,9-37,6-34,0-10,3-15,2 Inflacja 2,9 3,1-1,7-1,6 1,2 1,9 Saldo finansów publicznych / PKB 0,1-7,4-13,9-30,8-13,3-7,5 Dług publiczny / PKB 28,6 49,7 70,5 98,0 112,2 123,3 Źródło: OECD.
Wskaźniki koniunktury, Islandia 2007-2012 Wskaźnik 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wzrost gospodarczy 6,0 1,2-6,6-4,1 2,9 1,6 Wzrost organiczny 11,4-12,3-16,5-14,2-2,7-1,8 Stopa bezrobocia 2,3 3,0 7,4 7,7 7,2 6,2 Stopa zatrudnienia 85,7 84,2 78,9 78,9 79,0 80,2 Inwestycje niemieszkaniowe Inwestycje w budownictwie mieszkaniowym -23,5-23,3-55,8-1,3 27,9 8,6 13,2-21,9-55,7-18,0 5,4 6,9 Inflacja 5,1 12,7 12,0 5,4 4,0 5,2 Saldo finansów publicznych / PKB 5,4-13,5-9,9-10,1-5,6-3,4 Dług publiczny / PKB 53,3 102,2 119,8 125,1 133,8 131,8 Źródło: OECD.
Zmiana cen nominalnych i realnych ropy naftowej
Szoki naftowe - wpływ na stopę inflacji i stopę bezrobocia
Wpływ szoków naftowych na wzrost gospodarczy, inflację oraz bilans handlowy
Wpływ szoków naftowych na wzrost gospodarczy
Na Chiny przypada 38% wzrostu popytu na ropę
Ceny ropy naftowej Brent w USD i PLN I 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6 III IV I II III IV I II III IV I II III IV
Inflacja w USA, Chinach i strefie euro Źródło: NBP, Raport o inflacji, lipiec 2013.
Stopy procentowe w USA, 1999-2009
Ceny gazu i węgla na rynkach światowych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2012.
Indeks cen surowców rolnych na rynkach światowych (I 2004=100) Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2011.
Skandal Madoff stworzył klasyczną piramidę finansową: ze składek od nowych członków spłacał starych. Fundusz Madoffa pierwotnie inwestował głównie w papiery wartościowe i nieruchomości, jednak likwidator firmy stwierdził, że przez ostatnie 13 lat swojej działalności fundusz w ogóle nie inwestował powierzonych środków. Ponad 4800 oszukanych klientów [w tym m.in. reżyser Steven Spielberg oraz aktor Kevin Bacon]. Straty inwestorów 18 mld USD [na popierze ok. 65 mld USD].