Wykład: NFLACJA
nflacja - definicja nflacja wzrost ogólnego poziomu cen. Deflacja spadek ogólnego poziomu cen. Dezinflacja spadek tempa inflacji.
Pomiar inflacji ndeks cen konsumpcyjnych (CP Consumer Price ndex) obliczany jest na podstawie obserwacji zmian wytypowanych towarów i usług konsumpcyjnych (od 1500 do 1800), w kilkuset punktach na terenie całego kraju.
System wag stosowany w obliczeniach wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2013 r. Źródło: GUS.
ndeks Laspeyresa (qi0 * pi1) L (qi0 * pi0) qi0 - ilości z roku bazowego
ndeks Paaschego (qi1 * pi1) P (qi1 * pi0) qi1 - ilości z roku bieżącego
Rodzaje inflacji - wg tempa wzrostu cen Do 10 % rocznie - inflacja pełzająca 11-50 % - inflacja krocząca 51-100 % - inflacja galopująca powyżej 100 % rocznie - hiperinflacja
nflacja w USA oraz w strefie euro, 2001-2014 Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2014.
nflacja w krajach BRCS, 2001-2014 Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2014.
Hiperinflacja w Niemczech (1923) 1 USD = 4,200,000,000,000 DM
Rok Stopa inflacji (CP) (w %) 2013 0,9 2012 3,7 2011 4,3 2010 2,6 2009 3,5 2008 4,2 2007 2,5 2006 1,0 2005 2,1 2004 3,5 2003 0,8 2002 1,9 2001 5,5 2000 10,1 1999 7,3 1998 11,8 1997 14,9 1996 19,9 1995 27,8 1994 32,2 1993 35,3 1992 43,0 1991 70,3 1990 585,8 1989 251,1 Stopa inflacji w Polsce, 1989-2013 Źródło: GUS.
Denominacja złotego w 1995 10000 zł = 1 nowy zł =
nflacja w Polsce a kryteria Maastricht, 2014 W kwietniu 2014 r. wykorzystano nieważoną średnią arytmetyczną stóp inflacji z następujących trzech państw członkowskich: Łotwy (0,1%), Portugalii (0,3%) i rlandii (0,3%). Obliczona w ten sposób średnia stopa wyniosła 0,2%, a po dodaniu do niej 1,5 pkt proc. otrzymano wartość odniesienia (reference value) równą 1,7%. Przy obliczaniu wartości odniesienia nie uwzględniono stopy inflacji w Grecji, w Bułgarii i na Cyprze. W wyniku zmian sytuacji cenowej odnotowanych w okresie referencyjnym średnia 12-miesięczna stopa inflacji tych krajów wyniosła w kwietniu 2014 r. odpowiednio -1,2%, -0,8% i -0,4%. Trzy wyżej wymienione kraje zostały uznane za obserwacje odstające. W okresie referencyjnym od maja 2013 r. do kwietnia 2014 r. średnia 12- miesięczna stopa inflacji HCP w Polsce wynosiła 0,6%, czyli była wyraźnie niższa od wartości referencyjnej 1,7% przyjętej dla kryterium stabilności cen. Źródło: ECB, Raport o konwergencji, czerwiec 2014.
Stopa inflacji w krajach UE, X 2014 Źródło: Eurostat.
Rodzaje inflacji - wg przyczyn nflacja ciągniona przez popyt (demand-pull inflation) - występuje wtedy, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji. nflacja pchana przez koszty (cost-push inflation) - występuje wtedy, gdy cena jednego lub kilku zasobów ulega zwiększeniu oraz w sytuacji, gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów. nflacja strukturalna (structural inflation) - występuje wtedy, gdy producenci nie są w stanie nadążyć za zmianami struktury popytu i pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów.
Spożycie indywidualne, dochody do dyspozycji i sprzedaż detaliczna (r/r, ceny stałe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
nwestycje w gospodarce (r/r) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
nflacja a deficyt sektora finansów publicznych, 17 krajów OECD 1971-1999 Badany okres Przeciętna inflacja (w %) przy różnym poziomie deficytu sektora finansów publicznych (w relacji do PKB) [0; 1,5] [1,5; 3] [3; 4,5] [4,5; 6] [6; 7,5] [7,5 +] 1971-1999 6,86 5,59 5,64 6,76 8,12 8,48 1980-1999 4,05 4,47 4,53 5,20 6,29 7,71 1990-1999 2,88 2,74 2,60 3,28 4,25 3,39 Źródło: Rzońca A.: Polityka fiskalna a inflacja. Bank i Kredyt, maj 2002.
Ceny ropy naftowej Brent w USD i PLN 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
Ceny gazu i węgla na rynkach światowych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych, X 2014 Źródło: GUS.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (1) Źródło: GUS.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (2) Źródło: GUS.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (3) Źródło: GUS.
Koszty inflacji (mikro) straty posiadaczy gotówki koszty zmienianych kart dań koszty zdzieranych zelówek straty pożyczkodawców (przy stałym %) straty pożyczkobiorców (przy zmiennym %) straty firm mających słabą pozycję na rynku strata czasu (planowanie, inwestowanie, analizy) straty osób posiadających stałe dochody redystrybucja dochodów taksflacja
Koszty inflacji (makro) spadek dochodów realnych wzrost nominalnych stóp % pojawienie się oczekiwań inflacyjnych zmniejszenie tempa wzrostu gosp. (w długim okresie) brak zaufania do walut
Wybrane kraje, w których zanotowano hiperinflację
Wyniki krajów, w których zanotowano wysoką inflację
Wskaźniki korelacji dla inflacji i stopy wzrostu nominalnego GDP (1960-1990) Próba Wskaźnik korelacji 110 państw -0,101* w tym próbki: 21 krajów OECD 0,390 14 krajów Ameryki Łacińskiej -0,342 * Nikaragua wykluczona (razem z tym krajem ogólny wskaźnik korelacji = - 0,243) Źródło: NcCandless G.T., Weber W.: Some Monetary Facts, FRBM 1995.
Kraje OECD o różnym poziomie inflacji (średnia z lat 2001-2010) Grupa Kraje (wskaźnik inflacji; w %) Grupa. Najniższa inflacja Japonia (-0,3%), Szwajcaria (0,9%), Szwecja (1,5%), Niemcy (1,6%), Finlandia (1,7%), Austria (1,9%), Francja (1,9%) Grupa. Średnia inflacja Norwegia (2,0%), Kanada (2,0%), Dania (2,0%), Belgia (2,1%), Wielka Brytania (2,1%), Holandia (2,1%), zrael (2,2%), Włochy (2,2%) Grupa. Najwyższa inflacja rlandia (2,3%), USA (2,4%), Portugalia (2,5%), Nowa Zelandia (2,7%), Hiszpania (2,8%), Australia (3,0%), Korea Płd. (3,2%), Grecja (3,4%) Polska 2,8 Źródło: OECD.
nflacja a stopy procentowe Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Średnia stopa inflacji 2001-2010 Stopy procentowe krótkoterminowe (3 miesięczne) Stopy procentowe długoterminowe (10 letnie) 1,3 2,2 3,5 2,1 3,4 4,5 2,8 3,7 4,9 Polska [2,8; 6,5; ] Hipoteza Fishera wzrost inflacji o 1 punkt procentowy powinien doprowadzić do wzrostu nominalnych stóp procentowych również o 1 p.p.
nflacja a inne wskaźniki gospodarcze Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Średnia stopa wzrostu gospodarczego 2001-2010 Średnia stopa bezrobocia 2003-2010 Średnia stopa zatrudnienia 2003-2010 1,4 6,6 70,5 1,5 6,2 68,4 2,4 7,2 67,0 Polska [3,9; 13,3; 55,7]
nflacja a funkcjonowanie rynku Grupa państw Dominacja rynku* Efektywność polityki antymonopolowej ** Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja 5,3 5,3 4,9 5,1 4,2 4,7 Polska [4,2; 4,3] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że działalność gospodarcza została zdominowana przez niewielką liczbę grup biznesowych, a 7, że wiele firm ma wpływ na funkcjonowanie gospodarki; **skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że polityka antymonopolowa nie promuje konkurencji, a 7, że efektywnie promuje konkurencję;
nflacja a łapówki, transparentność polityki i efektywność systemu prawnego Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Nieregularne płatności i łapówki* Transparentność polityki rządu** Efektywność systemu prawnego*** 6,1 5,3 5,3 5,8 4,9 4,8 5,3 4,7 4,2 Polska [4,9; 3,7; 3,1] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza bardzo częste przypadki nieregularnych płatności i łapówek, a 7 brak takich sytuacji; **skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że uzyskanie informacji o zmianach polityki rządu jest niemożliwe, a 7, że jest bardzo łatwe; ***skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że w zakresie rozwiązywania sporów biznesowych system prawny jest wyjątkowo nieefektywny, a 7, że jest wyjątkowo efektywny.
nflacja a korupcja i zaufanie do polityków Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Corruption Perceptions ndex (T) Control of Corruption (WG) Zaufanie do polityków* Marnotrawstwo publicznych pieniędzy** 8,3 1,8 4,4 4,2 7,6 1,5 4,1 3,8 6,8 1,2 3,3 3,2 Polska [5,5; 0,4; 2,5; 3,1] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza bardzo niski poziom zaufania, a 7 bardzo wysoki poziom zaufania; **skala 7-punktowa, na której 1 oznacza ekstremalne marnotrawstwo, a 7, że sektor publiczny jest wyjątkowo efektywny w dostarczaniu dóbr publicznych.
Zmiana cen nominalnych i realnych ropy naftowej
Produkcja ropy naftowej, 2013 Kraj Produkcja w 2012 (w tys. baryłek dziennie) Zmiana w ciągu ostatniego roku (w %) Udział w produkcji światowej (w %) Świat 86754 0,6% 100,0% Arabia Saudyjska 11525-1,1% 13,1% Rosja 10788 1,3% 12,9% USA 10003 13,5% 10,8% Chiny 4180 0,6% 5,0% Kanada 3948 6,0% 4,7% ran 3558-6,0% 4,0% ZEA 3646 7,4% 4,0% Kuwejt 3126-1,3% 3,7% rak 3141 0,8% 3,7% Meksyk 2875-1,1% 3,4% Źródło: BP Statistical Review of World Energy, 2014. Norwegia 1837
Ceny ropy a PKB w Rosji 15.12.2014 WT 58,33 $ Brent 62,53 $
Ceny ropy a kurs rubla 15.12.2014 Brent 62,53 $ 15.12.2014 USD-RUB 58,54
Eksport ropy, Rosja 2000-2013 Rok lość (mln ton) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/baryłka) 2000 144.4 25272 23,94 2001 164.5 24990 20,78 2002 189.5 29113 21,02 2003 228.0 39679 23,81 2004 260.3 59045 31,02 2005 252.5 83438 45,21 2006 248.4 102283 56,32 2007 258.6 121503 64,28 2008 243.1 161147 90,68 2009 247.5 100593 55,61 2010 250.7 135799 74,11 2011 244.5 181812 101,74 2012 240.0 180930 103,14 2013 236.6 173670 100,41 Eksport w 2 2014 r.: 57,2 mln t, 42,3 mld USD, cena 101,13 USD/b Źródło: CBR.
Ceny ropy Ural (w USD za baryłkę), 2012-2014 125,79 116,52 114,79 110,95 65,77 2014/12/09 Źródło: nesteoil.com.
Produkcja gazu w Polsce W Polsce w 2012 r. zużycie krajowe gazu ziemnego wyniosło 15,8 mld m 3 [w 2013 r. 16,2 mld m 3 ]. W tym okresie wydobycie krajowe w przeliczeniu na gaz ziemny wysoko-metanowy osiągnęło 4,4 mld m 3. Gaz ziemny do Polski trafia z Rosji, Azerbejdżanu i krajów Azji Środkowej (9 mld m 3 ). W ramach umów rynku unijnego surowiec ten trafia do nas z Niemiec (1,7 mld m 3 ) i Republiki Czeskiej (555,7 mln m 3 ). Polska i Rosja podpisały kontrakt gazowy, który będzie obowiązywał do 2022 r. Zwiększa on dostawy gazu do Polski o 2 mld metrów sześciennych rocznie. Kontrakt będzie obowiązywał do 2022 roku, wcześniej ustalono 2037 rok.
Produkcja gazu w USA Date U.S. Shale Production (Billion Cubic Feet) 2007 1293 2008 2116 2009 3110 2010 5336 2011 7994 2012 10371 2013 11415 2013: 323,2 mld m3
Średnia cena gazu w USA, 2008-2012 Średnia cena gazu w USA, X 2014 U.S. Natural Gas Pipeline mports Price Price of U.S. Natural Gas LNG mports U.S. Natural Gas Citygate Price U.S. Price of Natural Gas Delivered to Residential Consumers U.S. Price of Natural Gas Sold to Commercial Consumers United States Natural Gas ndustrial Price U.S. Natural Gas Electric Power Price 109,0 247,2 152,9 461,3 266,5 140,2 122,6
Kartel witaminowy, 1999 W 1999 r. U.S. District Court w Dallas oskarżył szwajcarską firmę F. Hoffmann La Roche o stworzenie kartelu, mającego na celu ustalanie i utrzymywanie cen witamin (m.in. A, B2, B5, C, E oraz Beta Carotenu) na wysokim poziomie, a także podzielenie rynku pomiędzy koncerny farmaceutyczne. Firma F. Hoffmann - La Roche Ltd przyznała się do winy i zgodziła się zapłacić 500 mln USD kary. Karę 225 mln USD zapłaciła niemiecka firma BASF uczestnicząca w kartelu.
Kartel producentów telewizorów i monitorów Komisja Europejska nałożyła na sześciu producentów telewizorów i monitorów, w tym Philipsa, LG i Samsunga, 1,47 miliarda euro kary za zmowę cenową. Samsung, Philips, LG, Panasonic, Toshiba i Technicolor (wcześniej Thomson) wchodziły w skład dwóch karteli, odpowiedzialnych za zmowy cenowe w latach 1996-2006. Jeden z nich działał na rynku telewizorów kineskopowych, drugi natomiast zajmował się monitorami. W obydwu działała również chińska firma Chunghwa, ale została zwolniona z kary finansowej, bo sama dostarczyła Komisji Europejskiej informacje na temat zmowy cenowej. Dzięki współpracy z KE, Samsung, Philips i Technicolor otrzymały kary zmniejszone odpowiednio do ich pomocy w śledztwie.
Hipoteza oczekiwań adaptacyjnych Bieżąca stopa inflacji (w %) 12 8 4 Bieżąca stopa inflacji Oczekiwana stopa inflacji (w %) 12 8 4 Oczekiwana stopa inflacji w następnym okresie 1 2 3 4 5
Oczekiwania inflacyjne w Polsce 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 10,1 5,5 1,9 0,8 3,5 2,1 1,0 2,5 4,2 3,5 2,6 4,3 3,7
Krzywa Phillipsa Stopa zmian płac nominalnych W PC A.W.Phillips (1958): The relationship between unemployment and the rate of change of money wage rates in the UK, 1861-1957, Economica, Nr 25, s.283-299 Krzywa Phillipsa 2 % U 2,5 % 5,5 % Stopa bezrobocia
nflacja i bezrobocie w Stanach Zjednoczonych w latach 1964-1992 Stopa inflacji i stopa bezrobocia w USA
Krzywa Friedmana-Phelpsa (długookresowa krzywa Phillipsa) Stopa zmian płac nominalnych W LRPC Krzywa Friedmana-Phelpsa (długookresowa krzywa Phillipsa) W1 Krótkookresowe krzywe Phillipsa SRPC2 Naturalna stopa bezrobocia UN U SRPC1 Stopa bezrobocia
Naturalna stopa bezrobocia (NRU) NRU (Friedman) poziom bezrobocia przy którym każdy, kto chce pracować za płacę równą produktowi krańcowemu (swojej pracy) znajduje pracę. NRU (Samuelson) stopa bezrobocia, przy której naciski na płace pozostają w równowadze, nie powodując ani wzrostu, ani spadku inflacji. NRU(Barro) przeciętna stopa bezrobocia występująca w gospodarce (zależna od przeciętnej stopy odstępowania od pracy i stopy podejmowania pracy).