Rachunkowośd zarządcza Ocena sytuacji (ogólna) Podejmowanie decyzji Koszty, przychody Zysk dochód = Przychody Koszty, podatek dochodowy = f (dochód) Wpływy, wydatki Majątek, nowe zakupy (aktywa) Finansowanie (pasywa) 1
Rachunkowośd zarządcza M. Łada, A. Kozarkiewicz: Rachunkowośd zarządcza i controlling projektów, C.H. Beck, Warszawa 2007 A. Karmaoska (red.), Rachunkowośd zarządcza i rachunek kosztów w systemie informacyjnym przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2006 K. Czubakowska (red.), Rachunkowośd w biznesie, PWE, Warszawa 2006 R.S. Kaplan, R. Cooper, Zarządzanie kosztami i efektywnością, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2000. J. Matuszek, Z. Krokosz-Krynke, M. Kosołowski, Rachunek kosztów dla inżynierów, PWE, w druku. R. Machała, Praktyczne zarządzanie finansami firmy, PWN, Warszawa. 2
Zużycie środków trwałych Amortyzacja - umorzenie Agregat, cena nabycia (20 XII 2008) 30 000 zł netto, roczne zużycie 20% Metoda równomierna: przez 5 lat 6 000 zł Metoda przyśpieszona wymaga określenia współczynnika podwyższającego (np. 2): 1. rok: 40% z 30000 = 12 000 zł 2. rok: 40% z (30 000 12 000) = 7 200 zł 3. rok: 40% z (30 000 12 000 7 200) = 4320 zł < 6000 zł, więc 6000 zł 4. rok: byłoby 6000 zł, ale nie starczy : 30 000 12 000 7 200 6000 = 4 800, więc 4 800 zł Metoda oparta na jednostkach fizycznych (godziny, liczba sztuk itd.) Problem: rzeczywiste zużycie amortyzacja dla celów podatkowych Amortyzacja nie jest wydatkiem 3
Koszty Koszty stałe (czy istnieją przy jakich założeniach, kiedy można założyd, że są stałe, stałe w odniesieniu do czego?) Koszty zmienne (są funkcją czego?) Koszty bezpośrednie (z dokumentów wynika jasno, jakiego obiektu kosztowego dotyczą) Koszty pośrednie (w stosunku do czego? Koszty wspólne wielu obiektów kosztowych) 4
Koszty Koszty planowane(okresu, obiektu kosztowego)= funkcja_plan(wart_plan(arg_1), wart_plan(arg_n _plan) Koszty rzeczywiste(okresu, obiektu kosztowego)= funkcja_rzecz(wart_rzecz(arg_1), wart_rzecz(arg_n _plan,,wart_rzecz(arg_nieplan_1),, wart_rzecz(arg_nieplan_k)) Koszty normalne(okresu, obiektu kosztowego)= funkcja_plan(wart_norm(arg_1), wart_norm(arg_n _plan). 5
Koszty stałe a zmienne Założenia: koszty stałe w okresie miesiąca, koszty zmienne są wprost proporcjonalne do liczby przepracowanych godzin 1000 h/1 miesiąc Koszty stałe Koszty zmienne Suma Materiały 32 000 32 000 Czynsz 1 000 1 000 Wynagrodzenia+ 24 600 102 500 127 100 narzuty Amortyzacja 14 700 14 700 40 300 102 500 174 800 1500 h/1 miesiąc Koszty stałe Materiały Czynsz Wynagrodzenia+ narzuty Amortyzacja Koszty zmienne Suma 6
Koszty stałe a zmienne Budowa magazynu wybór wariantu (żaden, 20 000 m 2, 50 000 m 2, 100 000 m 2) Przeciętne zapotrzebowanie na powierzchnię magazynową wynosi: I kw. - 20 000 m 2, II kw. - 50 000 m 2, III kw. - 100 000 m 2 IV kw. - 50 000 m 2 Koszty budowy magazynu składają się z części stałej 100 000 i części zmiennej 10 zł/1 m 2. Koszty funkcjonowania magazynu wynoszą 0,05 zł na m 2 rocznie, zaś koszt wynajęcia obcej powierzchni magazynowej - 0,6 zł za m 2 rocznie. Czas użytkowania magazynu ocenia się na 30 lat. Należy wyznaczyć optymalną powierzchnię magazynu a) Pośród 5 wariantów b) ogólnie 7
Koszty stałe a zmienne Koszty stałe projektu Jednostkowe koszty zmienne projektu (koszty jednego badania) Wariant A Wariant B Wariant C 50 000 200 000 400 000 50 40 35 8
Koszty stałe a zmienne Narysować wykresy koszt-przychód zakładając, że za każde badanie klient płaci 100 zł. Wybrać optymalne rozwiązanie dla przypadku, kiedy w projekcie zaplanujemy wykonanie 38 000 badań. Rozważyć możliwości podwyższenia zysku poprzez jedną w wybranych strategii (niewymienione w danym punkcie wartości pozostają niezmienione): a) Obniżenie kosztów stałych b) Podwyższenie ceny sprzedaży c) Obniżenie jednostkowych kosztów zmiennych 9
Koszty stałe a zmienne jednostkowo Stałość zmienność kosztów zawsze w odniesieniu do czegoś! Koszty stałe projektu 2000 (funkcja projektu) Koszty zmienne projektu 3000 (funkcja liczby ekspertyz, dla 1000 ekspertyz) koszty zmienne projektu (funkcja czasu -200 w jednym miesiącu 200) Jeśli projekt będzie trwał 3 miesiące i zostanie wykonane 6000 ekspertyz, to Koszty stałe projektu:? Koszty zmienne projektu:? Koszty jednostkowe zmienne (jednej ekspertyzy)? Koszty jednostkowe stałe (jednej ekspertyzy)? 10
Koszty stałe a zmienne Wariant A (projekt dwuletni) Koszty stałe projektu rocznie 2000 Koszty zmienne projektu (f. liczby ekspertyz) 3000 Przewidziana liczba ekspertyz rocznie: 1000 Cena sprzedaży 1 ekspertyzy: 12 11 Wariant B (projekt dwuletni) Koszty stałe takie jak w A plus koszty wynikające z konieczności zakupu maszyny za 14 000 (czas życia 10 lat) i zatrudnienia osoby jej obsługi, wynagrodzenie roczne 3000 Koszty zmienne projektu (f. liczby ekspertyz) 500 Przewidziana liczba ekspertyz rocznie: 1000 Cena sprzedaży 1 ekspertyzy: 12
Koszty stałe a zmienne Przy założeniu równomiernego rozkładu kosztów na poszczególne miesiące oraz płatności za maszynę ze środków własnych na początku projektu, a także jej sprzedaży za 5 000 na końcu projektu (pozostałe koszty gotówkowe i przychody są płatne w momencie naliczenia), wyznaczyć dla projektu A i B: a) Budżet kosztów (miesięcznie i skumulowany) b) Budżet przychodów (miesięcznie i skumulowany) c) Budżet zysków (miesięcznie i skumulowany) d) Budżet przepływów pieniężnych (miesięcznie) e) Moment, w którym zwrócą się nakłady pieniężne. 12
Budżet (plan) a rzeczywistośd Odchylenia: Koszty rzeczywiste koszty planowane (ujemne źle, dodatnie dobrze ) lub odwrotnie (koszty planowane koszty rzeczywiste) jedno odchylenie nic nie powie: nakładanie się różnych przyczyn Odchylenia należy rozpisad na składniki zależne od JEDNEJ różnicy jak?? To zależy od tego, jaką i czego funkcją są koszty 13
Budżet (plan) a rzeczywistośd Koszty zmienne zadania, którego wykonanie mierzy się w godzinach: Plan (skum.) na 15 I Koszty planowane 15 I koszty rzeczywiste na 15 I = 20 3 = 17 (pozytywne) Wykonanie (skum. )na 15 I 3 godz. (60 % całości) 1 godz. (20 % całości) Koszt 1 godz. 4 zł Koszt 1 godz. 3 zł Koszt plan. 12 zł (z 20 zł) Koszt rzeczyw. 3 zł (z???) Co z tego wynika (nie widzimy tabelki!!!) 14
Budżet (plan) a rzeczywistośd Koszty planowane 15 I koszty rzeczywiste na 15 I = (Qp do 15 I)*(Cp do 15 I) (Qr do 15 I)*(Cr do 15 I)= (Qp do 15 I)*(Cp do 15 I) - (Qr do 15 I)*(Cp do 15 I) +(Qr do 15 I)*(Cp do 15 I) - (Qr do 15 I)*(Cr do 15 I) = (Cp do 15 I)*((Qp do 15 I)*- (Qr do 15 I)) + +(Qr do 15 I)*((Cp do 15 I) (Cr do 15 I)) = Odchylenie harmonogramu (zaawansowania) + Odchylenie kosztu 15
Metoda wartości uzyskanej (Qp do 15 I)*(Cp do 15 I): BCWS 15 I (Qr do 15 I)*(Cp do 15 I): BCWP 15 I (Earned Value) (Qr do 15 I)*(Cr do 15 I): ACWP 15 I B- budgeted, A-actual, S scheduled, P performed, W work, C cost. 16
Budżet (plan) a rzeczywistośd Koszty zmienne zadania, którego wykonanie mierzy się w godzinach: Plan (skum.) na 15 I Przewidywany koszt pozostały??? Przewidywany koszt całkowity??? Wykonanie (skum. )na 15 I 3 godz. (60 % całości) 1 godz. (20 % całości) Koszt 1 godz. 4 zł Koszt 1 godz. 3 zł Koszt plan. 12 zł (z 20 zł) Koszt rzeczyw. 3 zł (z???) 17
Budżet (plan) a rzeczywistośd Koszty zmienne zadania, którego wykonanie mierzy się w jednostkach fizycznych (np. l. wypr. sztuk), zużywających zasoby (np. surowce), które zostało zakooczone (lub nie ma problemu opóźnienia): Plan (skum.) na 15 I 5 sztuk 5 sztuk Wykonanie (skum. )na 15 I 4 kg sur. i 5 g. pracy na sztukę w sumie 25 kg sur. i 20 g pracy Koszt plan. 3 zł/1 kg i 5 zł/1 godz. Koszt rzeczyw. 50 zł/sur. i 120 zł/robociznę 18
Budżet (plan) a rzeczywistośd Plan (skum.) na 15 I 5 sztuk 5 sztuk Wykonanie (skum. ) na 15 I 4 kg sur. i 5 g. pracy na sztukę w sumie 25 kg sur. i 20 g pracy Koszt plan. 3 zł/1 kg i 5 zł/1 godz. Koszt rzeczyw. 50 zł/sur. i 120 zł/robociznę Qp*Cp-Qr-Cr=Qp*Cp-QpCr+Qp*Cr-Qr-Cr= Qp*(Cp-Cr)+Cr*(Qp-Qr) = odchylenie ceny (stawki) + odchylenie zużycia (wydajności) 19
Budżet (plan) a rzeczywistośd Zaawansowana analiza odchyleo: zadanie ma inne zaawansowanie niż planowano, mierzone w produktach (etapach), które wykorzystują zasoby: Zp(data)*Qp(data)*Cp - Zr(data)*Qr(data)*Cr = analiza odchyleo kosztów stałych: odchylenie kosztu (oszczędności) z tytułu niewykorzystania (przekroczenia) potencjału infrastruktury + + odchylenie wynikające z innego zaawansowania + + odchylenie zużycia (wydajności) + odchylenie z tytułu innego wydatkowania + + odchylenie z tytułu innego poziomu działania niż poziom normalny Co z tego wynika dla przyszłości projektu??? 20
Bilans (na dzieo) Aktywa Pasywa Środki trwałe (wartośd początkowa (cena nabycia netto) umorzenie) Zapasy (cena zakupu netto) należności Środki pieniężne Kapitały własne Zyski netto (po odjęciu podatku dochodowego) zobowiązania 21
Rachunek zysków i strat Koszty (wartośd zużytych zasobów) (za okres) Wartośd sprzedanych towarów w cenie zakupu Wartośd zużytych materiałów w cenie zakupu Wartośd zużytej pracy (naliczone wynagrodzenia i narzuty) Amortyzacja Wartośd w cenie zakupu zużytych usług obcych Koszty finansowe Podatek dochodowy Przychody (wartośd zrealizowanej sprzedaży) Przychody ze sprzedaży Przychody finansowe 22
Rachunek przepływów pieniężnych (za okres) Metoda bezpośrednia Stan początkowy środków pieniężnych Wpływy Wydatki Zmiana stanu środków pieniężnych w okresie = Wpływy Wydatki Stan koocowy środków pieniężnych = Stan początkowy + zmiana 23
Rachunek przepływów pieniężnych (za okres) Metoda pośrednia Zmiana stanu środków pieniężnych w okresie = Zmiana w pasywach zmiana w aktywach bez środków pieniężnych = (zysk netto okresu+ nowe finansowanie + zmiana w zobowiązaniach) (wartośd zapłaconych nowych środków trwałych amortyzacja + zmiana w należnościach +zmiana w zapasach) Stan koocowy środków pieniężnych = Stan początkowy + zmiana 24
VAT Value Added Tax Vat naliczony: przy zakupach, płacimy go razem z ceną netto dostawcy w momencie płatności, odzyskujemy od US w terminie nie zawsze zgodnym z terminem płatności, np. w miesiącu następującym po dacie faktury; Vat należny: przy sprzedaży, otrzymujemy go razem z ceną netto od klienta w momencie płatności, przekazujemy US w terminie nie zawsze zgodnym z terminem płatności, np. w miesiącu następującym po dacie faktury. 25
Rachunek kosztów Ile kosztuje nas produkt, projekt, wydział, klient, dostawca itp.? Koszty bezpośrednie na podstawie dokumentacji jednoznacznie powiązane z obiektami kosztowymi Koszty pośrednie koszty wspólne: nie ma dokumentacji, ale są one konsumowane przez obiekty kosztowe Szukamy przyczyn powstawania kosztów, ich uzasadnienia a także kosztów nieuzasadnionych. 26
Rachunek kosztów podejście tradycyjne Koszt bezp. wynagrodzeo Koszt bezp. materiałów Koszty pośrednie Koszty pośrednie rozliczone (klucz: koszt bezp. wynagrodzeo) Projekt A Projekt B Wspólne 30000 90000 12000 50000 20000 15000 45000 Suma 95000 155000 60000 27
Rachunek kosztów - podejście tradycyjne Koszty bezpośrednie Projekt A Projekt B. Wspólne 20 000 40 000 Obroty 50 000 70 000. Koszty pośrednie Koszty pośrednie rozliczone (narzut 15% kosztów bezp.) 3 000 6 000. Suma 73 000 116 000 1 000 000 28
Rachunek kosztów rachunek kosztów działao Koszty pośrednie: coraz większy udział różnorodne Rachunek kosztów działao (Activity Based Costing): 1. Analiza kosztów pośrednich (działao: częstotliwośd, czas trwania, zużywane zasoby) lista działao z alokowanymi kosztami (poprzez nośniki kosztów zasobów) 2. Alokacja kosztów zasobów do obiektów kosztowych (poprzez nośniki kosztów działao) 3. Koszty bezpośrednie b.z. 29
Rachunek kosztów rachunek kosztów działao Koszt bezp. wynagrodzeo Koszt bezp. materiałów Koszty pośrednie Projekt A Projekt B Wspólne 30000 90000 12000 50000 20000 60000: D1: 20000 ekspertyzy; D2: 40000 Obs. adm. Koszty pośrednie rozliczone 25 eksp.: 12 500 300 g. adm.: 30 000 30 15 eskp.: 7 500 100 g adm.: 10 000 Suma 122 500 127 500
Rachunek kosztów rachunek kosztów działao Budżetowanie przyszłych projektów: Koszt bezp. Wynagrodzeo Koszt bezp. Materiałów Koszty pośrednie Projekt C 20000 80000 6 eksp.: 3 000 100 g. adm.: 10 000 Suma 113 000 31
Rachunek kosztów działao bazujący na czasie Time Driven ABC: 1. Zasoby działu koszty pośrednie 2. Praktyczna wydajnośd działu efektywny czas pracy 3. Koszt jednostki czasu pracy działu 4. Koszt działania = LbCz( dz) 1 IF WAR i true * CzasC i * koszt jed. czasu 5. Projekt będzie i 1 potrzebował 3 trudniejszych ekspertyz i 5 łatwiejszych. Trudniejsza ekspertyza wymaga badao laboratoryjnych (5 g.) i analizy dokumentów (2 g.), łatwiejsza tylko analizy dokumentów (4 g.). Koszt 1 g. lab 200 zł, 1 g. bad. dok. 100. 32
Rachunek kosztów działao 1. Time Driven ABC: Może byd stosowany w sytuacji, kiedy działania są realizowane w różnych wersjach Nie uwzględnia różnego zużycia zasobów przez różne godziny pracy działu 2. Klasyczne ABC: Często trudne do wdrożenia i utrzymania Uwzględnia zużycie zasobów niezwiązane z czasem. 33
Rachunek kosztów działao Narzędzia: Analiza dokumentów Obserwacje Wywiady Ankiety Trudności: Psychologiczne Brak czasu Brak motywacji Opór przed zmianą 34
Projekt Metoda rozliczania kosztów uczelni oparta na ABC Proszę określid, jak często w prowadzonych przez Panią/Pana badaniach występują następujące działania Analiza istniejącego stanu wiedzy Opracowanie nowej koncepcji lub modyfikacja istniejącej Planowanie / przygotowanie badao (laboratoryjne, ankietowe, terenowe i inne ) Przeprowadzanie badao Analiza wyników przeprowadzonych badao (np. statystyczna) Weryfikacja/wdrożenie uzyskanych wyników Podsumowanie prac, prezentacja wyników Korekta publikacji po recenzji Przygotowanie recenzji prac naukowych Inne (www.abc.pwr.wroc.pl, http://abc.pwr.wroc.pl/_index.php) 35
Ocena efektywności projektów Okres Wydatki (koniec okresu) Wpływy (koniec okresu) Przepływy (koniec okresu) 0 2000 - -2000 1-530 530 2-530 530 3-530 530 4-530 530 36 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Metoda intuicyjna: Wpływy wydatki: -2000+4*530 = 120 opłaca się Ale: pieniądz zmienia wartośd w czasie (odsetki, inflacja, ryzyko) 530 530 Zmiana wartości pieniądza w czasie: stopa dyskontowa Metoda Net Present Value (NPV): aktualizowane wpływy aktualizowane wydatki 7 % : -204,78 nie opłaca się!!! 37 Rachunkowość zarządcza w
Wartośd teraźniejsza 1 zł z przyszłości PV 0 = FV n / (1+i) n Okres 6% 7% 8% 1.943.935.926 2.890.873.857 3.840.816.794 4.792.763.735 5.747.713.681 38 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Co się dzieje z NPV, gdy stopa dyskontowa (koszt kapitału) rośnie? spróbowad od 7 % w górę Okres 39 Wydatki (koniec okresu) Wpływy (koniec okresu) Przepływy (koniec okresu) 0 2000 - -2000 1-1000 1000 2-530 530 3-530 530 4-530 530 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Metoda IRR Internal Rate of Return, wewnętrzna stopa zwrotu: maksymalna stopa dyskontowa, przy której NPV nie jest ujemne; Dla jednego projektu NPV i IRR dają tę samą odpowiedź co do opłacalności, przy porównywaniu dwóch projektów niekoniecznie. 40 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Projekt X Projekt Y Przepływ k. okr. 0-2000 -2000 Przepływ k. okr. 1 100 1000 Przepływ k. okr. 2 100 100 Przepływ k. okr. 3 100 3000 Przepływ k. okr. 4 5000 100 NPV ( 7%) 1 077 zł 1 547 zł IRR 29% 36% 41 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Inne metody: MIRR (Modified Internal Rate of Return) uwzględnia stopę reinwestycji generowanych przez projekt środków AARR (Accounting Acrual rate of return) zysk (nie gotówka!!!) generowany przez projekt przypadający na zainwestowaną złotówkę PB (Payback Period) okres, w którym zwrócą się wydatki PI (Profitability Index) ilośd wpływów przypadająca na złotówkę wydatków 42 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Jak wyznaczad przepływy: Wszelkie skutki pieniężne realizacji projektu Realne przepływy dodatkowe Oszczędności Oszczędności podatkowe Wpływy ze sprzedaży reszty projektu: pozostałego sprzętu, materiałów, przyszłe wpływy ze należności do ściągnięcia, przyszłe wydatki na spłatę zaciągniętych pożyczek, kredytów, innych zobowiązao Koszty i korzyści w szerszym sensie (economic NPV, economic IRR). 43 Rachunkowość zarządcza w
Ocena efektywności projektów Firma rozważa zakup ciężarówki. Może ją zachowad, ale wtedy trzeba ją naprawid, co będzie kosztowało 7000. Można też kupid nową za 30 000, a wówczas starą będzie można sprzedad za 9000. Za 8 lat (długośd życia dla obu ciężarówek) starą będzie można sprzedad za 1000, a nową za 4000. Aktualna wartośd księgowa starej ciężarówki wynosi 11500, amortyzacja liniowa. Koszty użytkowania rocznie wynoszą przy starej ciężarówce 10 000, a przy nowej wynosiłyby 6500. Stopa podatku dochodowego 20%. Jaką decyzję należy podjąd - wykazad stosując podejście kosztów pełnych i przyrostowych. 44 Rachunkowość zarządcza w