SUPLEMENTY MAGNEZU I POTRZEBA ICH STOSOWANIA W DIETACH DZIECI ZDROWYCH I Z CELIAKIĄ

ŻYWNOŚĆ. Nauka. Techologia. Jakość, 29, 4 (65), 295 32 ANNA WOJTASIK, HANNA KUNACHOWICZ, JERZY SOCHA 1 SUPLEMENTY MAGNEZU I POTRZEBA ICH STOSOWANIA W DIETACH DZIECI ZDROWYCH I Z CELIAKIĄ Streszczeie Na tle spożycie magezu w zdrowej populacji dzieci i młodzieży w Polsce przedstawioo spożycie tego składika przez dzieci chorych a celiakię. Na podstawie testu retecji wykazao pozytywy wpływ suplemetacji magezem w dawce 4 mg/dzień a sta odżywieia dzieci z iedoborami magezu, pozostających a diecie bezgluteowej. Słowa kluczowe: dieta bezgluteowa, suplemetacja magezem, sta odżywieia Wprowadzeie Zagadieia dotyczące roli magezu w prawidłowym przebiegu procesów zachodzących w orgaizmie, jak też w powiązaiu z występowaiem wielu chorób są przedmiotem szeregu prac w piśmieictwie. Magez pełi rolę aktywatora wielu układów ezymatyczych, a także przemia eergetyczych w komórce [2]. Istieją poglądy, że magez odgrywa pewą rolę w zapobiegaiu adciśieiu [4,13,15] i iektórym chorobom serca [6]. Wyiki iektórych badań epidemiologiczych i doświadczalych skłaiają do przypisywaia pierwotemu iedoborowi magezu miejsca wśród czyików ryzyka powstawaia chorób układu sercowo-aczyiowego [wg 3]. Realizowaie ormy zalecaego dzieego spożycia magezu i odpowiedi jego poziom w ustroju mają rówież duży wpływ a wchłaiaie i przemiay w orgaizmie iych składików mieralych i witami. Biorąc pod uwagę powyższe, waże jest odpowiedie spożycie magezu przez ludzi w każdym wieku, a szczególie przez dzieci i młodzież. Prowadzoe w kraju 1 Dr iż. A. Wojtasik, prof. dr hab. H. Kuachowicz, Zakład Wartości Odżywczych Żywości, Istytut Żywości i Żywieia, ul. Powsińska 61/63, 2-93 Warszawa; prof. dr hab.. med. J. Socha, Kliika Gastroeterologii, Hepatologii i Immuologii, Istytut Pomik Cetrum Zdrowia Dziecka, Al. Dzieci Polskich 2, 4-3 Warszawa

296 Aa Wojtasik, Haa Kuachowicz, Jerzy Socha 1 przez Szpoara i wsp. badaia populacyje [12] wykazały, że spożycie magezu wyosiło od 16 mg/osobę/dzień do 393 mg/osobę dzień u chłopców i od 152 mg/osobę/dzień do 23 mg/osobę/dzień u dziewcząt tabela 1. Spożycie magezu przez dzieci i młodzież w Polsce Magesium itake ad RDI (orms) realizatio by childre ad adolescets i Polad Tabela 1 Wiek Age Spożycie magezu mg/os/dzień Magesium itake CHŁOPCY Boys % realizacji ormy % of RDI realizatio % diet iedoborowych w magez % of Magesium defficiet diets Spożycie magezu mg/os/dzień DZIEWCZĘTA Girls % realizacji ormy % diet iedoborowych w magez 1-3 16 13 3 152 122 22,9 4-6 216 145 14,6 25 13 23, -9 242 121 12,9 214 1 19,4 1-12 269 99 56,3 231 2 3,6 13-15 345 124 2 23 9 5,5 16-1 393 112 44,6 2 5 5,4 wg Szpoara i wsp. 23 [12]/ acc. to Szpoar et al. 23 [12] Większe spożycie i lepszą realizację orm a magez (jak rówież a ogół i ie składiki odżywcze) obserwowao u chłopców w porówaiu z dziewczętami. Ogólie zbyt małe w stosuku do zaleceń spożycie magezu stwierdzoo u dziewcząt w wieku 1-12 i 16-1 lat, jedak ależy zwrócić uwagę, że w każdej grupie wiekowej występował zaczy odsetek dzieci i młodzieży, których diety ie realizowały orm a te składik. Dotyczy to zwłaszcza starszych dziewcząt oraz chłopców w wieku 1-12 i 16-1 lat, a także małych dzieci (1-3 lata). Dae te wskazują, że pomimo dobrej średiej realizacji orm a magez, u dużej grupy dzieci i młodzieży istieje potrzeba zwiększeia spożycia tego składika z dietą. Biorąc pod uwagę zbyt małe spożycie magezu u zaczącej liczby dzieci i młodzieży polskiej oraz fakt, że główym źródłem tego pierwiastka są produkty zbożowe wydaje się, że grupą szczególie arażoą a iedobór magezu mogą być dzieci z celiakią, spożywające dietę bezgluteową. Produkty bezgluteowe charakteryzują się a ogół iską zawartością magezu w porówaiu do tradycyjych produktów zbożowych [, ]. Pieczywo iskobiałkowe ma p. około sześciokrotie iższą zawartość magezu iż chleb mieszay pszeożyti i pięciokrotie iższą iż bułki pszee. Jedyie kasza gryczaa zaliczaa do produktów zbożowych aturalie bezgluteowych jest bogata w te pierwiastek, ale jak wyika z badań jest oa spożywaa rzadko i przez iewielka liczbę dzieci [1].

SUPLEMENTY MAGNEZU I POTRZEBA ICH STOSOWANIA W DIETACH DZIECI ZDROWYCH I Z 1 29 Istieje szereg suplemetów magezu a polskim ryku. Magez staowi jedyy ich składik, bądź występuje jako jede z wielu składików odżywczych w suplemetach złożoych. Najczęściej stosowaą formą chemiczą jest mlecza magezu, chociaż dopuszczoe jest wiele iych związków o zbliżoej aktywości biologiczej (p. glukoia magezu, octa magezu, sole magezowe kwasu cytryowego, tleek magezu i i.) [9]. Celem pracy było zbadaie stau odżywieia magezem dzieci chorych a celiakię, leczoych i ieleczoych dietą bezgluteową, oraz wpływu stosowaia suplemetacji magezem a sta odżywieia tym składikiem. Materiał i metody badań Badaia wpływu suplemetacji magezem a sta odżywieia tym składikiem przeprowadzoo u dzieci z celiakią, u których stwierdzoo iedobory magezu a podstawie testu retecji (retecja powyżej 4% podaej dawki), będących pod opieką Poradi Gastroeterologiczej IP CZD. Dzieci zostały podzieloe a 2 grupy: 1. Grupa I - DBG (+) - dzieci (z prawidłową śluzówką jelita ciekiego, w wieku 9 9/12 1 lat (średia wieku 13 5/12 lat) leczoych dietą bezgluteową. 2. Grupa - DBG ( ) - dzieci z zaikiem części kosmkowej jelita ciekiego, w wieku 5 6/12-15 9/12 lat (średia wieku 11 2/12 lat), z późo rozpozaą celiakią, żywioych dietą tradycyją, W badaych grupach dzieci zastosowao suplemetację diety magezem w ilości 4mg Mg/dzień za pomocą preparatu Asmag przez okres 3 miesięcy. U pacjetów z grupy DBG ( ) zastosowao poadto zamiaę diety a bezgluteową. Zarówo przed, jak i po okresie suplemetacji, u badaych dzieci przeprowadzoo oceę: 1. Spożycia magezu metodą częstotliwości spożycia, przy zastosowaiu odpowiedio opracowaego kwestioariusza oraz albumu porcji produktów i potraw [11]. Obliczeia prowadzoo przy wykorzystaiu programu komputerowego, współpracującego z bazą daych zawierającą iformacje dotyczące wartości odżywczej produktów, w tym rówież bezgluteowych. 2. Poziomu magezu w surowicy krwi, erytrocytach i włosach (magez wewątrz i zewątrz komórkowy) metodą atomowej spektrometrii absorpcyjej (ASA). 3. Obecości istiejącego (lub ie) iedoboru tkakowego magezu a podstawie testu retecji po dożylym obciążeiu magezem w dawce 3 mmol/1,3m 2 [1]. Na wyżej wymieioe badaia uzyskao zgodę rodziców i pacjetów w wieku powyżej 14 roku życia oraz Komisji Etyki Badań Naukowych przy Istytucie Żywości i Żywieia.

29 Aa Wojtasik, Haa Kuachowicz, Jerzy Socha 1 Wyiki i dyskusja Zastosowaie suplemetacji diety magezem spowodowało zwiększeie spożycia tego składika w grupie DBG (+) - średio z 44 do 436 mg/dzień oraz iezaczie stopia realizacji ormy - z 131 do 141% - tabela 2. Nie obserwowao atomiast większych różic w spożyciu magezu i realizacji orm a magez w grupie DBG ( ); wyosiło oo 324 i 336 mg magezu oraz 125 i 122% ormy odpowiedio przed i po suplemetacji. Zazaczyć jedak ależy, że pomimo dobrej średiej realizacji orm a magez w obu etapach badaia, zbyt małe w stosuku do zaleceń spożycie tego składika obserwowao u 1/3 dzieci przed suplemetacją i u 1/5 dzieci po zastosowaiu suplemetacji. Tabela 2 Spożycie magezu w badaych grupach dzieci z celiakią przed i po suplemetacji Magesium itake ad RDI realizatio for Magesium i ivestigated groups of celiac childre before ad after supplemetatio with this elemet. I Grupa badaa Ivestigated group DBG (+) = DBG ( ) = Spożycie magezu mg/dzień Magesium itake Norma *) RDI mg/dzień PRZED SUPLEMENTACJĄ before supplemetatio SD SD 44 ±15.1 2-64 324 ±14.4 11-42 31 29-34 261 15-34 % ormy % RDI 131 6-223 125-163 PO SUPLEMENTACJI (4 mg Mg/dzień) after supplemetatio (4 mg Mg/day) Liczba dzieci <ormy Number of childre < 2 (29%) 3 (3%) I DBG (+) = DBG (+) **) = SD rage SD 436 ±12.2 319-666 336 ±19. 13-4 31 29-34 24 15-34 *) średia ważoa/ weighted mea **) zamiaa diety a bezgluteową/ replacemet with glute free diet 141 94-196 122 4-16 1 (14%) 2 (25%) W okresie suplemetacji wszystkie dzieci spożywały dietę bezgluteową. Aaliza udziału grup produktów w dostarczaiu magezu w tym okresie wykazała, że główym źródłem tego składika były produkty z grupy ie, z których pochodziło 22% dzieego spożycia magezu, ziemiaki (1%) oraz produkty zbożowe (1%). Porówując strukturę spożycia magezu przed i w czasie suplemetacji moża stwierdzić, że

SUPLEMENTY MAGNEZU I POTRZEBA ICH STOSOWANIA W DIETACH DZIECI ZDROWYCH I Z 1 299 ie było istotych zmia w grupie DBG (+) (w obu przypadkach była to dieta bezgluteowa). W grupie DBG ( ) zamiaa diety a bezgluteową spowodowała zmiejszeie udziału produktów zbożowych w dostarczaiu magezu (z 22% a 1%) oraz zwiększeie udziału produktów z grupy Ie, do której zalicza się m.i. produkty bogate w magez, takie jak czekoladę, orzechy, asioa słoeczika itp. (z 15% do 22%). U dzieci żywioych dietą bezgluteową DBG (+) ie stwierdzoo rówież zaczących zmia w częstotliwości spożycia produktów bogatych w magez przed i po okresie suplemetacji. Nadal rzadko, lub wcale ie stosowao p. chleba gryczaego (u około 9% dzieci) oraz kaszy gryczaej (u około % dzieci). Tabela 3 Stężeie magezu w surowicy krwi, erytrocytach i włosach dzieci z celiakią przed i po suplemetacji Magesium cotet i serum, erythrocytes ad hair of celiac childre before ad after supplemetatio I. Grupa badaa Ivestigated group DBG (+) DBG ( ) I DBG (+) DBG (+) *) Zawartość magezu Mg cotet Erytrocyty Surowica serum Erythrocytes mmol/l mmol/l (Norma.-1.4) (Norma 1.-2.4) PRZED SUPLEMENTACJĄ before supplemetatio rage < N **) rage < N **).9,2-,,,2,4 6 2.11 1,4-2,6 1,1 1,46-2,24 4 (5%) PO SUPLEMENTACJI after supplemetatio rage < N **) rage < N **),1,6 -,91,,1-1,14 *) zamiaa diety a bezgluteową Chage for glute free diet **) poiżej ormy below RDI 1,9 1, - 2,3 2 (29%) 1,6 1,54-2,12 3 (41%) Włosy Hair µg/g s.m. µg/g d.w. 53.2 46, 31,5-133,4 6 69,2 64,2 3, - 143,3 6 59,3 63, 32, - 9,6 35,5 34,3 13,4-116,9

3 Aa Wojtasik, Haa Kuachowicz, Jerzy Socha 1 W przypadku dzieci z iedoborami magezu, pochodzących z grupy DBG ( ), towarzysząca suplemetacji magezem zamiaa diety a bezgluteową spowodowała zmiaę struktury spożycia a skutek wykluczeia całego szeregu produktów zawierających glute i wprowadzeia produktów bezgluteowych. W tej grupie dzieci w trakcie suplemetacji do diety wprowadzoy został chleb gryczay (u 25% dzieci); zmiejszył się rówież odsetek dzieci, w diecie, których ie występowały w ogóle lub występowały sporadyczie takie produkty, jak orzechy i asioa (z 5% do 25%) oraz czekolada (z 43% do 25%). U dzieci pochodzących z grupy DBG ( ) w czasie trwaia suplemetacji ogólie rzadsze było spożycie takich produktów, jak: baay, asioa rośli strączkowych, suszoe owoce oraz orzechy w porówaiu do dzieci z grupy DBG (+). Ocea stau odżywieia magezem Po suplemetacji stwierdzoo wyższe stężeie magezu w surowicy krwi u dzieci z grupy DBG (+) (.1 mmol/l wobec,9 mmol/l przed suplemetacją) oraz w erytrocytach u dzieci z grupy DBG ( ) (wzrost z 1,1 mmol/l do 1,6 mmol/l), jedak ie były to różice statystyczie istote tabela 3. W przypadku włosów stwierdzoo iezaczy wzrost zawartości magezu u dzieci z grupy DBG (+) (z 53,2 do 59,3 mg/g s.m.) oraz obiżeie w grupie DBG ( ) (z 69,2 do 35,5 mg/g s.m.). Nie korespoduje to z wielkością spożycia magezu ai z wykorzystaiem tego pierwiastka z diety. Jest to waże spostrzeżeie, poieważ często liczi badacze chcieliby stosować włosy jako łatwy do uzyskaia materiał do ocey iedoborów magezu. W obu grupach wykazao ormalizację w teście retecji magezu: z 52,2% do 31,9 % zatrzymaego magezu w DBG (+) oraz z 61,% do,3% w DBG ( ) (różice statystyczie istote), przy czym prawidłowe wartości (retecja poiżej 4% dawki podaej) uzyskao dla wszystkich dzieci tabela 4. U dzieci z grupy DBG ( ) a poprawę stau odżywieia magezem mogła mieć wpływ obok wprowadzoej suplemetacja rówież zamiaa diety a bezgluteową. W świetle uzyskaych wyików moża stwierdzić, że ajbardziej istota jest racjoalizacja diety bezgluteowej pod względem bardziej świadomego doboru produktów. Poadto korzyste wydaje się wprowadzaie suplemetacji diety bezgluteowej tym składikiem. Być może pozytywe wyiki dałoby też wzbogacaie produktów bezgluteowych w magez, ale ie było to przedmiotem iiejszej pracy. Z powodu spożywaia coraz bardziej przetworzoej żywości, zawierającej miejsze ilości magezu, spożycie tego składika z dietą obiża się. Należy rówież zwrócić uwagę a fakt, że aktualie zalecae ormy a magez [5], jakkolwiek są iższe dla dzieci oraz dla dziewcząt i chłopców w wieku 1-12 lat, zostały zaczie podwyższoe dla starszych grup młodzieży oraz dla osób dorosłych w porówaiu do orm z roku 21 [14]. Koiecza jest, zatem modyfikacja diety w kieruku zwiększeia spożycia produktów bogatych w magez.

SUPLEMENTY MAGNEZU I POTRZEBA ICH STOSOWANIA W DIETACH DZIECI ZDROWYCH I Z 1 31 Tabela 4 Retecja magezu w badaych grupach dzieci z celiakią przed i po suplemetacji Magesium retetio i groups of ivestigated celiac childre before ad after supplemetatio I I Grupa badaa Ivestigated group DBG (+) DBG ( ) DBG (+) DBG (+) *) Retecja magezu Magesium retetio % (Norma < 4%) RDI <4% PRZED SUPLEMENTACJĄ before supplemetatio rage 52,2 42,2-6,4 61, 49,1-1, PO SUPLEMENTACJI after supplemetatio 31,9 1,6-39,,3-3, *) zamiaa diety a bezgluteową - chage for glute free diet Liczba dzieci z retecją > 4% % of childre with Mg retetio (1%) (1%) Uzyskae w pracy wyiki wykazały korzysty wpływ suplemetacji magezem u dzieci a diecie bezgluteowej. Wśród zdrowej populacji praktyczie stosowaie suplemetów magezowych jest dość rozpowszechioe, zwłaszcza u osób dorosłych w aspekcie profilaktyki chorób układu krążeia. Wydaje się, że pierwszoplaową rolę w dostarczaiu magezu ma odpowiedia modyfikacja diety. W uzasadioych przypadkach okresowe stosowaie suplemetów może być pomoce w zapewieiu odpowiediego spożycia tego składika. Wioski 1. U dzieci z celiakią po suplemetacji diety magezem wystąpiła poprawa wskaźika retecji magezu w obydwu badaych grupach. W grupie DBG (+) mogło to być spowodowae główie zastosowaą suplemetacją, atomiast w grupie DBG ( ), gdzie obiżeie retecji było bardziej wyraźe, mogły mieć wpływ dwa czyiki: zastąpieie diety kowecjoalej dietą bezgluteową oraz dodatek magezu w formie suplemetu. 2. W świetle przeprowadzoych badań korzyste wydaje się, obok wzbogacaia produktów bezgluteowych w magez, wprowadzaie suplemetacji diety bezgluteowej tym składikiem. 3. W przypadku zdrowych dzieci sądzić ależy, że ajbardziej prawidłową drogą uzupełieia diety w magez jest odpowiedi dobór produktów i właściwe ułożeie diety. Suplemetacja może być stosowaa okresowo, gdy występują trudości w skompoowaiu diety o odpowiediej zawartości tego składika.

32 Aa Wojtasik, Haa Kuachowicz, Jerzy Socha 1 Literatura [1] Berkelhammer Ch., Bear R.A.: A cliical approach to commo electrolyte problems: hypomagesemia. Ca. Med. Assoc.J. 195, 132, 36-36. [2] Dietary Referece Itakes for Calcium, Phosphorus, Magesium, Vitami D ad Fluoride. Istitute of Medicie (IOM) 199. [3] Durlach J.: Magez w praktyce kliiczej. PZWL. Warszawa 1991. [4] Itoh K., Kawasaki T., Nakamura M.: The effects of high oral magesium supplemetatio o blood pressure, serum lipids, ad related variables i apparetly healthy Japaese subjects. Brit. J. Nutr. 199,, 3-5. [5] Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. (red.): Normy żywieia człowieka. Wydawictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2. [6] Kłosiewicz-Latoszek L.: Niedobór magezu a choroby serca. Żyw. Człow. Metab. 1993, 4 (2), 34-3. [] Kuachowicz H. (red): Dieta bezgluteowa, co wybrać? Wartość odżywcza produktów i potraw. Wydawictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 21. [] Kuachowicz H., Nadola I., Przygoda B., Iwaow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywości. Wydawictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 25. [9] Rozporządzeie (WE) Nr 1925/26 Parlametu Europejskiego i Rady z dia 2 grudia 26 roku w sprawie dodawaia do żywości witami i składików mieralych oraz iektórych iych substacji. [1] Stolarczyk A., Kuachowicz H., Kowalik A., Socha J.: Ocea akceptacji diety bezgluteowej i preferecji produktów bezgluteowych u dzieci chorych a celiakię. Żyw. Człow. Metab. 1995, 1 (22), 43-51. [11] Szczygłowa H., Szczepańska A., Ners A., Nowicka L.: Album porcji produktów i potraw. Warszawa 1991. [12] Szpoar L., Sekuła W., Rychlik E., Ołtarzewski M., Figurska K.: Badaia idywidualego spożycia żywości i stau odżywieia w gospodarstwach domowych. Prace IŻŻ 11, Warszawa 23. [13] Walasek L., Kawecki K.: Wspomagający wpływ suplemetacji magezem a leczeie chorych z adciśieiem tęticzym. Materiały z sympozjum "Profilaktyka chorób cywilizacyjych: Żywość - Żywieie - Lek". Wydawictwo Kotekst, Pozań 1996. [14] Ziemlański Ś. (red.) Normy żywieia człowieka. Fizjologicze podstawy. Wydawictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 21. [15] Ziemlański Ś., Wartaowicz M., Potrzebicka K. i wsp.: Effect of calcium ad magesium i diet o the experimetal hypertesio. Żyw. Człow. Metab. 1991, 3 (1), 269. MAGNESIUM SUPPLEMENTS AND NEED OF THEIR USE IN DIETS OF HEALTHY CHILD- REN AND CHILDREN WITH COELIAC DISEASE Summary O the backgroud of the magesium itake i health populatio of childre ad adolescets i Polad itake of this elemet i childre with coeliac disease was preseted. The beefit ifluece of supplemetatio with magesium i dose of 46 mg/day o the utritioal status of childre with magesium deficiecy cosumig the glute-free diet was demostrated. Key words: glute-free diet, magesium supplemetatio, utritioal status