Zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze, mineralne, witaminy i wodę.
Podział składników chemicznych organizmów
Nasz pokarm jest mieszaniną różnych substancji chemicznych, które możemy podzielić na substancje organiczne i nieorganiczne. Do substancji organicznych zaliczamy m.in. białka, węglowodany, tłuszcze i witaminy. Do substancji nieorganicznych należy woda oraz sole mineralne. Sole mineralne w płynach i pokarmach stałych zawierają wiele ważnych dla naszego organizmu pierwiastków, która można podzielić na: pierwiastki biogenne, czyli pierwiastki niezbędne do życia: węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor i siarka mikroelementy - to pierwiastki, których zapotrzebowanie dzienne człowieka nie przekracza 100 mg/osobę makroelementy - to pierwiastki, których zapotrzebowanie dzienne przekracza 100 mg/osobę ultraelementy pierwiastki występujące śladowo, np. rad, złoto, srebro
Mikroelementy Żelazo - składnik hemoglobiny i mioglobiny. Jest także ważnym składnikiem enzymów oddechowych. Niedobór tego pierwiastka powoduje anemię. W żelazo bogate są: mięso, wątroba, żółtka jaj, orzechy, rośliny strączkowe. Fluor jest składnikiem zębów i kości. Zarówno niedobór jak i nadmiar jest szkodliwy. Niedobory tego pierwiastka w pokarmach zwiększają podatność na próchnicę. Jod - składnik hormonów tarczycy, regulujących tempo metabolizmu. Źródłem są ryby oraz sól kuchenna jodowana. Niedostatek prowadzi do powiększenia tarczycy (wole).
Makroelementy Wapń - składnik kości i zębów, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania mięśni i układu nerwowego. Bierze również udział w procesach krzepnięcia krwi. Źródłem wapnia jest nabiał oraz warzywa liściaste. Potas i sód pierwiastki te mają istotny wpływ na pobudliwość komórek nerwowych i mięśniowych. Sód jest także odpowiedzialne za równowagę wodno mineralną organizmu, a jego głównym źródłem jest sól kuchenna. Siarka składnik wielu aminokwasów. Jej źródłem jest głównie mięso oraz rośliny strączkowe. Fosfor - ważny składnik kości, kwasów nukleinowych oraz ATP, źródło: fasola, groch,sery twarogowe, jaja, mięso, ryby. Magnez obok wapnia i fosforu wchodzi w skład kości, jest aktywatorem wielu enzymów, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego. Źródłem tego pierwiastka są orzechy ziarna zbóż, warzywa o ciemnozielonych liściach, czekolada i kakao.
Woda - jest głównym składnikiem organizmu - stanowi jedyne środowisko dla większości procesów biochemicznych zachodzących w żywych komórkach - jest rozpuszczalnikiem wielu związków chemicznych - jest niezbędna w każdej czynności organizmu, m.in. reguluje temperaturę ciała, nawilża wdychane powietrze i uczestniczy w procesach oddychania, umożliwia transport i przyswajanie substancji odżywczych oraz przemianę pożywienia w energię, usuwa zbędne produkty przemiany materii, rozcieńcza trucizny, chroni ważne dla życia narządy
Witaminy Nazwa witamina (vita - życie, substancja niezbędna do życia; amina - grupa związków zawierających w budowie grupę aminową NH 2 ) została wprowadzona przez Kazimierza Funk'a (1884-1967) na określenie odkrytej przez siebie substancji - witaminy B 1, której niedobór powoduje chorobę beri-beri.
Witaminy Witaminy są to organiczne związki, które są niezbędne dla normalnego przebiegu szeregu procesów biochemicznych i fizjologicznych w organizmie człowieka, a których to organizm sam nie potrafi syntetyzować. Nie są one substancjami budulcowymi, ani energetycznymi, tym niemniej pełną wiele znaczących funkcji. Występują w organizmach żywych jako naturalne składniki regulujące (biokatalizatory). Witaminy są również koenzymami, czyli składnikami niebiałkowymi enzymów. Podział witamin: - rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K - rozpuszczalne w wodzie: (B 1, B 2, PP, B 6, B 11, B 12, C, H)
Brak lub niedobór poszczególnych witamin powoduje zaburzenia fizjologiczne (utrata homeostazy) nazwane awitaminozami. Należy jednak pamiętać, że nasza wiedza o całościowym wpływie znacznych dawek tych substancji jest stosunkowo niewielka. Warto wiedzieć, że zażywanie zbyt dużych dawek witamin wywoła hiperwitaminozę. Zapotrzebowanie na składniki regulujące zależne jest od wieku oraz stanu zdrowia. Wzrasta ono w stanach chorobowych organizmu. Najlepszym sposobem, zapewnienia dostatecznej ilości składników regulujących jest urozmaicona dieta.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru Źródło Uwagi Witamina A (retinol) Przekształca się w retinien, niezbędny składnik barwników siatkówki, warunkujący normalne widzenie; istotna dla prawidłowego funkcjonowania tkanki nabłonkowej; wpływa także na wzrost Suchość, rogowacenie i łuszczenie się naskórka, ślepota zmierzchowa (kurza ślepota), zaburzenia wzrostu Wątroba, tran, jaja, warzywa i jarzyny zawierające karotenoidy (w tym marchew i pomidory) Może być wytwarzana z prowitamin karotenów, czyli żółtych lub czerwonych barwników), w nadmiarze szkodliwa Witamina D (kalcyferol) Wzmaga wchłanianie wapnia w jelitach, jest niezbędna do normalnego wzrostu kości Deformacje kości, u dzieci krzywica, osteomalacja (rozmiękczanie) kości Żółtka jaj, mleko, masło, margaryna, tran Pod wpływem promieni ultrafioletowych powstaje w skórze
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru Źródło Uwagi Witamina E (tokoferol) Jej podstawową funkcją jest hamowanie utleniania nienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy A; wpływa na płodność. Zaburzenie funkcjonowania błon komórkowych; zaburzenia płodności. Oleje roślinne, wątroba, jaja, ryby, orzechy. - Witamina K (filochinon) Podstawowa w procesie krzepnięcia krwi. Wydłużanie czasu krzepnięcia krwi, podatność na krwotoki. Zielone warzywa. Wytwarzana przez bakterie flory jelitowej.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru Źródło Uwagi Witamina B 1 (tiamina) Jest elementem enzymów utleniających węglowodany oraz aminokwasy. Choroba beri-beri (bóle rąk i nóg, drżenie i osłabienie mięśni, niewydolność układu krążenia). Wątroba, mięso, drożdże, ziarna zbóż. Niedobór pospolity u akoholików. Witamina B 2 (ryboflawina) Wchodzi w skład enzymów czynnych w procesie oddychania komórkowego. Stany zapalne skóry, pękanie kącików jamy ustnej, obniżenia sprawności umysłowej. Sery, mleko, jaja, zielone warzywa liściowe. - Witamina PP (niacyna) Składnik enzymów ważnych w procesie oddychania. Pelagra (stany zapalne skóry, biegunka, zaburzenia psychiczne). Sery, mleko, jaja, zielone warzywa liściowe. Syntetyzowana przez mikroflorę przewodu pokrmowego. Witamina B 6 (pirydoksyna) Reguluje przemiany aminokwasów. Stany zapalne skóry, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego. Wątroba, mięso, ziarna zbóż, rośliny strączkowe. -
Witaminy rozpuszczalne w wodzie Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru Źródło Uwagi Witamina B 11 (kwas foliowy) Współtworzy składnik enzymów niezbędnych w biosyntezie kwasów nukleinowych oraz dojrzewaniu krwinek czerwonych. Jeden z rodzajów anemii, niedobór u kobiet w ciąży zwiększa ryzyko wad cewy nerwowej płodu Ziarna zbóż, drożdże, jarzyny liściaste Syntetyzowana przez bakterie flory jelitowej. Witamina B 12 (kobalamina) Ważna w przemianach kwasów nukleinowych, reguluje procesy krwiotwórcze. Anemia złośliwa Wątroba, mięso, jaja, mleko. Syntetyzowana przez bakterie flory jelita grubego.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie Nazwa Znaczenie dla organizmu Objawy niedoboru Źródło Uwagi Witamina C (kwas askorbinowy) Witamina o rozległym działaniu: wzmacnia mechanizmu odpornościowe, niezbędna w syntezie kolagenu, tworzeniu istoty podstawowej kości i zębów, a także w wchłanianiu żelaza. Obniżenie odporności, szkorbut (krwawienie z dziąseł, wypadanie zębów, nieprawidłowe zrastanie się kości). Świeże owoce cytrusowe, truskawki, pomidory. Ulega szybko rozłożeniu w wysokich temperaturach. Witamina H (biotyna) Wpływa na właściwy stan skóry i włosów, chroni przed łojotokiem. Zmiany skórne, wypadanie włosów. Ziemniaki, marchew, wątroba, mięso. Jest syntetyzowana przez bakterie flory jelitowej.
Białka związki organiczne ogrywające kluczową rolę w świecie istot żywych zbudowane z mniejszych podjednostek - monomerów - zwanych aminokwasami funkcje: - są podstawowym materiałem budulcowym komórek i tkanek organizmu - jako tzw. enzymy biorą udział w większości reakcji zachodzących w organizmach żywych - biorą udział w transporcie różnych substancji np. hemoglobina transportuje tlen i częściowo dwutlenek węgla - jako przeciwciała dają odporność organizmowi - są również materiałem energetycznym
Cukry (węglowodany) Są to organiczne związki chemiczne, które pełnią następujące funkcje: - budulcowe składniki ścian komórkowych roślin - są materiałem zapasowym skrobia, glikogen - są najważniejszym materiałem energetycznym i odżywczym
Lipidy To niejednorodna grupa związków, tak pod względem składu chemicznego, jak i roli, jaką odrywają w organizmach. Tłuszcze pełnią w diecie człowieka szereg ważnych ról, między innymi: dostarczają znaczną ilość energii (20 do 35%), są także głównym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), tłuszcze w organizmie zwierząt są magazynowane w tkance tłuszczowej, która pełni funkcję magazynu energii, a także cieplnej izolacji oraz mechanicznej osłony.